ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සකස් කළ යුත්තේ, බලයට පත්වීමට ආශාවෙන් සිටින පුද්ගලයන් සතුටට පත් කිරීමට නොව, නිදහස අගය කරන පුරවැසියන් සතුටු කිරීමටය. එය කළ හැක්කේ රාජ්‍යයේ පදනම්, දේශපාලන ඉලක්ක, ආයතන සහ ක්‍රියාවලීන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී කරන ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණයකටය.
ලංකාවේ මේ දිනවල තිබෙන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා කතිකාවේ අනිවාර්යයෙන් මතුවන ප්‍රශ්නයක් වන්නේ, ජනාධිපති කේන්ද්‍රීය ආණ්ඩු ක්‍රමයට සිදුකළ යුත්තේ කුමක්ද යන්නයි. ජනාධිපති ක්‍රමයද? පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයද? යන තෝරා ගැනීම් දෙක අතර ප්‍රශ්නයක් ලෙසින්ද එම කරුණ ඉදිරිපත් වී තිබේ.
පොදු ජනතාව අතර මෙම තෝරා ගැනීම් දෙකින් කවරකට බරක් තිබෙන්නේද යන්න ගැන පැහැදිලි චිත්‍රයක් නැත. ඒ ගැන මහජන අදහස් විමසන සමීක්ෂණ කෙරෙන්නේ නම්, අපට පැහැදිලි අදහසක් ඇති කරගත හැකිය. දැනට රටේ තිබෙන දේශපාලන වාතාවරණය තුළ, විශේෂයෙන් ගෝඨාභය රාජපක්ෂ ජනාධිපතිවරයාගේ අතිශයින් අසාර්ථක පාලනතන්ත්‍රය පිළිබඳව මහජන විවේචන උත්සන්නව පවතිද්දී, ජනාධිපති ආණ්ඩුක්‍රමය අහෝසි හෝ සංශෝධනය කිරීමේ විකල්පයකට බහුතර මහජන සහායක් පළවීමේ හැකියාවක් ගොඩ නැඟී තිබෙන බවට අනුමාන කළ හැකිය.
ආණ්ඩුක්‍රමයේ ස්වභාවය පිළිබඳව ඉහත මතු කළ ප්‍රශ්නයද තරමක් ගැඹුරට විභාග කළ යුතු එකකි. එහිදී අතුරු ප්‍රශ්න කිහිපයක් මතු කරමින් මෙම සාකච්ඡාව ඉදිරියට ගෙන යා හැකිය.
පළමුවැනි ප්‍රශ්නය නම් ලංකාවේ 1978 සිට දිගටම පැවත තිබෙන්නේ ජනාධිපති ආණ්ඩුක්‍රම මාදිලියේ සංස්කරණ නොවන්නේද? යන්නයි. 1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව දෙස බලන විට එය ඇමරිකානු සහ ප්‍රංශ ජනාධිපති ක්‍රම දෙකට වෙනස් ජනාධිපති ක්‍රමයකි. ඇමෙරිකාවේ තිබෙන්නේ විධායක බලය සම්පූර්ණයෙන්ම ජනාධිපතිවරයා යටතේ පවතින, ව්‍යවස්ථාදයකයෙන් ස්වාධීන ජනාධිපති ධුරයක්ද, ජනාධිපති යටතේ කැබිනට්ටුවක්ද, සහිත ජනාධිපති ක්‍රමයකි. ලංකාවේ ජනාධිපතිවරයාද ව්‍යවස්ථාදායකයෙන් ස්වාධීනය. එහෙත් විධායකයේ කොටසක් වන කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමාජිකයන් ව්‍යවස්ථාදායකයේද සාමාජිකයෝ වෙති. ලංකාවට වඩා කිට්ටු ප්‍රංශයේ ජනාධිපතිවරයා ලංකාවේ මෙන්ම ව්‍යවස්ථාදායකයෙන් ස්වාධීන වනවා පමණක් නොව, ව්‍යවස්ථාදායකය පවතින්නේ ජනාධිපතිවරයාට යටත්ව සහ ද්වීතියිකවය. 19 වැනි සංශෝධනයෙන් ව්‍යවස්ථාදායකයේ මෙම තත්ත්වය වෙනස් කෙරුණත්, 20 වැනි සංශෝධනයෙන් එය නැවත හඳුන්වා දී තිබේ.
මේ අතර, 1978 සිට පවතින, ලංකාවට සුවිශේෂ තත්ත්වයක් අප රටේ ආණ්ඩු ක්‍රමයෙහි තිබේ. එය නම්, ජනාධිපති සහ වෙස්ට්මිනිස්ටර් පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයේ සමහර අංගද පවත්වාගෙන යන මිශ්‍ර, නැතහොත් දෙමුහුන්, ආණ්ඩුක්‍රමයක් වීමයි. බි්‍රතාන්‍යයේ වෙස්ට්මිනිස්ටර් පාර්ලිමේන්තුව ද්වි-මණ්ඩල වුවද, ලංකාවේ පාර්ලිමේන්තුව ඒක මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයකි. එය 1972 සිට පවතින දෙයකි. එහෙත් ලංකාවේ පාර්ලිමේන්තුව වන මහජන මන්ත්‍රී මණ්ඩලය බි්‍රතාන්‍ය මහජන මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේත්, කැබිනට් ආණ්ඩුක්‍රමයේත් ආකෘතිය හා සම්ප්‍රදාය අනුව මිස, ඇමෙරිකානු හෝ ප්‍රංශ ආකෘති අනුව සකස් වූවක් නොවේ.
ලංකාවේ වර්තමාන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා කතිකාව තුළ ඉහත කී කාරණය පහත සඳහන් පරිදි මතුවෙනු ඇත. ලංකාවේ පාර්ලිමේන්තුව සඳහා තෝරාගත යුත්තේ සම්පූර්ණ හෝ සංශෝධිත වෙස්ට්මිනිස්ටර් පාර්ලිමේන්තු/කැබිනට් ආකෘතියක්ද? මෙම ප්‍රශ්නය ගැන ප්‍රමාණවත් සාකච්ඡාවක් තවමත් අප රටේ සිදුවී තිබෙන බවක් නොපෙනේ. එබැවින් බොහෝ විට සිදුවන්නට ඉඩ තිබෙන්නේ, අලුත් ව්‍යවස්ථාවක් කෙටුම්පත් කරන විට, කිහිප දෙනෙකුගේ මතයට අනුව හදිසි විසඳුමක් තෝරා ගැනීමයි. එය කිසිසේත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විකල්පයක් නොවේ. එම කරුණ ගැන දැන්ම සිටම විවෘත සාකච්ඡාවක් සිදුවීම වැදගත් වන්නේ ව්‍යවස්ථාවේ අන්තර්ගතය පිළිබඳව හදිසි තීරණ ගැනීම වැළැක්වීමටය.
ජනාධිපති කේන්ද්‍රීය ආණ්ඩු ක්‍රමයක්?
ලංකාවේ ආණ්ඩුක්‍රම විශේෂඥයන් මෙන්ම සාමාන්‍ය මහජනතාව අතරද “ජනාධිපති ආණ්ඩුක්‍රමයක්” යන සංකල්පය තේරුම් ගැනෙන්නේ ජනාධිපති කේන්ද්‍රීය සහ පාර්ලිමේන්තුව ජනාධිපතිවරයාට යටත් ව්‍යුහයක් සහිත ආණ්ඩුක්‍රමයක් යන අර්ථයෙනි. එම තේරුම් ගැනීමෙහි වරදක් නැත. ලංකාවේ ආණ්ඩුක්‍රමය 1978 සිට විකාශනය වී තිබෙන්නේ එම අදහස පදනම් කරගෙනය. එය වනාහි මුහුන් (Hybrid) ක්‍රමයක් ලෙස හැඳින්වීම වඩා නිවැරදිය. දැන් ලංකාවේ ජනාධිපති කේන්ද්‍රීය ආණ්ඩුක්‍රමය සම්බන්ධයෙන් ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ සාකච්ඡා තුළ පහත සඳහන් ආකාරයේ ප්‍රශ්නයක් දෙකක් මතුවේ.
(අ) කළ යුත්තේ, ජනාධිපති කේන්ද්‍රීය ආන්ඩුක්‍රමය පාර්ලිමේන්තු කේන්ද්‍රීය ආණ්ඩුක්‍රමයක් බවට පරිවර්තනය කිරීමද?
(2) ජනාධිපති ධුරය සම්පූර්ණයෙන්ම අහෝසි කළ යුතුද?
මෙම අභියෝගය ගැන නිරවුල් අවබෝධයක් ඇති කර නොගත් විට සිදුවනු ඇත්තේ 2015දී සිදුවූ පසුබෑම යළි අත්දැකීමයි.
විසිවැනි සංශෝධනය යටතේ තිබෙන, ඒකබලධාරී ජනාධිපති ධුරය දිගටම, සංශෝධන රහිතව, තබා ගැනීමට පක්ෂ කණ්ඩායම් තුනක් ලංකාවේ දැනට සිටින බව පෙනේ. පළමුවැනි කණ්ඩායම, ලංකාවට අවශ්‍ය වන්නේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුක්‍රමයක් නොව, ඒකතන්ත්‍රවාදී-අධිකාරවාදී ආණ්ඩුක්‍රමයකි යන නිගමනයට බැස සිටින දේශපාලන, ව්‍යාපාරික සහ නිලධාරිවාදී කොටස්ය. දෙවැනි කණ්ඩායම සිංහල ජාතිකවාදී සහ ජාතික ආරක්ෂණවාදී බලවේගයි. රාජ්‍ය බලය එක් කේන්ද්‍රයක්ද, එක් පුද්ගලයකු වටාද ඒකරාශී කරන සීමිත හෝ නාමික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක්ද, ඒකීය රාජ්‍යයක්ද ගැන ඔවුහු විශ්වාසය තබති. තුන්වැනි කණ්ඩායම, ලංකාවේ රාජ්‍ය නායකයා වීමට අපේක්ෂාවෙන්ද අධිෂ්ඨානයෙන්ද සිටින දේශපාලන නායකයෝය. බලය අඩු කරනු ලැබූ ජනාධිපති ධුරයකට පත්වීමට ඔවුන් කැමති නැත. මෙම විජිගීෂාව සහිත පුද්ගලයෝ සහ ඔවුන්ගේ පරිවාර පිරිස් ද ආණ්ඩු පක්ෂවලද විපක්ෂවලද සිටිති.
ජනාධිපතිවරයාගේ බලතල අඩු කරන සංශෝධිත ජනාධිපති ධුරයක් ඇති කිරීම පිළිබඳ විකල්පය ගැන සිතන්නේ නම්, වැළකිය යුතු උගුලක් තිබේ. එය නම් බලතල අඩු ජනාධිපතිවරයෙකු ඍජු මහජන ඡන්දයකින් පත් නොකිරීමටත්, සීමිත ඡන්ද විද්‍යාලයක් මගින් පත් කිරීමටත් වග බලා ගැනීමයි. 19 වැනි සංශෝධනයේ තිබි ප්‍රධාන දුර්වලතාව වූයේ මෙම උගුල ව්‍යවස්ථාවෙන් ඉවත් නොකිරීමයි. එය උගුලක් වන්නේ මෙපරිදිය. ජනාධිපතිවරයා ඍජු මහජන ඡන්දයෙන් පත්වූ විට, තමන්ට ඇත්තේ සමස්ත ජනතාවගේ බහුතරයේ කැමැත්ත මූලාශ්‍ර කොට ගත් ජනවරමක් බවත්, එය අග්‍රාමාත්‍යවරයාට හෝ අන් කිසිදු පුද්ගලයෙකුට හෝ නොලැබුණු ප්‍රබල ජනවරමක් බවත්, ඔහුට/ඇයට කිව හැකිය. එම පදනම මත අගමැති, කැබිනට් මණ්ඩලය සහ පාර්ලිමේන්තුව මත තම බලය දිගු කළ හැකි යැයි එම පුද්ගලයෝ සිතති. 19 වැනි සංශෝධනය යටතේ බලතල සීමා වූ පසුත් ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල සිරිසේන මෙන්ම ඉන්පසුව ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂද මෙම ස්ථාවරය ගත්හ. මෙය දේශපාලන ප්‍රශ්නයක් නිසා, එය විසඳීම ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට භාරදීම කිසිසේත්ම නුසුදුසුය. කළ යුත්තේ, ජනාධිපති ධුරයේ බලතල සීමා කරන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින්, ජනාධිපති ඍජු මහජන ඡන්දයකින් නොව, පාර්ලිමේන්තුව හෝ ඍජු ඡන්ද විද්‍යාලයක් මගින් තෝරා පත් කිරීමයි. බංග්ලාදේශයේ ජනාධිපති තෝරා ගන්නා ඡන්ද විද්‍යාලය පාර්ලිමේන්තුවයි. අර්ධ – සන්ධීය ක්‍රමයක් ඇති ඉන්දියාවේ එම ඡන්ද විද්‍යාලය සමන්විත වන්නේ පාර්ලිමේන්තුවේ මණ්ඩල දෙක සහ ප්‍රාන්ත ව්‍යවස්ථාදායක සභාවලිනි.
ජනාධිපති සහ ජනරජය
ජනාධිපති ධුරය සම්පූර්ණයෙන් අහෝසි කරන්නේ නම්, සිදුවනු ඇත්තේ, පාර්ලිමේන්තු – කැබිනට් ආණ්ඩුක්‍රමයකට ආපසු යෑමයි. එවිට ලංකාව තවදුරටත් ජනරජයක් නොවනු ඇත. “ජනාධිපති ධුරය” ජනරජ, නැතහොත් සමූහාණ්ඩු, ක්‍රමයේ විශේෂ ලක්ෂණයකි. එයට පදනම් වන දේශපාලන මූලධර්මය නම්, රාජ්‍ය නායකයා පත්විය යුත්තේ පරම්පරාවෙන් හෝ මව්පිය උරුමයෙන් හෝ දෙවියන්ගේ කැමැත්තෙන් හෝ නොව මහජනතාවගේ කැමැත්තෙන්ය යන්නයි.
ජනාධිපතිවරයා සීමිත කාලයකට තෝරා පත් කරගන්නා ක්‍රම දෙකක් දැනට ලෝකයේ භාවිත වේ. ඒ ඍජු මහජන ඡන්දය සහ සීමිත ඡන්ද විද්‍යාලයයි. ඇමෙරිකාවේ ඇත්තේ ඒ දෙකම මිශ්‍ර කොට ගත් එකකි. ඇමෙරිකාවේ රට පුරා පැවැත්වෙන ජනාධිපතිවරණයේදී මහජනතාව පළමුවෙන් තෝරා ගන්නේ, පසුව ජනාධිපතිවරයා තෝරා ගන්නා ඡන්ද විද්‍යාලයට නියෝජිතයන්ය. ජනාධිපතිවරයා නිල වශයෙන් තෝරා ගැනෙන්නේ එම ඡන්ද විද්‍යාලයෙනි. ඉන්දියාවේ සහ බංග්ලාදේශයේ තිබෙන්නේ, බලතල අඩු ජනාධිපති ධුරයක්, පාර්ලිමේන්තු – කැබිනට් ආණ්ඩුක්‍රමයක් සමග බද්ධ කිරීමකි. ලංකාවට සමහර විට තෝරා ගැනීමට සුදුසු වන්නේ මෙවැනි විකල්පයකි. ලංකාවේ ඊළඟ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මෙම ආකෘතියට අනුව සංශෝධනය කෙරෙන්නේ නම්, සර්වබලධාරී ජනාධිපති ධුරයට පත්වීමට සිහින දකිමින් සිටින දේශපාලනඥයින්ට, ඉන්දියාවේ මෙන්ම බංග්ලාදේශයේද ඇති පරිදි සර්ව බලධාරී අගමැතිවරයෙකු වීම ලෙස තම සිහිනයද සංශෝධනය කර ගැනීමට සිදුවනු ඇත.
සර්ව බලධාරී ජනාධිපති ධුරයක් ලංකාවට අවශ්‍ය යැයි සිතන පිරිස්, ගෝඨාභය රාජපක්ෂ ජනාධිපතිවරයාගේ අත්දැකීම වෙතින් උගත යුතු පාඩමක් තිබේ. එය අසීමිත බලයක් ජනාධිපතිවරයා වෙත කේන්ද්‍රගත කිරීම අසාර්ථක විකල්පයක් වී ඇත යන්නයි. ගෝඨාභය ජනාධිපතිවරයා ඇතුළු රාජපක්ෂ පවුල ලංකාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා කර ඇති එකම වක්‍ර දායකත්වය වන්නේ, ලංකාවේ දක්ෂිණාංශික සමාජ සහ දේශපාලන බලවේගවල “ශක්තිමත් නායකයා” පිළිබඳ සිහිනය මිථ්‍යාවක් බවට ඔප්පු කිරීමයි. ලංකාවට අවශ්‍ය වන්නේ හිට්ලර්, ස්ටාලින්, ඩිගෝල් හෝ ලී ක්වාන් යූ කෙනෙකු නොව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී, අන්තවාදී නොවන, මැදිහත්වාදී සහ මහජනතාව විසින් නිදහස් ඡන්දයෙන් පත් කරනු ලැබීමටද ඉවත් කරනු ලැබීමටද සූදානම් නායකයෙකි. ඊළඟ ආණ්ඩු බලය ලබා ගැනීමට සූදානම් වන ජාජබ සහ සජබ සූදානම් විය යුත්තේ එවැනි පාලනතන්ත්‍රයක් ගොඩ නැගීමට තුඩු දෙන දේශපාලන සහ ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහාය. රටේ මහජනතාවගේ සහාය වඩාත්ම ලැබෙන්නට ඉඩ තිබෙන්නේ එවැනි විකල්පවලටය.
ව්‍යවස්ථාවට ඇති සීමිත කාර්යය
ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධන පිළිබඳ සාකච්ඡාවලදී අප රටේ සාමාන්‍යයෙන් මතුවන වැරදි අදහසක් ගැනද අවදියෙන් සිටීම අවශ්‍ය වී තිබේ. එය නම් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් රටේ සියලු ප්‍රශ්නවලට විසඳුම් සපයන ගුප්ත බෙහෙතක් ලෙසින් සිතීමයි. රටක බරපතළ සමාජ, දේශපාලන, ආර්ථික ව්‍යාකූලතා පවතින වර්තමානය වැනි අවස්ථාවල එවැනි අපේක්ෂා ඇතිවීම වැළැක්විය නොහැකිය. සමහර දේශපාලන නායකයන්ද මහජනයා රැවටීමටත්, බලයට පැමිණීමේ මාර්ගයක් ලෙසටත් එවැනි අපේක්ෂා සමාජයේ ඇති කරති. 18, 19 හා 20 වැනි සංශෝධනය සම්බන්ධව මෙවැනි මිථ්‍යා ප්‍රවාද ගොඩ නැගිණ.
ඊට වෙනස්ව, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට ඉටුකළ හැක්කේ සීමිත කාර්යයකි. එය නම් රටක රාජ්‍යයේ ස්වභාවය, දේශපාලන ව්‍යුහය, දේශපාලන ආයතන, ආණ්ඩු ක්‍රියාවලියේ මූලික ගමන් මග සහ පුරවැසි අයිතිවාසිකම් යන මේවා නිර්ණය කිරීමයි. එම නිර්ණය කිරීම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මූලධර්ම සහ රාමුවක් තුළ සිදුවන්නේ නම්, එම රටේ පුරවැසියන්ට තම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ගැන ආඩම්බර විය හැකිය. එසේ නොවූ විට දුක්විය හැකිය. සමාජයකට අවශ්‍ය වන්නේ පුරවැසියන් දුකට සහ ලැජ්ජාවට පත් කරන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නොව සතුටට සහ ආඩම්බරයට පත් කරන එකකි.
ලංකාවේ වර්තමාන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සාකච්ඡාව තුළ මෙයද සැලකිල්ලට ගත යුතු තේමාවකි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සකස් කළ යුත්තේ, බලයට පත්වීමට ආශාවෙන් සිටින පුද්ගලයන් සතුටට පත් කිරීමට නොව, නිදහස අගය කරන පුරවැසියන් සතුටු කිරීමටය. එය කළ හැක්කේ රාජ්‍යයේ පදනම්, දේශපාලන ඉලක්ක, ආයතන සහ ක්‍රියාවලීන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී කරන ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණයකටය. “ජනතාව වෙනුවෙන් ව්‍යවස්ථා සෑදීම” යන අදහසෙහි ඇති එක අර්ථයක් වන්නේ එයයි.
එවැනි ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රයත්නයක් සාර්ථක වීමට නම් එය සමාජයේ ඇතිවන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පිබිදීමක් සහ රැල්ලක් සමග ඓන්ද්‍රීය ලෙස බද්ධ වී තිබිය යුතුය. 2015දී අප රටේ එවැනි සාධනීය සමාජ පසුබිමක් තිබුණ නමුදු, එය අපතේ ගිය ඓතිහාසික මොහොතක් විය. එබැවින් සුදුසු ඓතිහාසික මොහොතක් විවෘත වීම සහ එම මොහොත නිර්මාණාත්මක ලෙස පාවිච්චි කිරීම යන කාරණා දෙකම ගැනද, ලංකාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා කැපවී සිටින දේශපාලන බලවේග අවධානයෙන් සිටිය යුතු වේ.■
