කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමූහික වගකීම පිළිබඳ කරුණ, පසුගිය සති කිහිපය තුළ මෙන්ම දැනටත් ලංකාවේ දේශපාලන සාකච්ඡාවේ අතුරු තේමාවක් වී තිබේ. ඇමෙරිකානු සමාගමක් සමඟ රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව විදුලි බලය නිෂ්පාදනය කිරීම හා සැපයීම පිළිබඳව අත්සන් කරන ලද ගිවිසුමකට, ආණ්ඩුවේ ඇමතිවරුන් කිහිප දෙනෙකු ප්‍රසිද්ධියේ විරුද්ධ වීම මෙම සාකච්ඡාවට තුඩු දුන් ආසන්නම හේතුවයි.
කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමූහික වගකීම පිළිබඳ මූලධර්මය ප්‍රසිද්ධියේ උල්ලංඝනය කර ඇති නිසා මෙම ඇමතිවරුන් එක්කෝ අස්විය යුතු බව, නැතහොත් අස්කළ යුතු බව ජනාධිපතිවරයාද ඇතුළු ආණ්ඩුවේ කොටසක් කියති. ආරාවුලට සම්බන්ධ ඇමතිවරු තමන්ගේ නිදහසට ප්‍රධාන තර්ක දෙකක් ඉදිරිපත් කරති. පළමුවැන්න නම්, යුගදනවි ගිවිසුම කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාකච්ඡා කළ හෝ අනුමැතිය තමන්ගෙන්ද ලබා ගත් එකක් නොවන නිසා එයට විරුද්ධ වීමෙන් තමන් කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමූහික වගකීමක් කඩකර නැති බවයි. මෙය කැබිනට් සම්ප්‍රදායට අනුකූල විත්තිවාචකයක් නම් නොවේ. දෙවැනි තර්කය නම්, රටට හානිදායක ආණ්ඩුවේ තීරණයකට විරුද්ධ වීම තම හෘදය සාක්ෂියට අනුව ගත් තීරණයක් බවත්, තමන් කැබිනට් මණ්ඩලයෙන් ඉවත් කළහොත් ඒ ගැන පසුතැවිලි නොවන බවත්ය. “හැකි නම් අප අස් කරනු” යනු ඔවුන් ජනාධිපතිවරයාට එල්ල කර ඇති අභියෝගයයි.
මේ අතරේ ජනාධිපතිවරයාගේ මෑත කාලීන කෘෂිකර්ම සහ පොහොර ප්‍රතිපත්තිය සම්බන්ධවද කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමූහික එකඟතාවක් නැති බව පෙනේ. සමහර ඇමතිවරු එම කරුණේදී ජනාධිපතිවරයා විවෘතව විවේචනය කරති.
මෙම ලිපියේ අරමුණ, මෙම ආරාවුලට සම්බන්ධ කිසිදු පාර්ශ්වයක පැත්ත නොගෙන, කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමූහික වගකීම යන කරුණු සම්බන්ධව ලංකාවේ මතුවන සංකීර්ණතාව හඳුනා ගැනීමයි.
සාමූහික වගකීම පිළිබඳ මූලධර්මය යනු කුමක්දැයි පළමුව හඳුනා ගනිමු.
සාමූහික වගකීම
කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමූහික වගකීම යනු බි්‍රතාන්‍ය පාර්ලිමේන්තු – කැබිනට් ආණ්ඩුක්‍රම සම්ප්‍රදායට ආවේණික මූලධර්මයකි. එය ඇමෙරිකානු ආණ්ඩුක්‍රම සම්ප්‍රදායේ නැත. බි්‍රතාන්‍ය පාර්ලිමේන්තු සම්ප්‍රදාය සංශෝධිතව යොදාගෙන තිබෙන ඉන්දියාව සහ ලංකාව වැනි රටවලද එය ක්‍රියාත්මක වේ. මේ මූලධර්මයෙන් මූලික කාරණා දෙකක් අදහස් වේ. ඉන් පළමුවැන්න නම්, කැබිනට් මණ්ඩලයේ ගන්නා තීරණවලට, එයට විරුද්ධ වන ඇමතිවරුන් ද ඇතුළු සියලුදෙනා කැබිනට් කාමරයෙන් එළියට බැස්ස විට එම තීරණ ආරක්ෂා කිරීමයි. දෙවැන්න කැබිනට් මණ්ඩලයේ ගන්නා තීරණ පිළිබඳව සියලු ඇමතිවරුන්, පාර්ලිමේන්තුවට තනි තනිවත්, සාමූහිකවත් වගකීම භාර ගැනීමයි. “අපි ඔය තීන්දුවට කැබිනට් රැස්වීමේදී විරුද්ධ වුණා” යැයි හෝ “අපි එම තීරණයට පක්ෂව ඡන්දය දුන්නේ නැහැ”යි හෝ කියමින් කැබිනට් තීරණ විවේචනය කිරීමට ඇමතිවරුන් සාමාන්‍යයෙන් ඉදිරිපත් නොවන්නේ මේ නිසාය.
කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමූහික වගකීම අදාළ වන්නේ කැබිනට් ඇමතිවරුන්ට පමණද? රාජ්‍ය ඇමතිවරයෙකු වූ සුසිල් ප්‍රේම්ජයන්ත් මහතා ජනාධිපතිවරයා විසින් අස් කරනු ලැබීමට මෙම මූලධර්මය අදාළ ද යන ප්‍රශ්නය නිතැතින්ම මතු වේ. බි්‍රතාන්‍යයේ ඇති සම්ප්‍රදාය නම් එය කැබිනට් නොවන අමාත්‍යවරුන්ටද, අමාත්‍ය ශ්‍රේණියේ සිටින විධායක නිලධාරීන්ටද එක සේ අදාළ වන බවයි. එබැවින් සාමූහික වගකීම අපට බලපාන්නේ නැතැයි ලංකාවේ දුසිම් ගණන් සිටින රාජ්‍ය අමාත්‍යවරුන්ට සහ ව්‍යාපෘති අමාත්‍යවරුන්ට, නිදහසට කරුණු ඉදිරිපත් කිරීමට වලංගු හැකියාවක් නැත.
‘සාමූහික වගකීම’ මේ තරම් වැදගත් ඇයි? බි්‍රතාන්‍ය සම්ප්‍රදාය තුළ එය බි්‍රතාන්‍ය කැබිනට් ආණ්ඩු ක්‍රමයේ ඇති විශේෂත්වය සමග සම්බන්ධ වී ඇති දෙයකි. බි්‍රතාන්‍යයේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමාජිකයෝ පාර්ලිමේන්තුවේ සාමාජිකයෝ වෙති. කැබිනට් මණ්ඩලය කේන්ද්‍ර කරගත් ආණ්ඩුවේ ඉරණම තීරණය කරන්නේ පාර්ලිමේන්තුව තුළය. එමෙන්ම කැබිනට් මණ්ඩලයෙන් යෝජනා වන ආණ්ඩුවේ ප්‍රතිපත්තිවලට අනුමැතිය ලැබිය යුත්තේද පාර්ලිමේන්තුවෙනි. බි්‍රතාන්‍යයේ විරුද්ධ පක්ෂය සෑම විටම උත්සාහ ගන්නේ පාර්ලිමේන්තුව තුළ ආණ්ඩුව හෝ එහි ප්‍රතිපත්ති යෝජනා පරාජය කිරීමටය. එය වැළැක්වීමට සුදුසු යාන්ත්‍රණයක් ලෙස කැබිනට් මණ්ඩලය පාර්ලිමේන්තුවට සාමූහිකව වගකිව යුතුය යන මූලධර්මය දහනව වැනි සියවසේ මැද භාගයේ සිට බි්‍රතාන්‍ය පාර්ලිමේන්තු සම්ප්‍රදාය තුළ මුල් බැස ගත්තේය.
ඇමෙරිකානු ආණ්ඩුක්‍රම සම්ප්‍රදාය තුළ බි්‍රතාන්‍යයේ පවතින ආකාරයේ කැබිනට් මණ්ඩලය කොංග්‍රසයට සාමූහිකව වගකියන්නේ නැත. එයට එක් හේතුවක් වන්නේ, ඇමෙරිකාවේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමාජිකයන් (ඔවුන් ‘අමාත්‍යවරුන්’ ලෙස හැඳින්වෙන්නේ ද නැත.) කොංග්‍රසයේ සාමාජිකයන් නොවීමයි. ඔවුන්ට කියන්නේ රාජ්‍ය ලේකම්, ආරක්ෂක ලේකම් ආදි වශයෙන් ‘ලේකම්’ ලෙසය. බි්‍රතාන්‍යයේදීද මෙම වචනය තරමක් දුරට භාවිත වේ. ඇමෙරිකානු කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමාජිකයන් ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කෙරෙන ඔහුට පමණක් වග කියන නිලධාරින් පිරිසකි. ව්‍යවස්ථාදායකය සමග ඔවුන්ගේ ඍජු සම්බන්ධයක් නැත. එහෙත් ඔවුහු කැබිනට් සාමාජිකයන් ලෙස කොංග්‍රසයට තනි තනිව වගකීමට බැඳී සිටිති. කොංග්‍රසයේ විවිධ කමිටු ඉදිරියේ කැබිනට් සාමාජිකයන් තනි තනිව දීර්ඝ ප්‍රශ්න කිරීම්වලට භාජනය කිරීම ඇමෙරිකාවේ නිතර සිදුවන්නකි. එය වඩාත් සම්බන්ධ වන්නේ ඇමෙරිකාවේ ඇති සංවරණ සහ තුලන ක්‍රමයටයි.
ලංකාවේ විශේෂත්වය
කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමූහික වගකීම පිළිබඳ ප්‍රශ්නය ලංකාවේ තිබෙන්නේ තරමක් ව්‍යාකුල තත්වයකය. එයට හේතු කිහිපයක්ම තිබේ. ප්‍රධාන හේතුව අප රටේ ආණ්ඩුක්‍රමයේ ඇති මිශ්‍ර ස්වභාවයයි. 1978 සිට, 19 වැනි සංශෝධනය යටතේ හැර, අන් සෑම අවස්ථාවකම ආණ්ඩුක්‍රමය පැවත තිබෙන්නේ ජනාධිපති කේන්ද්‍රීය සහ පාර්ලිමේන්තුව ද්විතීයක ආණ්ඩුක්‍රමයක් ලෙසය. මෙම ක්‍රමයේ බි්‍රතාන්‍ය වෙස්ට්මිනිස්ටර් මාදිලියේ අංග ගණනාවක්ම ඉවත් කර තිබේ. එහෙත් කැබිනට් මණ්ඩලය තනි තනිවද සාමූහිකවද පාර්ලිමේන්තුවට වගකිව යුතුය යන මූලධර්මය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවටද ඇතුල් කර තිබේ. කැබිනට් මණ්ඩලයේ ප්‍රධානියාද, ආණ්ඩුවේ නායකයාද, රාජ්‍ය නායකයාද වන ජනාධිපතිවරයාට වගකීම තම ඉහළම යුතුකම ලෙස, ඊයේ පෙරේදා වනතුරුම, 19 සංශෝධනය යටතේ තිබුණු තත්වය හැර අන් සෑම අවස්ථාවකම, කැබිනට් ඇමතිවරුන් විසින් සලකනු ලැබිණ. පාර්ලිමේන්තුවට ඇති සාමූහික වගකීම ගැන ලංකාවේ ඇමතිවරුන් අතර තිබෙන්නේ මඳ අවබෝධයක් සහ මඳ විශ්වාසයක් බවද පෙනේ.
මේ අතර යුගදනවි ගිවිසුම සම්බන්ධව කැබිනට් අමාත්‍යවරුන් තිදෙනෙකුම කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමූහික තීන්දුව යැයි ප්‍රකාශ වන තීන්දුවකට ප්‍රසිද්ධියේ එරෙහිවෙමින්, එය අධිකරණයේද අභියෝග කිරීම වෙතින් තවත් වැදගත් කරුණක්ද ප්‍රකාශ වේ. එය නම් තමන්ද අයත් කැබිනට් මණ්ඩලයේ ප්‍රධානියා වන ජනාධිපතිවරයා පිළිබඳව ඔවුන්ගේ විශ්වාසය බිඳ වැටී ඇති බවයි. පාර්ලිමේන්තුවට වඩා ජනාධිපතිවරයාට වග නොකීමට ඔවුන් තීරණය කර ඇති බව පෙනේ. යුගදනවි ගිවිසුම පිළිබඳ පාර්ලිමේන්තු විවාදයකදී සහ ඡන්ද විමසීමකදී ද ඔවුන් දිගටම විරුද්ධ වන්නේ නම්, ඔවුන්ට විරුද්ධව,
පාර්ලිමේන්තුවට සාමූහිකව වගකීමේ කැබිනට් වගකීම කඩකිරීමේ චෝදනාව එල්ල කළ හැකිය. පොදු ජන පෙරමුණු ආණ්ඩුවට සම්බන්ධ සමහර මන්ත්‍රීවරුන් තෝරාගෙන තිබෙන පහසු විකල්පය බව පෙනෙන්නේ, ආණ්ඩුව විවේචනය කරමින්, ආණ්ඩුවට පක්ෂව ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමයි. ඒ මගින් ඔවුහු රැවුලයි, කැඳයි යන දෙකම බේරා ගනිති.
යුගදනවි ගිවිසුම පිළිබඳව විමල්, වාසු සහ ගම්මන්පිල යන අමාත්‍යවරුන් කර ඇති විවේචනය මෙන්ම, පොහොර ප්‍රශ්නය ගැන ද සමහර ඇමතිවරුන් දක්වා ඇති විරෝධතා ප්‍රකාශවලින් අදහස් වන තවත් වැදගත් කාරණයක් තිබේ. එය නම්, කැබිනට් මණ්ඩලය ඇත්ත වශයෙන්ම රජයේ ප්‍රතිපත්ති තීරණය කරනවාද, සකස් කරනවාද යන කරුණයි. සුසිල් ප්‍රේම්ජයන්ත් ඇමතිවරයා විචිත්‍ර ලෙස මෙම ගැටලුව ගැන ප්‍රකාශ කළේ ඇමති මණ්ඩල රැස්වීම්වලදී කරන්නේ කවුදෝ ගෙනත් දෙන කොළ කෑලි සාකච්ඡාවක් නොකරම අනුමත කිරීම බවයි.
ප්‍රධාන හේතු දෙකක් නිසා මෙම විවේචනය වලංගු එකක් යැයි සිතන්නට පුළුවන. ලංකාවේ කැබිනට්ටුව, කැබිනට් ආණ්ඩු ක්‍රමයක නොතිබිය යුතු තරමට විශාල සහ පිම්බුණු එකක් වීමයි. ඇමති තනතුරු දරන බොහෝ දෙනා වෘත්තීය දේශපාලනඥයන් මිස තමන්ට භාර විෂය ගැනවත්, ප්‍රජාතාන්ත්‍රික ආණ්ඩුකරණය පිළිබඳවවත් අවබෝධයක් ඇති අය නොවේ. නූතන රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සම්පාදනය යන සංකීර්ණ ක්‍රියාවලියට දේශපාලන නායකත්වය සැපයීමේ හැකියාව හෝ දැනුම ඔවුන්ට නැත. ඔවුන් වඩාත් උනන්දු වන බව පෙනෙන්නේ අමාත්‍ය ධුරයක් දැරීමට සහ ඉන් ලැබෙන ද්‍රව්‍යමය ප්‍රතිලාභ භුක්ති විඳීමටය. එය අප කියන දෙවැනි කරුණට පාදක වී තිබේ. එය නම්, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සම්පාදනය කිරීමේ ඇත්ත කාර්යය, කැබිනට්ටුවේත්, පාර්ලිමේන්තුවේත් නැති, ජනාධිපතිවරයාට පමණක් වග කියන විශේෂඥයන්ට, උපදේශකයන්ට, සුපිරි නිලධාරීන්ට සහ උපදේශන සමාගම්වල භාර වීමයි. සුසිල් ප්‍රේම්ජයන්ත් මහතා කියූ ‘කොළ කෑලි’ කැබිනට් රැස්වීම්වලට බොහෝ විට පැමිණෙන්නේ මෙවැනි විශේෂඥ පිරිස්වලිනි.
මෙයද වනාහි ලංකාවට සුවිශේෂ කාරණා දෙකක් නිසා සිදුවන්නක් බව පෙනේ. ඉන් පළමුවැන්න, 1978 සිට ලංකාවේ පවත්නා ජනාධිපති ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ, ජේ.ආර්. ජයවර්දන ජනාධිපතිවරයා හඳුන්වා දුන් භාවිතයකි. ඇමතිවරුන් කැබිනට් මණ්ඩලයේ සිටියද, ආණ්ඩුවේ ප්‍රතිපත්ති නිර්මාණයේ ප්‍රධාන පුද්ගලයන් වන්නේ ජනාධිපති, ජනාධිපති ලේකම්, මුදල් ඇමති, භාණ්ඩාගාර ලේකම්, මහ බැංකුවේ අධිපති සහ ඒ කාලයේ නම් ලෝක බැංකුවේ සහ ජාත්‍යන්තර අරමුදලේ කොළඹ සිටින නියෝජිතයන් දෙදෙනාය. ඇමති මණ්ඩලයේ හා පාර්ලිමේන්තුවේ කාර්යය වන්නේ ප්‍රතිපත්ති නිර්මාණය නොව ජනාධිපති ප්‍රධාන කිහිප දෙනකු තීරණය සහ නිර්මාණය කරන ප්‍රතිපත්තිවලට අවශ්‍ය දේශපාලන සුජාතභාවය ලබාදීමයි.
දෙවැනි කාරණය, ගෝලීයකරණය සහ නව ලිබරල්වාදය යටතේ ලංකාවේ ඇතිවූ වර්ධනයත් හා සම්බන්ධය. එය නම්, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්ති නිර්මාණය කැබිනට් මණ්ඩලය සහ පාර්ලිමේන්තුව යන දේශපාලන ආයතනවලින් ඉවත් කර, සුපිරි නිලධාරීන්ගෙන්ද (පාස්කරලිංගම් සහ ජයසුන්දර යන නම් මෙහිදී කෙනෙකුට මතක් වන්නට පුළුවන.) තාක්ෂණික සහ කළමනාකරණ විශේෂඥයන්ගෙන්ද ජනාධිපතිවරයාගේ දෘෂ්ටිවාදී උපදේශකයන්ගෙන්ද සමන්විත කුඩා කමිටුවලට පැවරීමයි. ඔවුහු මහජනතාවටත්, පාර්ලිමේන්තුවටත්, කැබිනට් මණ්ඩලයටවත් වග නොකියති. වගකියන්නේ ජනාධිපතිවරයාට සහ මුදල් ඇමතිවරයාට පමණි. ප්‍රේමදාස මහතාගේ සිට, රාජපක්ෂවරුන් දක්වා ජනාධිපතිවරුන්ට දෘෂ්ටිවාදී උපදේශකයන්ගේ සේවය අත්‍යවශ්‍ය වී ඇත. ජනාධිපතිවරයා, කුඩා නිලධාරි කණ්ඩායමක් සමඟ අත්තනෝමතික ප්‍රතිපත්ති තීරණ මහජනතාවට ‘විකිණීමේ’ කාර්යය කරන්නේ මෙම දෘෂ්ටිවාදී උපදේශකයන්ය.
මෙම පසුබිම තුළ අපට පෙනිය යුතු කරුණක් නම්, කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමූහික වගකීම පිළිබඳව වර්තමානයේ ලංකාවේ සිදුවී තිබෙන ආරාවුල, දැනට තිබෙන ආණ්ඩුක්‍රමයේත්, දේශපාලනයේත් ව්‍යුහාත්මක අර්බුද පිළිබඳවද ප්‍රකාශනයක් වන බවයි. මේ අතර ජනාධිපති ආණ්ඩු ක්‍රමයේත්, රාජපක්ෂ පාලනයේත් බැරෑරුම් පැලීම් සහ ඉරිතැලීම් ප්‍රකාශ වන්නට පටන් ගෙන ඇති බවද මේවායින් පෙනේ. ■
