සැණකෙළි සමය
සිහිගැන්වීම

■ මහාචාර්ය සිරිමල් අබේරත්න
පරිවර්තනය: එස්. රණතුංග

2009 මාර්තු වන විට, ශ්‍රී ලංකාව විදේශ විනිමය අර්බුදයේ අභිමුවට ළඟා වී තිබිණ. සති දෙකක ආනයනයට යම්තම් ප්‍රමාණවත් වන ඇ.එ.ජ. ඩොලර් බිලියන 1.2ක විදේශ විනිමය සංචිතයක් දක්වා එය පහත බැස්සේය. ආයෝජක විශ්වාසයද පිරිහී යාමත් සමඟ ණය ගැනීමේ හැකියාවද හීනවී තිබිණ. දස අවුරුදු බෙදුම්වාදී යුද්ධයේ අවසාන අදියර එය විය. ඇමරිකාවේ මූල්‍ය අර්බුදයක් උත්සන්න වී තිබීමත් නිසා ඉන්ධන සහ ආහාර ද්‍රව්‍ය මිල ඉහළ යාමද රටට දරා ගැනීමට සිදුවී තිබින. ආණ්ඩුව ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ සහය පැතූ නමුත් ජා.මූ.අ. තීරණය මාස ගණනාවක් ඇදෙමින් පැවතිණ. ඇත්ත වශයෙන්ම ඒ වන විටත් අවුරුදු 2ක කාලයක සිට එනම් 2007 සිටම ජා.මු. අරමුදලේ ශ්‍රී ලංකා කාර්යාලය වසා දමා තිබිණ.

අවසානයේදී 2009 ජූලි මාසයේදී ජා.මූ.අ විසින් “ගලවා ගැනීමේ මෙහෙයුම” සමඟ ඉදිරියට පැමිණියේ මාස 20 ක් ඇතුළත කොටස් අටකින් සමන්විත බිලියන 2.5 ක විදේශ ගැනුම් හිමිකම් (Standby Arrangement) ක්‍රියාත්මක කිරීමටයි. ජා.මූ. අරමුදලේ මෙම පොරොන්දුවත් සමගම, ඇ.එ.ජ. ඩොලර්වලින් සමන්විත ජාත්‍යන්තර ස්වෛරී බැඳුම්කර (ISBS) ඇතුළු වාණිජ ණය (අලුතින් හඳුන්වා දුන්) ආණ්ඩුවේ සුරැකුම්පත් යනාදි ප්‍රාග්ධන ප්‍රවාහයන්ගේ ගලා ඒම අධිකව සිදු විය.

සැණකෙළි සමය

එතැන් සිට ශ්‍රී ලංකාවේ සැණකෙළි සමය උදා විය. මහජන බැංකුව විසින් ප්‍රකාශයට පත් කෙරුනුEconomic review සඟරාවේ 2009 සැප්තැම්බර් කාලාපයට මා විසින් සම්පාදනය කළ ලිපිය “වැසි දිනවල සැණකෙළි” යනුවෙන් නම් කර ඇත. “ ජා.මූ. අරමුදලේ උපකාරයෙන් ලත් සහනය තාවකාලිකය. අනතුරුදායකය. නිතර වෙනස්වනසුලු ප්‍රාග්ධන ගලාඒමද කඩිනමින් නැවතිය හැකිය. අවශ්‍ය ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතිකරන තුරු ගෙවුම් ශේෂයද එම ප්‍රශ්නයටම ගොදුරු විය හැකිය.”

මීට පෙරද සන්ඩේ ටයිම්ස් පුවත්පතට සැපයූ (2008 නොවැම්බර් 02) ලිපියෙහි ශ්‍රී ලංකාව විදේශ විනිමය අර්බුදයකට වේගයෙන් ඇදී යන බවට අනතුරු හැඟෙව්වෙමි. වෙළඳ ශේෂ හිඟය, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස 8% සිට 15% දක්වා ඉහළ නඟිමින් තිබියදී වුවද එම ප්‍රශ්නය පිටතට නොපෙන්වා සඟවා තබා ගැනිණ. ශීඝ්‍රයෙන් වැඩි වෙමින් පැවති විදේශ සේවා නියුක්තික ප්‍රේෂණ ධාරාවක් සහ ආණ්ඩුවේ විදේශ ණය ගැනීම්ද නිසා කෙමෙන් පළල් වෙමින් පැවති වෙළඳ හිඟය ආවරණය විණ. වෙළෙඳ හිඟයේ කම්පනය තවත් අඩු වීමට උපකාර වූයේ යුද්ධය නිම වීමෙන් පසු වැඩිවූ විදේශ සංචාරක ව්‍යාපාරයෙන් ලැබුණු ආදායම ඉහළ යාම සහ ජා.මූ.අ. විදේශ ගැනුම් හිමිකම් (Stand by Arrangement)ලැබීමෙන් පසු ණය ලබා ගැනීමට සුදුසු තත්වයක රට පැවතීමයි.

ඔන්න – ඉතින් අපිට නියම සැණකෙළි කාලය උදා විණ. ණය ලබා ගැනීමට හැකි සියලුම මාර්ගවලින් දිගින් දිගටම ණය ලබා ගැනීමත් වියදම් කිරීමත් ආරම්භ විණ. 2007 දී සහ 2008 දී, විදේශ ආයෝජන සඳහා භාණ්ඩාගාර බිල්පත් සහ භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර වෙළෙඳපොළ විවෘත කෙරිණි. වාණිජ ණය ලබා ගැනීම සඳහා ජාත්‍යන්තර ස්වෛරී බැඳුම්කර (International Soverign bonds) නිකුත් කිරීම ඇරඹුණේ 2007 දී ය. (වසර 12 ක කාලයක් සඳහා) කල් පිරීමේ කාලය අවුරුදු 5 සිට 10 දක්වා වූ විදේශ වාණිජ ණය ප්‍රමාණයේ එකතුව, 2007 දී පැවති ඇ.එ.ජ.ඩො. බිලියන 0.5 සිට 2007 වන විට බිලියන 17,500 දක්වා වැඩිවී තිබිණ. අවුරුදු 20-25 කාලය තුළ ප්‍රතිලාභ ලැබෙන ආකාරයේ ආයෝජන අප සතුව පැවතියද, ඒවායේ වුවද ප්‍රතිලාභ අපට ලබා ගත හැකිව තිබුණේ නිෂ්පාදනවල යෙදවූවා නම් පමණි. නමුත් අපේ සියලුම රාජ්‍ය ආයෝජන ව්‍යාපෘති “ණය මූල්‍යකරණ” ව්‍යාපෘතින් (Credit Financed) ම විය. මහා පරිමාණ ව්‍යාපෘති (Mega Projects) මධ්‍ය පරිමාණ ප්‍රතිලාභ ජනිත නොකළ නමුත් ඒවායේ පොලියත් සමඟ විදේශ ණය ගෙවීම ආරම්භ කිරීමට සිදුවු අතර ඒ සඳහා තවත් ණය ලබා ගත්තේය.

ප්‍රතිසංස්කරණ කා සඳහාද?

ජා.මූ.අ. විදේශ ගැනුම් හිමිකම් සැලසුම (Stand by Arrangement) රාජ්‍ය මූල්‍ය තත්ත්වය ශක්තිමත් කොට විදේශ සංචිතය ගොඩ නැඟීමේ මුඛ්‍ය පරමාර්ථය සඳහා වන අතර අනෙක් පරමාර්ථය වූයේ පශ්චාත් යුද ගැටුම් තත්ත්වය නිසා ඇතිවූ හානිය ප්‍රතිනිර්මාණය කොට සහන ව්‍යාපෘති ඇති කිරීමය. අවසානයට සඳහන් දේ ක්‍රියාත්මක වුවද, අනෙක් දෙකටම අවශ්‍ය ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාත්මක නොවුණි. ආණ්ඩුවේ මුදල් තත්ත්වයත් විදේශ විනිමය තත්ත්වයත් සමඟම විදේශ විනිමය සංචිත තොගයද අඩුවෙමින් පැවතිණ.

අවසානයේදී නැවතත් අපි ජා.මූ.අරමුදල කරා පිවිසියෙමු. විදේශ විනිමය අර්බුදය විසඳීම සඳහාත්, ආණ්ඩුවේ ප්‍රතිසංස්කරණ වැඩපිළිවෙළට ආධාර පිණිසත් ජා.මූ.අ. විසින් දිගු කාලීන අරමුදල් පහසුකම (Extended Fund Facility) යටතේ වසර 3 කට ඩොලර් බිලියන 1.5 ක් අනුමත කරන ලදි. එහෙත් ප්‍රතිසංස්කරණ වැඩපිළිවෙළ අපේක්ෂිත අන්දමින් ක්‍රියාවේ නොයෙදීම නිසා, 2019 වර්ෂයට නියමිත කොටස ලංකාවට අහිමි විය.

දැන් අප 2021 ට ළඟා වන විට අලුතෙන් ලැබුණ වාර්තා අනුව නිල විදේශ විනිමය සංචිතය ඩොලර් බිලියන 1.6කට අඩු වී තිබේ. මෙය පුදුමයක් නොවන්නේ 2009 සිටම සමහර විට ඊටත් පෙර සිටම ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ කල් තැබූ නිසාය. වෙනස නම් ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ අවශ්‍ය නොමැති රටවලුත් ජා.මූ. අරමුදලේ පිහිට පැතුවද අප එය තෝරා නොගැනීමය. ජා.මූ. අරමුදලේ “ගලවාගැනීමේ මෙහෙවර” වෙත යොමු නොවීමය. ඩොලර් ස්වල්පයක් ලබා ගැනීම සඳහාවත්, සංචාරක කාර්මාන්තයේ පුනරුදයක් හෝ විදේශ අයෝජන ව්‍යාපෘති කිහිපයක් හෝ පෙනෙන තෙක් මානයේ දක්නට නැත. මෙය ඉටුවන තුරු විකල්පය වන්නේ ආණ්ඩුව දැනටත් කරගෙන යන පරිදි, ද්විපාර්ශ්වික ආධාර වෙත නැඹුරු වීමය. කොවිඩ් – 19 වසංගත තත්ත්වය යටතේ, මුළු ඉල්ලුම සහ ලෝක මිල මට්ටම අඩු වී පවතින කාලය තුළ ආසියාවේ නැගී එන ආර්ථිකයක් පවතින රටවල් සිය විදේශ විනිමය සංචිතයන් ඉහළ දමා ගැනීමට සමත් වූහ. එහෙත් ශ්‍රී ලංකාවට පහළ වැටී ඇති සිය ආනයන බිල මූල්‍යකරණය කිරීමට නොහැකි වූ අතර, එමනිසාම ආනයන සීමා පැනවීමේ තත්ත්වයට ඇද වැටුණේය. හැරත් 2009 පශ්චාත් අවධියේදී සැණකෙළි සමය අවසාන කිරීමට සිදු වූ අතර, ඒ කාලයේදීම ඩොලර් බිලියන 4-5 දක්වා ප්‍රමාණයක විදේශ ණය ආපසු ගෙවීමටද සිදු විය.

අද අප මේ තත්වයට පත්වූයේ ඇයි?

ප්‍රධාන ප්‍රශ්නය වූයේ විදේශ විනිමය උත්පාදනයේ මූලික ප්‍රභවයන් දෙක වන අපනයන කර්මාන්ත සහ සෘජු විදේශ ආයෝජන අමතක කිරීම හෝ නොතකා හැරීමයි. ප්‍රථම ප්‍රභවය අනෙක හා ශක්තිමත්ව බැඳී පවතියි. මන්දයත්, ශීඝ්‍ර අපනයන වර්ධනය (FDI) සෘජු විදේශ ආයෝජනයන්ගේ ප්‍රතිඵලයක් වන නිසාය. සිත් ඇදගන්නාසුලු කාරණයක් නම් සෙසු ආසියානු රටවලට විදේශ ආයෝජන ගලා යද්දී ශ්‍රී ලංකාව නොපෙනී ගියේ ඇයිද යන්නය. කොවිඩ් 19 වසංගතය පැතිරුණ මධ්‍යම කාල පරිච්ඡේදයේ ඉන්දියාවට සෘජු විදේශ ආයෝජන ඩොලර් බිලියන 64කුත් සිංගප්පූරුවට ඩොලර් බිලියන 90කුත් ලැබුණ අතර ශ්‍රී ලංකාවට ආකර්ෂණය කරගත හැකිවූයේ ඩොලර් බිලියන 0.5 ක් පමණකි. එදා එය සිදුවූයේ බෙදුම්වාදී යුද්ධය නිසා නම් 2009 සිට දැනට එය නිමවී දශකයක් ගෙවී ගොස් සාමය උදාවී තිබියදීත් එය සිදු නොවන්නේ ඇයිද යන්න ප්‍රශ්නයකි.
සංචාරක කර්මාන්තය වර්ධනය වීමත් විගාමික ශ්‍රමිකයන්ගේ ප්‍රේෂණ ලැබීමත් නිසා අපනයන ප්‍රශ්නය සැඟවී පැවතිණ. විදේශ සංක්‍රමණය වැඩි වීම සමෘද්ධිමත්භාවයේ ලක්ෂණයක් නොවන අතර එය දුගීභාවයේ හා කාලකන්නි ස්වභාවයේ ලක්ෂණයකි. අදාළ රට සුදුසු රැකියා හා වඩාත් හොඳ ජීවන තත්ත්වයක් ලබා දීමට අපොහොසත් නම් දුක් විඳිමින් රම රටේ ජීවත්වනවාට වඩා රට හැර යාම මැනවැයි පුරවැසියෝ කල්පනා කරති. එහෙත් මෙය දේශපාලන වශයෙන් ආකර්ෂණීය වූයේ එමගින් විදේශ විනිමය ඩොලර් බිලියන 6ටත් 7ටත් අතර විශාල ප්‍රමාණයක් මේ රටට ගලා ආ නිසාත්, රටේ විරැකියා ප්‍රශ්නය තරමක් හෝ විසඳුණු නිසාත්ය. යුද ගැටුම්වලට පසු කාලයේදී වසරකට ඩොලර් බිලියන 4 – 5 දක්වා ඉපයීමට තරම් සංචාරක කර්මානතය දියුණු වීම සාමාන්‍ය තත්ත්වය යටතේ සිදුවූ අහම්බ සිදුවීමක් මිස අලුත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිවලින් ඒ සඳහා ලැබුණු දායකත්වයක් නොමැති තරම්ය. මෙම තත්ත්වයන් දෙකම හමුවේ අපනයන වැඩි දියුණු කිරීමේ වැදගත්කම අමතක කර හැරියේය.

දෙවන ප්‍රශ්නය ඇතිවූයේ කෙටි කාලීන ණය ගැනීමත් සහ සමාගම්වල ආයෝජනය කිරීමත් සමඟය. එම ආයෝජන ගලා ආවේ කොටස් වෙළඳපොළ සමාගම්වලට හා අලුතින් විවර කළ ප්‍රාග්ධන වෙළඳපොළවලට වන අතර ඒවා විදේශ සෘජු ආයෝජන හා සසඳා බලන විට කිසිම තිරසාර බවක් නැති ආයෝජන බව කිව යුතුය. බලාපොරොත්තු වූවා සේම මෙරට විදේශ විනිමය වෙළෙඳපොළේ අස්ථාවර තත්ත්වය වටහා ගත් එම අයෝජකයෝ 2020 අප්‍රියෙල් මැයි කාලය තුළ සිය ආයෝජන ඉවත් කරගත්හ.
අප ඉදිරියේදී තෝරා ගත්තද – නොගත්තද, විදේශ විනිමය පිළිබඳ ගැඹුරට කිඳා බැස තිබූ ප්‍රශ්න ඒ අන්දමින් අවසානයේදී හෝ හෙළිදරව් වීම යහපත්ය. ඒ ප්‍රතිසංව්කරණ අමතක කර දැමීමේ ප්‍රතිඵලයකි. එම ප්‍රතිසංස්කරණ ජා.මූ. අරමුදලට අවශ්‍ය වූ දේවල් නොව රටට අවශ්‍ය දේවල්ය. අප සත්‍යය දැනගත් පසුව වුවද එය අප කැමති වුවද නොවුවද තෝරා ගැනීම පිළිබඳ ප්‍රශ්නයකි.■

2021 දෙසැම්බර් 12 දින සන්ඩේ ටයිම්ස් පුවත්පතට සැපයූ ලිපිය.