■ සුභාෂිණි චතුරිකා
පසුගිය ඔක්තෝබර් හත්වැනිදා දිනය, ලෝ පුරා සාහිත්‍යලෝලීන්ට සුවිශේෂ දිනයක් විය. ඒ, නෝබල් සාහිත්‍ය කමිටුව මේ වසරේ නෝබල් සාහිත්‍ය සම්මානලාභියා ප්‍රකාශයට කරන දිනය එදින වූ නිසාය.
එදින සවස් යාමය වන විට, එතෙක් සාහිත්‍යලෝලීන් කළ සියලු අනාවැකි නිෂේධනය කරමින් සැන්සබාර් දූපතේ උපත ලද, ටැන්සානියානු ජාතිකයෙකු වූ, එහෙත් ජිවිතයේ වැඩි කාලයක් එංගලන්තයේ ගතකොට ඇති, අබ්දුල්රසාක් ගර්නා නම් හැත්තෑ දෙහැවිරිදි ලේඛකයා නෝබල් සාහිත්‍ය සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබූ බව නිවේදනය කෙරිණි.
1986 වසරේ නයිජිරියානු ජාතික වොලේ සොයින්කා නෝබල් සාහිත්‍ය ත්‍යාගය ලබා ගැනීමෙන් අනතුරුව, ඉන් වසර තිස් පහකට පසු මුල් වරට නෝබල් සාහිත්‍ය ත්‍යාගයෙන් ගෞරවයට පාත්‍ර වූ කළු අප්‍රිකානු ජාතිකයා බවට පත් වන්නේ ඔහුයි. සෑම වසරකම මෙන්ම මේ වසරේදී ද, ලොව පුරා සාහිත්‍යලෝලීන් නෝබල් සාහිත්‍ය සම්මානය දිනා ගන්නා සාහිත්‍යධරයා පිළිබඳ විවිධ අනාවැකි පළ කළද, ඒ කිසිවෙකුත් යන්තමින් හෝ අනුමාන නොකළ, මාධ්‍ය අවධානය එතරම් දිනා නොගත් අබ්දුල්රසාක් ගර්නා එම සම්මානයට පාත්‍ර වීම, සාහිත්‍යලෝලීන්ගේ මඳ විමතියට ද හේතුවක් විය.
එහෙත් එතෙක් ලොව පුරා සාහිතලෝලීන් එතරම් දැන නොසිටි අබ්දුල්රසාක් ගර්නා නම් නිහඬ ලේඛකයා එම උත්කෘෂ්ට සම්මානයට සුදුසු නැති බව කිසිවෙකුත් ප්‍රකාශ නොකළා පමණක් නොව, ඊට ප්‍රතිවිරුද්ධ ලෙස සාහිත්‍ය විචාරකයෝ සහ විද්වත්හු නෝබල් කමිටුවේ තීරණයට එකඟ වෙමින් ගර්නා, නෝබල් සාහිත්‍ය සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබීමට සුදුස්සෙක් යැයි දක්වමින් තම මත පළ කරමින් ද සිටිති.
ගර්නා 1948 වසරේ නැගෙනහිර අප්‍රිකානු වෙරළට අයත් සැන්සබාර් නම් දූපතේ වැසියෙකු ලෙස උපත ලද අතර එය වර්තමානයේ අයත් වන්නේ ටැන්සානියාවටය. 1968 වසරේ එංගලන්තයට පලා ආ ගර්නා, වෘත්තීයමය දිවියෙන් සමුගන්නා විට එංගලන්තයේ කෙන්ට් විශ්වවිද්‍යාලයේ, ඉංග්‍රිසි සහ පශ්චාද් යටත්විජිත සාහිත්‍යය සම්බන්ධ මහාචාර්යවරයෙකු ලෙස සේවය කොට තිබුණි. ඔහු මේ වන විට ප්‍රධාන වශයෙන් නවකතා දහයක් ද කෙටි කතා, ශාස්ත්‍රීය සහ විචාර ලිපි විශාල ප්‍රමාණයක් ද ලියා පළ කොට ඇත.
“සංස්කෘතීන් සහ මහාද්වීප අතර ඇති විසල් පරතරය තුළ යටත් විජිතවාදයේ ප්‍රතිවිපාකත් සහ දේශපාලන සරණාගතයන්ගේ ඉරණමත් වෙත කෙරෙන අසම්මුතිවාදී සහ කුළුණුබර විනිවිදීම වෙනුවෙන්” ගර්නා නෝබල් සාහිත්‍ය ත්‍යාගයෙන් පිදුම් ලැබූ බව නෝබල් ජූරි සභාව සඳහන් කොට තිබුණි.
ගර්නාගේ බොහෝමයක් කෘති තුළ එන කතානායකයන් මඟින් පිළිබිඹු වන්නේ ඔහුගේ ම ජීවන අත්දැකීම්ය. 1960 වසරේ, සැන්සබාර්හි සිදුවූ විප්ලවය අතරතුර එහි ජීවත් වූ අරාබි සම්භවයක් ඇති ජනතාව පීඩාවට සහ හිරිහැරවලට ලක් වූ නිසා, ඔහු දේශපාලන සරණාගතයෙකු ලෙස එංගලන්තයට පලා ආවේය. ඉන්පසු, මුල් සිඳුණු ජීවිත තුළ ඇති පරත්වාරෝපණයත්, හුදකලාවත් පිළිබඳ සිය අදහස් නවකතාවකට වෑස්සීමට ඔහු ඉඩ හැරියේ 1987 වසරේදීය. සැබැවින්ම Memory of Departure නම් එම කෘතිය අපේක්ෂාජනක ආරම්භයක් විය. එම කෘතියෙන් කියැවෙන්නේ නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ ඒකාධිපතිවාදය පැවතුණ රටක තරුණයකු වූ හසාන්, තමාව නැවත සොයා යාම සඳහා කරන කරන චාරිකාවක් පිළිබඳවය. එය අපේක්ෂාවන්ගෙන් මෙන්ම අපේක්ෂා භංගත්වයෙන් ද බරවුණු විදේශ සංක්‍රමණය පිළිබඳ සංවේදයක් තැවරී තිබෙන කතා වස්තුවකි.
ඔහු කුරානයේ සහ අරාබි නිසොල්ලාසයේ සිතුවම් සහ කතාන්දර යොදා ගනිමින් අරාබි භාෂාවේද, තම මව් භාෂාව වූ ස්වහිලීවලද අනුසාරය, සංකලනය කොට ගෙන තම නිර්මාණ සිදුකරන නිසා, ඔහුගේ කෘතිවල ඇති වියමන වෙත සාහිත්‍ය ලෝකයේ විශේෂ අවධානය යොමු විය. ඔහු 1994 වසරේ ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද, අතිශයින් සාර්ථකත්වයට පත් වූ Paradise කෘතියට පෙර ඔහු Pilgrim’s Way (1988) සහ Dottie (1990) නම් තවත් කෘති දෙකක් ලියා පළ කළේය.
එම වසරේ බුකර් සාහිත්‍ය සම්මානය සඳහා කෙටි ලැයිස්තුගත වූ Paradise කෘතියට පදනම් වන්නේ ටැන්සානියාවේ කාවා නම් ප්‍රබන්ධමය නගරයක උපත ලද තරුණයකු, වෙළඳ කටයුත්තකට රට අභ්‍යන්තරයට ගමන් කරන අතරවාරයේ, ජර්මානු හමුදාව එම භූමියට රිංගා ගන්නා කතා පුවතකි.
එම කෘතිය පුරා ඔහු “යටත්විජිතවාදය තුළ සිදුවන මානව හිමිකම් කඩවීම්” නිසා සමාජයන් සහ සංස්කෘතීන් බිඳ වැටෙන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳ සංවාද කරයි.
“අතේ දිගහැර ගත් සිතියම් ඇතිව, ඕනෑම තැනකට රිංගාගන්නා යටත්විජිතවාදි බලයන්ට, මෙය දැන් අපට අයිතියි නේ දැයි ඇසීමට හැකියාවක් ලැබෙන්නෙ කෙසේදැ”යි ඔහු ප්‍රශ්න කරයි.
වසර හතකට පසු, ඔහුගේ හයවැනි නවකතාව වන By The Sea (2001) කෘතිය ද බුකර් සාහිත්‍ය සම්මානය සඳහා දිර්ඝ ලැයිස්තුවට ඇතුළත් වූ අතර මෙසේ සම්මානවලට නිර්දේශ වීම් ඔහු සාහිත්‍ය ලෝකයේ ජනප්‍රිය තලයකට ගෙන ආ නමුත්, අනවශ්‍ය ප්‍රසිද්ධියෙන් මෑත් වී සිටීමට ඔහු වඩාත් නැඹුරු වූයේය. ප්‍රධාන වශයෙන් මූල්‍යමය සාර්ථකත්වයද ඔහු මඟ හැර සිටියේය. බාගෙවිට මේ පහත් ස්වරයෙන් කතා කරන විද්වතා නෝබල් සාහිත්‍ය කමිටුව විසින් ඔහුගේ ලේඛනය හැඳින්වූවාක් මෙන් ‘අසම්මුතිවාදී’ තත්වයට ළඟා වූයේ ඒ නිසා වන්නට පුළුවන. සැබවින්ම ඔහුගේ ලේඛන දුක්මුසුය, බැරූරුම්ය. එසේම ඒවා සානුකම්පිතය, දයාබරිතය. එය වෙනත් මානයකින් දේවල් දෙස බැලීමට පාඨකයාගෙන් ඉල්ලා සිටියි. ධ්‍රැවීකරණය වූ ලෝකයක් තුළ එය ඉතාමත් විරල දෙයකි.
ගර්නාගේ නිර්මාණ තුළින් ඔහු යටත් විජිතවාදය, අවතැන් වීම, විදෙස් සංක්‍රමණය වැනි දැවැන්ත තේමා මතු කළේ, ඒවා ලිඛිත ප්‍රහාර බවට පත් කර නොගනමිනි. එම කෘතීන්වල නිර්මාණය වුණු පුළුල් තත්වයන් සහ සන්දර්භයන් පමණක් නොව එම කතාන්දරවල එන චරිත පවා සත්‍ය යැයි හැඟෙයි.
උදාහරණයක් ලෙසAfterlives (2020) කෘතියේ එන චරිත, අපේක්ෂාව සහ දයාන්විතබව නිසා යුද්ධයෙන් සිය දිවි ගලවා ගනියි. “මුදු මොළොක්බව සහ දයාන්විතබව දෝංකාර නඟන්නේ ජනතාව අතරය. අපේක්ෂා භංගත්වයෙන් සහ ස්වයංවිනාශයෙන් අපි එකිනෙකා රැකගන්නේ ඒ ආකාරයෙනි. ප්‍රජාවක් යන්නෙහි අර්ථය එයයි… මිනිසා නිතරම එකිනෙකාට දයා විරහිත වන්නේ නැත.” ඔහු කියයි.
එසේ නම් ගර්නාගේ පොත් කියවීම අප ආරම්භ කරන්නේ කොතැනින්ද? වඩාත් සුලබ පිළිතුර විය හැක්කේ ඔහුගේ වඩාත් සුප්‍රසිද්ධ කෘතිය වන Paradise වන නමුත්, සෝමාලි- බි්‍රතාන්‍ය සම්මානනීය ලේඛිකා නඩීෆා මොහොමද් නිර්දේශ කරන්නේ By The Sea කෘතියයි. ස්කොට්ලන්ත – සියරාලියොන් ජාතික ඇමිනාටා ෆෝර්නා ලේඛිකාවද පසුගිය බ්‍රහස්පතින්දා ට්විටර් පණිවිඩයක් මඟින් පවසා ඇත්තේ ද එයමය, එනම් ගර්නාගේ කෘති කියවීම ආරම්භ කළ යුත්තේ By The Sea නවකතාවෙන් බවයි.
එම කෘතියේ කතානායකයා නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ දූපත් වාසියෙකු වන අතර ඔහු එංගලන්තයට ඇතුළු වීමට උත්සාහ දරයි. ඔහුගේ රට වරෙක බි්‍රතාන්‍යයේ යටත්විජිතයක්ව පැවති නිසා දේශපාලන රැකවරණය පැතීමට සුදුසුකම් ලැබුවද ඔහු ගමන් කරන්නේ ව්‍යාජ විදෙස් ගමන් බලපත්‍රයකිනි. උගත් මිනිසෙකු වුවද ඔහුට උපදෙස් ලැබෙන්නේ ඉංග්‍රීසි භාෂාව කතා කිරීමට හෝ තේරුම්ගැනීමට නොහැකි බව ඇඟවීමටය. “නාමමාත්‍රිකව පහසු ගනුදෙනුවක් මෙතරම් අද්භූත වන්නේ ඇයි, ‘මම දේශපාලන සරණගාතයෙක්’ ඔහු පාඨකයාට පවසයි, “දේශපාලන රැකවරණය සොයන්නෙක්; අපට මේ වදන් නිතර ඇසෙන හුරුව නිසා, සරල වදන් ලෙස දැනුණද සැබවින්ම එසේ නොවේ.” ගර්නාගේ කතාව විසින් එම වදන් කොතෙක් නම් සරල නොවන්නේ ද යන්න කියා පානු ඇත.
පහතින් දැක්වෙන්නේ අබ්දුල්රසීක් ගර්නා සමඟ එංගලන්තයේ කෙන්ට් සරසවියේ එකට සේවය කළ ඉංග්‍රීසි අංශ ප්‍රධානී බෂීර් අබ්දුල් මෙනා, තම සගයා සහ ඔහුගේ ලේඛනය පිළිබඳ දැක්වූ අදහස් බිඳකි.
ඔබ අපට ගර්නාගේ කෘතියක් කියවීමට නිර්දේශ කරනවා නම් එය කුමක්ද? එහි කතා සාරංශය කෙටියෙන් කිවහොත්?
මම හිතන්නෙ 1994 වසරේ බුකර් සම්මානය සඳහා කෙටි ලැයිස්තුගත වූ Paradise කෘතිය ඒ සඳහා සුදුසුයි කියලා. එම කෘතියේ කතාව ගොඩනැඟී ඇත්තේ, දෙමව්පියන්ගේ ණය බර නිසා තම මාමා කෙනෙකු වෙත යවන කුඩා දරුවෙකු වටා. ඔහු තමන්ගෙ මාමාට සේවය කරනවා. එය තමයි ඔහුගේ චාරිකාව. එම කතාන්දරය දිග හැරෙන්නේ, ස්වයං පාලනයන් පැවතුණ අප්‍රිකාව, බි්‍රතාන්‍යය සහ ජර්මනියේ අධිරාජ්‍යවාදයට යට වෙමින්, එය වෙනස්වීමේ කූටප්‍රාප්තික මොහොතක, විසි වැනි ශතවර්ෂයේ ජීවත්වුණු දරුවෙකුගේ යථාදෘෂ්ටිය තුළින්.
එය ඉතා දක්ෂ ලෙස ගෙතූ කතාවක්. එය එසේ යැයි මම කියන්නේ එම කතාව සමත්කම් දක්වනවා, මහාද්වීපයට බලපාන බාහිරින් එන මර්දනයත් බලයත් පමණක් නොව එහි නිදහස වළකාලන අභ්‍යන්තර ආකාරත් නිරූපණය කරන්න. තනි පුද්ගල පීඩාවල විවිධ ආකාරයන් ඔහුගේ දැක්මේ මූලික හරය වන අතර ඔහු ඒ තුළින් අප්‍රිකානු මහාද්වීපයේ සහ සැන්සබාර් දූපතේ තනි පුද්ගලයන්ගේ විඳවීම් සහ වේදනාව පාඨකයා වෙතට ගෙන එනවා. ඉතින් මම හිතන්නෙ වැදගත්ම නවකතාව එයයි.
ඔහු බොහෝ සෙයින් ඉතිහාසය පිළිබඳ කතා කරනවා. මේ දිනවල ලෝකවාසීන් ජාතිවාදය, සරණාගතයන් මුහුණ දෙන අන්තරාදායක තත්වයන් සහ යටත්විජිතවාදය විසින් ඇති කරන දීර්ඝ කාලීන බලපෑම යන කාරණා සමඟ වඩාත් හැඟීම් බරව පොරබදනවා. කොහොමද ගර්නාගේ සාහිත්‍ය නිර්මාණ ඒ සම්බන්ධයෙන් මේ මොහොතේදී ක්‍රියා කරන්නෙ?
පුද්ගල ගරුත්වය කේන්ද්‍ර කරගන්නා අදහස තමයි නිරපේක්ෂ සූචකය-ඔබට සිදුවෙනවා කතාව ගැන දැන ගන්න, සිදුවීම් පෙළ ගැන දැනගන්න. ඔබට සිදු වෙනවා භුක්තිය අහිමි කළ, ජිවිතය විඳවන පරිධියේ මිනිසුන්ගේ දැක්ම තුළින් ලෝකය තේරුම් ගැනීමට. දේශසීමා හරහා ගමන් කිරීම, ජීවිතය සරිකර ගැනීමට සියලු දුක් ඉසිලීම. දේශපාලන පීඩනය නිසා මව්බිමෙන් බැහැරව, වෙන කොහේ හෝ ජීවත් වීමට යත්න දැරීම. මම හිතන්නෙ මේ ශතවර්ෂයේත් විසි වැනි ශතවර්ෂයේත් අප ලිවිය යුතු කතාව එයයි. එය යටත්විජිතවාදය තුළ සිදුවන භුක්තිය අහිමි කිරීම සහ විතැන්වීම සමඟ සම්බන්ධ වෙනවා. එසේම එය පිටුවහල් වීම එනම්, තම නිවහනින් ඈත්ව විසීම, තමන්ගේම නිවහන අහිමි වීම, තම පවුල අහිමි වීම, මිනිස් සබඳතා අහිමි වීම සමඟත් සම්බන්ධ වෙනවා. ඔහුගේ නිර්මාණවල තවත් සුබවාදී මානයක් තමයි අලුත් පරිසරයට හුරු වී, අලුත් නිවහනක් සොයා ගැනීමට උත්සාහ කිරීම, ඓතිහාසික තත්වයන් මඟින් බලකෙරෙන නිසා වෙනත් තැනකට අයිතිවීමට උත්සාහ කිරීම. මේ නිසා ඔහුගේ ලිවීම්වල ගෝලීයබවක් ගැබ්වෙලා තියෙනවා.
ඔබ ගර්නා සමඟ කෙන්ට් විශ්වවිද්‍යාලයේ වැඩ කළ නිසා ඔබට හැකිද ඔහු පිළිබඳ වඩාත්ම සිත්ගන්නාසුලු කතාව අපත් එක්ක බෙදා ගන්න?
ඒ මම ඔහු උගන්වනවා දැකපු පළමු වතාව. මම ඉන් පුදුමයට පත් වුණා. මම දැක්කා සිසුන් මත ඔහු ඇති කරන මාහැඟි බලපෑම. ඔහුගේ සූරත්වය, ඔහුගේ පහත් ස්වරයෙන් යුතු ගාම්භීර කටහඬ, සංකීර්ණ ඉතිහාසය සිසුන්ට කාන්දු කිරීමේ, ඉතාමත් වේදනාකාරී සහ කතා කිරීමට පවා දුෂ්කර කාරණා පිළිබඳ සංවාද කිරීමේ හැකියාව. මහත් සේ රැකවල් ලූ, දෝෂ සහිතව තේරුම් ගත් ඉතිහාසයක්. එක කතාවක්, එක සිදුවීම් පෙළක්, එක රූපකයක් ග්‍රහණය කොටගෙන ඉන් අනතුරුව න්‍යායාත්මක සංකල්ප සමඟ ඒවා මුහු කර ඉදිරිපත් කරන ආකාරය සැබැවින්ම ඉන්ද්‍රජාලිකයි.
ඔහු සිසුන්ට ඉදිරිපත් කරන දේ තුළ ඉතාමත් ගැඹුරු අර්ථයක් තියෙනවා. මේ වැඩ කිරීමේ අභිමානවත් ආකෘතියක්. සදාචාරාත්මකව වගවෙන, වඩාත් අභිමානවත් ආකාරයෙන් ලෝකයේ වේදනාවන් සහ විඳවීම් සමඟ පොරබදන මිනිසෙක්. සිසුන් සලකන්නේ ඔහු උත්කෘෂ්ට ගුරුවරයෙක් විදියට, මොකද ඔහුට ඕනෑ වුණේ සිසුන් ලෙස ඔවුන් තනිවම තමන් පිළිබඳ සිතිය යුතු බව ඒත්තු ගන්වන්න. අපිට ඉතිහාසය පිළිබඳ කාරණා ඔවුනට ලබා දිය හැකියි, යටත්විජිතභාවයේ සහ අධිරාජ්‍යවාදයේ සහ වෙනත් මර්දනකාරී තත්වයන් ගැන අපට කියා දිය හැකියි. ඒත් ඔවුන් සිතිය යුතුයි, නිගමනවලට එළඹිය යුතුයි. ඒ නිසා බුද්ධිමතකු ලෙස ගර්නාට සිසුන් ගරු කරනවා, ඔවුන්ට ඔහු හා සංවාදයක් පවත්වා ගන්න නිතරම ඕනෑ වෙනවා.
ආශ්‍රිත මූලාශ්‍ර:www.pri.org$www.thenationalnews.com■
