නව ව්‍යවස්ථාවක් සැදීම:
කෙසේද? කවුරුන් විසින්ද?

■ ජනාධිපති නීතිඥ
ආචාර්ය ජයම්පති වික්‍රමරත්න

සාධාරණ සමාජයක් සඳහා ජාතික ව්‍යාපාරය නව ව්‍යවස්ථාවක් සැදීමේ ක්‍රියාවලිය පිළිබඳව අවධානය යොමු කර නැතැයි විවේචන එල්ලවී ඇත. මෙය සාවද්‍යය. නව ව්‍යවස්ථාවක අන්තර්ගතය පිළිබඳ යෝජනා ඉදිරිපත් කරන අතර ක්‍රියාවලිය පිළිබඳවද කතිකාවක් අරඹා ඇත. ව්‍යවස්ථාවක් සැදීමේ ක්‍රියාවලිය ගැන සාධාරණ සමාජයක් සඳහා ජාතික ව්‍යාපාරය පසුගිය මාසයේ කතිකාවක් සයිබර් අවකාශයේ පැවැත්වූ අතර එය මෙහෙයවන ලද්දේ මෙම ලියුම්කරු විසිනි. එහිදී සාකච්ඡාවට භාජනය වූ සමහර කරුණු මෙසේය: ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ පිළිබඳ වත්මන් ව්‍යවස්ථාවේ ඇති ප්‍රතිපාදනවල හොඳ නරක; නව ව්‍යවස්ථාවක් සැදීමේ වත්මන් රජයේ ක්‍රියාවලිය; පුළුල් පිළිගැනීමක් මෙන්ම සුජාතභාවයක්ද ඇති ව්‍යවස්ථාවක් සැදීමේ හොඳම ක්‍රමය කුමක්ද?; ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයක් සැදීමේ විකල්පය; බහුතරවාදී ව්‍යවස්ථාවක් සැදීම වැළැක්වීම; මහජන සහභාගිත්වය; සහ විශේෂඥයන්, ප්‍රභූන් සහ සිවිල් සමාජයේ භූමිකාව.
පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් සහභාගි නොකරගෙන ව්‍යවස්ථාවක් සැදීම ගැන ප්‍රයෝජනවත් කතිකාවක් ගොඩනැගෙමින් පවතී. එවැනි ක්‍රියාවලියක් සඳහා තර්කයක් වන්නේ මන්ත්‍රීවරුන් ව්‍යවස්ථාවක් සාදන විට ඔවුන් තමන්ගේ බැඳියාවන්ට ප්‍රමුඛත්වය දෙන බවය.
දැන් චිලී රාජ්‍යයේ කෙරෙමින් පවතින ව්‍යවස්ථා ක්‍රියාවලිය හොඳ ආදර්ශයක් ලෙස පෙන්වාදී ඇත. 2019 ඔක්තෝබර් මස පැවති දැවැන්ත මහජන උද්ඝෝෂණවල ප්‍රතිඵලයක් වූයේ නව ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාවලියකට සියලු‍ පක්ෂ එකඟ වීමය. චිලියානු ව්‍යවස්ථාව ඒ අනුව සංශෝධනය කරන ලදි. නව, එහෙත් එක් වරකට පමණක් සීමාවූ, ක්‍රියාවලියක් සඳහා ප්‍රතිපාදන 130 සිට 143 දක්වා වූ නව වගන්තිවලින් සැලසිණ. ඒ අනුව නව ව්‍යවස්ථාවක් අවශ්‍යද යන්න පිළිබඳව ජනමත විචාරණයක් පැවැත්විණ. නව ව්‍යවස්ථාවක් සම්පාදනය කරන මණ්ඩලය මන්ත්‍රීවරුන් සහ තෝරා පත් කෙරෙන සාමාජිකයන් සමාන සංඛ්‍යාවලින් සමන්විත විය යුතුද, එසේ නොමැති නම් තෝරා පත් කෙරෙන සාමාජිකයන්ගෙන් පමණක් සමන්විත යුතුද යන්නද විමසන ලදි. ඡන්දදායකයන් විශාල බහුතරයකගේ මතය වූයේ තෝරා පත් කෙරෙන සාමාජිකයන්ගෙන් පමණක් සමන්විත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයක් මගින් නව ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කළ යුතු බවය. ඒ අනුව තෝරා පත් කර ගන්නා ලද සම්පාදක මණ්ඩලයේ පිරිමින් සහ කාන්තාවන් සම සමව සිටින අතර සාමාජිකයන්ගේ සාමාන්‍ය වයස අවුරුදු 44.5කි. ළාබාලම සාමාජිකයාගේ වයස 21කි. 43%ක් නීතිඥවරු සහ නීති සිසුහුය; 20%ක් ගුරුවරුය. ආදිවාසී ජනයා නියෝජනය සහතික කරන ලදි. එහි සභාපතිනිය 39 හැවිරිදි දන්ත ශල්‍ය වෛද්‍යවරියකි. නව ව්‍යවස්ථාව 2/3ක බහුතරයකින් සම්මත විය යුතු අතර ඡන්දදායකයන් සහභාගීවීම අනිවාර්ය වන ජනමත විචාරණයකදී එය අනුමත කළ යුතුවේ.
නව ව්‍යවස්ථාවක් සැදීම සඳහාම තෝරා පත් කෙරෙන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයක් පිහිටුවීම හොඳම විකල්පය බව ලියුම්කරු පිළිගනී. එහෙත්, චිලී රාජ්‍යයේ කළාක් මෙන්, ඒ සඳහාද ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් අවශ්‍යය. එවැනි සංශෝධනයකට මන්ත්‍රීවරුන් එකඟ කර ගැනීම පහසු නොවන නමුත් කළ නොහැකි දෙයක් නොවේ. 17 වන සහ 19 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධන සම්මත වූයේ පක්ෂ අතර පුළුල් එකඟත්වයකින් සහ ආසන්න ඒකමතිකත්වයෙන් බව අප අමතක නොකළ යුතුය.

පවතින ව්‍යවස්ථාවක ඇති ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ පිළිබඳ විධිවිධාන නොතකා ජනමත විචාරණයකින් හෝ මැතිවරණයකදී ලබාගන්නා ජනවරමකින් ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයක් පිහිටුවිය හැකිද යන ප්‍රශ්නය මතුකර ඇත. සෝල්බරි ව්‍යවස්ථාවට සාපේක්ෂව ‘ව්‍යවස්ථා විරෝධී’ වූ 1970-72 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලය 1970 මහා මැතිවරණයේදී ලබාගත් ජනවරම මත පිහිටුවීම ඒ හා සමාන්තර ක්‍රියාවලියක් ලෙස දක්වා ඇත.

එවැනි ක්‍රියාවලියකට සුජාතභාවය ලැබෙන්නේ ඉතා අසාමාන්‍ය තත්වයන් යටතේ පමණි. දීර්ඝ කාලයක් පැවති ඒකාධිපති පාලනයකට පසු ‘පැරණි’ ව්‍යවස්ථාවට ආපසු යාම තේරුමක් නැති නිසා නව ව්‍යවස්ථාවක් සාදා ගැනීමට අලු‍ත් ක්‍රමයක් යොදා ගැනීමට විශාල මහජන සහායක් තිබෙනු ඇත. නිදහස් සටනකින් බිහිවන නව රාජ්‍යයකටද මෙය අදාළය. බංගලාදේශය බිහිවූ පසු පැරණි නැගෙනහිර පකිස්ථානයේ සිටි ෆෙඩරල් සහ ප්‍රාන්ත ව්‍යවස්ථාදායක සභා මන්ත්‍රීන්ගෙන් සමන්විත ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයක් පිහිටුවන ලදි.

සෝල්බරි ව්‍යවස්ථාවෙන් කැඩී ශ්‍රී ලංකාවේ භූමියේ ගොඩ නැගුණු ‘ස්වයංජාත’ නව ව්‍යවස්ථාවක් සඳහා 1960 ගණන් වන විට විශාල ජන මතයක් ගොඩ නැගෙමින් පැවතිණ. මහා බි්‍රතාන්‍යයෙන් දෙන ලද ව්‍යවස්ථා වෙනුවට තමන්ගේම ව්‍යවස්ථාවන් සාදා ගැනීමේ ප්‍රවනතාවක් මේ වන විට පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩල රටවලද මතුවී තිබුණි. ඉන්දියාවේ තත්වය විශේෂ විය. නිදහසට පෙරම පිහිටුවන ලද ඉන්දීය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩල ක්‍රියාවලිය දිගටම පවත්වා ගෙන යාමට ඉන්දියානු නිදහස් පනතින් ප්‍රතිපාදන පනවා තිබුණි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලය එරට ප්‍රථම ව්‍යවස්ථාදායකය ලෙසද ක්‍රියාකළේය. නව ඉන්දියානු ව්‍යවස්ථාව සම්මත වූයේ ඒකමතිකවය.

එහෙත්, ලංකා නිදහස් රාජ්‍ය ආඥාවේ එවැනි ප්‍රතිපාදන නොවීය. සෝල්බරි ව්‍යවස්ථාවේ නීතිමය අධිකාරියේ මූලාශ්‍රය වූද, පාර්ලිමේන්තුවේ එක් අංගයක් වූද, බි්‍රතාන්‍ය රැජිණ ආදේශ කිරීමට පාර්ලිමේන්තුවට හැකිද යන ප්‍රශ්නය මතු කර තිබුණි. 29(2) වගන්තිය ‘ව්‍යවස්ථාව යටතේ වෙනස් කළ නොහැක’ යනුවෙන් අල්ලස් කොමසාරිස් එදිරිව රණසිංහ නඩුවේදී ප්‍රිවි කවුන්සිලයේ පියර්ස් ඡැ්රජැ සාමිවරයා කළ ප්‍රකාශය එම නඩුවට ඍජුවම අදාළ නොමැති ආගන්තුක වැකියක් වුවද, ඉන් සෝල්බරි ව්‍යවස්ථාවෙන් සම්පූර්ණයෙන් වෙන්විය යුතුය යන මතයට රුකුලක් ලැබුණි.

මැතිවරණයේදී තෝරා පත්කරන මන්ත්‍රීන්ට නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කරන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයක් ලෙස ද කටයුතු කිරීමට ජනවරමක් දෙන ලෙස 1970 මහා මැතිවරණයේදී සමගි පෙරමුණ ඉල්ලා සිටියේය. 84.9% තරම් විශාල ප්‍රතිශතයක් ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ එම මැතිවරණයේදී සමගි පෙරමුණ තෝරා පත්වූ මන්ත්‍රීධුර 151 න් 116ක් දිනා ගනිමින් 48.8% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබාගත්තේය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලය කැඳවූ විට පාර්ලිමේන්තුවේ නියෝජනය වූ සියලු‍ පක්ෂ සහභාගි වීමෙන් එම ක්‍රියාවලියට සුජාතභාවයක් ලැබිණ. එහෙත්, සම්මත කරන ලද ව්‍යවස්ථාවට එවැනි සුජාතභාවයක් නොලැබුණි. සිංහල පමණක් රාජ්‍ය භාෂාව කිරීමට තීරණය කළ පසු ෆෙඩරල් පක්ෂය සිය සහභාගිත්වය අත්හිටුවීය. එක්සත් ජාතික පක්ෂය නව ව්‍යවස්ථාවට විරුද්ධ විය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩල ක්‍රියාවලියට සියලු‍ පක්ෂ එකඟ වීම විශාල ජන සහායක් ඇති ව්‍යවස්ථාවක් සැදීමට උදාවූ මහඟු‍ අවස්ථාවක් විය. එහෙත්, 2/3ක බහුතර ආසන සංඛ්‍යාවක් ලැබුණද මුළු ඡන්ද ප්‍රමාණයෙන් 50%කට අඩු ප්‍රමාණයක් ලබාගත් සමගි පෙරමුණ තමන්ට අවශ්‍ය ව්‍යවස්ථාව රට මත පැටවූ බව සම්පාදක මණ්ඩල වාර්තාවලින් පැහැදිලි වේ. නව ව්‍යවස්ථාව මගින් ව්‍යවස්ථාදායකයේ කාලය වසර දෙකකින් දීර්ඝ කිරීම ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට තදට බලපෑය. 1970-72 ව්‍යවස්ථා ක්‍රියාවලියෙන් අපට ඉගෙන ගත හැකි පාඩම් බොහෝය.

1970 ව්‍යවස්ථාදායකයේ කාලය දික් කිරීම, 1977 පාර්ලිමේන්තුවේ කාලය වසර හයකින් දික් කිරීමට ජනාධිපති ජයවර්ධනට පූර්වාදර්ශයක් ද විය. ඒ සඳහා ජනතාවගේ ‘කැමැත්ත’ කුප්‍රකට ජනමත විචාරණයේ දී ලැබුණි. එම ජනමත විචාරණය තමන්ට අවශ්‍ය ආකාරයට හැසිරවීම, බහුතරවාදී ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීමට ජනමත විචාරණයක් යොදා ගත හැකි ආකාරය පිළිබඳ පාඩමක්ද වේ.

පෙරකී සුවිශේෂ තත්වයන්වලදී හැර, පවතින ව්‍යවස්ථාවේ දක්වා ඇති ක්‍රියාවලිය මගහැර වෙනත් ආකාරයකින් ව්‍යවස්ථාවක් ඇති කිරීම ඉතා භයානක ප්‍රතිඵල ගෙන දිය හැක. ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ සිය ජයග්‍රහණයෙන් පසු ජනමත විචාරණයක් පවත්වා ආණ්ඩුක්‍රම සම්පාදක මණ්ඩලයක් පිහිටුවූවේ නම් එයින් සෑදෙන ව්‍යවස්ථාවේ හැඩතල කෙසේ වන්නේද කියා සිතේ මවාගත හැක!

වත්මන් ව්‍යවස්ථාවේ අදාළ ප්‍රතිපාදන වෙනස් කර ඒ අනුව ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයක් පිහිටුවීමේ අදහසට ලියුම්කරු නැවත තම සහාය ප්‍රකාශ කර සිටී. ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාවලිය පිළිබඳ සාධාරණ සමාජයක් සඳහා ජාතික ව්‍යාපාරය පැවැත්වූ පෙර කී කතිකාවේ සම්පත් දායකයෙකු වූ, ආණ්ඩුක්‍රම සම්පාදක මණ්ඩලයක් හරහා නව ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීමේ අදහස වෙනුවෙන් පෙනී සිටින එකමුතුවේ මූලිකයෙකු වන ජාත්‍යන්තර අත්දැකීම් ඇති ජ්‍යෙෂ්ඨ නීතිඥවරයෙකු එවැනි ක්‍රියාවලියක් සඳහා වත්මන් ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කිඊමේ අවශ්‍යතාව පැහැදිලි කළේය.

ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්පාදක මණ්ඩලයක් මගින් නව ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීමේ වැදගත්කම ගැන දේශපාලන පක්ෂ සහ පුරවැසි සංවිධාන සමග සාකච්ඡා කළ යුතුය. එහෙත්, ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ පිළිබඳ කතිකාව ක්‍රියාවලියට සීමා නොකොට නව ව්‍යවස්ථාවක අන්තර්ගතයටද අවධානය යොමු කළ යුතුය. ■