කලා වැඩියෙන්ම කතාකරන කෙනා
මං! ලෝකයේ
අයි වෙය වෙයි

හැම චීනාම දන්නවා මේ සම්භාව්‍ය වැකිය. ‘ඔබ අනවශ්‍ය පමණට කතා කළ විට ඔබට අපමණ කරදර ඇති වනු ඇත.’

■ සුභාෂිණී චතුරිකා

අයි වෙයි වෙයි යනු ලොව පුරා ජනප්‍රසාදයට පත් නිර්මාණශීලී කලාකරුවෙකි. ජගත් අයිකනයකි, එසේම මානව හිමිකම් වෙනුවෙන් චීන රජයට එරෙහිව නොබියව හඬ නඟන්නෙකි.

ලොව මවිතයට පත් කළ, ඔහුගේ සුප්‍රකට කලා නිර්මාණ රැසක් පසෙක තිබියදී, පසුගිය නොවැම්බර් මස දෙවැනිදා ඔහු 1000 Years of Joys and Sorrows නම් චරිතාපදාන කෘතියක් ප්‍රකාශයට පත් ක්‍ළේය. එය වසර සියයක් පුරා දිවෙන ඔහුගේ සහ ඔහුගේ පියාගේ ජිවන කතාන්දරය කියාපාන වීර කාව්‍යයකි. ඔහු කුඩා දරුවෙකුව සිටියදී තම පියා සමඟ ගත කළ පිටුවහලේ ජිවිතය, තම සිහින ලුහුබඳිමින් ඇමරිකාවට යාම, නැවත චීනයට පැමිණීම සහ අප්‍රකට පුද්ගලයෙකුව සිට කලා ලෝකයේ සුපිරි තරුවක් බවට පත් වීමේ අසිරිමත් කතාන්දරය මෙන්ම, චීනයේ ඒකාධිපති පාලනයක් යටතේ ජීවත් වීම තුළ, ඔහුගේ කලා නිර්මාණවල ස්වභාවය වෙනස් වූයේ සහ ඔහු ජාත්‍යන්තර මානව හිමිකම් සම්බන්ධයෙන් ක්‍රියාධරයෙකු වූයේ කෙසේද යන්නත් එම කෘතියෙන් කියා පායි.
සැබවින්ම 1000 Years of Joys and Sorrows යනු අසාමන්‍ය නිර්මාණශීලීත්වයේත්, ප්‍රබල දේශපාලන විශ්වාසයන්ගේත් කතාවකි, එසේම එය මිනිසාගේ අදහස් ප්‍රකාශ කිරීමේ අයිතිය සුරැකීම පිළිබඳ, අප වෙත පැවරී ඇති කඩිනම් සහ කාලීන වගකිම අපට මතක් කොට දෙන්නකි.

විචාරකයන්ට අනුව මේ මොහොතේ මිහිමත සිටින වඩාත් වැදගත් කලාකරුවා අයි වෙයි වෙයි ය, එසේම මානව නිදහස වෙනුවෙන් හඬ නඟන, කිසි දින නිහඬ කළ නොහැකි කලාකරුවාද ඔහුය. ඔහු ජනතාවාදී කලාකරුවෙකි, ඔහුගේ බොහෝමයක් නිර්මාණයන් තුළින් සමාජයේ ‘අනෙකාගේ’ දුක වේදනාව දෙස එබී බැලීමට සහෘදයාට ආරාධනා කෙරෙයි. ඔහුගේ කලා නිර්මාණ වපසරිය වාර්තා චිත්‍රපට, ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය, ඡායාරූපකරණය, සංගීතය හා දෘශ්‍ය කලා නිර්මාණ වැනි පුළුල් පරාසයක විහිදී පැතිරී පවතියි. ඔහු ඒ සෑම නිර්මාණයකින්ම මානව නිදහස පිළිබඳ කුමක් හෝ පණිවිඩයක් ලබා දෙයි.

වර්තමානයේ ඔහු ජර්මනිය, එංගලන්තය සහ පෘතුගාලය යන රටවල දේශපාලන සරණාගතයකු ලෙස දිවි ගෙවයි.

පහතින් දැක්වෙන්නේ www.penguin.co.uk වෙබ් අඩවියේ, ක්‍රිස් හාවි නම් ජනමාධ්‍යවේදියා විසින්, 1000 Years of Joys and Sorrowsකෘතිය සම්බන්ධව අයි වෙයි වෙයි හා කළ සංවාදයක් ඇසුරින් පළ කළ ලිපියේ සම්පූර්ණ පරිවර්තනයකි.

“මගේ පොත චීනය තුළ කියවීමට ඉඩක් නෑ.” අයි වෙයි වෙයි කියයි. “සත්තකින්ම, මගේ මිතුරන් අන්තර්ජාලය තුළ මගේ පොත ප්‍රකාශයට පත් වීම ගැන කිසියම් සටහනක් දැමීමට උත්සාහ කළත් එය මිනිත්තු දෙක තුනකින් මකා දැමෙනවා. අනෙක් පසින් ඔවුන්ගේ සමාජ ජාලා ගිණුම එළැඹෙන සතියේ අවහිර වෙනු ඇතිය යන අනතුරු ඇඟවීමද ඔවුනට ලැබෙනවා. “චීන ජනතාව” ඔහු කියයි, “ භාෂාව සම්බන්ධයෙන් ඉතාමත් පරිස්සම්.”
ජගත් කිර්තියට පත් කලාකරුවෙක් සහ දේශපාලන ක්‍රියාධරයෙකු වන හැට හතර වියැති චීන ජාතික අයි වෙයි වෙයි කේම්බි්‍රජ්හි හියොන් කලාගාරයට වී තම ජීවිත මතක ඇසුරින් ලියන ලද පවුලේ කතාන්දරය, එනම් 1000Years of Joys and Sorrows කෘතිය පිළිබඳ කතා කරමින් සිටියි. ලෝකයේ බලවත් රාජ්‍යයක් හා හැප්පෙන ඔහු, පුද්ගලයෙකු ලෙස සන්සුන්ය, උණුසුම් හිතැතිය, විනීතය. ඔහු මට තේ පිළිගන්වමින් ඔහු අවට සිටින අය මට හඳුන්වා දීමද කරයි.

එම පොතට ඔහු නම තබා ඇත්තේ ප්‍රකට චීන කවියෙකු වූ ඔහුගේ පියා, අයි චිං, සේද මාවත හරහා වැටී ඇති නගරයක නටබුන් නැරඹීමෙන් අනතුරුව ලියන ලද කවියක් ඇසුරිනි. “වසර දහස් ගණනක් පුරා/ සොම්නසේත් දොම්නසේත්/ සලකුණක් නම් සොයා ගත නොහැක/ ජීවත්වෙන ඔබ/ හැකි පමණ හොඳම ජිවිතයක් ගත කරන්න/ මතකය මිහිමත සුරැකිව තිබීම ගැන/ එතරම් විශ්වාස නොකරන්න.”

එහෙත් ඔහුගේ මතකය ඉතාමත් අගනා කර්තව්‍යයකට අඟුළු හැර දැම්මේය. චීන රජය විසින් 2011 වසරේ අප්‍රියෙල් මස, අයි වෙයි වෙයි චෝදනාවකින් තොරව රඳවා තබාගනු ලැබීය. ඒ ඔහු විසින් 2008 වසරේ බීජින් නුවර ඔලිම්පික් ක්‍රිඩා උළෙල සඳහා ලොවම මවිත කරමින් ‘කුරුලු කැඳැල්ල’ නමින් ප්‍රකට, අති විශිෂ්ට සහ දැවැන්ත ක්‍රීඩා ප්‍රේක්ෂාගාරය නිර්මාණය කිරීමෙන් වසර තුනකට පසුවය. මේ මොහොතේදීත් මහජන ප්‍රදර්ශනයට ඇති, එංගලන්තයේ ටේට් මොඩර්න් කලාගාරයේ එක් ශාලාවක බිම අතුරා ඇති, පෝසිලේන් යොදා ගනිමින් මිනිස් දෑතින් නිමවන ලද ‘සූරියකාන්ත ඇට’ ඇතිරුම බි්‍රතාන්‍ය මාධ්‍ය හඳුන්වා දෙන්නේ ඉතාම උසස් කලාකෘතියක් ලෙසිනි. එහෙත් ශිෂුවාන් පළාතේ නොසැලකිල්ලෙන් ඉදිකරන ලද ගොඩනැගිල්ලක සිටි පාසල් දරුවන් පිරිසක්, 2008 වසරේ සිදුවුණු භූමි කම්පාවකින් මිය යාම පිළිබඳව බලධාරීන්ගෙන් ප්‍රශ්න කිරීම නිසා චීන රජය මේ කෘතහස්ත කලාකරුවා පිළිබඳ උරණව සිටියේය.

ඔහු රඳවා තබාගත් මාස තුන තුළ ඔහු ගෙවූ සෑම මොහොතක්ම ඔවුහු දැඩිව පාලනය කළහ. ආරක්ෂක සෙබළු ඔහුව වැසිකිළියට කැඳවාගෙන යති, වැසිකිළිය වතුරින් සෝදා හැරීමට ඔහු ඔවුන්ගෙන් අවසර ගත යුතුය. ඔහුට උදේ ආහාර ගැනීමට ලබා දී ඇත්තේ මිනිත්තු අටක් පමණකි, සෑම උදෑසනකම සහ සවසකම ප්‍රශ්න කිරීම සිදු කෙරෙයි. ඔහුට නිදාගැනීම සඳහා වැතිරීමට ඉඩ ලැබෙන්නේ රාත්‍රී 9. 45ටය, ඔහු එම වෙලාවට යන්තමින් හෝ පෙරාතුව නිදාගැනීමට සැරසෙන්නේ නම් නියමිත වෙලාව එළැඹෙන තුරු ඔහුට නිරුවත්ව ඇඳ අසල සිටගෙන සිටීමට සිදුවෙයි.

මේ සියල්ල 1000Years of Joys and Sorrows කෘතියේ සටහන්ව ඇත. එම කෘතිය ලිවිය යුතු යැයි යන අදහස ඔහු තුළ පැළපැදියම් වන්නේ ද ඔය කියන වකවානුවේය. ඒ කාල වකවානුවේ තමාට ඇති එකම අවකාශය මනස පමණකැයි ඔහු තේරුම්ගෙන තිබුණි. මුළු දවසම රැකවලුන් මුර කරද්දී, ලොව හා ඇති සියලු සන්නිවේදන සබඳතා කපා දමා තිබියදී “ඔබ සිතන්නට පටන් ගනියි, ඔබට අයිති එකම දේ ඔබගේ මතකයයි, මතකයන් බොහෝ කල් පවතිනවා, මොකද අලුත් තොරතුරු කිසිවක් තව දුරටත් ඔබට නොලැබෙන නිසා.”

ඒ මතකයන් තුළ, ඔහුගේ තරුණ වියේ, 1980 ගණන්වල නිව්යෝර්ක් නගරයේ කලාකරුවෙකු ලෙස ස්ථාපිත වීමට ඔහු දැරූ පරිශ්‍රමයන් ඇතුළත්ය, ඔහුට වයස අවුරුදු දහය පහළොව කාලයේදී වයඹ දිග චීනයේ කාන්තාර පෙදෙසක තම පියා සමඟ ශ්‍රම කඳවුරක ගත කළ කාලය එයට ඇතුළත්ය. අයි චිං කවියාගේ (අයි වෙයි වෙයිගේ පියා) දක්ෂිණංශික අදහස් ‘නිවැරදි’ කිරීමට සංස්කෘතික විප්ලවය කාලයේදී ඔහුව ‘පුංචි සයිබීරියාවට’ පිටුවහල් කරන ලදි. අයි චිං සැබවින්ම වාමාංශික බුද්ධිමතෙක් වූයේය, එහෙත් ඔහු විශ්වාස කළේ කවියන් සිටින්නේ පක්ෂයකට සේවය කිරීම සඳහා ලිවීමට නොව, සැබැවින්ම ඔවුනට නිර්මාණ කිරීමේ නිදහසක් තිබිය යුතු බවය. කුඩා සයිබීරියාවේදි අයි චිංට වැසිකිළි පිරිසිදු කිරීමට සිදු වූ අතර, සීත කාලයෙදි ඝන වූ මල ද්‍රව්‍ය ඉවත් කිරීමට සිදු වූයේ ඒවා කැබලි කිරීමෙන් අනතුරුවය.

වයසට යමින් සිටි කවියාට සහ ඔහුගේ පුතුන් දෙදෙනාටත් ගස්වල අතුවලින් හෙවිල්ලන ලද “පොළොවේ හාරන ලද හතරැස් භූමියක” ජිවත්වීමට බල කරන ලදි. ඔවුන්ගේ නිදි යහන වූයේ තිරිඟු ඉපල් අතුරන ලද බිම්කඩකි.

වෙයි වෙයි දින දහයක් රැකවලුන් මැද අතර ගතකිරීමෙන් පසු, මතකයේ සෑම තොරතුරක්ම පීරා බලද්දී, ඔහුට අනුව “අප එක්ව බොහෝ කාලයක් ගත කළා වුණත්, මගේ පියාත් මමත් අතර පැවතුණ සබඳතාව ටිකක් බිඳෙනසුලු එකක්. ඇත්තටම ඔහුගේ හැඟීම් සහ මනෝභාවයන් පිළිබඳ සෘජුව ප්‍රශ්න නොකිරීම පිළිබඳ මම දැන් පසුතැවෙනවා. මට හොඳටම සහතිකයි ඔහු ඉතා අවංකව ඒ ප්‍රශ්නවලට පිළිතුරු දෙන්න ඉඩ තිබුණා. ඔහු එවැනි පුද්ගලයෙක්. ඉතින් මම මටම දෝෂාරෝපණය කරගත්තා.”

ඔහුගේම පුතු අයි ලාඕට ඒ වන විට වයස අවුරුදු දෙකකි. වෙයි වෙයි තමන්ටම මෙසේ පොරොන්දු වූයේය. “ ඉඩක් ලැබුණොත් මම මෙතැනින් එළියට එනවා” එහෙත් ඒ පිළිබඳ එතරම් විශ්වාසයක් නැත. ඔහු තම ජීවිතයේ මතකයන් අයි ලාඕ වෙනුවෙන් ලියා තැබීමට අදිටන් කරගත්තේය. “මම දන්නවා ඔහු වැඩෙන විට මේ ලෝකය වෙනස්. ඒ නිසා ඔහුට මේ දේවල් ඒතරම් වැදගත් නැතිවෙයි, ඒත් ඒවා ලියා තැබීම මගේ වගකීම”

කෘතියේ පළමු පිටු 150 වෙන්ව ඇත්තේ වෙයි වෙයිගේ පියාගේ කතාන්තරය කීම සඳහාය, 1910 වසරේ සිදුවන අයි චිංගේ උපතේ සිට ආරම්භ වන එම කතාව තුළ, වෙයි වෙයි විසින්, විසිවන සියවසේ චීනය නිරූපණය කිරීමට අවස්ථාව සලසා ගැනෙයි. ඔහුගේ පියා සමඟ පෞද්ගලික හැඳිනුම්කම් තිබූ, මාඕ සේතුං විසින් කුඕමින්තාං පක්ෂය බලයෙන් නෙරපා හැර, රටේ ආණ්ඩු බලය ලබා ගත් සිවිල් යුද්ධය එම කෘතියේ විස්තර වෙයි. මාඕවාදය, සංස්කෘතික විප්ලවය සහ එහි ඵල විපාකත් සමඟ ගෙවුණු දීර්ඝ අවුරුදු ගැන එහි කියාපායි. “ එහි පලවිපාක අත් වින්දේ මමත් මගේ පියාත් පමණක් නොවෙයි,” අයි අවධාරණය කොට කියයි. “නමුත් මුළු මහත් චීන ජනතාවම, දුප්පත් පොහොසත් උගත් නූගත් හැම කෙනාම ඒ බයංකාර ඓතිහාසික මොහොත හරහා ගමන් කළා.”

කෘතියේ දෙවැනි භාගයෙන් විස්තර වන්නේ අයි වෙයි වෙයිගේ ජීවන චාරිකාවය. ඔහුගේ පියා නිදහස් වීමෙන් අනතුරුව “කිසිවෙකුගේ අණසක යටතට නැවතත් පත්වීමේ” තත්වය වෙයි වෙයි පිළිකුල් කළේය. ඔහු කිසිවෙකුත් යටතේ රැකියාවක් නොසොයා, කලා නියෝජිතහලක් සොයා ගැනීමට වෙහෙසුණේ සිය කලා නිර්මාණ චීනයේ දෘශ්‍ය කලා මධ්‍යම ඇකඩමිය විසින් “කිසිදු කලා සම්ප්‍රදායකට අයත් නොවන විකාර නිර්මාණ” ලෙස හඳුන්වන තත්වයක් යටතේය. අනතුරුව ඔහු ඇමරිකාව බලා පිටත් වූයේ වැඩි දුරටත් දෘශ්‍ය කලාව පිළිබඳ අධ්‍යයනය කිරීම සඳහාය. ඔහු නිව්යෝර්ක් නුවරදී බටහිර සංකල්පිත කලාව පිළිබඳ වැඩිමනත් දේ උකහා ගත්තත්, 1993 වසරේ ඔහු නැවතත් චීනයට පැමිණි විට, ඔහුට අනුව “මට මගේ ජීවිතය අලුතින්ම පටන් ගන්න සිදුවුණා. ඊට වසර ගණනාවක් ගතවුණා. කිසිදු වැදගැම්මට ඇති දෙයක් නොකර සහෝදරයා එක්ක නිතරම කාඩ් සෙල්ලම් කරන, නොනවත්වා පෞරාණික භාණ්ඩ මිලදී ගන්නා කොලුවා දෙස බලන් ඉන්න එක අම්මට එපාවෙලා තිබුණෙ. ඒත් ඒ සැහැල්ලුවෙන් ගෙවී ගිය කාලය මම වින්දනය කළා.” සැබවින්ම යමක් කළ හැකි යැයි ඔහුට දැනෙන්ට පටන් ගත්තේ 1996 වසරේ පියා මියයාමෙන් ද අනතුරුවය.

කෘතියේ පළමු දළ පිටපත ඔහු 2015 වසරේ අවසාන කළේය. වචන 800,000 පමණ වන දැවැන්ත පිටපත සංස්කාරකවරුන් විසින් අවසානයේ පිටු 400ක සාහිත්‍ය කෘතියක් බවට පත් කොට තිබුණි. එම කෘතියේ සමහර තැන් මුළුමනින්ම කාව්‍යාත්මකය.
“මම කවියෙකුගෙ පුතෙක්” ඔහු කියයි, ඔහු ළමාවියේදී බොහෝ සෙයින් කවි ඇසුරු කොට ඇත. “මම තවමත් මිනිස් බුද්ධියේ උස්සතම ප්‍රකාශන මාධ්‍යය ලෙස කවිය අගය කොට සලකනවා. කාව්‍ය ශාස්ත්‍රය සම්බන්ධයෙන් චීනයේ ඉතාමත් සරුවට මුල් ඇද ගත් සංස්කෘතියක් පවතිනවා. කවි කලාව තුළ පුද්ගලික සංවේදනා වගේම මුළු විශ්වයම හා සැබැඳුණු පුළුල් දේ පිළිබඳ කතා කළ හැකියි. එම තත්වය චීනයට සුවිශේෂ සංස්කෘතියක්, මොකද ඔවුනට ආගමක් නොමැති නිසා.”

බි්‍රතාන්‍ය – ඉන්දියානු ලේඛක අනීෂ් කපූර් කලාව සමඟ දේශපාලනය මුහුවීම නිසා “අඩු කලාත්මක නිර්මාණ” බිහිවෙනවා යැයි විශ්වාස කරයි. මම ඒ පිළිබඳ ඔහුගෙන් විමසා සිටියෙමි. එකවරම ඔහුගේ දෑසේ දැඩි බැල්මක් මතු වූයේ ඔහු ලෝකයේ බොහෝ රාජ්‍යයන් පවා බිය වන ආණ්ඩුවකට විරුද්ධව නැඟී සිටියෙකු යැයි මට සිහිපත් කරන්නට මෙනි. “ඔබ ඒ අදහසට කොහෙත්ම එකඟ නැතිව ඇති?” මම විමසීමි. “මම හොඳටම එකඟයි.. මම ‘අඩු කලාත්මක’ නිර්මාණ තමයි බිහි කරන්නෙ කියන කාරණයත් එක්ක. එයාට හොඳම කලාත්මක නිර්මාණ කරගන්න ඉඩ දෙන්න මොකද, ඔය කියන ඊනියා මහා කලා නිර්මාණ ඇත්තටම ප්‍රශ්නකාරියි. මොකද ඔයා දන්නවා, කාට හරි ඕනැ බලු පැටියෙක් වෙන්න නම්, ඉතින් ඒක හොඳ කලා නිර්මාණයක් කියලා කාට හරි අගයන්න පුළුවනිද? අපි කතාවට කියන්නෙ බල්ලෝ ආදරේ බල්ලන්ට, ඌරෝ ආදරේ ඌරන්ට, ඉතින් ඌරෝ කවදාවත් බල්ලන්ට ආදරේ නෑ, බල්ලෝ කවදාවත් ඌරන්ට ආදරේ කරන්නෙ නෑ. ඉතින් හොඳ කලාව නරක කලාව ගැන වෙනස් පරාමිතීන් එක්ක අපි අයත් වෙන්නෙ වෙනස් පංති දෙකකට.”

“ ‘මාඕ සේතුං බොහොම සිත් ගන්නාසුලු කතාවක් කියලා තියෙනවා.” ඔහු වැඩිදුරටත් කියයි. “පංති සහිත සමාජයක සෑම පුද්ගලයෙකුගේම විනිශ්චය ඔහුගේ පංති මට්ටම පරාවර්තනය කරයි. කිසිවෙකුට ඉන් මිදිය නොහැකිය, මන්ද අපගේ විනිශ්චය අප අයත්වන්නේ කුමන ආස්ථානයට ද යන්න සැබවින්ම කියා පාන නිසාය.”

වසර ගණනාවක් මතවාදරෝපණය කරන කඳවුරක දුක් විඳි ඔහු, මාඕ සේතුංගේ වැකියක් උපුටා දැක්වනු ඇසීම අසිරිමත් අත්දැකීමකි. එහෙත් කරදර ඇවිස්සීමට ඇති ඔහුගේ හැකියාවේ වපසරිය ඔහු හොඳින් දනියි. “තාත්තා මට කියන්න පුරුදු වෙලා උන්නා, “ලෙඩ ඇතිවෙන්නෙ ඔයා කන දේවලින්, ඒත් හැබෑ විනාසෙ සිද්ධ වෙන්නෙ ඔයාගෙ කටින් එළියට එන දේවලින්.” ඔහු සිනාසෙයි. “හැම චීනාම දන්නවා මේ සම්භාව්‍ය වැකිය. ‘ඔබ අනවශ්‍ය පමණට කතා කළ විට ඔබට අපමණ කරදර ඇති වනු ඇත.’ ” ඉතින් මේ මං කියලා කියන්නෙ කලා ලෝකේ වැඩියෙන්ම කතා කරන කෙනා.”■