ගෙදර හදාගන්නවා නම් ලොකු හට්ටියකට හරි මුට්ටියකට හරි යටින් ගොරකත් එක්ක ලුණු ටිකක් දාලා කේදි ගහගත්ත කූරයියො ටික අඩුක් කරගන්න ඕන. ඊට පස්සෙ ආපහු ඒ කූරයියො ටිකට උඩින් ලුණුයි ගොරකයි දාලා කූරයියොන්ගෙ ඇතුළට ලුණුයි ගොරකයි කාවද්දන්න ඕන. මේ විදියට ඉන්න කූරයියො ප්‍රමාණය අනුව තට්ටු තට්ටු අඩුක්කරලා හොඳ ගනකම් ඉටි රෙද්දකින් වගේ වහන්න ඕනෑ.
■ ඇන්තනී වෙරංග පුෂ්පික
දකුණු පළාත කියන්නෙම හරි වෙනස් මිනිස්සු කොට්ඨාසයක් ඉන්න පළාතක්. ඒ දකුණෙ උප-සංස්කෘතික ලක්‍ෂණ නිසා. භාෂාව, කලාව, සිරිත් විරිත්, ඇඳුම් පැළඳුම්, ජීවන රටා මේ හැම දේකින්ම දකුණට ආවේණික වෙනම හැඩයක් ලැබිලා තියෙනවා. දකුණෙ මිනිහෙක් ලංකාවෙ කොහේ හිටියත් අඳුනාගන්න ඒ හැටි අමාරුවක් වෙන්නෙ නෑ. ඒ ඔවුන්ගෙ උප-සංස්කෘතික ලක්‍ෂණ නිසා.
අද අපි කතා කරන්නෙ දකුණටම අනන්‍ය වෙච්ච ආහාර සංස්කෘතියෙ තියෙන රසවත් ආහාරයක් ගැන. දකුණු පළාතේ මුහුදුබඩ ප්‍රදේශවල අතිශය ජනප්‍රිය කෑමක් ජාඩි. දකුණට ඇවිල්ලා ජාඩි හොද්දක රහ බලන්නෙ නැතුව යනවා කියන්නෙ ඔවුන්ගෙ භාෂාවෙන්ම කිව්වොත් ‘කන්න පින නෑ’ කියලා තමයි. ඇත්තටම ජාඩි කියන්නෙම විශේෂ සංස්කෘතියක් කිව්වොත් නිවැරදියි. මොකද ජාඩිවලට අපි හිතනවාට වඩා ලොකු ඉතිහාසයක් වගේම ඒ හා බැඳිච්ච ජීවන රටාවක් තියෙනවා. කොටින්ම කිව්වොත් ජාඩි දාන්න ගන්න භාජනයෙ ඉඳන්ම ඒකට ගෙතිච්ච කතාවක් තියෙනවා.
ජාඩි දකුණු පළාතේ ජනප්‍රියම ආහාරයක් වුණාට හැම තැනම ජාඩි දැමීම කරන්නෙ නෑ. සාමාන්‍යයෙන් ගාල්ල, මාතර, හම්බන්තොට දිස්ත්‍රික්කවල මුහුදුබඩ ධීවර ගම්මාන කිහිපයක තමයි ජාඩි දැමීම කරන්නෙ. ජාඩිවලටම ප්‍රසිද්ධ, ජාඩි කියන නම ඇහුණත් මතක් වෙන ගම්මානයක් තමයි දොඩන්දූව කියන්නෙ. රජ්ජම, ගිංතොට, අහංගම, බලපිටිය වගේ වැල්ලකරේ ධීවර ගම්මානවලත් ජාඩි දැමීම සරුවටම සිදු වෙනවා.
ජාඩි කියන්නෙ පරම්පරාවෙන් පරම්පරාවට කරගෙන යන සංස්කෘතික උරුමයක් විදියටත් හඳුන්වන්න පුළුවන්. මෙතන තියෙන විශේෂම කාරණය තමයි ගහට පොත්තත් පොත්තට ගහත් වගේ ධීවර රැකියාවත් එක්ක ජාඩි දැමීම එකිනෙකට බැඳිලා තිබීම. ධීවර රැකියාව නිසා තමයි ජාඩි දැමීමත් සිදු කරන්නෙ.
අපේ ජීවිත ගත්තත් හොඳ කාලයක් වගේම නරක කාලයකුත් එනවා. ධීවර රැකියාවෙත් එහෙමයි. ඔවුන් වාරකං සහ හරාය කියන්නෙ ඒකට තමයි. හරාය කියන්නෙ මුහුද රළු නැති කුණාටු අඩු, ධීවර කටයුතු හොඳින් කරගෙන යන්න පුළුවන් සහ ඉතා හොඳ මාළු අස්වැන්නක් හොයාගන්න පුළුවන් කාලය. මෙන්න මේ කාලෙදි අල්ලගන්න අතිරික්ත මාළුවලින් තමයි ජාඩි දැමීම කරන්නෙ. ඒ ජාඩි තමයි ඊට පස්සෙ එන වාරකං කාලෙදි කෑමට ගන්නත් වගේම වෙළඳාම් කරලා ජීවත් වෙන මාර්ගයක් විදියටත් යොදාගන්නෙ. වැල්ලකරේ මිනිස්සුන්ට වාරකං කියන්නෙ හොඳ කාලයක් නෙමෙයි බව අලුතෙන් කියන්න ඕනෑ නෑ. කුණාටු නිසා මුහුදු යන්න අමාරු මේ කාලයේ ජීවත්වෙන්නවත් බැරි තැනටම ජීවන තත්ත්වය අඩියටම වැටෙනවා. එයාල නම් කියන්නෙ ‘කෝඩෙ ගහනවා’ කියලා.
කලින් කිව්වා වගේ ජාඩි දැමීම පටන් ගත්තේ අද ඊයෙක නෙමෙයි, ඒකට සෑහෙන්න ලොකු ඉතිහාසයක් තියෙනවා. ජාඩි දානවා කියන්නෙත් එක්තරා විදියකින් අතීතයේ මිනිස්සු භාවිත කළ ආහාර කල් තබා ගැනීමේ ක්‍රමයක්. ජාඩි ලංකාවට ආව විදිය සහ කර්මාන්තයක් විදියට පටන් ගත්ත විදිය ගැන ලොකු විස්තරයක් තියෙනවා. අන්න ඒක අහන්න තමයි දොඩන්දූව වැල්ලකරේ ඉන්න කිහිපදෙනෙක්ම අපි සම්බන්ධ කර ගත්තෙ.
මුලින්ම මේ ගැන කතාකරන්න සම්බන්ධ වුණේ දොඩන්දූවෙ සනි මාමා.
‘මම දන්න විදියට නම් ජාඩි ලංකාවෙ බිහිවුණ ලංකාවෙ කෑමක් නෙවෙයි. ජාඩි ආවෙ ඉන්දියාවෙන්. ජාඩි මුලින්ම ගොඩ බෑවෙ අපේ වරායට, ඒ කියන්නෙ දොඩන්දූවෙ වරායට. අතීතයෙ ඉඳන්ම ඉන්දියාවෙ අය දොඩන්දූවෙ වරායෙන් ගොඩබැහැලා මෙහේ වෙළඳාම් කරලා තියෙනවා. ඒ දවස්වල ඇවිල්ලා තියෙන්නේ සුළුක්කු කියන රුවල් ඔරුවලින්, රට උළු වෙළඳාම් කරන්න. ඒත් එක්කම තමයි පීප්ප බැරල්වල දාගෙන ජාඩි අරගෙන ඇවිල්ලා තියෙන්නේ. ඊට පස්සෙ තමයි මෙහෙත් ජාඩි දාන්න පටන් ගත්තේ. මුල් කාලෙ මෙහේ කාණ්ඩෙ පීප්ප බැරල් හදාගෙන වඩුවොත් ඔරුවල දාගෙන ඉන්දියාවට ගිහින් තමයි, එහෙන් කුම්බිලාවො මාළු දාගෙන ලංකාවට ගෙනෙල්ලා ජාඩි කර්මාන්තෙ පටන් අරගෙන තියෙන්නෙ. වැඩිපුරම ඉතින් මේවා කළේ කරාවෙ මිනිස්සු. ඒ දවස්වල රැකියාවත් එක්ක බැඳිච්ච කුල ක්‍රමයකුත් තිබිලා තියෙනවා. දැන් නම් ඒ හැටි ගණන් ගන්නේ නෑ. ඉස්සර මාළු වැඩිපුර අහුවෙනකොට තියාගන්න ක්‍රමයක් තිබුණෙ නෑ. දැන් වගේ අයිස් තිබ්බෙත් නෑනේ. ඒ නිසා වැඩිපුර තියෙන මාළුවලින් එක්කො කරවල දාන්න හරි, ජාඩි දාන්න හරි මිනිස්සු පුරුදු වුණා. ජාඩි දාන එක කර්මාන්තයක් විදියට දැන් එච්චර නැති වුණාට, ඒ කාලෙ මහා පරිමාණෙන්ම කරගෙන ගියා. මෙහේ හදන ජාඩි ලංකාව පුරාම වෙළඳාම් කළා. අදටත් ඉතින් ජාඩිවලට ප්‍රසිද්ධ දොඩන්දූව තමයි.’
ජාඩි හොද්දකුත් එක්ක පොල් සම්බලකුයි රතු බතුයි රහ කර කර කෑවාට ජාඩි හදන එක ඒක හැමෝටම කරන්න පුළුවන් වැඩකුත් නෙවෙයි. ජාඩි හදන්න මුහුදෙ ඉන්න හැම මාළුවාම ගන්නෙ නෑ. ඒකටම ගැළපෙන මාළු වර්ග ඉන්නවා. ජාඩි දාන්න ගන්න හොඳාම මාළුවා තමයි කුම්බිලාවා. ගෙදර ඉඳන් පරිප්පු හොද්දක් හදනවා වගේ නෙමෙයි ජාඩි දාලා ඒවා කන්න පුළුවන් තත්වෙට හදන එක. ජාඩි දානවා කියන්නෙම දින සති ගණනක මහන්සියක්. ඒකට පියවරෙන් පියවර කරන්න ක්‍රියාවලියක් තියෙනවා වගේම ඒකට හොඳ සංයමයකුත් තියෙන්න ඕනෑ. මොකද පොඩ්ඩ වැරදුණොත් ජාඩි ටික විසික්කරන්න තමයි වෙන්නෙ. වැල්ලකරේ මිනිස්සු නම් කියන්නෙ ජාඩි දාන්න හොඳ පළපුරුද්දක් වගේම අත්ගුණේත් තියෙන්න ඕනෑ කියලයි.’
ජාඩි දාන්නෙ කොහොමද කියන එක ගැන කතා කරන්න අවුරුදු ගාණක් තිස්සෙ මුහුදු රස්සාව කරන දොඩන්දූවෙ රත්නසිරි හෙවත් මහතුන් අයියා එකතුවුණා.
‘ජාඩි දානවා කියන එක හිතන තරම් ලේසි දෙයක් නෙමෙයි. දවසින් දෙහෙකින් කරන්න පුළුවන් දේකුත් නෙමෙයි. ජාඩි දාන්න නම් ඉතින් හොඳම මාළුවා තමයි කුම්බිලාවො. හැබැයි ඉතින් දැන් නම් අලගොඩුවො, ලින්නො, ඇටවල්ලො, හුරුල්ලො, බලයො වගේ මාළුවලිනුත් ජාඩි දානවා. ජාඩි දාද්දි මුලින්ම මාළුවා හොඳට කරිජ්ජ වතුරෙන් හෝදන්න ඕනෑ. ඊට පස්සෙ මාළුවාගෙ මාළු ඔළුවයි කරමලුත් එක්කම අයින් කරලා, මාළු බඩ ටිකත් සුද්ද කර ගත්තාට පස්සෙ තමයි මාළුවාගෙ ඇඟ දිගට පිහියෙන් ඉරි ගහගන්න ඕන. මාළුවාගෙ ප්‍රමාණෙ හැටියට තමයි ඒක කරන්නෙ. අපි නම් කියන්නෙ ඒකට කේදි ගහනවා කියලා. ඉස්සර නම් කළේ මහා පරිමාණෙට පීප්පවල. දැන් ඉතින් එහෙම කවුරුත් කරන්නෙ නෑනේ. ගෙදර හදාගන්නවා නම් ලොකු හට්ටියකට හරි මුට්ටියකට හරි යටින් ගොරකත් එක්ක ලුණු ටිකක් දාලා කේදි ගහගත්ත කූරයියො ටික අඩුක් කරගන්න ඕන. ඊට පස්සෙ ආපහු ඒ කූරයියො ටිකට උඩින් ලුණුයි ගොරකයි දාලා කූරයියොන්ගෙ ඇතුළට ලුණුයි ගොරකයි කාවද්දන්න ඕන. මේ විදියට ඉන්න කූරයියො ප්‍රමාණය අනුව තට්ටු තට්ටු අඩුක් කරලා හොඳ ගනකම් ඉටි රෙද්දකින් වගේ වහන්න ඕනෑ. හුළං වදින්නවත් වතුර ගෑවෙන්න දෙන්නවත් හොඳ නෑ. එහෙම බැරි වුණොත් ඉතින් ජාඩි ටිකට පණුවො වහලා දැම්ම ජාඩිවල රහ බලන්නවත් වෙන්නෙ නෑ. කොහොමහරි ජාඩි ටික හොඳට හැදෙන්නනම් මාස එකහමාරක් දෙකක් විතර යනවා. ජාඩිත් එක්ක ලුණුයි ගොරකයි දිය වුණහම හරි සුවඳයි. පරණ වෙන්න පරණ වෙන්න තමයි ඒකෙ රසය තියෙන්නෙ.’
ජාඩි දැම්මාට පස්සෙ ජාඩි හොද්දක රස බලන්න පුළුවන් වෙනවා වගේම ජාඩිවලින් ලැබෙන අමතර ප්‍රතිලාභයක් තමයි ලුණිජ්ජ හම්බෙන එක. ලුණිජ්ජ ජාඩිවල අග්‍රඵලය කීවත් වැරදි නැහැ. ලුණිජ්ජ කියන්නෙ ජාඩි හදන්න එකතු කරන්න ලුණු ගොරකා ආදිය මාළුවල ඉස්මත් එක්ක එකතුවෙලා ජාඩි හට්ටියේ හැදෙන සාරය. සාමාන්‍ය පිළිගැනීම ඉහළ පෝෂ්‍ය පදාර්ථ ප්‍රමාණයක් ලුණිජ්ජවල ගැබ්වෙලා තියෙනවා කියලා. ලුණිජ්ජ යොදාගන්නෙ රසකාරකයක් විදියට. පොල් මැල්ලුමකට, පොලොස් මැල්ලුමකට, කෙහෙල්මුව මැල්ලුමකට අච්චාරුවකට වගේ ලුණිජ්ජ ටිකක් එකතු කරනවා කියන්නෙ ඒකෙ රසය දෙගුණ තෙගුණ වෙනවා කියන එක තමයි. හැබැයි ඉතින් ලුණිජ්ජ එකතු කළ පොල්මැල්ලුමක් වගේ කන්න ආස කෙනෙක් ඉන්නවා නම් මුලින්ම ජාඩි දාන එක නම් අනිවාර්යයක් වෙනවා.
අද වෙනකොට ඉස්සර තරම් මහා පරිමාණයෙන් නොකළත් තවමත් ජාඩි දැමීම ජීවනෝපායක් කරගත්ත මිනිස්සු ප්‍රමාණයක් ඉන්නවා. මේ වෙනකොට ජාඩි දැමීම රැකියාවක් විදියට කොහොමද කරගෙන යන්නෙ කියලා දැනගන්න දොඩන්දූවෙ ජාඩි වෙළඳාමේ ඉන්න හිච්චි මල්ලි ඒ කියන්නේ, ඩබ්ලිව් කේ සුමනසිරි හමුවුණා.
‘ජාඩි දැමීම කර්මාන්තයක් විදියට මේ වෙද්දි ටිකක් යටපත් වෙලා තියෙන්නෙ. හැබැයි නැත්තටම නැතිවෙලා නහැ. ජාඩි දැමීම රැකියාවක් විදියට කරන්න ගොඩක් මිනිස්සු කැමති නැති වෙන්න එක හේතුවක් තමයි මාළුවල මිල ගණන් වැඩිවීම. අනිත් එක තමයි මේ කර්මාන්තයේදී දවසෙන් දෙකෙන් සල්ලි ගන්න බැහැ. මාස එකහමාරක් දෙකක් විතර ඉන්න ඕනෑ. ජාඩිවලට එක මිලක් කියන්න බැහැ. ඒක තීරණය වෙන්නෙ ජාඩි දාන්න ගන්න මාළුවල මිලත් එක්ක තමයි. දැනට නම් ජාඩි කිලෝ එකක් විකුණන්නේ රුපියල් දාහත් නමසීයත් අතර තමයි.’
දොඩන්දූවේ ඩබ්ලිව් කේ රම්‍යා මහත්මියත් ජාඩි දැමීම ගැන ගොඩක් දේවල් කතාකළා. අවසාන වශයෙන් ජාඩි හොද්දක් එක්ක කන රස කෑම වේලක් ගැනත් කියන්න ඇය අමතක කළේ නැහැ.
‘ජාඩි කියන්නෙ මෙහේ මිනිස්සුන්ට නම් නැතුවම බැරි කෑමක්. ජාඩි එක්ක රතු බතුයි පොල් සම්බලකුයි තියෙනවා නම් බත් පිඟන් ඉවර කරන්න වැඩි වෙලාවක් යන්නෙ නෑ. ජාඩි අවුමිරිස් මාලුමිරිස් තක්කාලි එහෙම දාලා කිරි හොද්දට වගේ හදන්නත් පුළුවන්. එහෙම නැත්නම් ජාඩිවල ගාණටම වගේ ඉස්ම ටිකක් තියලා හොඳ සැරට හදන්නත් පුළුවන්. ඔය කොයි විදියට කෑවත් රසේ අතින්නම් මෙහේ ජාඩිවලට ගහන්න වෙන කෑමක් නෑ.’■
