■ අමන්දිකා කුරේ
සංස්කරණය යන වචනයේ වාච්‍යාර්ථයෙන් ම පවතින ස්වරූපය තිබිය දී සිදු කරන වෙනස්කමක අර්ථයක් ගෙන එනවා. සෑම ක්ෂේත්‍රයක ම පාහේ සංස්කරණය සිදු කෙරෙනවා. පවතින තත්වයට වඩා යම් දෙයක් උසස් තත්වයකට ගෙන ඒමක් එමගින් අරමුණු කරනවා. යම් කෘතියක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට පෙර සංස්කාරකවරයකුගේ මැදිහත්වීම ලෝකය පුරාම පොත් ප්‍රකාශන ක්‍රියාවලිය තුළ දැකිය හැකි ලක්ෂණයක්. කෙසේවුවත් මේ සම්බන්ධයෙන් විවිධ මත තිබෙනවා. ඇතැම් ලේඛකයන් තමන්ගේ කෘති සංස්කරණය කිරීමට එකඟ වුවත් ඇතැම් අවස්ථාවල ඇතැම් අය ඊට එකඟ නෑ. සෝදුපත් කියවීමේ සිට යම් කෘතියක් විධිමත් ලෙස පාඨකයන් අතට ලබා දෙන්න සංස්කරණයට හැකියාවක් තිබෙනවා. පොත් මේ ක්ෂේත්‍රයේ සිටින විවිධ අය මේ සම්බන්ධයෙන් දරන මතයයි මේ.
විදර්ශන ප්‍රකාශන අධිපති ජනක ඉණිමංකඩ
පොත් ප්‍රකාශකයෙකු වශයෙන් සංස්කාරකවරයා මම ප්‍රධාන කාරණා දෙකක් යටතේ දකිනවා. පළමුවැන්න, යම් කෘතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන විෂයට අදාළ නිර්ණායකයන්ට අදාළව නැවත සකස් කිරීමක්. සාහිත්‍ය කෘතියක් නම් සාහිත්‍යට අදාළ නිර්ණායකයන්ට ගැළපෙන පරිදි සකස් කිරීමක්. ඒ විදිහට සකස් කළ යුතු කොටස් සකස් කර ඒ නිර්මාණය ගොඩනැංවීම සංකාරකවරයාගේ කාර්යභාරයක්. බොහෝ විට යම් නිර්මාණයක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට පෙර එම නිර්මාණයේ පවතින අඩුලුහුඬුකම් සකස් කරන්න ලේඛකයාට උපදෙස් දීමක් සිදු කරන්න පුළුවන්. ඒ ඒ විෂය නිර්ණායකයන්ට අදාළව සකස් කළ යුතු හෝ ගොඩනැංවිය යුතු කොටස් වෙනස් කිරීමක් කරන්න පුළුවන්. සම්පූර්ණ කෘතියක් බවට පත්වීමට වැඩියෙන් පවතින කොටස් ඉවත් කිරීම වගේ ම අඩුවෙන් පවතින කොටස් නැවත එක් කිරීමත් සංස්කාරකවරයාගේ වගකීමක්.
දෙවැනි කාරණය වන්නේ ඉදිරිපත් කෙරෙන වෙළඳපොළට ගැළපෙන පරිදි නිර්මාණය වෙනස් කළ යුතු නම් ඊට අදාළ වෙනස්කම් සිදු කිරීම. උදාහරණයක් වශයෙන්, මේ මොහොතේ පවතින දේශපාලන හා සමාජ ප්‍රශ්නවලට ගැළපෙන පරිදි නිර්මාණය සකස් කිරීමක් ගන්න පුළුවන්. මේක නම් ටිකක් මතභේදාත්මක කාරණයක්. සමහර අය මේකට එකඟ නොවේවි. නමුත් බොහෝ රටවල නිර්මාණකරණයේ දී මේ ලක්ෂණය අපිට දකින්න පුළුවන්.
වාර්ගික අර්බුද සම්බන්ධයෙන් ලෝකයේ කතාබහක් නිර්මාණය වෙලා තියෙන අවස්ථාවක් උදාහරණයක් වශයෙන් සලකන විට, ඒ කාලයේ දී නිර්මාණකරණයේ යෙදෙන නිර්මාණකරුවන්ගේ නිර්මාණ තුළින් හොඳ හෝ නරක පැත්තට අදහස් ගෙන එන්න සංස්කාරකවරුන් කටයුතු කරලා තිබෙනවා.
ප්‍රකාශයෙකු වශයෙන් අපට නවකතාවක් යම් කෙනෙක් ලියලා දුන්නාම ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට පෙර සිදුවන ක්‍රියාවලියක් තිබෙනවා. නවකතාවේ යම් අඩුලුහුඬුකම් අපි දකිනවා නම් ලේඛකයාට අපි යෝජනා කරනවා මේ මේ තැන් තව ටිකක් දියුණු කරන්න කියලා . නවකතාවේ අනවශ්‍ය කොටස්, තේමාවට බලපෑමක් වන කොටස්, රිද්මයට බලපාන කොටස් තිබේ නම් ඒවා ඉවත් කරනවා. පරිච්ඡේද බෙදීමේ සිට නවකතාවේ ගලායාම සකස් කිරීමටත් සංස්කාරකවරයා මැදිහත් වෙනවා.
සීමිත ප්‍රකාශන ආයතන කිහිපයක් විසින් ප්‍රකාශ කරලා තිබෙනවා ඔවුන් පොත් ප්‍රකාශනයට පෙර සංස්කරණයක් කරන බව. ලංකාවේ පොත් ප්‍රකාශන කර්මාන්තය කර්මාන්තයක් වශයෙන් විධිමත්ව වැඩිදියුණු වෙලා නෑ. ඒ නිසාම මේ කාරණා සම්බන්ධයෙන් බොහෝ ප්‍රකාශකයන්ට ලොකු අවබෝධයක් සහ එහි වැදගත්කම පිළිබඳව වැටහීමක් නැති බවක් මට හැඟෙනවා. පොත් ප්‍රකාශනය සම්බන්ධයෙන් වගකිව යුතු ආයතන පද්ධතියක් මීට පෙර ලංකාවේ තිබුණා. 1960 ගණන්වල එය උපරිම තලයකට පැමිණියා. 1970 වන විටත් හොඳින් ක්‍රියාත්මක වුණත් 1980 දශකයේ දී මේ ක්‍රියාවලිය ක්‍රමයෙන් බිඳවැටුණා. 90 දශකය වන විට විශාල ප්‍රකාශන ආයතන ප්‍රමාණයක් බිහිවුණා. ගොඩක් වෙලාවට අලුතෙන් එකතුවන ප්‍රකාශන ආයතනවලට විධිමත් ප්‍රකාශන ආයතනයක තත්වය පවත්වාගෙන යාමට අවශ්‍ය ප්‍රාග්ධන හැකියාව අඩුයි. එහෙම වුණාම ප්‍රකාශනයේ තිබෙන සමාජ වගවීම පිළිබඳ ගැටලුවක් නිර්මාණය වෙනවා. යම් කෘතියක් මුද්‍රණය කරලා මුද්‍රණාලයකින් පිට වුණාට පස්සේ ඒ කෘතිය කොපමණ කල් පවතීද කියලා අපිට කියන්න බෑ. සංස්කරණය හරහා තමයි අපට ඒ සමාජ වගකීම ගන්න පුළුවන් වෙන්නේ. සංස්කරණය කියන විට ම අදහසක් ලැබෙනවා කරන්නන් වාලේ කරන්න තිබුණු වැඩක් විධිමත්ව කරන්න සැලකිලිමත් වෙනවා කියන එක. භාෂාවේ සිට, නිර්මාණකරුවාගේ හා සමාජ අනන්‍යතාව දක්වා වගකීම් සහගතව හා තියුණු විදිහට සංස්කාරකවරයාගේ වගකීම විහිදිලා යනවා.
ලේඛක ගාමිණී වියන්ගොඩ
පරිවර්තන ක්‍රියාවලියේ දී සංස්කාරකවරයෙක් නෑ. මම පොතක් පරිවර්තනය කරන විට එය දෙන්නේ සෝදුපත් බලන්නෙකුට එහි ඇති භාෂාමය අඩුපාඩු සකස් කිරීමට. ප්‍රකාශන ආයතනවලත් මේ වගේ අය ඉන්නවා. ඔවුන් භාෂාමය ව්‍යාකරණ වැරදි සකස් කරනවා. ඒක එක් ආකාරයකින් සිදු කරන සංස්කරණයක්. කෙනෙක් නවකතාවක් ලියනවා නම් එය ප්‍රකාශයට පත් කරන්න පෙරම ඒ සම්බන්ධයෙන් දැනුවත් අයගේ උපදෙස් ආදිය බලාපොරොත්තු වෙනවා. නමුත් ලංකාවේ සංස්කාරක කියන වචනය භාවිත වන්නේ ම වෙනත් අදහසකින්. කිහිපදෙනෙකුගේ ලිපි එකතු කරලා යම් පුද්ගලයෙක් කෘතියක් එළිදක්වනවා නම් ඔහු ඒ ග්‍රන්ථයේ සංස්කාරකවරයා වෙනවා. ඒ සංස්කාරක භූමිකාව වෙනස් එකක්. එතැනදී ඔහු කරන්නේ සංස්කරණය හෝ වෙනස් කිරීමක් නෙවෙයි තේරීමක්. සංස්කාරක කියලා ම, සඳහන් වන පුද්ගලයාගේ කිසිම ලිපියක් කෘතියේ ඇතුළත් නොවුණත් ඒ තේරීම් කරලා තිබෙන්නේ ඔහු නම් ඔහු තමයි ඒ කෘතියේ සංස්කාරකවරයා වන්නේ.
සාමාන්‍යයෙන් කෙනෙක් ස්වතන්ත්‍ර නවකතාවක් ලියලා ප්‍රකාශන ආයතනයකට බාර දෙන විට ඔවුන් කැමතිවෙන්නේ නෑ ඒ කෘතියේ වෙනස්කම් ප්‍රකාශන ආයතනය විසින් කරනවාට. බොහෝ විට දන්නා හඳුනන අය ලවා ඒ කාර්යය ඔවුන් කරගන්නවා ප්‍රකාශන ආයතනයට ලබා දීමට පෙරම. එහෙම වුණාම සංස්කරණය වෘත්තීය මට්ටමෙන් හරි මුදලක් අරගෙන හරි කරන්නෙ නෑ. සාමාන්‍යයෙන් ලංකාවේ සිදුවන්නේ මේ ක්‍රමය.
වෙනත් රටක දී නම් අපි ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ වැනි ප්‍රධාන භාෂාවකින් නවකතාවක් ලියනවා නම් එය ප්‍රකාශයට පත් කරන්නට පෙර විශාල වැඩකොටසක් කෙරෙනවා. ප්‍රකාශන ආයතනයකට පොත භාර දුන්නාට පස්සේ ඔවුන් විශාල සංස්කරණයන්ට ලක් කරනවා. ලෝකයේ ප්‍රසිද්ධ කතුවරුන්ට පවා මේ දේවල්වලට මුහුණ දෙන්න සිදු වෙලා තියෙනවා. ජෝර්ජ් ඕවල් වගේ කතුවරුන්ගේ නවකතා ඇතැම් ප්‍රකාශන ආයතන ප්‍රතික්ෂේප කරලා පවා තියෙනවා මේ නිර්මාණ වෙළඳපොළට ගැළපෙන්නේ නෑ කියලා. ජෝර්ජ් ඕවල්ටත් ඇතැම් කාලවලදී තමන්ගේ නවකතාව ප්‍රකාශයට පත් කරන සමාගමේ සංකාරකවරයාගේ කැපුම් කෙටුම්වලට යටත් වෙලා වැඩකරන්න සිදුවෙලා තිබෙනවා. මේ ක්‍රියාවලියට ඇතැම් අය එකඟයි සහ ඇතැම් අය එකඟ නෑ. මා දන්නා පමණින් සංස්කාරක ක්‍රියාවලියක් ලංකාවේ නෑ.
සාමාන්‍යයෙන් ලංකාවේ කෙනෙක්ගේ නවකතාවක් ප්‍රකාශයට පත් කරන විට ප්‍රකාශකයා යම් රාමුවකින් ඒ නිර්මාණය තෝරා ගත්තාට පස්සේ විශාල වෙනස්කම් සිදුකරනවා අඩුයි. විධිමත් වෘත්තීයමය සංස්කාරකවරුන්ගේ භූමිකාවන් ලංකාවේ දැකගන්නට නෑ.
ඒ සංස්කාරකවරයාගේ භූමිකාවේ පවතින හිඩැස නිසාම ඉතාම දුර්වල නවකතා පවා මුද්‍රණය වෙලා වෙළඳපොළට නිකුත් වෙනවා. ඒ නිසා ම මේ ක්ෂේත්‍රය හැඩිවීමක් අවුල්වීමක් සිදු වෙනවා. ඒ නිසා පාඨකයාට අසාධාරණයක් වෙන්න පුළුවන්. ඉතාමත් දුර්වල නවකතා පවා පාඨකයා නොදැනුවත් ව මිල දී ගන්නවා. එහෙම වුණාම ඒ පාඨකයන් විශාල අපේක්ෂා භංගත්වයකට පත් වෙනවා. මේ දේවල් වළක්වාගන්න ප්‍රකාශන ආයතනය විසින් කරන සංස්කරණයක් හරහා පුළුවන් වුණත් එතැනදී තවත් ප්‍රශ්නයක් මතුවෙනවා ඒක තහංචි පැනවීමක් වගේ වෙන්න පුළුවන් නිසා.
වෙනත් රටවල නම් නවකතා අනිවාර්යයෙන් ම සංස්කරණයකට ලක් කරනවා. මම හිතනවා මේ වෙනස් කිරීම් හොඳයි කියලා. ඒ නිසා බොහෝ විට ලෝක සාහිත්‍යයේ අපි අද පරිහරණය කරන කෘතිවල ප්‍රමිතිය හා ගුණාත්මකභාවය වැඩිවෙලා තියෙනවා. පාඨකයට ලොකු සේවයක් වෙලා තිබෙනවා. ඒ සංස්කාරක භූමිකාව ලංකාවට ගළපාගන්නේ කොහොමද කියන කාරණය නම් සංකීර්ණ ගැටලුවක්.
යම් කෘතියක් වෙළඳපොළට එනවා කියන්නේ ම ඒ සඳහා පාඨකයා මිල දරනවා කියන එක. ඒ නිසා ඊට අදාළ ප්‍රමිතියක් තිබිය යුතුයි. සංස්කරණ ක්‍රියාවලියක් සිදුකෙරෙන්නේ නැති නම් ගොඩක් වෙලාවට කෘතීන් මේ ප්‍රමිතියෙන් බැහැරට යන්න ඉඩ තියෙනවා. ඒ නිසා තහංචි පැනවීමේ ස්වරූපයකින් තොරව සිදු කරන සංස්කරණයන් සිදු කළ යුතුයි. නමුත් මේ දෙක අතර බෙදුම් රේඛාව පවතින්නේ කොතැනද කියලා තෝරාගන්නා එක නම් සංකීර්ණ ක්‍රියාවලියක්.
ලේඛිකා ශාන්ති දිසානායක
වෙනත් රටවල නම් සංස්කාරකවරුන් සාමාන්‍යයෙන් ඉන්නවා. එහෙම ඉන්න එකෙන් අපේ කෘතියට අලෝකයක් ගන්න පුළුවන්. අපි යම් කෘතියක් නිර්මාණය කරනවිට ඒක හුදෙකලාව තමයි කරන්නේ. සමාජය ඇසුරෙන් අත්දැකීම් ගත්තත් ලේඛකයෙක් හුදෙකලාව තමයි නිර්මාණයක් සිදු කරන්නේ. සමහර වෙලාවට ඒ පොත් නිකුත් වුණාම පාඨකයන් කියනවා කෘතිය තව ටිකක් සංස්කරණය වුණා නම් හොඳයි කියලා. නමුත් ලංකාවේදී අපි මුහුණ දෙන ගැටලුව වන්නේ අපි එය කරන්නේ කෙසේද යන කාරණය. සංස්කාරකවරයෙක් සොයාගන්න තැන ඉඳන් ප්‍රශ්නයක් තිබෙනවා. මම යම් කෘතියක් ලියා පළ කරන්න බලාපොරොත්තු වෙනවා නම් ඒ කෘතිය සංස්කරණය කරන සංස්කාරකවරයා මට වඩා ඉහළ දැනුමක් ඇති කෙනෙක් හෝ මට සමාන දැනුමක් තිබෙන ඊට අදාළ පරිසරයේ ජීවත් වන කෙනෙකු විය යුතුයි. සංස්කරණයක් කරද්දී ලියන කෙනාට වඩා පුළුල්ව ඒ කෘතිය දිහා බලන්න අවශ්‍යයි. එහෙම වෙනවා නම් තමයි කෘතියකට අලෝකයක් එකතු කරන්න හෝ හොඳ නිර්මාණයක් පාඨකයන් වෙත ලබා දීමට හැකි වන්නේ. මේ දේ සිදුවන ආකාරය අනුව ඒ කෘතිය අසාර්ථක වෙන්නත් පුළුවන් රසවත් වෙන්නත් පුළුවන්. ඒ වගේ දැනුම සම්බන්ධ ප්‍රශ්නත් සංස්කාරකවරයෙක් සොයා ගැනීමේ අර්බුදයක් වෙලා තියෙනවා.
අපේ රටේ දී අපිට නිර්මාණ කරන්න වෙලා තියෙන්නේ ජීවන සංග්‍රාමයට මුහුණ දෙන ගමන්මයි. විවේකීව නිර්මාණ කරන්න හැකියාවක් නෑ. මේ වගේ තත්වයක් යටතේත් ලේඛකයන් හැටියට අපට සංස්කාරකවරයෙකුගේ සේවය ලබා ගැනීමට අපහසුයි. වර්තමානයේ ලංකාවේ තිබෙන දේශපාලන, ආර්ථික අර්බුදත් එක්ක කලාව පැත්තෙනුත් අර්බුදයක් තියෙනවා. එවැනි අවස්ථාවක සංස්කරණයක් සඳහා සුදුසු සංස්කාරකවරයෙක් සොයා ගන්නවා කියන්නේ පිදුරු ගොඩෙ ඉඳිකට්ටක් හොයනවා වගේ වැඩක්. සංස්කෘතික මිනිසෙක් නිර්මාණය නොවීමේ අර්බුදය තමයි එතැන තියෙන්නෙත්.
ලංකාවේ ප්‍රකාශන ආයතනවලින් යම් අත්පිටපතක් ප්‍රකාශනය කිරීම සඳහා තෝරා ගැනීමේදී ඒකට අදාළව මඬුල්ලක් ඉඳලා තෝරනවා කිව්වාට ඒ විදිහටම වෙනවා කියලා මම විශ්වාස කරන්නේ නෑ. නමුත් වෙනත් රටකට සාපේක්ෂව ලංකාවේ පොතක් ප්‍රකාශනයට පත් කරන්න පහසුයි. ප්‍රකාශන ආයතනවලටත් ඒ නිසා වගකීමක් තිබෙනවා සංස්කරණය සම්බන්ධයෙන් සැලකිලිමත් වීමට. මා දන්නා පරිදි වෙනත් රටවල මේ කාරණය සිදුවෙනවා ප්‍රකාශන ආයතන හරහා.
මගේ පැත්තෙන් නම් මම හිතන්නේ කාලය තමයි මගේ සංස්කාරකවරයා. මම විසින් ම කරගෙන යන යම් නිර්මාණයක කාලයක් ගත වන විට මට ම අඩුපාඩු පෙනෙන්න ගන්නවා. ඒ නිසා මම මා තුළින් ම සංස්කරණයන් කරගන්නවා.
අධ්‍යක්ෂ/ලේඛිකා කේබුක්ස් ප්‍රකාශන ආයතනය
කාංචනා ප්‍රියකාන්ත
ශ්‍රී ලංකාව තුළ සිංහල පොත් ප්‍රකාශයට පත්කිරීමේදී සංස්කරණය කියන ක්‍රියාවලියට අවධානය ලැබෙන්නේ ඉතාම අඩුවෙන්. විශේෂයෙන්ම ප්‍රබන්ධ කෘතිවලදී. ඒකට හේතු කීපයක් තියෙනවා. ලංකාවේ සංස්කරණය කියලා ගොඩක් අය හිතන්නේ සෝදුපත් කියවන එක. සෝදුපත් කියවන එකත් වැදගත්. හැබැයි සංස්කරණය කියන්නේ ඊට එහා ගිය කාරණාවක්. ප්‍රකාශන කර්මාන්තයක් ලෙස දියුණු රටවල නම් වෘත්තීය සංස්කාරකවරු ඉන්නවා. ලෝක ප්‍රසිද්ධ ගත්කතුවරුන්ගේ පොත්වල තියෙන පෙරවදන කියෙව්වොත් සංස්කාරකවරුන් ඔවුන්ගේ පොත් සාර්ථක කරගන්න ලබාදෙන දායකත්වය ගැන හොයාගන්න පුළුවන්. ප්‍රකාශකයන්ගේ සහ කතුවරුන්ගේ නොදැනුවත්භාවය, අධිතක්සේරුව වගේම වෘත්තීය සංස්කාරකවරුන්ගේ අඩුවත් සිංහල බසින් ලියන කතුවරු සංස්කරණය කියන ක්‍රියාවලියෙන් ඈත්වෙන්න හේතුවක්. සංස්කාරකවරයෙක් වෙන්න නිකම්ම නිකම් බැහැ. හොඳ කියවීමක් නොවෙයි ඉතාම හොඳ කියවීමක් තියෙන කෙනෙක් වෙන්න ඕනෑ. හොඳ කියවීමක් තිබුණු පළියට සංස්කාරකවරයෙක් වෙන්න ඒකම විතරක් ප්‍රමාණවත් නැහැ.. භාෂාව සහ සාහිත්‍යය ගැනත් දැනුමක් තියෙන පුද්ගලයෙක් වෙන්න ඕනෑ. එතැනදී සංස්කාරකවරයාගේ කාර්යභාරයවෙන්නේ කතුවරයාගේ නිර්මාණයට හානියක් නොවන පරිදි එය වඩාත් ඔප මට්ටම් කිරීම.කතුවරයා සමග සුහදව වැඩ කිරීමේ හැකියාවත් ඉතාම වැදගත්. මොකද සංස්කරණ කාර්යාවලිය අන්‍යොන්‍ය අවබෝධයෙන් යුතුව සිද්දවෙන දෙයක්.. සමහර වෙලාවට කතුවරයෙක්ට තමන්ගේ නිර්මාණයන්ගේ අඩු පාඩු නිර්මාණය කරලා ටික කාලයක් යනකන් පේන්නේ නැහැ. මාස දෙක තුනක් තියෙන්න ඇරලා ආයෙත් කියෙව්වොත් නම් ඒ අඩු පාඩු පෙනේවි. නමුත් කතුවරයෙක්ට විවිධ හේතුන් මත එතරම් කාලයක් යොදමින් නැවත නැවත ලියන්නට කාලය නැතිවෙන්න පුළුවන්. හොඳ සංස්කාරකවරයෙක්ගේ වටිනාකම මතුවෙන්නේ එතැනදී. එතැනදී කතුවරයාට මගඇරුණු තැන් වගේම සංස්කරණය විය යුතු තැන් පෙන්වා දෙන්න සංස්කාරකවරයාට පුළුවන්. අපේ කේබුක්ස් ප්‍රකාශන ආයතනය හරහා ප්‍රකාශනය සඳහා පොත් භාරගන්නේ මේ සංස්කරණ කටයුතු සඳහා කතුවරයා එකඟ නම් විතරයි. මොකද ලේඛකයෙක්ගේ කාර්යභාරය ආසාවට පොතක් ලියා පළකරනවා කියන එකට එහා ගිය වගකීම් සහගත දෙයක් කියලයි ලේඛකයෙක් ලෙස මම විශ්වාස කරන්නේ. එතැනදී අපි ලියන දේවල් කියවන පාඨකයාව අනවශ්‍ය ලෙස වෙහෙසට පත් නොකරන එක අපේ වගකීමක්. ඒ වගේම කෘතියකට උපරිම සාධාරණය ඉෂ්ට වෙන්නේ නිසි සංස්කරණයන් සිදුවුණොත් විතරයි. ලංකාවෙත් ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිතීන්ට අනුව සංස්කරණ කටයුතු සිදුවෙනවා නම් හොඳයි.■
