තැනක් ගැන කියන්න ඔබ එහි සිටිය යුතුම නෑ
අබ්දුල්රසාක් ගුර්නා

අපට ඔය මිනිස්සු අවශ්‍ය නැහැ කියන එක මේ සෞභාග්‍ය සම්පන්න රටවල්වල පැත්තෙන් හරි ම අසමජ්ජාතිකමක්. දුක්ඛදායක තත්වයක්.

■ කුඩගම්මන සීලරතන හිමි

ටෝනි මොරිසන්ගෙන් පසුව, “කොන්දේසි මෙන් ම අනුකම්පා විරහිත ව අධිරාජ්‍යවාදය විනිවිද දැකීමට දැරූ ප්‍රයත්නය,” වෙනුවෙන් පළමු වරට ටැන්සානියානු ලේඛකයෙකු වන අබ්දුල්රසාක් ගුර්නාට ගෞරවය හිමි වේ.

ටැන්සානියානු මුහුදු වෙරළෙන් ඔබ්බෙහි පිහිටි කොදෙව්වක් වූ සැන්සිබාරයෙහි හැදී වැඩුණ අබ්දුල්රසාක් ගුර්නා යම් දිනෙක තමාට ලේඛකයෙකු වීමට හැකිවනු ඇත් ද යන්න අවධානයට ලක් කර තිබුණේ නැත.

සම්මුඛ සාකච්ඡාවක දී ඔහු පැහැදිලි කර තිබුණ ආකාරයට, ලේඛකයෙකු වීමේ අදහසක් ඔහුට කිසි දිනෙකත් ඇති ව තිබී නැත. ඔහු පවසන අයුරු, තමා ලේඛකයෙකු විය යුතු බවක් කෙනෙකුට නොසිතෙන අතර, අදහස් කරනු ඇත්තේ ඉංජිනේරුවෙකු වැනි වඩාත් ප්‍රයෝජනවත් කාරියකට යොමු විය යුතු බව ය.

එහෙත්, ඔහු 18 වැනි වියෙහි පසුවූ 1964 දී, ප්‍රචණ්ඩ නැගී සිටීමක් ඇතිවෙයි.

එංගලන්තයට සංක්‍රමණය වන ඔහු අතින් තමා අත්දුටු දුක්බිත, දිළිඳු ජීවිතයත්, ගේදොර, ගමරට සිහිපත් වීමේ සන්තාපයත් සිය දිනපොතෙහි කුරුටු ගෑවෙයි. ඒ අතර, දිගට කුරුටු ගෑවුණ ඇතැම් ඒවා වෙනත් මිනිසුන් පිළිබඳ කතන්දර ය. සිය අවතැන්වීම ගැන දිනපොත් පිටු අතර විසිර තිබුණ මේ කතන්දර, පසුව ක්‍රමයෙන් ඔහුගේ පළමු නවකතාවටත්, පසුව, තවත් කතා නවයක් බවටත් පත් වෙයි. ඒවායින් විශද කෙරෙන්නේ, යටත්විජිතවාදය, යුද්ධය සහ අවතැන් වීමෙන් ඇතිවූ කම්පනය කාලාන්තරයක් තිස්සේ ඇදෙමින් තිබුණ අයුරු ඔහුගේ ගවේෂණයට ලක් වූ ආකාරයයි.

ඔහු පවසන ආකාරයට ලිවීම පිළිබඳ අදහස ඔහුට මුළුමනින් ම ඇති වී තිබෙන්නේ, ලොව තමාට තිබුණ තැන අහිමිවීම නිසාය.

ගුර්නා සාහිත්‍ය සඳහා ලොව පිදෙන ඉහළ ම සම්මානය ලෙස පිළිගැනෙන සාහිත්‍ය පිළිබඳ නොබෙල් සම්මානය හිමිකර ගන්නේ නොබෝ දා ය. ඒ කිසිදු කොන්දේසියකට යටත් නොවෙමින් යටත් විජිතවාදයේ බලපෑම නිර්දය ලෙස විනිවිද දැක්මෙහි ලා මෙන් ම, සංස්කෘතීන් සහ මහාද්වීපයන් අතර අගාධයෙහි සරණාගතයෙකුගේ ඉරණම ප්‍රකට කිරීමෙහි ලා ඔහු විසින් දක්වන ලද නිපුණත්වය වෙනුවෙනි.

1993 දී ටෝනි මොරිසන්ගෙන් පසුව, සාහිත්‍ය සඳහා නොබෙල් ත්‍යාගය දිනාගත් කළු ජාතිකයා ගුර්නා ය. සමහර නිරීක්‍ෂකයන් දකින ආකාරයට ඔහු තෝරා ගැනීම නොබෙල් සාහිත්‍ය සම්මානය සඳහා වසර ගණනාවක් එක දිගට යුරෝපීයයන් සහ ඇමරිකානුවන් ම තෝරා ගැනීමට යොමුවීමේ වරද නිවැරදි කිරීමකි. ඔහු දශක දෙකකට පමණ පසුව ත්‍යාගය දිනාගත් අප්‍රිකානුවා ය. ඔහුට පෙර, 1986 දී නයිජීරියාවේ වොලේ සොයින්කා, 1988 දී ඊජිප්තුවේ නගුයිබ් මෆොවුස්, 1991 දකුණු අප්‍රිකානු නදිනෙ ගෝඩිමර් සහ 2003 දී ජෝන් මැක්ස්වෙල් කොයෙට්සී ද වූහ. බි්‍රතාන්‍ය-සිම්බාබ්වේ ජාතික නවකතාකරුවෙකු වන ඩොරිස් ලෙසිං නොබෙල් සම්මානය දිනා ගත්තේ 2007 දී ය.
ජයග්‍රාහකයන් අතර, විවිධත්වයක් නොමැතිවීම නිසා, මෙවර ජයග්‍රාහකයා පිළිබඳ බලාපොරොත්තු උණුසුම් වෙමින් තිබිය දී, සාහිත්‍ය ත්‍යාගය සඳහා කැඳවනු ලැබිණ. ස්වීඩන පුවත්පතකට ලියන මාධ්‍යවේදිනී ලේටා තර්ෆ්ජෙල් පවසන්නේ පසුගිය නොබෙල් ත්‍යාගලාභීන් 117ක් අතරින් 95 දෙනෙකු ම යුරෝපීයයන් හෝ උතුරු ඇමරිකානුවන් වූ අතර, ඉනුත් කාන්තාවන් සිටිනුයේ 16 දෙනෙකු පමණක් බවයි. ඒ අයුරින් මෙය පවත්වාගෙන යා හැකිවනු ඇද්දැ’යි ඇය ප්‍රශ්න කරන්නීය.

ගුර්නා ඔහුගේ නවකතා දහයෙන් ම හැමවිට ම ප්‍රකට කරවන්නේ, පිටුවහල් වීම, අනන්‍යතාව සහ අනුගතවීම සම්බන්ධ තේමාවන් ය. “වෙන් ව යාමේ මතක සටහන්,” “වන්දනාකාරයන්ගේ මග,” සහ “ඩොටී” යන පොත්වල දැක්වෙන්නේ, සංක්‍රමණිකයෙකු මහා බි්‍රතාන්‍යයෙහි දී ලබන අත්දැකීම් ය. 1994 දී බූකර් සම්මානය සඳහා කෙටි ලයිස්තුගත වූ “පාරාදීසය”, කතා කරන්නේ යටත් විජිතවාදයෙන් තැති ගැනුණ නැගෙනහිර අප්‍රිකානු රටක ළමයකු ගැන ය. “නිහැඬියාව අගය කිරීම” සැන්සිබාරයෙන් පිටත් ව එංගලන්තයට සපැමිණි තරුණයෙකු ගැන ය. එහි දී, ඔහු විවාහයක් කරගෙන ගුරුවරයෙකු බවට පත්වෙයි. ඔහුගේ මෑත කාලීන ම ග්‍රන්ථය “පසුකාලීන ජීවිත,” හෙළිදරව් කරන්නේ ජර්මන් යටත් විජිතයක් ව පැවති ටැන්සානියාවේ පරම්පරාවන් ඔවුනොවුන්ට බලපාන ආකාරය සහ අධිරාජ්‍යවාදය ඔවුන් බෙදා වෙන් කළ හැටිත් ය.
ප්‍රවෘත්ති සාකච්ඡාවක් ඇමතූ ත්‍යාගය පිරිනැමූ නොබෙල් කමිටු සභාපති ඇන්ඩර්ස් ඔල්සන් සඳහන් කළේ, ගුර්නා සුප්‍රකටතම යටත්විජිත ලේඛකයකු ලෙස ලොව පුරා පිළිගැනෙන බව ය.

ඔල්සන් සඳහන් කළ පරිදි, ඔහුගේ නවකතාවල චරිත, ජාතිවාදී අගතීන්ගෙන් වියරු වැටුණ මහා දිවයින් සහ සංස්කෘතීන් අතර අගාධයන්හි දිවි ගෙවන්නවුන් හෝ අනාගතයෙහි බිහිවන්නවුන් අතරින් ඔවුනට ම හමුවෙයි. එහෙත්, ඒ තැන්වලදී පවා, ඔවුනට ඔවුන් ම බල කරන්නේ, සැබෑව සමග ඇතිවන ගැටුම වැළැක්වීම සඳහා චරිතාදර්ශයන් නැවත පණ නොගන්වමින් නිහඬ වීමට ය.

ගුර්නාගේ මවුබස ස්වාහිලි ය. එහෙත්, සාහිත්‍ය නිර්මාණකරණයෙහි දී ඉංග්‍රීසියට අනුහුරු වන ඔහුගේ බස් වහරෙහි ස්වාහිලි, ඇරබික් සහ ජර්මානු භාෂා ඇසුරේ ඡායාවන් දැකිය හැකි අතර, ශුද්ධ වූ කුරාණයේ කල්පිත සහ කතාන්තර සහ ඇරබික් සහ පර්සියන් කවි කල්පනාවන්ගෙන් මෙන් ම, විශේෂයෙන් අරාබි නිසොල්ලාසයේ ඇසුර ද ලබා තිබෙන බව පෙනේ. ඇතැම් විටෙක, ඉංග්‍රීසියෙන් දැක්වූ ස්වාහිලි හෝ ඇරබික් සටහන් ඇල අකුරෙන් දැක්වීමට වෑයම් කළ සමහර ප්‍රකාශකයන් සමග එකඟ නොවීමට ද ඔහුට සිදුවී තිබේ.

ඔහු පැවසූ අයුරින්, බි්‍රතාන්‍ය මෙන් ම ඇමරිකානු ප්‍රකාශකයන් සමග වැඩ කිරීමේ දී ද හැමවිට ම ඉස්මතු වන කාරණයක් තිබේ. ඔවුනට හැමවිට ම විදේශිකයා විදේශිකයෙකු ව ම ලෙස තබන්නට අවශ්‍ය වෙයි. ඔවුන්ගේ කැමැත්ත, වරෙක ඇල අකුරුවලින් තැබීම හෝ වචන මාලාවක් දැක්වීම ය. එහෙත්, ගුර්නාගේ අදහස එසේ කිරීම අවශ්‍ය නොවන බව ය.

ගුර්නාට නොබෙල් ත්‍යාගය ලැබීමේ පුවත ඔහුගේ සහෝදර නවකතාකරුවන් සහ වියත් හිතවතුන් විසින් සැමරිණ. ඔවුන් කලක් තිස්සේ වාද විවාද කරන්නේ ගුර්නාගේ ලේඛන කාර්යය වැඩි පාඨක ප්‍රජාවක් අතරට යායුතු බව ය.

නවකතාකරු මාෂා මෙන්ජිස්ටේ පැහැදිලි කළේ, ඔහුගේ රචනා විලාසය හෙමින් කපාගෙන බහින තියුණු බ්ලේඩ් තලයක් වැනි බව ය. ඇයට දැනී ඇති අයුරින් ගුර්නාගේ වැකි මායාකාරී ලෙස මෘදු ය. කැටිකොට ගත් විට, කුළුගෙඩි පහරක් සේ බලවත් ය.
මෙන්ජිස්ටේ පැවසූ අයුරු, ඔහුගේ ලේඛන කාර්ය අතිශයින් එඩිතර ය. ඒ අතර, මුළුමනින් ම දයාර්ද්‍ර ය. නැගෙනහිර අප්‍රිකානු හදවත්වල හෘදයංගමභාවයෙන් පිරී ඇත. ඔහු කියන කතාන්තර කිසිවෙකුත් සවන් නොදුන් මිනිසුන්ගේ කතාන්තර ය. අප ඒවා අසන්නේ, අසන ලෙස ඒවා අපට බල කරන නිසා ය.

නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් සඟරාවට 1996 දී ලිපියක් සපයන ලෝරා වින්ටර්ස් පැවසූයේ, “පාරාදීසය” දිදුලන, ගැඹුරු, දිනෙන් දින වියපත් වන උපමා කතාවක් වැනි බව ය. “නිහඬතාව ඇගයුම,” සංස්කෘතීන් දෙකකට මැදි වූ මිනිසකුගේ සන්තාපය දක්‍ෂ ලෙස පිළිබිඹු කරන්නකි. ඒ හැමෙකක් ම, අනෙකට තිබෙන සබඳතාව නිසා ම, ඔහුව ප්‍රතික්‍ෂේප කරයි.

ලේඛක ගිල්ස් ෆෝඩන්ගේ “සජීවී ඇමරිකානු ලේඛකයන්ගෙන් කෙනෙකි,” යන සම්මානය නොතකා, ඔහුට පෙර විසූ අප්‍රිකානු ලේඛකයන්ගේ නිර්මාණවලට ලැබුණ වෙළෙඳපළ ප්‍රතිචාර සමග ගත් විට, ගුර්නාගේ පොත්වලට වාණිජමය පිළිගැනීමක් නොලැබුණ තරම් ය.

නයිජීරියාවේAke Arts and Book Festival අධ්‍යක්‍ෂ ලෝනා ශොනෙයින් පැවසුවේ, නොබෙල් සම්මානය ඔහුගේ නිර්මාණ එතරම් ප්‍රසිද්ධ නොවූ අප්‍රිකානු මහාද්වීපිකයන්ගේ අවධානය ගුර්නා වෙත විශාල වශයෙන් යොමු කරවනු ඇති බව ය. ඒ අතර ම, ඔහුගේ ඓතිහාසික නවකතාව අප්‍රිකානු තරුණ පරපුර ඔවුන්ගේ දේශයේ ඉතිහාසය තුළ ගැඹුරට රැගෙන යනු ඇත.

ගුර්නා ජන්මලාභය ලැබුවේ, 1948 දී ටැන්සානියාවේ කොටසක් බවට පත් වූ සැන්සිබාරයේ ය. එංගලන්තයට සංක්‍රමණය විමෙන් පසු, ඔහු නවකතාකරණයට පිවිසෙන්නේ, 20 වන වියෙහි සිටිය දී ය. අසාර්ථක නැගී සිටීමකින් පළා යන තරුණයෙකු ගැන කියවෙන ඔහුගේ මුල් නවකතාව, “වෙන්වීමේ මතකයන්,” සමාප්ත කෙරෙන්නේ සිය ආචාර්ය නිබන්ධනය ලියමින් සිටි අතරතුර ය. පසුව ඔහු සොයින්කා, න්ගුගිවා තියොංග් ඕ සහ සල්මාන් රෂ්ඩි වැන්නවුන් ගැන උගන්වමින් කැන්ටබරියෙහි කෙන්ට් සරසවියේ පශ්චාත් යටත්විජිත ඉංග්‍රීසි සාහිත්‍ය පිළිබඳ මහාචාර්යවරයෙකු බවට පත් වෙයි.

ඔහුගේ අධ්‍යයන කටයුතුවලදී මෙන් ම ප්‍රබන්ධයන්හි දී ද, ගුර්නා හෙළිදරව් කිරීමට වෑයම් කර තිබෙන්නේ, යටත් විජිතවාදය ලොව හැම දෙයක් ම වෙනස් කළ ආකාරයත්, එයට මැදිවී ජීවත් වූ මිනිසුන් තවමත් එයින් ලැබූ අත්දැකීම් පෙළගස්වා ගැනීමටත්, ඇති වූ තුවාල සුවපත් කරවා ගැනීමටත් වෙර දරන ආකාරයත් කියා පෑමට ය.

ඔහු පැවසූයේ, තමාගේ අවතැන් වීමෙන් ඇති වූ ගැටලු විසඳා ගනිමින් සිටි ජීවිතයේ මුල් වකවානුවෙහි දැනුණ දෙය, දේශපාලනික අස්ථාවරභාවය සහ යුද්ධ මගින් මිනිසුන් ඔවුනගේ මව් රටවලින් පළවා හැරෙමින් තිබිය දී, ඇමරිකාව සහ යුරෝපය සරණාගතයන් ආපසු හරවා යැවීම පිළිබඳ දැඩි තීරණයක සිටින අද දවසේ ද ඔහුට ඒ ආකාරයෙන් ම දැනෙමින් තිබෙන බව ය. “අපට ඔය මිනිස්සු අවශ්‍ය නැහැ කියන එක මේ සෞභාග්‍ය සම්පන්න රටවල්වල පැත්තෙන් හරි ම අසමජ්ජාතිකමක්. දුක්ඛදායක තත්වයක්,” සැබවින් ම, යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් සමග ගත්විට, ඔවුන් ලබා ගනිමින් සිටින්නේ අතළොස්සකි.
නවයොවුන් වියෙන් පසු ව, ටැන්සානියාවේ වාසය කර නැතත්, රට දිගින් දිගට ම ඔහුව උද්‍යෝගිමත් කරවයි. හිතාමතා ම තම කතාන්තරවලින් වෙනත් පරිසර ගැන කතා කිරීමට යොමු වුව ද ඒවායින් නිරතුරු ව අවධාරණය කරවන්නේ තම මව්රට ම බව ඔහු පවසයි. “කිසියම් තැනක් ගැන පැවසීමට ඔබ එහි සිටිය යුතුම නැත. එය ඔබ සමග සිටින හැම දෙයක් සමග ම බැඳී තිබේ,” ඔහු පැවසී ය.■

මූලාශ්‍රය:www. nytimes.com /2021 /10/07/ books/ nobel-prize-literature- abdulrazak- gurnah. html