මිල ගහන්නේ මුදලාලි නම්
පාරිභෝගික අධිකාරි පඹයෙක් කුමට?

ගෘහස්ථ පරිභෝජන ගෑස් සඳහා මාස්පතා අනුගමනය කළ හැකි මිල සූත්‍රයක් ඉදිරිපත් කරන බව ලාෆ්ස් ගෑස් සමාගමේ හිමිකරු ඩබ්ලිව් කේ එච් වෑගපිටිය මාධ්‍යයට කියා ඇත. ඔහු එසේ මාධ්‍යයට කියා ඇත්තේ ගෘහස්ථ ගෑස් සඳහා පැවති රජයේ පාලන මිල ඉවත් කිරීමෙන් පසු ඔහුගේ සමාගම ඉහළ දමන ලද ගෑස් මිල සම්බන්ධයෙන් අදහස් දක්වමින්ය.

පරිභෝජන භාණ්ඩ සම්බන්ධයෙන් ව්‍යාපාරිකයන් විසින් රජයට මිල සූත්‍ර ඉදිරිපත් කිරීමට උත්සාහ කළ හෝ ඉදිරිපත් කළ පළමු අවස්ථාව මෙය නොවන අතර ආසන්නම සිදුවීම වූවේ අරලිය සහල් හිමිකරු ඩඩ්ලි සිරිසේන ඒ ඒ සහල් වර්ගය වෙළඳපොලේ විකිණිය යුතු මිල ගණන් පිළිබඳව කරන ලද ප්‍රකාශයය. ඔහු එම ප්‍රකාශය කරනු ලැබුවේද රජය සහල් සඳහා නියම කර තිබූ උපරිම මිල ඉවත් කළ අවස්ථාවේදීය.

මේ වනවිට ගෘහස්ථ ගෑස්, සහල්, සිමෙන්ති, තිරිඟු පිටි, කිරි පිටි හා සීනි සම්බන්ධයෙන් නියම කර තිබූ උපරිම මිල රජය ඉවත්කර ඇති අතර එම ද්‍රව්‍ය සඳහා මිල නියම කිරීම් කර ඇත්තේ ආනයනකරුවන් හෝ නිෂ්පාදකයන් විසින්ය.

මෙම භාණ්ඩ අතරින් ගෑස්, සිමෙන්ති, තිරිඟු පිටි, කිරි පිටි හා සීනි සම්බන්ධයෙන් මිල වැඩිවීමක් අවශ්‍ය බව එම ආනයනකරුවන් හා නිෂ්පාදකයන් රජයෙන් ඉල්ලීම් කර තිබූ අතර ඒ සඳහා දෙයාකාරයක හේතු දක්වා තිබුණි. එකක් ලෝක වෙළඳපොළේ එම භාණ්ඩවල මිල වැඩිවීමය. අනෙක ඩොලරයට සාපේක්ෂව රුපියලේ අගය පහළ යෑමය. මේ නිසා මෙම භාණ්ඩවල හිඟයක් වෙළඳපොළේ ඇති වූ අතර එය වඩාත් උග්‍ර වූයේ ආනයනය සඳහා ඩොලර් හිඟය ඇති වීමත් සමගය.

මෙම භාණ්ඩ සඳහා රජයේ උපරිම මිල ඉවත් කිරීමේ තීරණයන්ට පෙර මාධ්‍ය වාර්තා පළවූයේ මෙම භාණ්ඩ මිල වැඩිකිරීම සඳහා ආණ්ඩුවේ භාණ්ඩ මිල තීරණය කිරීමේ කමිටුව රැස්වන බවය. එහෙත් ඒ වෙනුවට අවසානයේ සිදුවූයේ ආණ්ඩුව මිලක් නියම කර ප්‍රකාශයට පත්කිරීම වෙනුවට උපරිම මිල ඉවත්කිරීමය.

මෙම මිල ඉවත් කිරීමත් සමග කිලෝග්‍රෑම් 50 සිමෙන්ති කොට්ටයක මිල රුපියල් 1098 දක්වා රුපියල් 93කින් වැඩිවූ අතර කිරි පිටි කිලෝවේ පැකට්ටුවක මිල රුපියල් 1195 දක්වා රුපියල් 250කින් වැඩිවිය. ග්‍රෑම් 400 කිරිපිටි පැකට්ටුවක් රුපියල් 480 දක්වා රුපියල් 100කින් වැඩිවිය. තිරිඟු පිටි කිලෝවක මිල රුපියල් 10කින් වැඩිවූ අතර එහි නියම කරන ලද මිල වූයේ රුපියල් 87කි. එහෙත් එම මිලට පසුගිය කාලයේ වෙළඳපොළේ තිරිඟු පිටි තිබුණේ නැත. මෙම මිල වැඩිකිරීමට පෙර කිරිපිටි සම්බන්ධයෙන් තත්වයද එයම විය. සිමෙන්ති නම් වැඩි මිලටත් සොයා ගැනීමට තිබුණේ නැත. දැන් කිරිපිටි සම්බන්ධයෙන් අලුත් තත්වයක්ද නිර්මාණය වී ඇත. ආනයනික කිරිපිටි පමණක් නොව දේශීය කිරිපිටිද ඒ අනුව නව මිල යටතේ විකිණීමට කටයුතු කරමින් ඇත.

ගෑස් සම්බන්ධයෙන් ගත් කල රජයේ ලිට්රෝ ගෑස් සමාගම සිය කිලෝ 12.5 සිලින්ඩරයේ මිල රුපියල් 2750 දක්වා රුපියල් 1257කින් වැඩිකර පසුව රුපියල් 75කින් එම වැඩිකිරීම අඩුකර එම සිලින්ඩරයේ මිල රුපියල් 2675ක් ලෙස නියම කළේය. කිලෝ 5 සිලින්ඩරය රුපියල් 1101 දක්වා රුපියල් 503කින් වැඩිකර පසුව රුපියල් 30කින් අඩුකර එම සිලින්ඩරයේ මිල රුපියල් 1071ක් ලෙස නියම කළේය. එමෙන්ම කිලෝ 2.5 සිලින්ඩරය රුපියල් 520 දක්වා රුපියල් 231කින් වැඩිකර පසුව රුපියල් 14කින් අඩුකර එම සිලින්ඩරයේ මිල රුපියල් 506 ලෙස නියම කළේය.

ලාෆ්ස් ගෑස් සමාගම කිලෝ 12.5 සිලින්ඩරය රුපියල් 2840 දක්වා රුපියල් 984 කින් වැඩිකර ඇති එම සිලින්ඩරය සඳහා රුපියල් 363ක මිල වැඩිවීමක් පාරිභෝගික අධිකාරියෙන් එම සමාගම ලබා ගත්තේ සති කිහිපයකට පෙරය. එමෙන්ම එම සමාගමේ කිලෝ 5 සිලින්ඩරය රුපියල් 1136 දක්වා රුපියල් 393කින් වැඩිකර ඇති අතර එම සිලින්ඩරය සඳහාද එම අවස්ථාවේදීම පාරිභෝගික අධිකාරියෙන් රුපියල් 145ක මිල වැඩිවීමක් මීට පෙර ලැබුණි.

ඉහත සඳහන් භාණ්ඩවලට වඩා සහල්වල තත්වය වෙනස්ය. ලෝක වෙළඳපොලේ මිල වැඩිවීමවත් රුපියලට සාපේක්ෂව ඩොලරයේ අගය ඉහළ යෑමවත් එයට බලපාන්නේ නැත.

ඒ සම්බන්ධයෙන් සහල් මෝල් හිමියන්ගේ පැහැදිලි කිරීම වූයේ ගොවීන්ගෙන් වී මිලදී ගන්නා මිල අනුව රජයේ උපරිම මිලට සහල් විකිණිය නොහැකි බවය. රජයේ මිල පාලනය අත්හැරීමත් සමග මෝල් හිමියන් රුපියල් 98ක මිල පාලනයට පැවති නාඩු කිලෝවක් රුපියල් 115ක් වශයෙන්ද, රුපියල් 103 මිල පාලනයකට පැවති සම්බා කිලෝවක් රුපියල් 140ක් වශයෙන්ද, රුපියල් 125ක මිල පාලනයකට පැවති කීරි සම්බා කිලෝවක් රුපියල් 165ක් වශයෙන්ද නියම කර ඇත. ඒ සමගම නාඩු වී කිලෝවක් රුපියල් 62.50කටද, සම්බා වී කිලෝවක් රුපියල් 70කටද, කීරි සම්බා වී කිලෝවක් රුපියල් 80කටද මිලදී ගන්නා බව ප්‍රකාශ කර ඇත.

මෙම සියලු භාණ්ඩ වැඩිකිරීම් අතුරින් වැඩිම මිල වැඩිකිරීමක් පෙන්නුම් කරන්නේ ගෑස් මිල වැඩිකිරීම සම්බන්ධයෙන්ය. කිලෝ 12.5 සිලින්ඩරයක රජයේ ලිට්රෝ ගෑස් සමාගමේ මිල වැඩිවීම 84.19%කි. ලාෆ්ස් ගෑස් සමාගම රජය උපරිම මිල අත්හරින්නට පෙර ලබාදුන් මිල වැඩිවීමත් සමග කිලෝ 12.5 සිලින්ඩරයක් සඳහා රුපියල් 1347ක මිල වැඩිවීමක් ලබාගෙන තිබෙන අතර එහි මිල වැඩිවීමේ ප්‍රමාණය 90.22%කි.

අප ප්‍රශ්නයට එළැඹිය යුත්තේ මිල වැඩි කිරීමේ මෙම ප්‍රතිශතයන් සමගය. ඊට හේතුව යම් භාණ්ඩයක් සම්බන්ධයෙන් වෙළඳපොළේ ඒකාධිකාරියක් ඇති යම් සමාගමකට හෝ සමාගම් කිහිපයකට රජය මැදිහත් නොවන්නේ නම් අසාධාරණ මිල තීරණය කිරීමක් කළ හැකි නිසාය. පාරිභෝගික අධිකාරිය නම්වූ මිල නියාමන රාජ්‍ය ආයතනයක් නීතියෙන් ස්ථාපිත කර ඇත්තේ අසාධාරණ ලෙස මිල නියම කිරීමේ මෙවැනි ඒකාධිකාරි තත්වයන් පාලනය කිරීම සඳහාය. මෙතෙක් පාරිභෝගික කටයුතු පිළිබඳ අධිකාරිය කළේ ජන ජීවිතයට එසේ අත්‍යවශ්‍ය වන භාණ්ඩ සඳහා උපරිම මිලක් නියම කිරීමය. අප මේ කතාකරන සෑම භාණ්ඩයකටම එසේ උපරිම මිලක් නියම කර තිබුණි. එහෙත් එම උපරිම මිල අත්හැරියේ ඇයිද යන්න දන්නේ පාරිභෝගික අධිකාරියේ ඉහළම ඇත්තන් හා ඔවුන්ට ඒ සඳහා උපදෙස් දුන් ආණ්ඩුවේ කෙරුම්කාර ඇත්තන් පමණය.

යම් ආනයන භාණ්ඩයක් සම්බන්ධයෙන් උපරිම මිලක් නියම කිරීමේදී බොහෝ විට සලකා බලන්නේ එම භාණ්ඩයේ ලෝක වෙළඳපොල මිල, නැව් ගාස්තු හා රක්ෂණය, වරාය ගාස්තු, රජයේ බදු, දේශීය මෙහෙයුම් පිරිවැය හා ලාභය යන කරුණුය. එම කරුණුත් ආනයනකරු හෝ සමාගම ඉදිරිපත් කරන මේ ආකාරයට නියාමන ආයතනයක් පිළිගත යුතු නැත. සමහර විට ආනයනකරුවෙකු වැඩි ලාභයක් ලබා ගැනීම සඳහා මිලදී ගත් ඇත්ත මිලට වඩා වැඩි අගයක ඉන්වොයිස් ඉදිරිපත් කළ හැකිය. ඒ නිසාම නියාමන ආයතනයක් මේ සියලු කරුණු ගැන සුපරීක්ෂාකාරිව ආනයනකරු ඉදිරිපත් කරන සැපයුම්කාර සමාගම්වල ඇත්ත මිල ගණන් සොයා බලමින් කටයුතු කිරීම වැදගත්ය. එසේ නොවී රජයක් සිය වගකීමෙන් ඉවත්ව කටයුතු කරන අවස්ථාවකදී අපට බොහෝ විට දැකගත හැකි වන්නේ වත්මනේ මෙන් ගෑස් මිල වැඩිවීමේ ආකාරයේ අවස්ථා පමණය.

ඒ එක් පැත්තකි. අනෙක් පැත්ත වන්නේ යම් භාණ්ඩයක් සම්බන්ධයෙන් රාජ්‍ය ආයතනයක් වෙළඳපොළට සම්බන්ධ නම් ඒ මගින්ද පෞද්ගලික අංශයේ වෙළඳ ඒකාධිකාරිත්වයන්ට එරෙහිව කටයුතු කිරීමය.

ගෑස් සම්බන්ධයෙන්ම ගතහොත් රජයේ ලිට්රෝ සමාගම කටයුතු කළ යුත්තේ යම් ලාභයක් ලැබුවත් අධික ලාභයක් නොලබා අනෙක් ආයතනයේ අසාධාරණ මිල නියම කිරීමකට එරෙහිව සිය මිල පවත්වාගෙන යෑමටය. එහෙත් වත්මනේ සිදුවුණේ කුමක්ද? ගෑස් සම්බන්ධයෙන් රජයේ මිල පාලනය ඉවත් කිරීමත් සමග 84.19%ක අධික මිල ඉහළ යෑමක් ලිට්රෝ නම් රාජ්‍ය ආයතනය ප්‍රකාශයට පත් කිරීමය. ලාෆ්ස් සමාගම ඔවුන්ගේ මිල ඉහළ යෑම ප්‍රකාශයට පත්කළේ ඉන්පසුය. ඒ සඳහා ලාෆ්ස් සමාගමට පැකිළෙන්නට හේතුවක් තිබුණේ නැත. මන්ද රජයේ සමාගම මිල වැඩිකිරීම තුළ ඔවුන්ගේ මිල වැඩි කිරීමද සාධාරණීකරණය වන නිසාය.

මෙහිදී අප මතකයට නගාගත යුතු තවත් කරුණු දෙකක්ද තිබේ. ඒ රජයේ ලිට්රෝ සමාගම රජයේ පාලන මිලක් පැවති අවස්ථාවේදී ගෑස් මිල වැඩිවීමක් ඉල්ලා තිබූ බව හා රජයේ පාලන මිල කූට ලෙස අබිබවා යෑමට පාරිභෝගික අධිකාරියේ අවසරයකින් තොරව ඒ වනවිට පැවති පාලන මිලට වඩා වැඩි මිලක් ගෑස් සඳහා අය කිරීම සඳහා ප්‍රිමියම් හයිබි්‍රඩ් නැමැති ගෑස් සිලින්ඩරයක් වෙළඳපොළට නිකුත් කළ බවය.

ඒ අනුව අසාධාරණ වෙළඳපොළ තත්වයන් පාලනයට රජයේ ගෑස් සමාගමේ කිසිදු උත්සාහයක් පසුගිය කාලය පුරා මෙන්ද වත්මනේද දක්නට නැති බව කිව යුතුය. ඒ මගින් තවදුරටත් අපට ප්‍රශ්නයක් මතු කරන්නේ යම් වෙළඳපොළ භාණ්ඩයක් සම්බන්ධයෙන් රාජ්‍ය සමාගමක් තිබීමේ ඵලය කුමක්ද යන්නය.

මතු කරන ප්‍රශ්න එතැනින්ද නවතින්නේ නැත. වෙළඳපොළ තුළ සිදුවන විශේෂයෙන්ම අසාධාරණ මිල වැඩිකිරීම් හා වෙළඳ පිළිවෙත් නියාමනය සඳහා ඇති රාජ්‍ය ආයතනය වන පාරිභෝගික කටයුතු අධිකාරිය කුමකටද යන්නය. අප එසේ කියන්නේ එම ආයතනය පිහිටුවීම සඳහා නීතිගත කර ඇති පනතේ සඳහන් අරමුණු හා බලතල දෙස අවධානය යොමු කිරීමේදීය. පාරිභෝගික කටයුතු පිළිබඳ අධිකාරියේ අරමුණු අතර එම පනතේ සඳහන් වන්නේ,

‘අසාධාරණ වෙළඳ පිළිවෙත්වලට විරුද්ධව පාරිභෝගිකයන් ආරක්ෂා කිරීම සහ පාරිභෝගිකයන්ගේ අයිතිවාසිකම්වලට නිසි සැලකිල්ල දැක්වීමට සහතික වීම’
‘හැකි සෑම විටම, පාරිභෝගිකයන්ට තරගකාරි මිලට භාණ්ඩ හා සේවාවලට ප්‍රමාණවත් ප්‍රවේශයක් ලබාදීමට සහතික වීම’

‘අසාධාරණ වෙළඳ පිළිවෙත්, සීමිත වෙළඳ පිළිවෙත් හෝ වෙළෙන්දන් විසින් සිදුකරන වෙනත් යම් ආකාරයක පාරිභෝගික සූරාකෑම්වලට එරෙහිව සහනයක් ලබාදීම’ යන පාරිභෝගික ආරක්ෂණ වගන්තිය. එහෙත් ඒ කිසිවක් කිරීමට එම පනත යටතේ පිහිටුවා ඇති ආයතනයට මේ මොහොතේ හැකිවී නැත.

ඒ අනුව දඩ ප්‍රමාණය මදි නිසා අසාධාරණ වෙළඳ පිළිවෙත් වැට බැඳීම අසීරු වී ඇති බව කියමින් හා එම දඩ මුදල් වැඩි කිරීමෙන් පසු සියල්ල හරියනවා යැයි කියමින් පසුගිය දිනෙක සංශෝධනයට ලක්කළ මෙම පනතත් ඒ යටතේ පිහිටුවා ඇති පාරිභෝගික කටයුතු පිළිබඳ අධිකාරියත් තිබීමෙන් ඵලක් නැති බව පැහැදිලිය. සියල්ල වෙළෙඳුන්ට හා වෙළඳපොලට රිසි සේ කර ගැනීමට ඉඩ හරිනවා නම් පාරිභෝගික කටයුතු පිළිබඳ අධිකාරි පනත අහෝසි කළ යුතු අතර පාරිභෝගික කටයුතු පිළිබඳ අධිකාරිය විසුරුවා හැරිය යුතුය.■