නියෝජන ක්‍රමය, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ
ලංකාවට ප්‍රයෝජනවත් විකල්ප

ලංකාවටද මහජන නියෝජිතයන් ආපසු කැඳවීමේ යාන්ත්‍රණය හඳුන්වාදීමේ වැදගත්කම පිළිබඳව දේශපාලන පක්ෂ, දේශපාලන ක්‍රියාකාරකයන් සහ පුරවැසියන් අතර සාකච්ඡාවක් ප්‍රමාද වී ඇතත්, දැන්වත් හෝ ආරම්භ කිරීම, අප රටේ දැනට පවතින දේශපාලන සාකච්ඡාව ගැඹුරු කිරීමටද තුඩුදෙනු ඇත. ලංකාවට එය පාර්ලිමේන්තු සහ ජාතික මට්ටම, පළාත් සභා මට්ටම සහ පළාත් පාලන මට්ටම යන මේවායින් කවර මට්ටමෙන් යොදාගත හැකිද? යන්න පුළුල් ලෙස සාකච්ඡාවට භාජනය විය යුතු කරුණකි.

පසුගිය ලිපියෙන් අප සාකච්ඡා කළේ ලංකාවේ දැනට පවතින ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී නියෝජන ක්‍රමයේ අර්බුදයේ විවිධ පැතිකඩ ගැනය. එම සාකච්ඡාව අවසානයේ මතු වූ ප්‍රධාන අදහසක් නම්, ලිබරල් නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ඇති සීමා පිළිබඳ සමාජවාදී, සමූහාණ්ඩුවාදී සහ ස්ත්‍රීවාදී විවේචන සැලකිල්ලට ගෙන සිතන විකල්ප, නියෝජන ක්‍රමයේ ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා ලංකාවේ සිදුවන සාකච්ඡා ශක්තිමත් කිරීමටද ආධාර වනු ඇත යන්නයි. මෙම ලිපියේ අරමුණ එවැනි විකල්පයක්ද එහි සීමාවන්ද හඳුනා ගැනීමයි.

ලිබරල් නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ගැන ඇති ප්‍රධාන පෙළේ සමූහාණ්ඩුවාදී සහ සමාජවාදී විවේචනයක් නම්, පුරවැසියන් දේශපාලන සහභාගිත්වය සහ ක්‍රියාකාරීත්වය, මැතිවරණවලදී ඡන්දය දීම සහ දේශපාලන පක්ෂවල සාමාජිකත්වය යන ක්‍රියා දෙකට සීමා කිරීමයි. ඡන්දය දීම, පුරවැසියන් සතු ඉතාම වැදගත් දේශපාලන ක්‍රියාව වුවත්, එය සාමාන්‍යයෙන් අවුරුදු පහකට වරක් සිදුවන දෙයක් බවට සීමා වී තිබේ. දේශපාලන පක්ෂ නිලධරතාන්ත්‍රික පාලනයටත්, විශේෂ අභිලාෂ කණ්ඩායම්වල ග්‍රහණයටත් හසුවී ඇති නිසා, පක්ෂ සාමාජිකයන් ලෙස පුරවැසියන්ට දේශපාලන පක්ෂ සම්බන්ධව ඇත්තේ අවම කාර්යභාරයකි. දේශපාලන පක්ෂ පාලනය කිරීමට පක්ෂ සාමාජිකයන්ට අවකාශයක්ද නැත. මේ අතර, සමාජවාදී විවේචනයෙන් කියැවෙන්නේ, පාර්ලිමේන්තුව ප්‍රමුඛ නියෝජන ආයතනද, දේශපාලන පක්ෂද නියෝජනය කරන ‘පුරවැසියන්’ හෝ ‘මහජනතාව’ යනු ඉතා කුඩා සමාජ ස්තරයක් වන, දේපළ හිමි, ධනපති සහ ප්‍රභූ පන්තිය වන්නේය යන්නයි. ඒ අනුව ව්‍යවස්ථාදායකයද දේශපාලන පක්ෂද නියෝජනය කරන්නේ පුළුල් මහජනතාව නොවේ. සමාජයේ සිටින වරප්‍රසාදලාභී හා දේපළ හිමි සුළුතරයකි.

ලංකාවේ පුරවැසියන්ගේ අත්දැකීම මත මෙම විවේචනය තවත් පුළුල් කළ හැකිය. මහජනයා ඡන්දයෙන් තෝරා පත් කරන නියෝජිතයන් ඇත්තටම නියෝජනය කරන්නේ තමන් ‘තෝරා ගත්’ ඡන්දදායකයන් නොව පක්ෂ නායකත්වය, තමන්ට මුදල් සපයන ව්‍යාපාරිකයන්, බොහෝ අවස්ථාවල පවුල, ඥාතීන් සහ හිතමිත්‍රයන් සහ තමන්ට අනුග්‍රහ දක්වන, තම අනුග්‍රාහක-සේවාදායක ජාලයන්ට සම්බන්ධ කොටස් යන සතරගොල්ල බවයි. නියෝජනයේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී න්‍යාය පැත්තෙන් බලන විට මෙතැනදී මතුවන ප්‍රශ්නය නම්, තෝරා ගනු ලබන නියෝජිතයන් (Elected) ඔවුන් තෝරා ගන්නා පුරවැසියන්ට (Electors)තවදුරටත් වග නොකීම සහ වග නොවීමයි. වගකීම සහ වගවීම සඳහා යාන්ත්‍රණයක්, දැනට තිබෙන මැතිවරණ ක්‍රමය තුළ නැත. මේ අතර, ලංකාවේ අත්දැකීමට අනුව සමහර මහජන නියෝජිතයන්ගේ චර්යාව දූෂණය, බලය, අයුතු ලෙස අවභාවිත කිරීම, ඥාති මිත්‍ර සංග්‍රහය යන ක්‍රියාවන් නිසා පමණක් නොව නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යන අදහසටම නින්දාවක් වන නිසා එම නියෝජිතයාට දී ඇති ‘ජනවරම’ ආපසු ගැනීමට අවශ්‍ය යැයි ඔහුට/ඇයට ඡන්දය දුන් මෙන්ම නොදුන් මහජනතාවට ප්‍රත්‍යක්ෂ වන අවස්ථාද තිබේ. එහෙත් එසේ තම නියෝජිතයාට මෙන්ම ආණ්ඩුවටද දුන් වරම ආපසු ගැනීමට යාන්ත්‍රණයක් නොමැති විට මහජනතාව තුළ ඇතිවන්නේ දේශපාලන කළකිරීමකි; අපේක්ෂා භංගත්වයකි.

මෙම ගැටලුවට ඇති එක් විසඳුමක් ලෙස නියෝජනය පිළිබඳ දේශපාලන චින්තනයේ තිබෙන එක් විකල්පයක් නම් ‘ආපසු කැඳවීම’යි. එය ඉංග්‍රීසියෙන් Recall යනුවෙන්ද, Recall Voting යනුවෙන් ද හැඳින්වේ. මෙම විකල්පය කුමක්ද? එහි ප්‍රයෝජනය හා සීමා මොනවාද? යන්න මෙම ලිපියෙන් හඳුනා ගනිමු.

‘ආපසු කැඳවීම’

‘ආපසු කැඳවීම’ යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ, මහජන ඡන්දයෙන් තෝරා පත් කරගනු ලැබූ නියෝජිතයකු ඔහුගේ/ඇයගේ ධුර කාලය අවසන්වීමට පෙර, එම තෝරා ගැනීම කළ කොට්ඨාසයේ ඡන්දදායකයන් ඡන්දයක් තුළින්, එම තෝරා පත්වීම අවලංගු කිරීමයි. ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මූලධර්මයක් වන එය යුරෝපයේ නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ විකාශනයට සමාන්තරව නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයත් සමඟ වර්ධනය වූවකි. එය 17 වැනි සියවසේ එංගලන්තයේ ‘ලෙවලර්ස්’ නම් වූ රැඩිකල් ව්‍යාපාරය වෙතින් පළමුවෙන් මතු වූවකි. පසුව 19 වැනි සියවසේ මැද භාගය වන විට ප්‍රංශයේ රැඩිකල් අදහස් දැරූ රූසෝ සහ සමූහාණ්ඩුවාදීන් අතර සහ සමාජවාදීන්ද අතර පැතිරුණ අදහසකි. 1871 ප්‍රංශයේ පැරිස් කොමියුනයේ ව්‍යවස්ථාවටද එකතු කරන ලද එම අදහසට කාල් මාක්ස්ගේ විශේෂ ප්‍රශංසාව ලැබිණ. පසු කාලයේදී ජර්මනියට සහ ඇමරිකාවටද මහජන නියෝජිතයන් ආපසු කැඳවීමේ මූලධර්මය පැතිරුණ අතර, එහි පුරෝගාමිත්වය ගත්තේ සමාජවාදීන්ය.

සමාජවාදී ව්‍යාපාරය තුළ නියෝජිතයින් ආපසු කැඳවීමේ මූලධර්මය ගැන තරමක් විස්තර සහිතව අදහස් පළකර ඇත්තේ මාක්ස් සහ ලෙනින්ය. පැරිස් කොමියුනය මගින් මෙම මූලධර්මය ක්‍රියාත්මක කිරීමට සූදානම්වීම ගැන සතුටට පත්වූ මාක්ස් එය තවත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මූලධර්ම තුනකට සම්බන්ධ කෙළේය. ඒවා නම්, (අ) දේශපාලන බලය පහළ මට්ටමට විකේන්ද්‍රණය කිරීම, (ආ) විනිශ්චයකාරවරුන් සහ රජයේ නිලධාරීන් තෝරා පත් කරගනු ලැබීම, සහ (ඇ) එසේ තෝරා පත් කර ගත් රජයේ නිලධාරීන් තමන් තෝරා පත් කරගත් මහජනතාවට වගවීම යන මේවායි. මෙසේ මහජනයා තෝරා ගන්නා නියෝජිතයන් ‘ආපසු කැඳවීමේ’ මූලධර්මයට යටත් විය යුතු යැයි මාක්ස් අවධාරණය කළ ප්‍රධාන හේතුව වූයේ, නියෝජිතයන් තමන් පත් කළ ජනතාවගේ අරමුණුවලට පිටස්තර අභිලාෂවලට යටත්වීමේ හැකියාව වැළැක්වීමයි. සර්වජන ඡන්ද බලය අවුරුදු තුනකට හෝ හයකට වරක් තම නියෝජිතයන් තෝරා ගැනීමට මහජනයාට ඇති අයිතියට පමණක් සීමා නොකර, තමන් ලබා දුන් වරමට අනුව ක්‍රියා නොකරන නියෝජිතයන් ආපසු කැඳවීමද ඇතුළත් කර පුළුල් කළ යුතුය යන්න මාක්ස් 1871දී ලියූ ප්‍රංශයේ සිවිල් යුද්ධය නම් කෘතියේ ඉදිරිපත් කළ අදහසකි.

මාක්ස්ගෙන් පසුව ‘ආපසු කැඳවීම’ පිළිබඳ සමාජවාදී අදහස රුසියාවේ ලෙනින් විසින් තවදුරටත් වර්ධනය කරන ලදි. ඒ 1917 රුසියානු විප්ලවය කාලයේය. 1917දී ලියූ රාජ්‍යය සහ විප්ලවය නම් කෘතියේ ධනේශ්වර නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ඇති ප්‍රධාන සීමාවක් යැයි ලෙනින් හඳුනාගත්තේ නියෝජිතයන් පත් කිරීමෙන් පසු ඔවුන් ආපසු කැඳවීමට මහජනයාට නොහැකිවීමයි. ලෙනින් මෙසේ ලිවීය.

“සෑම පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයකම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී නියෝජනය පවතින අතර එය ඒවායේ පිළිගැනීමටද ලක්වී තිබේ. එහෙත් නියෝජනයට ඇති අයිතිය සීමා කරන එක් සාධකයක් තිබේ. එය නම්, අවුරුදු දෙකකට වරක් තම ඡන්දය පාවිච්චි කිරීමට මහජනයාට අයිතිය ඇති නමුත්, තමන් එසේ නියෝජිතයන් ලෙස තෝරා පත් කරගෙන ඇත්තේ තම පීඩකයන් බව පෙනුණත්, ඔවුන් ආපසු කැඳවීමට ඇති ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අයිතිය මහජනතාවගෙන් අහිමි කිරීමයි.”

‘ආපසු කැඳවීමේ අයිතිය’ ස්විට්සර්ලන්තයේ සහ ඇමරිකාවේ සමහර ප්‍රාන්තවල ක්‍රියාත්මකව පවතින්නේය යන කරුණ සාධනීය ලෙස සඳහන් කරමින් ලෙනින් කියා සිටි වැදගත් කරුණක් නම්, 1917 විප්ලවය සිදුවන විට රුසියාවේ ජනතාවට තම නියෝජිතයන් ආපසු කැඳවීමේ අයිතිය තිබුණේ නම් රුසියානු විප්ලවය ඒ තරම් ප්‍රචණ්ඩ නොවීමටද ඉඩ තිබුණු බවයි. එය දේශපාලන ප්‍රශ්න සාමකාමී මාර්ගවලින් විසඳා ගැනීමේ මාධ්‍යයක්ද විය හැකිව තිබුණ බවයි. “අපට නියෝජිතයන් ආපසු කැඳවීමේ අයිතිය තිබුණේ නම් සාර් රජුගේ ශීත ඍතුවේ මාලිගාවට ප්‍රහාර එල්ල කරන්නේ නැතිව, සරල ඡන්දයක් මගින් කෙරෙන්ස්කිගේ තාවකාලික ආණ්ඩුව පෙරළා දමන්නට අපට ඉඩ තිබිණි” යයි ලෙනින් තවදුරටත් ලිවීය.

ලෝකයේ සමාජවාදී රටවලද, සමාජවාදී නොවන රටවලද ආපසු කැඳවීමේ යාන්ත්‍රණය ව්‍යවස්ථාවෙන්ද, නීතියෙන්ද ක්‍රියාත්මක කර ඇත. 1918 සෝවියට් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් හඳුන්වා දුන් සෝවියට් සභාවලද, මන්ත්‍රණ සභාවලද නියෝජිතයන් ආපසු කැඳවීමේ ක්‍රමය පසුව අනෙකුත් සමාජවාදී රටවල් විසින්ද අනුගමනය කරනු ලැබිණ. දැනට ලෝකයේ රටවල් විස්සකට ආසන්න ප්‍රමාණයක මෙම ක්‍රමය ජාතික හෝ ප්‍රාන්ත නැතහොත් පළාත් පාලන මට්ටමෙන් ක්‍රියාත්මක වේ. ආර්ජන්ටිනාව, ජර්මනිය, කොලොම්බියාව, ඉක්වදෝර්, මෙක්සිකෝ, පෙරූ, ස්විට්සර්ලන්තය, ඇමෙරිකාව සහ වෙනිසියුලාව ඒ අතර ප්‍රධානය. ඇමෙරිකාවේ යළි කැඳවීම තිබෙන්නේ ජාතික මට්ටමෙන් නොව, සමහර ප්‍රාන්තවල සහ සමහර නගර සභාවලය. ඒ අතර නියෝජිතයන් යළි කැඳවීම වඩාත්ම ක්‍රියාත්මක වී තිබෙන රට ඇමෙරිකාවයි.

‘යළි කැඳවීම’ ප්‍රයෝජන

මහජන නියෝජිතයන් ‘යළි කැඳවීම’ පිළිබඳ දේශපාලන විද්‍යා සාහිත්‍යයේ එම යාන්ත්‍රණයට පක්ෂව ඉදිරිපත් කර ඇති තර්ක කිහිපයක් තිබේ. ඒවා මෙසේය.
‘ආපසු කැඳවීම’ මැතිවරණ අතර කාලය තුළ මහජන නියෝජිතයන් මහජනතාවට වගවීම සහතික කිරීමේ යාන්ත්‍රණයකි. එය තිබෙන විට තමන් පත්කර ඇති අදක්‍ෂ වංක, දූෂිත, ඡන්දදායකයන්ට ප්‍රතිචාර නොදක්වන මහජන නියෝජිතයා ඉවත් කිරීමට ඊළඟ මැතිවරණය එනතුරු බලා සිටීමට අවශ්‍ය නැත.

තම නියෝජිතයන් විශේෂ අභිලාෂ කණ්ඩායම්වලත්, ඔහු/ඇය දූෂණ ක්‍රියාවලට යොමු කරවන කණ්ඩායම්වලත් බලපෑමට හසුවීමෙන් වැළකීමට තුඩු දේ.

තමන් පත්කර ඇති නියෝජිතයන් පිළිබඳ අපේක්ෂා සහ විශ්වාස භංගත්වයට පත්වී ඇති ඡන්දදායකයන්ට, නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිළිබඳ විශ්වාසය ඇති කිරීමට හේතු වේ.
තමන්ගේ අදක්ෂ, දූෂිත ආදි නිෂේධනීය චර්යා සහිත මන්ත්‍රීවරුන් සහ මහජන නියෝජිතයන් සම්බන්ධව නිහඬව සිටින පක්ෂවලට, ඒ සම්බන්ධව ක්‍රියා කිරීමට බල කෙරේ.

■ තම ඡන්දදායකයන් සමඟ කිට්ටු, සාධනීය සම්බන්ධතා ගොඩ නගා පවත්වාගෙන යාමට මහජන නියෝජිතයන්ට බල කෙරේ.

■ තම නියෝජිතයන්ද, පක්ෂද පිළිබඳව වඩාත් අවදියෙන් සහ විමසිල්ලෙන් සිටිමින් සක්‍රිය ලෙස පියවර ගැනීමට පුරවැසියන් සූදානම් කෙරේ. ඒවායින් නියෝජනයේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී බලය පුරවැසියන්ට නැවත ලැබේ.

මහජන නියෝජිතයින් යළි කැඳවීමේ ක්‍රමය පිළිබඳව ඇති ප්‍රධාන විවේචනයක් ගොඩනැගී තිබෙන්නේ සෝවියට් රුසියාව ඇතුළු සමාජවාදී රටවල අත්දැකීම ආශ්‍රයෙනි. එය නම් එම යාන්ත්‍රණය, පක්ෂයේ නායක නිලධරතන්ත්‍රයේ ආධිපත්‍යය තහවුරු කර ගැනීමටත්, පක්ෂ නායකයන්ගෙන් වෙනස් මත දරන මහජන නියෝජිතයන් හිතුවක්කාර ලෙස ඉවත් කිරීමටත්, අවභාවිත කිරීමයි. සෝවියට් සංගමයේ, ස්ටාලින්ගේ නායකත්වය යටතේ මෙය සුලබව සිදුවිය. ඒ වෙතින් ලැබෙන වැදගත්ම පාඩම නම්, ආපසු කැඳවීමේ ක්‍රමය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී යාන්ත්‍රණයක් ලෙස ක්‍රියාත්මක වන්නේ නම්, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී දේශපාලන ක්‍රමයක්ද තිබිය යුතුය යන්නයි.

ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රමවලද ‘ආපසු කැඳවීම’ අවභාවිතයට ලක් කළ හැකිය. නිදසුනක් ලෙස මහජන නියෝජිතයෙකු සමඟ ඇති පුද්ගලික හෝ දේශපාලන අමනාපකම් නිසා පළිගැනීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස එය අවභාවිත කළ හැකිය. එමෙන්ම, ආපසු කැඳවීමේ ක්‍රියාවලියේ ආරම්භක පියවර වන ආපසු කැඳවීම සඳහා වූ පුරවැසි පෙත්සමට හොර අත්සන් යෙදීමට ඇති ඉඩකඩද බොහෝය.

මෙවැනි අවභාවිත කිරීම් වැළැක්වීමට අවශ්‍ය නීතිමය ප්‍රතිපාදනද තිබිය යුතුය. ඒ සඳහා, එම ක්‍රමය භාවිත කර ඇති රටවල පවත්නා නීති ක්‍රමද, භාවිතද පිළිබඳව තුලනාත්මක අධ්‍යයනයක් බෙහෙවින් ප්‍රයෝජනවත් වනු ඇත.

ලංකාවට සුදුසු ක්‍රමයක්

ලංකාවටද මහජන නියෝජිතයන් ආපසු කැඳවීමේ යාන්ත්‍රණය හඳුන්වාදීමේ වැදගත්කම පිළිබඳව දේශපාලන පක්ෂ, දේශපාලන ක්‍රියාකාරකයන් සහ පුරවැසියන් අතර සාකච්ඡාවක් ප්‍රමාද වී ඇතත්, දැන්වත් හෝ ආරම්භ කිරීම, අප රටේ දැනට පවතින දේශපාලන සාකච්ඡාව ගැඹුරු කිරීමටද තුඩුදෙනු ඇත. ලංකාවට එය පාර්ලිමේන්තු සහ ජාතික මට්ටම, පළාත් සභා මට්ටම සහ පළාත් පාලන මට්ටම යන මේවායින් කවර මට්ටමෙන් යොදාගත හැකිද? යන්න පුළුල් ලෙස සාකච්ඡාවට භාජනය විය යුතු කරුණකි. ආපසු කැඳවීමේ යාන්ත්‍රණය අවභාවිත කිරීමේ ඉඩකඩ හඳුනා ගැනීමත්, ඒවා වැළැක්වීමට ගතහැකි නෛතික සහ ප්‍රායෝගික පියවර තීරණය කිරීමත් සඳහාද විවෘත මහජන සාකච්ඡාවක් අවශ්‍ය වේ. මේ අතර, ආපසු කැඳවීමේ යාන්ත්‍රණය නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ශක්තිමත් කරනු වෙනුවට, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සීමා කිරීමේ අරමුණු සඳහා යොදා ගැනීමේ අනතුරද විශේෂයෙන් ලංකාවේ තිබේ. එයද පුරවැසි විමසිල්ලට යොමුවිය යුතු කරුණකි.

‘ආපසු කැඳවීම’ට අමතරව තිබෙන ජනමතවිචාරණය සහ නීති ප්‍රාරම්භනය වැනි අනෙක් ඍජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී යාන්ත්‍රණයද, ලිබරල් නියෝජන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යටතේ සාපේක්ෂ වශයෙන් නිෂ්ක්‍රියව සිටින පුරවැසියන්, දේශපාලන වශයෙන් සක්‍රිය කිරීමටද දායක වනු ඇත. අප රටේ මහජනතාව දේශපාලනඥයන්ට රැවටෙන ඡන්දදායකයන් වීමේ සිට, දේශපාලන වශයෙන් සක්‍රිය පුරවැසියන් බවට පරිවර්තනය කරන ‘පුරවැසි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක්’ ගොඩ නැගීමේ ප්‍රයත්න සඳහා එම යාන්ත්‍රණ ගැන සිතීමට සුදුසු කාලය දැන් එළඹ තිබේ.■