ලංකාවට අලුත් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් හඳුන්වාදීම සම්බන්ධයෙන්, ආණ්ඩුවට සම්බන්ධ නැති, පොදු වශයෙන් විරුද්ධ පාර්ශ්වීය ලෙසින් හැඳින්විය හැකි, කණ්ඩායම් අතර දැනට සාකච්ඡා සිදුවෙමින් තිබේ. එවැනි සාකච්ඡා ‘අනිද්දා’ පත්‍රයේද, විද්‍යුත් මාර්ගගත අවකාශයේද සිදුවේ. මෙය වැදගත් වර්ධනයකි. එම සාකච්ඡා තුළින්, නව ව්‍යවස්ථා සම්පාදන ක්‍රියාවලියකදී මතුවන ප්‍රශ්න, අභියෝග, අවධාරණය කළ යුතු ප්‍රතිසංස්කරණ යෝජනා සහ මගහැරිය යුතු අතීතයේ සිදුවූ වැරදි යනාදිය ගැනද අවධානය යොමු කෙරේ. මෙය ඉදිරියට ගෙන යා යුතු වර්ධනයකි.
මෙවැනි සාකච්ඡාවල ඇති එක් වැදගත් ලක්ෂණයක් නම්, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ගැන සිතීමේ සහ අදහස් නිර්මාණය කිරීමේ ක්‍රියාවලිය ප්‍රතිෂ්ඨාපිත දේශපාලන පක්ෂවල ආධිපත්‍යයෙන් සහ ග්‍රහණයෙන් මුදවා ගැනීමට එම ක්‍රියාවලිය සතු විභවතාවයි. අප රටේ මෙන්ම අන් බොහෝ රටවලද, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්පාදනය ඇතුළු දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාවලීන් මුහුණ දෙන ප්‍රධාන බාධාවක් වන්නේ අධිපති දේශපාලන පක්ෂ, දේශපාලන ප්‍රභූ කොටස් සහ විශේෂඥ කණ්ඩායම් යන පාර්ශ්ව තුනේ ග්‍රහණයෙන් එම ක්‍රියාවලිය නිදහස් කර ගැනීමයි. මෙය ලංකාව සම්බන්ධයෙන්ද ඇති එක් යථාර්ථයකි.
දැනට ලංකාවේ සිදුවන සාකච්ඡාවෙහි ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණය සහ මහජන සහභාගිත්වය සම්බන්ධයෙන් මතුවන කරුණු කිහිපයක් පිළිබඳව විමසා බැලීම මෙම ලිපියේ අරමුණයි.
අන්තර්ගතය සහ ක්‍රියාවලිය
නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අන්තර්ගතය මෙන්ම එම අන්තර්ගතය කුමක්දැයි තීරණය කිරීමේත්, ව්‍යවස්ථාව සම්පාදනය කිරීමේත් ක්‍රියාවලිය ‘ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී’ විය යුතුය යන ප්‍රවාදය, අන්තර්ගතය සහ ක්‍රියාවලිය පිළිබඳ තේමාවෙන් අවධාරණය කෙරේ. ලංකාවේ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අන්තර්ගතය මෙන්ම එහි ක්‍රියාවලියද ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විය යුතුද නැද්ද යන්න ගැන දේශපාලන බලවේග හා පක්ෂ අතර ඒකමතිකත්වයක් නැත. දැනට බලයේ සිටින පාලක පන්ති ස්තරය, ව්‍යවස්ථාව මෙන්ම දේශපාලන ක්‍රමයද ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයෙන් බැහැරව යා යුතු යැයි විශ්වාස කරන අතර, එම මතය දරන සමාජ ස්තරද, ප්‍රභූ කොටස්ද, ඡන්දදායකයෝද සිටිති. එහෙත් වර්තමානයේ අප රටේ මහජන මතය සකස්වෙමින් තිබෙන්නේ, ‘ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක්’ සහ ‘ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණ’ සඳහා අපේක්ෂා පළ කරමිනි. විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කිරීම, තනි පුද්ගලයකු වටා බලය කේන්ද්‍ර ගතවීම අහෝසි කර එවැන්නක් යළි සිදුවිය නොහැකි තත්ත්වයක් ව්‍යවස්ථාවෙන්ම නිර්මාණය කිරීම, පාර්ලිමේන්තු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාවලිය යළි ශක්තිමත් කිරීම යන මේවා අප රටෙහි තිබෙන එම අපේක්ෂා අතර ප්‍රධාන තැන ගනී.
මේ අතර ව්‍යවස්ථාවේ අන්තර්ගතය සහ ආණ්ඩුක්‍රමයේ ස්වභාවයේ පිළිබඳව, පුළුල් මහජන සාකච්ඡාවක් තුළින් නිරාකරණය කරගත යුතු මූලික ප්‍රශ්නයක් තවමත් ඉතිරිව තිබේ. ඉන් ප්‍රධාන එකක් වන්නේ (අ) අහෝසි කළ යුත්තේ විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයද? නැත්නම් සම්පූර්ණයෙන්ම ජනාධිපති ක්‍රමයද? (ආ) ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කරන්නේ නම්, ආපසු යා යුත්තේ වෙස්ට්මිනිස්ටර් /සෝල්බරි ආකෘතියේ පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයකටද, නැත්නම් 1972 ව්‍යවස්ථා ආකෘතියේ සර්වබලධාරී පාර්ලිමේන්තුවක් සහිත පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයකටද? (ඈ) නව ව්‍යවස්ථාව යටතේද ලංකාව ‘ජනරජයක්’ ලෙස දිගටම තබා ගන්නේ නම්, ජනාධිපති ධුරය සහ එහි බලතල සම්බන්ධව සිදුකළ යුත්තේ කවර ප්‍රතිසංස්කරණද? ව්‍යවස්ථාදායකය සහ විධායකය අතර තිබිය යුත්තේ කවර බල තුලනයක්ද?
ඉහත කී ප්‍රශ්න සම්බන්ධව අප රටේ ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණවාදී දේශපාලන සහ බුද්ධි ශ්‍රේණි අතර දැනටත් පවතින අධිපති ප්‍රවේශය නම්, ඒවාට විසඳුම් තිබෙන්නේ දේශපාලන නායකයන් සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා විශේෂඥයන් අතර බවයි. එම ප්‍රවේශයෙන් තවදුරටත් කියැවෙන්නේ මේවා දැනටමත් ‘විසඳුම් සොයාගෙන තිබෙන’ ප්‍රශ්න බවයි. මෙය හැඳින්විය හැක්කේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සහ දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණ පිළිබඳ තිබෙන ‘ප්‍රභූත්වවාදී’ ප්‍රවේශය ලෙසයි. මෙය කොතෙක් දුරට ‘ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී’ ප්‍රවේශයක්ද යන්න සාකච්ඡා කළ යුතුව තිබෙන අතුරු, එහෙත් වැදගත් ප්‍රශ්නයකි.
ක්‍රියාවලිය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී වීම
ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාවලියද ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විය යුතුය යන අදහස පිළිගන්නා ගමන්ම, ඒ අදහස දරන අය අතරද එකිනෙකට ප්‍රතිවිරුද්ධ ස්ථාවර දෙකක් දැනට යෝජනා වී තිබේ. එයින් පළමුවැන්න, දැනට තිබෙන 1978 ව්‍යවස්ථාවේම නෛතික ප්‍රතිපාදන සපයා ඇති රාමුව තුළ, නව ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණයද කළ යුතු බවයි. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී වන්නට නම් පවත්නා ව්‍යවස්ථාවේ පවත්නා විධිවිධාන ඇතුළේම ක්‍රියා කළ යුතුය යන තර්කය ඒ වෙතින් ඉදිරිපත් වේ.
‘ක්‍රියාවලියද ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විය යුතුය’ යන ප්‍රවාදයට මීට වඩා වෙනස් අර්ථකථනයක්ද දැනට ලංකාවේ ඉදිරිපත්ව ඇත. එය නම් ක්‍රියාවලිය මහජනතාව ඍජුව සහභාගි වන ක්‍රියාවලියක් විය යුතුය යන්නයි. න්‍යායික වශයෙන් ලිබරල්වාදයට නොව සමූහාණ්ඩුවාදයට බර මෙම ප්‍රවේශය තවමත් ලංකාවේ ගැඹුරු ලෙස සාකච්ඡාවට භාජනය වී නැතත්, ඒ වෙතින් වැදගත් යෝජනා සහ අදහස් කිහිපයක් ඉදිරිපත් වෙයි. ඒවායින් හතරක් මෙසේ සාරාංශ කොට ඉදිරිපත් කළ හැකිය.
(අ) 1978 ව්‍යවස්ථාව සම්පූර්ණයෙන් අහෝසි කළ යුතුය. ඒ සඳහා පාර්ලිමේන්තුවේ තුනෙන් දෙකක ඡන්දය සහ සමහර වගන්ති අහෝසි කිරීමට ජනමත විචාරණයක්ද අවශ්‍ය වේ. එම ජනමත විචාරණය, හුදෙක් පවත්නා ව්‍යවස්ථාව අහෝසි කිරීමට පමණක් නොව, නව ව්‍යවස්ථාවක් සඳහා මහජන අනුමැතිය ලබා ගැනීමටද භාවිත කළ හැකිය. එබැවින් ප්‍රයත්න ගත යුත්තේ කෑලි-කෑලි වශයෙන් සිදු කරන ප්‍රතිසංස්කරණයකට නොව, ජනමත විචාරණයක් තුළින් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මහජන පදනම ශක්තිමත් කරනු ලැබූ නව ව්‍යවස්ථාවකටය. ‘ක්‍රියාවලිය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විය යුතුය’ යන්නෙහි පළමුවන අර්ථය එයයි.
(ආ) දෙවැන්න, නව ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීමේ ක්‍රියාවලිය මහජන සහභාගිත්වය තුළින් පෝෂණය වීමට විවෘත කිරීම තුළින්, එය පුරවැසි සහභාගිත්වවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාදාමයක් සමග සංයෝග කිරීමයි. ‘පුරවැසි සහභාගිත්ව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය’ යන්න අපේ රටේ දේශපාලනඥයන්ට, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා නීතිවේදීන්ට මෙන්ම, නීතිපති දෙපාර්තමේන්තුවටත්, අධිකරණයටත් පුරුදු නැති ආගන්තුක සංකල්පයකි. එයට ප්‍රධාන හේතුව, අප රටේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා නෛතික චින්තනය, සාම්ප්‍රදායික ලිබරල් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවාදයෙන් ඔබ්බට නොයෑමය. 1972 සිට ලංකාව ‘ජනරජයක්’ බව තවමත් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ කියා සිටියත්, ‘සමූහාණ්ඩු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී’ (Republican Democratic) චින්තනයක්, අප රටේ නීති විශාරදයන් අතර තවමත් වර්ධනය නොමැතිවීමය. ඇමෙරිකානු සහ ඉන්දියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ගැන ඔවුන් අධ්‍යයනය කළත්, ඒ දෙකෙහිම ඇති සමූහාණ්ඩුවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අංග ගැන ඔවුන් සවිඥානක බවක් නොපෙනේ. මෙය ලංකාවේ වර්තමාන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ සාකච්ඡාව තුළ මිත්‍ර සාකච්ඡා මාර්ගයෙන් නිරාකරණය කරගත යුතුව තිබෙන ගැටලුවකි.
(ඇ) තුන්වැන්න, ආණ්ඩුක්‍රම නිර්මාණ ක්‍රියාවලියේදී සහභාගි වන ‘මහජනයා’ යනු කවුද යන ප්‍රශ්නයයි. ‘මහජනයා’ යනු මහජනතාව ගැන කතා කරන දේශපාලන න්‍යායෙහිද ඒකමතිකත්වයක් නැති පිළිතුරු සැපයෙන ප්‍රශ්නයකි. ‘දේශපාලන බලයේ සැබෑ හිමිකරුවන් වන්නේ මහජනතාවය’ යන ලිබරල්වාදී ප්‍රවාදය පළමුවරට 17 සියවසේ අගදී ඉදිරිපත් කළ ජෝන් ලොක් ‘මහජනතාව’ යන්නෙන් අදහස් කළේ එකල එංගලන්තයේ සිටි උගත්, දේපළ හිමි, පිරිමින්ය. පිරිමි මහත්වරුන්ය. ගොවීන්, කම්කරුවන් හා ස්ත්‍රීන් ලොක්ගේ මහජනතාවට අයත් නොවූහ. ‘මහජනතාව’ යනු දුගී, වරප්‍රසාද රහිත සාමාන්‍ය ජනතාව යැයි පළමුවෙන් අර්ථ විග්‍රහ කෙළේ 18 වැනි සියවසේ සමූහාණ්ඩුවාදියෙකු වූ රූසෝය. ඊට පසු මාක්ස්, දුගී ජනතාව පමණක් නොව, කම්කරු පන්තිය සහ පීඩිත ජනතාවද ‘මහජනතාව’ යන්නට එකතු කළේය. “පිරිමින් මෙන්ම ස්ත්‍රීන්ද ඇතුළු සියලුදෙනා මහජනතාව වෙති” යන අර්ථකථනය පැමිණියේ සර්වජන ඡන්ද බලය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ව්‍යාපාර විසින් ඉදිරිපත් කරනු ලැබීමෙන් පසුය. වර්තමානයේදී ‘මහජනතාව’ යන්නෙහි තිබෙන්නේ මෙම සාකල්‍යවාදී ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අර්ථයයි.
එහෙත් එම ලිබරල් අර්ථකථනයේ, වාමාංශික සහ සමූහාණ්ඩුවාදී විවේචකයෝද වර්තමානයේ සිටිති. එම විවේචනයට අනුව ‘මහජනතාව’ යන සංකල්පය පාලක පන්තීන් විසින් අත්පත් කරගෙන ඇති නිසා, එය අර්ථ ශුන්‍ය සංකල්පයක් වී ඇත. ඊට වෙනස් යෝජනාවකින් කියැවෙන්නේ, ‘මහජනතාව’ යනු ආර්ථික, දේශපාලන සහ සමාජ බලයෙන් බැහැර කරනු ලැබ ඇති ‘පොදු ජනයා’ (Masses) බවයි. එයට අනුව, රටක මහජනතාව යනු එහි සියලු පුරවැසියන් බවයි.
ආණ්ඩුක්‍රම සම්පාදන ක්‍රියාවලියේදී ‘මහජනයා’ යන්නෙහි අර්ථය පුරවැසියන් සහ බැහැර කරනු ලැබූ බල රහිත පුරවැසියන් යන දෙකෙහිම සංයෝගයක් ලෙස සැලකීම වඩාත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීය. සමාජයේ බහුතරයක් වන බල රහිත බැහැර කරනු ලැබූ පුරවැසියන්ගේ, එනම් පොදු ජනයාගේ විවේචන, විරෝධතා, අදහස්, යෝජනා නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක්ද, දේශපාලන ව්‍යුහ සහ ආයතන ගොඩ නගන ප්‍රතිසංස්කරණද සඳහා ඍජුවම ලබා ගැනීම, ව්‍යවස්ථා නිර්මාණ ක්‍රියාවලියේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීභාවයට අත්‍යවශ්‍යය.
(ඈ) සිව්වැනි කරුණ වන්නේ නව ව්‍යවස්ථාව සඳහා මහජන සහයෝගය හා සමාජීය සුජාතභාවය ලබා ගැනීමේ අවශ්‍යතාවයි. විශේෂඥ මණ්ඩල, පාර්ලිමේන්තු කොමිටි සහ සීමිත මහජන අදහස් විමසීමේදී සිදුකරමින් ක්‍රියාත්මක කරන ව්‍යවස්ථා සම්පාදන ක්‍රියාවලීන්ට නිසි ලෙස මහජන සහයෝගය සහ සමාජ සුජාතභාවය නොලැබේ. බොහෝ විට, එවැනි කමිටුවලට අදහස් සහ යෝජනා ඉදිරිපත් කරන ‘මහජනතාව’ වන්නේ සමාජයේ සිටින බලය සහිත කොටස්ය. ඒ වෙතින් ලැබෙන්නේ සමාජයේ ප්‍රභූ කොටස්වල සහභාගිත්වය හෝ සහයෝගයයි. එය වනාහි නාමික සහ අවම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයකි. ලංකාවට අද අවශ්‍ය වන්නේ, ඍජු මහජන සහභාගිත්වයක් මත ඉදිරියට යන ව්‍යවස්ථා සම්පාදන ක්‍රියාවලියකි. එය නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ සීමාවන් ඉක්මවා යා යුතු සහ සමූහාණ්ඩුවාදී සහ ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මාධ්‍යයක් තුළින් ඉදිරියට යා යුතු මහජන සහභාගිත්ව ක්‍රියාවලියකි. ‘මහජනතාව’ යනු පුරවැසියෝය. දේශපාලන ප්‍රජාවක් ලෙස රාජ්‍යයෙහි සිටින සාමාජිකයෝය. ‘ජනතාව’ හෝ ‘මහජන’ හෝ යන වචනවලට අකමැති නම් ‘පුරවැසියන්’ යන්න වඩාත් නිශ්චිත අර්ථයක් දෙන වචනයකි.
‘පොදු ජනයා’ සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සාකච්ඡාව
ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ/නිර්මාණ ක්‍රියාවලියේදී පුරවැසියන් සම්බන්ධ සාකච්ඡාවේදී දැනට මතුවී තිබෙන තවත් ප්‍රශ්නයක් නම් ‘මහජනතාවට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සාක්ෂරතාව තිබේද?’ යන්නයි. මෙම ප්‍රශ්නයෙන් එකිනෙකට පටහැනි අදහස් දෙකක් ගම්‍ය වේ. පළමුවැන්න නම් අප රටේ පුරවැසියන් බහුතරයකට දේශපාලන සාක්ෂරතාව නැති නිසා, නැතහොත් තිබුණත් එය ඉතා මඳ සාක්ෂරතාවක් නිසා, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ සාකච්ඡා විශේෂඥයන්ට භාරදීම වඩාත් ඵලදායී වන බවයි. මහජන සහභාගිත්වය, ඔවුන්ගේ නියෝජිතයන්, එනම් පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන්ගේ, මාර්ගයෙන් සිදු කළ හැකිය යන අදහස එහි තිබේ. මෙය වනාහි දේශපාලනයේ පුරවැසි සහභාගිත්වය පිළිබඳ ඇති සාම්ප්‍රදායික, ලිබරල් නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී න්‍යායික ස්ථාවරය වෙතින් පැන නගින අදහසකි. එය ගතානුගතිකවාදී සහ ප්‍රභූත්වවාදී අදහසකි.
ලංකාවේ වර්තමාන දේශපාලන සාකච්ඡා තුළ මීට වෙනස්ව මතුවී ඇති යෝජනාව නම්, මහජන නියෝජිතයන් වන මන්ත්‍රීවරුන්ට සහ මහජනයා නියෝජනය නොකරන විශේෂඥයන්ට පමණක් ආණ්ඩුක්‍රම සම්පාදන ක්‍රියාවලියේ අයිතිය භාරදීමේ සම්ප්‍රදාය අවසන් කළ යුතු බවයි. එම අර්ධ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාවලිය සැබෑ ලෙස සහ පූර්ණ ලෙස ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී කිරීමට නම් පුරවැසියන්ගේ ඍජු සහභාගිත්ව ක්‍රියාවලියකින්ද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්පාදන ක්‍රියාවලිය පොහොසත් කළ යුතුය යන්න එයින් යෝජනා වන විකල්ප අදහසයි. එය නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයත්, ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයත්, එනම් ලිබරල්වාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයත්, සමූහාණ්ඩුවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයත්, නිර්මාණාත්මක ලෙස සංයෝග කිරීමට අවකාශ ලබාදෙන විකල්පයකි.
2015-2016 ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාවලියේදී මහජන අදහස් ලබා ගැනීම සඳහා ලාල් විජේනායක කමිටුවෙන් ඉටු කරන ලද්දේ මෙවැනි ක්‍රියාවලියක ප්‍රාරම්භක කාර්යභාරයකි. එම ආදර්ශය තවත් දියුණු කර පුළුල් කර ඉදිරියට ගෙන යාම වර්තමානයේදී අවශ්‍ය බව පෙනේ. 2015-2016 කර ඇති දේ 2022දී නැවත සිදුකිරීම අවශ්‍ය නැතැයි කීම නිවැරදි අදහසක් නොවේ. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සාක්ෂරතාව පිළිබඳව පුරවැසියන් අතර සිදුවන සාකච්ඡා ගැඹුරු කිරීමට අලුත් අවකාශ විවෘත කිරීම වර්තමාන අවශ්‍යතාවයි. එවැනි ක්‍රියාමාර්ග සඳහා ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා උනන්දු වන දේශපාලන ව්‍යාපාරයක, ආරම්භක ස්ථාවරය විය යුත්තේ, ‘පොදු ජනතාවට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සාක්ෂරතාවක් නැත’ යන ප්‍රභූත්වවාදී අවබෝධය නොවේ.
ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා භාෂාව නොදැන සිටියත්, එම භාෂාවෙන් තම අදහස් ප්‍රකාශ නොකළත්, පුරවැසියෝ දේශපාලනය, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය, අයිතිවාසිකම්, සමාජ දුක්ගැනවිලි, සමාජ අසාධාරණතා, සමාජ-ආර්ථික ප්‍රශ්න, දේශපාලන පරිහාණිය, දේශපාලනය යළි ගොඩනැගීමේ මාර්ග යනාදිය ගැන සවිඥානකව, අවබෝධාත්මකව සහ විවේචනාත්මකව සිටිති. විශ්වවිද්‍යාල හෝ නීති විද්‍යාල අධ්‍යයනයක් නොලැබුවත්, පවත්නා දේශපාලන ආයතන, ව්‍යුහ, භාවිත හා දේශපාලන සංස්කෘතිය ගැන ප්‍රබල විවේචන ඔවුන් සතුව තිබේ.
විශේෂඥයන්ගේ වගකීම වන්නේ පුරවැසියන්ගේ එවැනි අදහස්, විවේචන, හා යෝජනාවලට සාවධානව සවන්දී, ඒ මගින් වඩා හොඳ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යස්ථාමය සහ දේශපාලනමය වශයෙන් යළි ගොඩනැගීම ඉලක්ක කරගත් ව්‍යවස්ථා මූලධර්ම සහ ප්‍රතිමාන නිර්මාණය කිරීමයි. ‘මෙය අප විසින්ද නිර්මාණය කරනු ලැබූ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකි; අපේ අභිලාෂ සහ අපේක්ෂාද කැටි කොටගත් අපටද අයිතිය කියා පෑ හැකි ලියවිල්ලකි’ යනුවෙන් සිතීමට, සාක්ෂරතාව නොලැබූ පුරවැසියන්ටද අවකාශ සපයන ක්‍රියාවලියක් දියත් කිරීම ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණ පුරවැසි ව්‍යාපාරයක් සතු විය යුතු ඉලක්කයයි. ජනමත විචාරණයකින් පුරවැසි අනුමැතිය ලබා ගැනීමට සුජාත අයිතියක් තිබෙනු ඇත්තේද එලෙස පුරවැසියන්ගේ සහභාගිත්වයෙන් නිර්මාණය වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා කෙටුම්පතකටය.■
