■ අතුල දිසානායක
අපගේ මතකයන් සුමිහිරි හෝ අමිහිරි විය හැකිය. එය කවරක් වුවත් අප අපගේ මතකයන් ඔස්සේ කොතරම් වාර ගණනක් අතීතයට යනවාද? අප අපගේ මතකයන් මෙන්ම අප කැමැති අනෙකාගේ මතකයන් අවදිකර ගැනීමටත් ඒවා ආස්වාදනීය ලෙස විඳගැනීමටත් කොතරම් කැමැත්තේද? එයින් අපි විඳගන්නේ මනුෂ්යාත්මයම නොවේද?
බොහෝ විට අපගේ මතකයන් අවදිවීම ඒ ඒ සිදුවීම් හා සබැඳුණු භෞතික වස්තූන් ඔස්සේ සිදුවෙයි. මතකයන් අවදි කිරීම ඔස්සේ ඒ ඒ සිදුවීම් නැවත ප්රකාශ වෙද්දී ඒවා බොහෝ විට ප්රබන්ධයෙන් තොර සත්යයම වෙයි. බි්රතාන්ය අධිරාජ්යවාදීන්ගෙන් නිදහස ලබා වසර සැත්තෑවක් ගතවන තැන ඒ වසර සැත්තෑව තුළ අප සමාජයේ සිංහල, දෙමළ, මුස්ලිම්, ක්රිස්තියානි, බර්ගර් ආදි නොයෙක් ජනවර්ගවල පුද්ගලයන් සිය මතකයන් අවලෝකනය කරමින් කියූ මතක කතා හැත්තෑවකින් සමන්විත ‘මතක සංචිතය-70 වසරක නිදහසේ ප්රත්යවලෝකනය’ නම් සුවිශේෂ නිර්මාණාත්මක ග්රන්ථයක් එළිදැක්විණි.
දිවයිනේ උතුරු නැගෙනහිර ඇතුළු සෑම ප්රදේශයකම ජීවත්වන අය නියෝජනය වන සේ ප්රකට සහ අප්රකට අයගේ මතක කතන්දරවලින් මතක සංචිතය සංගෘහිත වී ඇත. මේ කතන්දර කියූ ප්රකට අය අතර සුමිත්රා පීරිස්, අයිරාංගනී සේරසිංහ, ඒ.ටී. ආරියරත්න, සුනේත්රා රාජකරුණානායක, පරාක්රම නිරිඇල්ල, සුනේත්රා බණ්ඩාරනායක, නිර්මාල් රංජිත් දේවසිරි ආදීහු වෙති. මතක කතා කියූ ඇතැමෙක් දැන් ජීවත්වන්නේ විදේශ රටවලය. දේශපාලන, සමාජ, සංස්කෘතික ආදි විවිධ මානයන් ඔස්සේ දිග හැරෙන මේ කථා එක්තරා අන්දමක ආත්ම කථනයන්ය. සෑම කතාවකටම මුල් වූ භෞතික වස්තුවක් ඇත්තේය.
කෘතියේ අපූර්වත්වය නම් සෑම කතාවකට අදාළ වූ භෞතික වස්තු කළු-සුදු ඡායාරූප ලෙස ප්රකාශ කොට තිබීමය. මෙම කෘතිය මාලතී ද අල්විස් සහ හසිනි හපුතන්ත්රීගේ සංස්කරණයක් වන අතර ඡායාරූප නිර්මාණ ශානි ජයවර්ධනගේය. කාචද්වාරය 1.2 සහිත මි.මී. 50කාචය සහ සහ කාච ද්වාරය 2.8 සහිත මි.මී. 70-200 කාචයයෙන් ඡායාරූප ගෙන තිබීම නිසා ඡායාරූපවල නිර්මාණාත්මක ප්රකාශනය පබලය. එමෙන්ම ඔවුන් අසා දැනගත් දිගු කතන්දර සංක්ෂිප්තව දක්වමින් භාෂාවේ සූක්ෂ්මතාව, කථකයාගේ වාග් ශෛලි ය සුරැකෙන ලෙස සංස්කරණය කොට තිබීම සුවිශේෂය. පරිවර්තන කර ඇති තැන්වල පාඨකයාට පහසුවෙන් අවබෝධ කරගත හැකි සේ කථාංග සම්පාදනය කොට තිබීම අගේ කළ යුතුය.
මතක සංචිතයේ කතන්දර කියවීමට පෙර සංස්කාරවරියන් හැඳින්වීමේ දක්වා ඇති සටහන්වලින් කිහිපයක් උපුටා දක්වන්නේ මතක සංචිතය නම් සුවිශේෂ නිර්මාණ කාර්යයේ විද්යාත්මක ප්රවේශය සහ නිර්මාණ අධ්යාශය හොඳින් අවබෝධ වනු පිණිසය. සංස්කාරකවරියෝ මේසේ කියති. ‘සංස්කෘතික ඉතිහාසඥ මේරියස් කවින්ට් සඳහන් කළේ භෞතික වස්තූන් මතකයට ප්රධාන ආකාර තුනකින් දායක වන බවයි. පළමුවෙන්ම ඒවා අතීතය පිළිබඳ අපගේ චිත්ත රූප සැකසීම මගින් මතකය සිහිපත් කරයි. ඒවා අපගේ විඥානය ගොඩනැගීමට හේතු වන අතර එමගින් අපගේ මානසික සුන්බුන් අතරින් සුවිශේෂව ඉස්මතුවේ (1999:2). අපගේ මුල්ම මතකයන් බොහෝමයක් සාමාන්ය වස්තූන් හා යාවේ. එය අපේ මවගේ විශද සාරිය, අපගේ නිදන කාමරයේ ජනේලය හරහා ගමන් කළ මිහිරි සුවඳින් යුත් පිච්ච මල් වැල හෝ අපගේ තනියට සිට ටෙඩි බෙයාර් විය හැකිය” (පිටුව 8)
ශ්රී ලංකාවෙ සියලුම භාෂා සහ ජනවාර්ගික අනන්යතාවන් නිරූපණය වන සේ මේ කෘතිය සම්පාදනය කිරීමට හැකි වීම පිළිබඳව මේ කෘතියේ සංස්කාරකවරියන් වන මාලතී ද අල්විස් සහ හසිනි හපුතන්ත්රි මෙසේ පවසති. ‘එලෙස තෝරාගත් කතන්දර ශ්රී ලංකාවේ විවිධත්වය නියෝජනය කරන ඒවා වීම සතුටට කරුණකි. සිංහල, දෙමළ, මුස්ලිම්, මැලේ, බෝරා, බර්ගර් මෙන්ම විවිධ මිශ්ර ජනවර්ගවලට අයත් කාන්තාවන් සහ පුරුෂයන් මේ කථාංග ඉදිරිපත් කර ඇත. අපට ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයෙන් පවා ලංකාව පිළිබඳ මතකයන් ඉදිරිපත් කරන්නෝ සිටිති. ඔවුන්ගෙන් බහුතරයක් බුද්ධාගම, හින්දු, ඉස්ලාම්, හෝ ක්රිස්තියානි ධර්මය අදහන්නන් වන අතර, අපේ සංවාද අතරතුර, ඇතැමුන් කියා සිටියේ ඔවුන් එක් දහමක සිට දොරගුළුලා ගන්නට අකමැති බවත්, තවත් අය කීවේ ඔවුන් කිසිදු දහමක් අදහන අය නොවන බවත්ය’ (පිටුව 12)
පත්තර ගොට්ට, ගල් කූර, වද කහ, පින්තාලිය, චෙරි වොයිල් සාරිය, ආස්මි, ජුජුබ්ස්, අත් ඔරලෝසුව, පොට්ටු, පවන කැසට් පටය, කන්නාඩි කුට්ටම, අපි සිංහල බොඩ් ලෑල්ල, අයිස් චොක්ස්, වතුර ජෝගුව, ටී පනස් හය ආදි කෙටි මතක කථාංග සත්තෑවක් මීට ඇතුළත් වෙයි. මෙහි කථකයන්ට අනුව ජීවිතයේ යම් මොහොතක ඉහත භෞතික වස්තුවක් දුටු විට හෝ ඒවා මතකයට නැගුණු විට ඒ හා බැඳුණු තමන්ගේ ජීවිතයේ සුවිශේෂ සිදුවීම් ද මතකයට නැගෙයි. ඒ සෑම කතාවක්ම පාහේ ඉතිහාසය පිළිබඳ අපූර්ව මානවවාදී සාක්ෂියකි. නිදහස ලැබූ කාලය, 1970 පෝලිම් ක්රමය, ජූලි කලබලය, ශ්රී ලංකාවේ සිවිල් යුද්ධය, ජනවාර්ගික සබඳතා, ශ්රම සූරාකෑම සහ පන්ති විසමතා, ආගමික හා සංස්කෘතික සීමාමායිම්, 1996 ලෝක කුසලාන ක්රිකට් ජයග්රහණය, සුනාමියේ පුද්ගල ඛේදවාචක, 88-89 ජනතා විමුක්ති පෙරමුණේ සන්නද්ධ අරගලය, උතුරු දකුණු කුල ක්රමය හා බැඳුණු කතන්දර ආදි සමාජ, සංස්කෘතික හා දේශපාලන සිදුවීම් ඔස්සේ කතන්දර දිග හැරෙයි.
අත් ඔරලෝසුව
අත් ඔරලෝසුව කතාව කියන්නේ ආචාර්ය නිර්මාල් රංජිත් දේවසිරිය. මේ 1983 ජුලි කලබල සමයයි. එවකට ඔහු මොරටුව වේල්ස් කුමර විද්යාලයේ උසස්පෙළ පන්තියේ ඉගෙන ගනිමින් සිටියේය. ඇඳිරි නීතිය නිසා වාර විභාගය අතර මග නැවතිණි. අනතුරුව ඔහුගේ මිතුරෙකු යෝජනා කරන්නේ රාවතාවත්ත හන්දියේ ඇති දෙමළ මිනිසෙකුගේ කෙසෙල් ගෙඩි, බුලත් විට විකුණන කඩයකට පහරදෙන්නටය. සියලු මිතුරෝ එකඟවෙති.
‘එතනට යනකොට අයිති මනුස්සයා ගෙනියන්න පුළුවන් දේවල් ඔක්කොම අරගෙන කඩේ වහලා දාලා ගිහින්. අපි ඉස්සරහ දොර කඩලා ඇතුළුවෙලා සෝදිසි කරලා බැලුවා මොනවා හරි වටිනා දේවල් තියෙනවද කියලා. එතන තිබිලා වැඩකරන්නේ නැති, පුංචි ඔරලෝසුවක් මට හම්බවුණා. අතේ බඳින පටිත් නැති ඒකේ පරණ වෙච්ච මුහුණතේ වෙලාවත් නැවතිලා තිබුණා. පුංචි කාලේ ඉඳලා මට අත් ඔරලෝසු දැනුණේ මහා වටිනා දේවල් හැටියට. අද වගේ ඒ කාලේ අත් ඔරලෝසු සුලබව හැම තැනම තිබුණේ නැහැ. ඉතිං මේ කැඩුණ අත් ඔරලෝසු මුණත දැක්කාම ඉබේම මම ඒක අරගෙන සාක්කුවේ දාගත්තා.
ඊට පස්සේ අපි කඩේ ඇරලා මිනිසුන්ට කැන් පිටින් කෙසෙල් ගෙනියන්න දුන්නා. අපිත් කෙසෙල් ගෙඩි කෑවා. රාවතාවත්ත හන්දිය කියන්නෙ ප්රසිද්ධ ජනාකීර්ණ ස්ථානයක්. අපි එතන රතිඤ්ඤා පත්තු කරලා ලොකු සංදර්ශනයක් කරනවා අපේ ගුරුවරු පවා බලාගෙන හිටියා. මතක හැටියට කිසිම කෙනෙක් අපිට විරෝධය පෑවේවත් අපි කරන්නේ නරක වැඩක් කියලාවත් කිව්වේ නැහැ. පොලීසියෙන් වගේම හමුදා වාහනත් එතනින් එහාමෙහා ගියේ අපි කඩේ කඩනවා බලබලා. අපි ඒගොල්ලන්ට අත වනලා අපේ අත්දැකීම බෙදාගත්තා.’
එදින මොරටුව අවට දෙමළ ජනයාට එරෙහි ජාතිවාදී ක්රියා තවදුරටත් විස්තර කරන නිර්මාල් රංජිත් දේවසිරි අවසානයේ මෙසේ කියයි.
‘අර කැඩුණු අත් ඔරලෝසුව අවුරුදු ගණනකට පස්සේ මගේ පුද්ගලික දෘෂ්ටිවාදය, සිංහල ජාතිවාදී බවේ ඉඳලා ජාතිවාදී විරෝධි විදියට පරිවර්තනයක් ඇති කළ මතක සංඥාවක් බවට පත්වුණා.’
රයිෆලය
නාවලපිටියේ වතු අධිකාරිවරයකු ලෙස සේවය කළ චන්දන පතිරගේ මතක කතාවක් මෙසේය. 1988 භීෂණ සමයේ වතු අධිකාරිවරුන් සතුව රයිෆල් තිබූ අතර මේ නිසා ලෙස ජනතා විමුක්ති පෙරමුණේ ඉලක්කයක් බවට තමන් පත් වූ බවත් රයිෆල් භාර නොදුන් වතු අධිකාරිවරයෙකු ඝාතනයට ලක් වූ බවත් චන්දන පතිරගේ සඳහන් කරයි.
‘දවසක් මං වැඩ ඇරිලා එනකොට මට පේනවා මගේ බංගලාව ජනතා විමුක්ති පෙරමුණේ තරුණ කණ්ඩායමක් වටකරලා තියෙන හැටි. එක මුල්ලකට කරලා හිටපු මගේ කෝකියත්, ගෙදර අස්පස් කරන කෙනාත්, වත්තේ වැඩ කරන මනුස්සයාත් අසරණ වෙලා. මං ඇතුළට එනකොටම කණඩායමේ නායකා මගේ රයිෆලය ඉල්ලුවා. මට පෙනුණා සමහරු අතේ දැනටමත් රයිෆල් තියෙන බව. සමහර විට අනෙක් වැවිලිකරුවන්ගෙන් පැහැර ගත් ඒවා වෙන්න පුළුවන්. තත්වය බරපතළ බවත්, මගෙන් නැහැ කියන උත්තරය ලබාගන්න ඔවුන් සූදානම් නැති බවත් මට තේරුම් ගියා.
කොහොම වුණත් මම සන්සුන්ව කිව්වා මං රයිපල් එක දෙන්නං ඒත් වාඩිවෙලා මොනවා හරි බොමු කියලා. ටිකක් වෙලා මා දිහා බලා හිටපු නායකයා අනෙක් අයව එළියට යවලා කිව්වා මට මුලින්ම රයිෆල් එක බලන්න ඕනෙ කියලා. ඉතිං මං රයිෆල් එක ගෙනත් මේසෙ උඩ තියලා කෝකියාට කිව්වා අපට විස්කි ගේන්න කියලා.
මුලින්ම නායකයා පසුබට වුණත් ටිකෙන් ටික එයා මට විවෘත වෙන්න පටන් ගත්තා. එයා මට කිව්වා මේ සාරවත් කඳුයාය තේවතු බවට හරවපු බි්රතාන්යයන් විසින් එයගේ සීයාලාගේ ඉඩම් පැහැරගත්ත හැටි. ඒ වගේම ඊළඟ පරම්පරාව නිකම්ම ඒ වතුවල කම්කරුවන් බවට පත්වුණු හැටි. ඒලෙවල් කරලා තිබුණා වුණත් තමනුත් කම්කරුවක් බවට පත්වෙන හැටි එයාට දැනිලා තිබුණා. අපි හුඟක් රෑ වෙන තුරු කතාකළා රයිෆලයත් විස්කිත් අපි අතර තියාගෙන. ඇත්තටම නං වුණේ එයා කතා කරපු එක මං අහං හිටපු එක තමයි.
පාන්දර දෙක විතර වෙන කොට අපි විස්කි බෝතලේ ඉවර කළා වගේම එයාත් ජීවිත කතාව ඉවර කරලා තිබුණා. එයා යන්න නැගිටලා රයිෆලය අතට ගත්තාම මං ගල්ගැහුණා. ඉන්පස්සේ එයා මේසෙ මං හිටපු පැත්තට ඇවිදගෙන ඇවිත් ඒක මගේ අතට දුන්නා. අහං හිටියාට ස්තූතියි කියලා යන්න ගියා.’
පියානෝව
යාපනයේ චුන්ඩිකුලිහි දර්ශනී ජයසීලන් පියානෝව ගැන මතකය අවදි කරන්නේ මෙසේය.
‘80 ගණන්වලදී යාපනේ හැම මැද පන්තියෙ පවුලක් ළඟම වටිනා දේවල් දෙකක් තිබුණා. මහන මැෂිමයි, පියානෝ එකයි. මගෙ සිහිනය වුණේ මටම කියලා පියානෝ එකක් අරගන්න. වසම වස ගුරුවරියක් වුණ පවලම් මහත්මිය යටතේ පියානෝ ඉගෙනගන්න පටන් ගත්ත තැන ඉඳන් තමයි ඒක ඇතිවුණේ. 1986දී මගේ නැන්දා මට පාවිච්චි කළ පියානෝ එකක් දුන්නා. එඳා ඉඳන් මට තිබුණ වටිනාම වස්තුව වුණේ ඒක. මං ඒක උදේටයි දවල්ටයි රෑටයි පොලිෂ් කරනවා. දිනපතාම හැන්දෑවට වාදනේ පුහුණු වෙනවා. පියානෝවෙන් නැගිච්ච පැහැදිලි, කදිම හඬ ගේ පුරාම දෝංකාර දෙනවා.
බෝම්බ දැමිල්ල පටන්ගත්තාට පස්සේ අපේ ගේ ළඟටත් බෝම්බ වැටුණා. එතකොට අපි හිටියේ දෙවන හරස් වීදියේ. අපි රකා පාරට යනකොට මගේ ආදරණීය පියානෝවත් අරන් ගියා. 1995 ඔක්තෝබර් 31 වැනිදා එල්ටීටීඊ එක දැන්නුවා සියලු දෙනාම යාපනය හැර යා යුතු බව. අපිට ඉතුරු වෙලා තිබුණෙ පැය කීපයක් විතරයි. ඒකෙදී අතට අහුවෙන දේවල් ටිකත් අරන් පැනලා යන්නයි වුණේ. පියානෝව අරන් යන්න තියා එහාට මෙහාට කරගන්නවත් බැරිවුණා. ඉතිං අපි පියානෝව බිත්තිය ගාවට තල්ලුකරලා අපේ මෙට්ට ඒක වටේ තියලා ගැටගැහුවා. එහෙම කළේ ඒක හංගලා තියන්නයි. දුකෙන් බරවෙච්ච හදවතක් ඇතුව මං පිටත් වුණා.
අපි ආපහු ආවෙ 1996 මැයි මාසෙදි. මං ගෙදෙට්ට දිව්වෙ පියානෝව බලන්නයි. අපේ හුඟක් ලී බඩුත් එක්කම පියානෝ එකත් අතුරුදන් වෙලා. මගෙ හදවත නැවතුණා. ඔළුව කැරකෙන්න වුණා. පියානෝ එක හොරකම් කරන්න ඕන වුණේ කාටද?’
සිය මාමා කෙනෙකු සමග සෑම තැනකම සොයා බැලුවත් දර්ශනීට පියානෝව නැවත හමුනොවේ. එහෙත් එක් දිනක…
‘ඇඳිරි නීතිය දමපු එක රාත්රියක අපේ ගේට්ටුව ළඟ හමුදා ලොරියක් නැවැත්තුවා. එතකොට මගෙ වයස අවුරුදු 21යි. මාව බයෙන් ගල්වුණා. හමුදා නිලධාරියා ඇතුළට ආවා. ඇහුවා අපි පියානෝ එක හෙව්වාද කියලා. ඒගොල්ල අපේ පියානෝ එකේ ආරක්සාව ගැන හිතලා අරන් ගිහින්. මොක්ද චුන්ඩිකුලිවලට තදින්ම බෝම්බ දමපු හින්දා. සොල්දාදුවෝ පරිස්සමින් මගේ පියානෝ එක බෑවා. මම දනින් වැටිලා අඬලා කිව්වා, ‘ජේසුනි, ඔබට ස්තුති වේවා.’
පියානෝව මුල් තත්වයෙන්ම තිබුණා. කීබෝඩ් එකේ එක ස්වර අටක සිංහලෙන් ස රි ග ම ප ධ නි ස කියලා ලකුණු කරලා තියෙනවා දැකලා මට හිනා නවත්තගන්න බැරි වුණා.’
චෙරි වොයිල් සාරිය
සම්ප්රදායික මුස්ලිම් පවුලක උපන් ගාල්ලේ නෆහා හමීම් ස්ත්රියක ලෙස ජීවිතයේදී තමන්ට විඳින්නට සිදුවූ සීමාසහිතකම් චෙරි වොයිල් සාරිය ඔස්සෙ දිග හරින්නේ මෙසේය.
‘මම ඉපදිලා ලොකු මහත්වුණේ ගාල්ලේ සාම්ප්රදායික මුස්ලිම් පවුලක. 1960 ගණන්වල. ඒ කාලෙ වැඩිහිටි නෑදෑ ගැහැනු වෙනම ඔලුව වැහුවෙ නෑ. ඒ වෙනුවට සාරි පොට ඔළුවට දාගත්තා. වැඩිවිය පත්වුණ ගමන් මටත් සිද්දවුණා සාරි අඳින්න. ගෙදරටත් එහෙමමයි. කොහොම වුණත් මං ඉස්කෝලෙට ඇන්දෙ ගවුම. ඒක මගේ කොන්වන්ට් ඉස්කෝලේ යුනිෆෝම් එක. මගෙ වාප්පා (තාත්තා) සතුටුවුණේ නෑ ඒ ගැන. ඉතිං එයා මගේ ඉස්කෝලෙ ගමන නවත්වන්නයි උත්සාහ ගත්තෙ. ඒ වුණාට මගෙ උම්මා (ආච්චි), වාප්පා එක්ක රණ්ඩු වුණා. මට ආදරේ කරපු මගේ උම්මා තදින්ම කියා සිටියා මට ඉස්කෝලෙට යන්න ඉඩ දෙන්න කියලා.
අවුරුදු 13 වෙනකොට උම්මා හිතුවා මාව කතරගම එක්කන් යන්න. මගේ හප්පා මා එක්ක ගියේ භාරකාරයා හැටියට. මොකද වැඩිවිය පත් ගෑනු ළමයෙක් තනිව එළියට යන්නවත් පිරිමි අමුත්තෙක් දකින්නවත් නුසුදුසු නිසා. චාරිකාවට කාර් එකක් කුලියට ගත්තා. මං සතුටින් ඉපිලුණා.
පිටත් වෙන්න හදනකොටම වාප්පා කාර් එකට නැග්ගා. ඇවිත් කිව්වා කාර් එකේ ජනේල ආවරණ කරන්න ඕනැයි කියලා. වාප්පා නම්බුකාර යුනානි දොස්තර කෙනෙක් නිසා හැමෝටම පේන්න යන්න හොඳ නැතිලු. මට හොඳටම තරහ ගියා. කව්ද ජනෙල් ආවරණ කරගෙන චාරිකා යන්නෙ? පාර දෙපැත්තෙ තියෙන ලස්සන දර්ශන මං දකින්නෙ කොහොමද? ඒත් මංවත් මගේ උම්මාවත් ඒකට විරුද්ධ වෙන්න තරම් නිර්භීත වුණේ නැහැ.
අපි වැලිගම නැවැත්තුවා. වාප්පා බැහැලා ගිහින් කහපාට තිත් වැටිච්ච සුදුපාට චෙරි වොයිල් සාරියක් අරන් ආවා. සේරම ජනේල ආවරණ කළාට පස්සේ වාප්පා ආපසු ගාල්ලට ගියා. වාසනාවකට වගේ සාරිය විනිවිද පෙනෙන එකක්. පිටත ලෝකෙ දිහා බැල්මක් හෙලන්න මට ඉඩ ලැබුණා.
මේ කතාව මම මගේ දුවලාට නිතර නිතර කියලා දෙනවා. ඒ අය මාත් එක්ක රණ්ඩු කරන වාද කරන වෙලාවට. මම ලොකු මහත්වෙන කාලේ කලාතුරකින් තමයි මට කොහෙහරි යන්න හම්බ වුණේ.’
කොහු ලණු
අප නිදහස ලබන කාලයේ කුල පීඩනයට, ශ්රම සූරාකෑමට ලක්වූ ගැමි ස්ත්රීන්ගේ තත්වය ඒ.ටී. ආරියරත්න මෙසේ විස්තර කරයි.
‘මට මතක හැටියට මේ හතලිස් හතේ අටේ විතර. හැම සඳුදාම උදේට මම උණවටුනෙ ඉඳන් ගාල්ලේ මහින්දෙට ඉස්කෝලේ යන්න බයිසිකලෙත් එක්ක පාරට බහිද්දි ලුසීහාමි අක්කා කියන වයසක අම්මා මුණගැහෙනවා. අනේ මහත්තයෝ හාල් සේරුවක් ගන්න කීයක් හරි දෙන්න කියලා මගෙන් ඉල්ලනවා. ඉතිං මට කෑමක් ගන්න ගෙදරින් දුන්න සත විසිපහ එයාට දෙනවා. ඒ කාලේ හාල් සේරුවක් සත විසි පහයි. වාසනාවකට මගේ පන්තියේ ළමයි විවේක වෙලාවෙදි මට වඩෙයි ප්ලේන්ටියි අරන් දෙනවා.
දවසක් මම වෙරළ දිගේ ඇවිදිනකොට දැක්කා ලුසීහාමි අක්කාගේ පැල්පතේ එයා කොහු අඹරනවා. මම ළඟට ගිහිං ඇහුවා ලුසීහාමි අක්කේ ඔයා කොහු අඹරනවානේ. අයි එහෙනං මගෙන් හැමදාම සල්ලි ඉල්ලන්නේ කියලා. අනේ මහත්තෙයෝ අත ලේ යනකම් අඹරලත් මුළු සුමානෙම හම්බවෙන්නේ 2.50 යි.
මම කොහු ලණු ගන්න මුදලාලි හොයන් ගිහිං ඇහුවා කොහු ලණු ගාල්ලට විකුණන්නේ කීයටද කියලා. 7.50ට. පස්සේ ගාල්ලෙ කොම්පැනියට ගිහිං හෙව්වා. ඒගොල්ලො ඒවා විකුණන්නේ රුපියල් 16කට. එතනින් පස්සේ මම කොහු කාර්මිකයන්ගේ සමුපකාර සමිතියක් හැදුවා. ගමේ කොහු අඹරන දුප්පත් ගැහැනු 80 දෙනෙක් විතර සාමාජිකයෝ වුණා. තාත්තා සල්ලි ටිකක් දුන්නා. අපේ බාප්පා කෙනෙකුට කියලා කොහු අඹරන්න පොඩි මඩුවක් හැදෙව්වා.
මං ජීවිතේ මුල් වතාවට කොළඹ ආවෙ අපේ සමුපකාර සමිතිය ලියාපදිංචි කරන්න. නිදහසින් පස්සේ පත් කරපු මුල්ම ආණ්ඩුවේ සමුපකාර හා ස්වදේශ කටයුතු ඇමති අබේරත්න රත්නායක මට ඉස්සෙල්ලම මුණගැහෙන්නේ එතනදි.
පස්සේ කාලේ මම නාලන්දා විද්යාලයේ උගන්වන කාලේ ශිෂ්යයන් එක්ක එකතුවෙලා ශ්රමදාන ව්යාපාරයක් පටන්ගත්තා. අපේ පළවෙනි වැඩසටහන සිද්දකළේ කුලහීන ගම්මානයක් වුණ කනතොළුව ගමේ. සර්වෝදය ශ්රමදාන ව්යාපාරයට අඩිතාලම වැටෙන්නේ එතැනදි. ඒ ගමේ ගැහැනුන්ට ගමෙන් එළියට යනකොට හැට්ට ඇඳගෙන යන්න තහනම්. ඒ මිනිස්සු දානේ අරගෙන පන්සලට ගෙනිච්චහම හාමුදුරුවෝ දානේ බාරගත්තේ නැහැ. ඒ මිනිස්සු දානෙ ගල උඩ තියලා ආවේ. පස්සේ ඒවා බල්ලො කනවා.
කොහු කාර්මිකයන්ගේ සමුපකාර සමිතියෙන් පටන් ගත්ත මගේ වැඩේ පස්සේ ගම්මාන 15,000ක කුල පීඩනයට, දුප්පත්කමට, සූරාකෑමට විරුද්ධව සටන් කරන ව්යාපාරයක් බවට පත්වුණා’.
සූට්කේස් එක
කොළඹ ජීවත්වන සොරණාතොට උපන් ආර්.එම්. බණ්ඩාර මැණිකා සිය ජීවන ගමනේ මතකයන් අවදි කර ඇත්තේ මෙලෙසය.
“මං ඉපදුණේ 1948 අප්රේල් මාසේ ලංකාවට නිදහස ලැබුණ අලුත. ඒ වුනාට මගේ ජීවිතේ නම් නිදහසක් මට කවදාවත්ම ලබන්නට බැරිවුණා.
මගෙ අප්පච්චි මැරුණෙ මට වයස අවුරුදු හයේදි. අයියාට අවුරුදු එකොළහයි. එයා කුඹුරුවල වැඩට යන්ට ඉස්කෝලෙ ගමන අතහැරියා. නෑයෙකුගේ එළවළු ගොවිලක වැඩ කරන්ට මාව යැව්වා. මං මාස කීපයක් වැඩ කළා. දවසක් වල්පැල කියලා වැරදිලා මං ගලවලා තියෙන්නෙ මිරිස් පැල. ඒ අය මට හොඳටම තඩිබාලා මාව ආපහු ගෙදර එව්වා. ඊට පස්සෙ මම ගෙදර නැවතිලා පුංචි නංගිලා තුන්දෙනා බලාගත්තා අම්මාට කුඹුරුවල වැඩට යන්න. මගෙ සේරම සහෝදර සහෝදරයන්ට කියවන්න ලියන්න පුළුවනි. ඒත් මට බැහැ. මට කවදාවත් ඉස්කෝලෙ යන්න අවස්ථාවක් ලැබුණෙ නෑ.
ගෙදර වැඩකාරියක් හැටියට මේ පවුලට එකතු වෙද්දි මගෙ වයස අවුරුදු 18යි. මුලදි ඒගොල්ල
පදිංචිවෙලා හිටියෙ බදුල්ලෙ. ඒත් පස්සෙ හාමු මහත්තයා කොළඹට මාරු වුණා. බදුල්ල මාර්කට්ටුවේදී නෝනාහාමු මේ සූට්කේස් එක මට අරං දුන්නම මගෙ ඇස්වලට කඳුළු ඉනුවා. මං දැනගෙන හිටියා මම මගේ පවුලෙන් හුඟක් දුර ඈතකට යනවා කියලා. ඒත් වෙන කරන්න දෙයක් නෑ.
කොළඹ කියන්නෙ වෙනම ලෝකයක්. කෙළවරක් පේන්නෙ නැති සාගරේ එක පැත්තකින්. සත්තු වත්තට ගිහින් අලි පුටුවල වාඩිවෙන හැටි නටන හැටි බලන්නත් මම ආස කළා. 1983 ජුලියෙදි වුණා වගේ කැත වැඩත් දැක්කා. සිවිල් යුද්දෙ කාලෙ රෑට ඇම්බියුලන්ස් සයිරන් නළා හඬ ඇහුණාම මං බයවුණා. මට හිතුණෙ ඒ අය ඉස්පිරිතාලෙට ගෙනියන්නෙ මගෙ අයියාගේ හමුදාවේ ඉන්න පුතාව කියලා. වෙඩි වැදිලා ඇති. දවස් කීපයක් පිට පිටම බකමූණෝ කෑ ගැසුවාම මං දැනගත්තා සුනාමි එනවා තමයි කියලා.
මගේ ඥාති දරුවන්ට මට තිබුණ හැමදේම බෙදලා දුන්නා. ඒ වුණත් මේ සූට්කේස් එකෙන් ගැලවෙන්න නම් මට තවම බැරිවුණා. ඒක දැන් මං වගේම වයසට ගිහිල්ලා. වැහැරිලා. මම අවසන් ගමන් යන දවසට ඒක මාත් එක්ක යන්න නාවත් කමක් නෑ. ඒත් ඒක දැන් මගේ ලෙඩ ඇඳ යට තියෙන එක මගේ හිතට සහනයක්. හරියට මාව බලාගන්නවා වගේ. ගෙදර අය හැමෝම නින්දට ගියාම ඉස්සර වගේ මං ඒකේ දේවල් එළියට අරගෙන ආපහු හොඳ පිළිවෙළට අහුරනවා.’
මේ මතක සංචිතය යනු හුදු කතන්දර පමණක් නොව සමාජ විද්යාත්මක මෙන්ම මානව විද්යාත්මක අර්ථයන් ජනනය කරන තථ්ය මූලාශ්රයන්ය. මෙවන් කතන්දර අපගේ දරුවන්ගේ අධ්යාපන පෙළපොත්වල හමු නොවේ. අවම වශයෙන් උසස් අධ්යාපනය හෝ සමාජ, දේශපාලන හා සංස්කෘතික අධ්යයන, පශ්චාත් අධ්යාපන කටයුතුවලදීවත් මෙවැනි සත්ය මානව – මතක කතන්දර හමුවෙනවා යයි කිව නොහැක.
අප අපගේ ජීවිතවල අතිශය සංවේදී මතකයන් නිර්ව්යාජ ලෙස අවදිකරන්නේ ඒ අත්දැකීමෙන් බොහෝ කලකට පසු අප බුද්ධියෙන්, දැනුමෙන් සහ ශිෂ්ටත්වයෙන් මුහුකුරා ගිය විටය. ඇතැම් විට පැවැති සමාජ ගැටුම්, කැරලි කෝලාහල, සංවේදී අවස්ථා, අවිනිශ්චිතභාවයන් හෝ කම්පනීය අවස්ථාවන් පහව කලක් ගිය පසුය. මේ මතක සංචිතය යනු අතකින් මිනිසුන්ගේ හෘදය සාක්ෂිය අවදි කිරීමකි. එය අපගේ ජීවිත අත්දැකීම්වල සැබෑ පාපොච්චාරණයකි. අප අපගේ හෘදය සාක්ෂිය අවදි කිරීමත්, අනෙකාගේ හෘදය සාක්ෂිය අවදිවන්නට ඉඩ හැරීමත් අප අද දවසේ කළ යුතු කාර්යයකි. ඉතිහාසය ගැඹුරින් සහ මානවවාදී අර්ථයෙන් කියවිය හැක්කේ එවිටය. අප අපේක්ෂා කරන සාධාරණ සමාජයක් සඳහා වූ අපේ සමාජ- දේශපාලන ශික්ෂණය දියුණු කරගත හැක්කේ එවිටය. ■
