■ නිසංසලා දිසානායක
භූමි ප්‍රමාණයට සාපේක්ෂව දරාගත නොහැකි ජනගහනය, අධික මාර්ග තදබදය, පරිසර දූෂණය, ජල හිඟය සහ වඩාත් භයානක පොළොව ගිලා බැසීම යන සමාජ, ආර්ථික හා පාරිසරික ගැටලු හේතුකොටගෙන, ඉන්දුනීසියාවේ අගනුවර ජකර්තාවෙන් ඉවත් කරගෙන, බෝර්නියෝ දූපතේ නැගෙනහිර කලිමන්තන් වෙන ගෙන යාමට ඉන්දුනීසියානු රජය සැලසුම් කර තිබේ. ඒ සඳහා නීතිමය පසුබිම සැකසීමේ මුල් අදියර දැන් පසු කර ඇත. ජාවා බසින් ඉන්දුනීසියානු දූපත් රැස හඳුන්වන ‘නුසන්තරා’ යනුවෙන් නව අගනුවර නම් කිරීමට ද අපේක්ෂිතය.
ඉන්දුනීසියාව ලෝකයේ සිවුවැනි විශාලම ජනගහනය සහිත රටයි. ඉන්දුනීසියාවේ අගනුවර සහ අග්නිදිග ආසියාවේ විශාලම නගරය වන ජකර්තා පිහිටි ජාවා දූපත, ලෝකයේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ දූපතයි.
වර්ෂ 1966දී එය අගනගර දිස්ත්‍රික්කයක් වශයෙන් නම් කරනු ලැබීමත් සමඟ එයට නොනිල වශයෙන් ප්‍රාන්තයක හෝ දිස්ත්‍රික්කයක පරිපාලන බලතල ලැබිණි. ජකර්තා නගරය වසර ගණනාවක් තිස්සේ වෙළෙඳ, මූල්‍ය සහ අධ්‍යාපනික කේන්ද්‍රස්ථානයක් වශයෙන් පැවතිණ. එය දැන් මිලියන 11ක් පමණ ජනයා වාසය කරන මහ පුරවරයකි.
ජකර්තා නගරය පිහිටුවා තිබෙන්නේ ගංගාවලින් ගෙනා අවසාධිත පාෂාණ තැන්පත් වීමෙන් සැදුණු පුළුල් තැනිතලාවකයි. එහි භූ විෂමතාව අනුව නගරය අවට වගුරුබිම් පවතින බැවින් වැසි කාලයේදී නගරයේ වැසි ජලය පිරේ. පසේ අධික ජල සංයුතියක් තිබෙන නිසා පිරිසුදු පානීය ජලය ලබාගැනීම අපහසු වී තිබේ. පිරිසුදු ජලයට අධික ඉල්ලුමක් ඇති වීමට ඒ හේතුවද බලපා ඇත. ජකර්තාවේ ගංගා ජලය මෙන්ම භූගත ජලයද දූෂණය වී ඇති හෙයින් 2040 පමණ වෙන විට දැඩි ජල හිඟයක් ඇති වෙන බවට අනාවැකි පළවී ඇත. ජකර්තා නගරයේ කලාප රැසක් 2050 වෙන විට මුළුමනින්ම ගිලී යනු ඇතැයි විද්‍යාඥයෝ අනාවැකි පළ කර තිබේ.
උතුරු ජකර්තාව පසුගිය කාලය තුළ අඩි අටකට වැඩි ප්‍රමාණයක් ගිලා බැස තිබිණ. එය වසරකට සෙන්ටිමීටර් 1 -15 අතර ප්‍රමාණයක් ගිලී යන අතර නගරයෙන් අඩක් පමණ දැනටමත් මුහුදු මට්ටමට වඩා පහළට ගිලා බැස තිබේ.
ජකර්තා නගරය අසාමාන්‍ය ලෙස ගිලා බැසීමට හේතුව අධික ජනගහණයක ජල අවශ්‍යතා සැපිරීම සඳහා භූගත ජලය ලබාගැනීමයි. ජකර්තා වාසීන්ගෙන් සියයට 60ක් පමණ පරිභෝජනය කරන්නේ භූගත ජලයයි.
යම් ස්ථානයකින් අධිකව භූගත ජලය පොම්ප කරන විට ඒ ආශ්‍රිතව තිබෙන භූමිය ගිලා බසින්නට වෙයි. එසේ ගිලා බසින්නේ නිවාස හා ගොඩනැගිලි ආදියත් සමඟිනි. භූමිය මුහුදු මට්ටමට වඩා පහළින් පිහිටා තිබෙන විට ගංවතුර බැස යන්නේද නැත. ජකර්තා නගරය මතින් ගංගා 13ක් ගලා බසී. එබැවින් ජකර්තාව නිරන්තර ගංවතුරට හසුවීම පුදුමයක් නොවේ. වඩාත් භයානක කරුණ වන්නේ ගංවතුර නොවේ, මෙම සුවිසල් නගරය පොළොව තුළට ගිලා බසිමින් පැවතීමයි.
නගරය ඉදි කර තිබෙන්නේ වගුරු බිමක වීමත්, භූමිය වටා මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාමත් ගිලා බසින්නට බලපෑ අනෙක් ප්‍රධාන හේතු ය. ධනවත් ඉන්දුනීසියානු වැසියෝ ජල ගැටලුවෙන් ගැලවීම සඳහා පොළවේ දැවැන්ත කුහර හෑරීමද ගිලා බැසීම් තීව්‍ර වීමට බලපා ඇතැයි කියැවේ.
ගිලා බැසීම හැරුණු විට, අධික වාහන තදබදයක් පැවතීම අගනුවර වෙනස් කිරීමට බලපෑ අනෙක් ප්‍රධාන හේතුවයි. එම අධික තදබදය නිසා වසරකට ඉන්දුනීසියානු ආර්ථිකයට සිදුවන පාඩුව ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන 6.8කි.
ජකර්තාව ලෝකයේ වායු දූෂණය හා ශබ්ද දූෂණය අධිකම, ලෝකයේ දෙවැනියට විශාලම නාගරික කලාපයයි. බටහිර ජකර්තාවේ ටැම්බෝරා මුඩුක්කු කලාපය අධික ජනගහනයක් සහිත ගිනිකොනදිග ආසියාවේ ජනාධිකම කලාපයකි. එහි වර්ග කිලෝමීටර් හතරක භූමි ප්‍රමාණයක් තුළ 260,000ක් පමණ ජනයා වාසය කරති.
ජකර්තාව මුලින්ම පජජරන් නමැති හින්දු අධිරාජ්‍යයේ වරාය වශයෙන් භාවිත විය. සියවස් ගණනකට පසු ඉන්දුනීසියානු දූපත් රාජ්‍යය හා යුරෝපීය වෙළෙන්ඳන් අතර ගනුදෙනුව ඇරඹුණු මුල්ම ස්ථානයක් වශයෙන්ද ජකර්තා දූපත ප්‍රසිද්ධය.
මුලින්ම ජකර්තා නගරය සැලසුම් කරනු ලැබුවේ ලන්දේසීන් විසිනි. ලන්දේසි පාලනය යටතේ බතාවියා යනුවෙන් හැඳින්වුණු ජකර්තාව 1621 සිට ඔවුන්ගේ නැගෙනහිර ඉන්දීය කොදෙව් කලාපයේ අගනුවර වශයෙන් පැවතිණි.
වර්ෂ 1940 පමණ සිට ජකර්තාවේ ජනගහනය වේගයෙන් වර්ධනය වන්නට වූ අතර ඊට බලපෑ ප්‍රධානම හේතුව ජන සංක්‍රමණයි. වර්ෂ 1949දී ඉන්දුනීසියාව නිදහස ලබාගැනීමෙන් පසු ජකර්තාව එරට නිල අගනගරය මෙන්ම ආර්ථික මූලස්ථානය බවට පත්විය.
ජකර්තා නගරයේ දැවැන්ත වෙනස්වීම ඇරඹුණේ 1950 ගණන්වල ජනපති සුකර්නෝ විශාල ඉදිකිරීම් ව්‍යාපෘතිවලට සහය දක්වන්නට වූ පසුවයි. අනතුරුව නගරයේ යටිතල පහසුකම් නවීකරණය කෙරුණු අතර නොයෙක් කාර්යාල සහිත ගොඩනැගිලි විශාල ප්‍රමාණයක් එහි අරඹන ලදී. ජකර්තාව ආසියාවේ විශාලම පුරවරයක්, මුල්‍ය සහ වාණිජ කේන්ද්‍රස්ථානයක් බවට පත්වූයේ දූෂණය හා ඥාති සංග්‍රහය පුළුල් ව පැතිරුණු සුහර්තෝගේ පාලන සමයේදීයි.
දශක ගණනාවක ආර්ථික වර්ධනයෙන් පසු 1997 – 98 වකවානුවේ ආසියාවට බලපෑ මූල්‍ය අර්බුදය ජකර්තා නගරය සහ ඉන්දුනීසියාවටද ප්‍රබල ප්‍රහාරයක් විය. ඉන්පසු ඇතිවූ රාජ්‍යයට එරෙහි උද්ඝෝෂණ සහ කැරලිවලින් පසු සුහර්තෝ හට ඉල්ලා අස්වෙන්නට බල කෙරිණි. මෙසේ, 21වෙනි සියවසේ මුලදී ඉන්දුනීසියාව සහ ජකර්තා අගනුවර දැවැන්ත ආර්ථික, දේශපාලනික සහ සමාජීය විපර්යාසයකට ලක්විය.
බොහෝ කලක පටන් ජකර්තාවේ වැඩි වශයෙන් වාසය කළෝ පිටස්තරින් පැමිණ, ස්වදේශික ජීවිතයට හැඩ ගැසුණු පිරිස් ය.
රැකියා විරහිත නව සංක්‍රමණිකයන්ගේ පැමිණීම රජය විසින් තහනම් කර ඇතත්, සාධනීය ආර්ථික තත්ත්වයන් හමුවේ පුද්ගලයන් එවැනි ස්ථානවලට ආකර්ෂණය වීම නැවැත්විය නොහැකිය.
ඉන්දුනීසියානු ජනපති ජොකෝ විඩෝඩෝ පවසන අන්දමට නව අගනුවර ලෙස කලිමන්තන් තෝරා ගැනීමට හේතු වී තිබෙන්නේ ඉන්දුනීසියාවේ අනෙකුත් කලාපවලට දැඩිව බලපවත්වන ගංවතුර, භූ කම්පන, ගිනිකඳු විදාරණය වීම් සහ සුනාමි යනාදී ස්වභාවික උවදුරුවලින් තොර කලාපයක් වීමයි.
බෝර්නියෝ දූපතේ ඉන්දුනීසියාවට අයත් කොටසෙහි පිහිටා තිබෙන නැගෙනහිර කලිමන්තන් වනාහි ඔරන්ග්ඔටන් සහ දුලභ සත්ව විශේෂ වාසය කරන හරිතවත් වනාන්තරවලින් යුත් භූමියකි.
ජකර්තා මෙන් තෙගුණයක් වන, හෙක්ටයාර් 180,000ක් විශාල භූමියක නව අගනුවර පිහිටුවීම සැලසුම් කර තිබේ. එහි වැඩ ඇරඹීමට නියමිතව තිබෙන්නේ 2024දීය. ඉන්දුනීසියානු ඉතිහාසයේ දැවැන්තම යටිතල පහසුකම් ව්‍යාපෘතිවලින් එකක් ලෙස සැලකෙන මෙය සඳහා තක්සේරු කර තිබෙන වියදම ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 32.79කි. ඒ සඳහා ආයෝජනය කරන බහුතරයක් පුද්ගලික ආයෝජකයෝය.
නව නගරය සඳහා ආදර්ශ ආකෘතිය වශයෙන් දැනට තෝරාගෙන තිබෙන්නේ ඕස්ටේ්‍රලියාවේ කැන්බරා නගර සැලසුමයි. බ්‍රසීලය සහ මියන්මාරය වැනි ලෝකයේ නව අගනුවරවල ආදර්ශයද ගනිමින් නුසන්තරා ඉදිකිරීමට නියමිතය.
ජකර්තාහි ස්ථානගත කර තිබෙන තානාපති කාර්යාල සියල්ල නව නගරය වෙත ගෙන යාමට සිදු වෙන අතර ඕස්ටේ්‍රලියාව ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 415ක වියදමින් 2016දී ජකර්තාහි ඉදිකළ අති දැවැන්ත තානාපති කාර්යාල සංකීර්ණය මුළුමනින්ම නාස්තියක් බඳුය.
භූගෝලීයව ස්ථාවර වූ, දූෂණය නොවූ බිමක ස්මාට්, හරිතවත්, සුන්දර සහ තිරසර නව අගනුවරක් ඉදි කරන බවට රජය රටවැසියනට පොරොන්දු වී හමාරය. කලිමන්තන්හි ලැව්ගිනි අවදානම අඩුම කලාප නගර සැලසුම සඳහා තෝරාගැනීමට අපේක්ෂිතයි. නව නගරයේ ගුවන් තොටවල් හෝ වරායයන් ඉදි කිරීමට අපේක්ෂා නොකරන බවත්, ඊට ආසන්න නගරවල තිබෙන ඒවාම භාවිත කිරීමට හෝ ඒවා පුළුල් කිරීමට කටයුතු කරන බවත් කියැවේ.
මහජන මතය කෙරෙහි සහ පාරිසරික තත්ත්වය පිළිබඳව සීමිත ඉඩක් ලබාදෙමින් නව නගරය ඉදිකිරීමේ නීතිමය කටයුතු හදිසියේ සම්මත කරගැණුනු බව විචාරකයෝ පවසති.
එය ක්‍රමවත් සංවර්ධනයක් නැති, පාම් වගාවන් සහ වනාන්තරවලින් යුත්, නීති විරෝධීව ගස් කැපීම බහුලව සිදුවෙන ප්‍රදේශයකි. අගනුවර එම කලාපයට ගෙන යාමෙන් ජන සංක්‍රමණ සිදුවීම නොවැළැක්විය හැකි නිසා එම නව සංක්‍රමණිකයනට සරිලන ලෙස වාසස්ථාන ඉදිකිරීම ඇතුළු අනෙකුත් අවශ්‍යතා නිසා ගස් කැපීමෙන් සිදුවන පරිසර හානිය තවත් උග්‍ර වෙනු ඇතැයි ලෝක වනජීවී අරමුදලේ ඉන්දුනීසියාවේ කලිමන්තන්හි අධ්‍යක්ෂ ඉර්වන් ගුනවන් පැවසීය.
සුඛෝපභෝගී නිවාස සංකීර්ණ, සුපිරි හෝටල් සහ සුපිරි සාප්පු සංකීර්ණ ආදිය අගනගරයේ ඉදි කරන්නට අපේක්ෂිතය. තවමත් වැසි වනාන්තරවලින් යුත් නැගෙනහිර කලිමන්තන්හි ඉදිකරන නව අගනගරයේ සියයට 50ක්ම හරිත පෙදෙස්වලින් යුත් බව ඉන්දුනීසියානු රජය පවසයි.
පාම් වගාව සහ දැව කැපීම නිසා දැනටමත් හිරිහැරයට ලක්වී සිටින කලිමන්තන්හි ඔරංඔටන් සතුන්ට නම් මෙම තත්ත්වය කිසිසේත් සුබදායක නොවනු ඇතැයි මත පළ වේ.
කලිමන්තන්හි ස්වභාවික සම්පත් සියල්ල දැනටමත් ගලා යන්නේ ජකර්තාව පිහිටි ජාවා දූපතටයි. මධ්‍යම රජයට සමීපව ජීවත්වෙන්නට සිදුවීමේ වාසි දකින්නෝ මෙන්ම, නව අගනුවර තමාට කෙසේ වෙතත්, රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට හා ව්‍යාපාරිකයන්ට සුරපුරයක් වනු ඇතැයි කියන්නෝද සිටිති.
ඉන්දුනීසියාවේ ස්වදේශික ගෝත්‍රික පිරිසක් වන ඩායක්වරු කලිමන්තන් හි වෙසෙන, වනාන්තරය හා බද්ධ වූ ජීවිතයක් ගෙවන පිරිසක් වන නමුත් නව අගනුවර ඉදිකරන්නට පෙර ඔවුන්ගෙන් කිසිදු මතයක් නොවිමසා අත් හැර දමා ඇත. නිතිපතා සිදුවෙන වන විනාශයේ ගොදුරු බවට පත්ව සිටින ඩායක් ගෝත්‍රිකයන් රජයේ මෙම තීරණය නිසා තවදුරටත් අගතියට පත් වෙනු ඇතැයි සුළු ජනකොටස්හි අයිතීන් වෙනුවෙන් පෙනී සිටින ක්‍රියාකාරීහු පවසති.
ජනපති විඩෝඩෝ මේ සැලසුම මුලින්ම හඳුන්වා දුන්නේ 2019දී වුවද කොවිඩි නිසා ව්‍යාපෘතියේ ප්‍රගතිය ඇණහිට තිබිණි.
අවම කාබන් ප්‍රමාණයක් නිකුත් කරන, සුපිරි කේන්ද්‍රස්ථානයක් බවට පත් කරන්නේ යැයි කියන නව නගරයේ ප්‍රමුඛතාව ලබා දෙන්නේ ඖෂධ, තාක්ෂණය සහ සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රයටයි. ගල් අඟුරු ආකර සහ නීතිවිරෝධී පාම් වගාවන් නිසා දැනටමත් දූෂණය වී තිබෙන දේශීය ජලමාර්ග නව නගරය ඉදිකිරීමෙන් තවදුරටත් විනාශ වෙනු ඇතැයි පරිසරවේදීහු අදහස් දක්වති. ජකර්තාහි සිදුවූ ප්‍රශ්න සියල්ල සහ විනාශය නැගෙනහිර කලිමන්තන් වෙත ගෙනයාම අපේක්ෂා නොකරන බව ඔවුහු පවසති.
නාගරික දරිද්‍රතාව, රථවාහන තදබදය, අඩු පහසුකම් ජනාවාස බිහිවීම, පානීය ජල හිඟය, ජල දූෂණය, වායු දූෂණය හා ඝන අපද්‍රව්‍ය බැහැරලීම ආදිය නාගරීකරණයේ ආර්ථික, සමාජයීය හා පාරිසරික ගැටලු ය.
නූතන ජකර්තාවේ සමාජ, ආර්ථික හා පාරිසරික ගැටලු විශාල ප්‍රමාණයක් ඇතිවීමට ප්‍රධානම හේතුව නාගරීකරණය නිසි ලෙස කළමනාකරණය නොකිරීමයි. ජකර්තා නගරය නූතනයේ අත්විඳිමින් සිටින්නේ ඒ අවිධිමත් සංවර්ධනයේ අයහපත් ප්‍රතිඵලයි. දූරදර්ශී නායකත්වයක් නොමැතිකමද බලපා ඇත. නිසි පාරිසරික කළමනාකරණයක් නැතිවීමෙන් වෙනස් කරන්නට සිදුවූ පළමු අගනුවර ජකර්තා නොවේ. ආශ්චර්ය හඹා යන ආසියානු අසල්වාසීන්ටද ජකර්තාව උගත් පාඩමක් වන්නේ නම් මැනවි.■
