හිපි ජනතාව තේ පැන් සැල්වල අලස සුවයෙන් කල් ගෙව්වා, කාන්තාවන් ප්‍රසිද්ධියේ දුම් බිව්වා, ඔවුන් නිදහසේ කෙටි ඇඳුම් ඇන්දා, වාහන පැදවූවා, නීතිඥවරියන් සහ වෛද්‍යවරියන් ලෙස රජයේ රැකියා කළා. එය වෙනස්ම සමාජයක්.
ලෝකයේ සෙසු බොහෝ දෙනෙකු මෙන් ඇෆ්ගනිස්තානු ලේඛක කලෙඩ් හොසෙයිනි ද පසුගිය දිනෙක තම මව්බිම නැවතත් තලේබාන්වරුන් අතට පත් වන සැටි වේදනාවෙන් සහ බියගත් දෑසින් බලා සිටි‍යේය.
1980 වසරේ සිට ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ ජීවත් වුවද ඔහු උපත ලද්දේ ඇෆ්ගනිස්තානයේ කාබුල් නුවරය.
පාඨක ප්‍රජාව අතරේ ඉතා හොඳින් අලෙවි වුණු ඔහුගේ පළමු නවකතාව වන The Kite Runner කෘතිය ප්‍රකාශයට පත්කළේ, 9/11 ප්‍රහාරයෙන් සහ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය විසින් ඇෆ්ගනිස්තානය තුළ සිදුකළ හමුදා මෙහෙයුම් ආරම්භවීමෙන් වසර දෙකකට පසුය. 2003 වසරේදීය. ඇෆ්ගනිස්තානයේ ප්‍රතිවිරුද්ධ සමාජ අන්තයන් දෙකකට අයත් අමීර් සහ හසාන් නම් තරුණයන් දෙදෙනාගේ ජිවිත, එරට රුසියානු ආක්‍රමණයෙන් පසු වෙනස් මාර්ගවල ගමන් ගැනීම පිළිබඳ කතාන්දරයක් එම කෘතියට ඇතුළත් වී තිබුණු අතර එය ලොව පුරා මිලියන ගණනාවක පාඨකයන් අතරේ මහත්සේ ජනප්‍රසාදයට පත් වුණු සාහිත්‍ය නිර්මාණයක් බවට ද පත් විය.
ඔහු ඉන් පසු ප්‍රකාශයට පත් කළA Thousand Splendid Suns iy And the Mountains Echoed යන කෘතිද අඩු වැඩි වශයෙන් ඇෆ්ඝනිස්තානය පිළිබඳ කියැවුණු සාහිත්‍ය කෘති වන අතර එම නිර්මාණද පාඨකයා අතර ඉමහත් ජනාදරයට පත් විය.
හොසෙයිනි දශක ගණනාවක් තිස්සේ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ ජිවත් වෙයි. පහුගිය දිනවල මාධ්‍යවේදීන් සමඟ කරන සංවාද හරහා ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයත්, ලොව සෙසු රටවලු‍ත් ඇෆ්ඝනිස්තානය පිළිබඳ අසා ඇත්තේ මරණය සහ විනාශය නම් සන්දර්භය තුළින් මිස, එහි ජනතාව තුළින් එම රට පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබාගැනීම ඉතා කලාතුරකින් සිදුවන්නේය යන කාරණය සම්බන්ධයෙන් ඔහු තම සිත් තැවුල නිරන්තරයෙන් කියාපෑවේය.
“ඇෆ්ඝනිස්තානය පිළිබඳ පළවුණු බොහෝ වාර්තා දෙස අප බලන්නේ නම්..” ඔහු පවසයි. “එම වාර්තාවලින් කියැවෙන්නේම ප්‍රචණ්ඩත්වය, අවතැන් වීම, මත්ද්‍රව්‍ය වෙළඳාම, තලේබාන්වරු, ඇමරිකානු මෙහෙයුම් වැනි අඳුරු දේ ගැන. ඇෆ්ඝනිස්තානු ජනතාව ගැන කියැවෙන දේවල් ගැන අපි දැනගන්නෙ ඉතාම යන්තමින්.”
මෙම කාරණය එනම්, ඇෆ්ඝනිස්තානු ජන ජීවිතය ගැන දැන ගැනීමට ලොව පුරා මිලියන ගණනක් පාඨකයෝ ඔහුගේ සාහිත්‍ය කෘති කියවීමට නැඹුරු වූහ. එහෙත් හොසෙයිනි එම ප්‍රවණතාව තුළ තමන්ට වාසි අවාසි දෙකම ඇති බව පවසන්නේ, තමාවත් තම සාහිත්‍ය කෘතිවත් තම මව්බිම නියෝජනය කරන දේ ලෙස සැලකිය යුතු නැති බව මතක් කර දෙමිනි. එහෙත් ඔහු මෙසේ කියයි: “ඒත් මට මගේ මව්බිමේ අනාගතය සම්බන්ධයෙන් දැක්මක් තියෙනවා, ඒ වගේම ඇෆ්ඝනිස්තානයේ සිදුවන්නේ කුමක් දැයි යන්න පිළිබඳ තදබල හැඟීමක්ද මට තියෙනවා”
ඇෆ්ඝනිස්තානය තලේබාන්වරුන් නැවත අල්ලා ගැනීමත් සමඟ කලෙඩ් හොසෙයිනි නම් ඇෆ්ඝනිස්තානු ලේඛකයා ඒ පිළිබඳ සිතන්නේ කුමක්දැයි දැන ගැනීමට බොහෝ මාධ්‍ය ආයතන විසින් උනන්දුවක් දක්වා තිබිණි. මෙහි දක්වා ඇත්තේ ඔහු ජනමාධ්‍යවේදීන් කිහිප දෙනෙකු සමඟ කරන ලද සංවාදවල උපුටාගත් අදහස් කීපයක සංක්ෂිප්ත පරිවර්තනයකි.
■ සුභාෂිණී චතුරිකා
ඇෆ්ඝනිස්තානයේ අනාගතය පිළිබඳ ඔබට තිබුණු අවබෝධය කාලයත් සමඟ වෙනස් වුණේ කොහොමද?
මම ඇමරිකාවට ගොස් වසර විසි හතකට පසු, මුල්වරට 2003 වසරේ මුල් භාගයේ ඇෆ්ඝනිස්තානයට ආපසු ආවා. ඒ කාලේ සැබවින්ම එහි කැරලිකාරී නැඟිටීම් තිබුණේ නැහැ. එය අර්ධ-ජෙ‍‍ෆසර්නියානු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් සම්බන්ධයෙන් ඇති වුණු ඉක්මන්කාරී සුබවාදයක් තිබුණ යුගයක්. රට තුළ ලිංගික සමානාත්මතාව, ගැහැනු දරුවන් සහ කාන්තාවන්ගේ අයිතීන් සම්බන්ධයෙන් ප්‍රගතිශීලි වෙනස්කම් ඉතා කඩිනමින් සිදුවෙමින් තිබුණා. ජනතාවට දේශපාලනික ක්‍රියාවලියට වඩාත් විවෘත ලෙස සහභාගි වීමට අවස්ථාව සැලසී තිබුණා.
කාලයත් එක්කම අපේ අපේක්ෂාවන් ඒ අනුරූපව වෙනස් වුණා. දූෂණ වංචා සහ වෙනත් කාරණා මැද්දේ, ඒවා බොල් හීන වුණත්, අපි අඩු තරමේ අපේක්ෂා කළා මැද මාවතක මොකක්‍ හෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ගැන. ඒ වගේම නගර තුළ ඇෆ්ඝනිස්තානුවන්ට ආරක්ෂාව තිබුණා. අවුරුදු විස්සක් පුරා ඇෆ්ඝනිස්තානය තුළ ගොඩක් දේ දියුණු වුණා, මේ තත්වය අප තුළ අපේක්ෂාවන් වර්ධනය කළා. ඒත් පහුගිය වසර කීපය තුළ ඒ බලාපොරොත්තු එකිනෙක වියැකෙන්න පටන් ගත්තා. මේ ගෙවුණු අන්තිම දවස් කියන්නෙ ඒ අපේක්ෂාවන් සියල්ලම සිඳදැමුණු කාලයක්.
එහි ඔබේ ළමා කා‍ලයේ මතකය මොන ව‍ගේද?
ඒ වෙනස තරමක් විස්මයකාරී. හිපි ජනතාව තේ පැන් සැල්වල අලස සුවයෙන් කල් ගෙව්වා, කාන්තාවන් ප්‍රසිද්ධියේ දුම් බිව්වා, ඔවුන් නිදහසේ කෙටි ඇඳුම් ඇන්දා, වාහන පැදවූවා, නීතිඥවරියන් සහ වෛද්‍යවරියන් ලෙස රජයේ රැකියා කළා. එය වෙනස්ම සමාජයක්. කාබුල් කියන්නෙ සමෘද්ධිමත් වෙමින් පැවති නගරයක්, අනෙක ගතානුගතික ආගමික වාතාවරණයක් යටතේදී පවා තරමක නිදහස්වාදී ලක්ෂණ දැරූ නගරයක්.
එය දැන් අවුරුදු හතළිහක් තිස්සේ කුඩා දරුවෙකුට පවා ලොකු මහත් වෙන එක හිතන්නවත් බැරි ඉතාම දුෂ්කර රටක්, ඒත් මට එහි ඉතාමත් සුන්දර ළමා කාලයක් තිබුණා. මම ඇත්තටම ඒ යුගයේ ඇෆ්ඝනිස්තානයේ ජිවත්වෙන්න ලැබීම ගැන ජීවිතයට කෘතඥවෙනවා. පහුගිය දවස් කිහිපයේ අප දුටුවෙ මගේ රට සෝවියට්වරුන් විසින් ආක්‍රමණය කිරීම නිසා ආරම්භ වුණු සිද්ධි දාමයේ උච්චතම සහ අවදානම්කාරී අවස්ථාවක්. ඒ සිදුවීම් ආරම්භ වීමට පෙර අවසන් වසර කීපයේ රට තුළ පැවැති සාමකාමී බව සහ ස්ථාවරබව මට අත්විඳින්නට හැකි වුණා.
තලේබාන්වරු මේ විදියට නැවතත් ඇෆ්ඝනිස්ථානයේ බලය පැහැර ගනිවී කියන අදහස ගැන ඔබ කවදා හෝ සිතා තිබුණාද?
මම ඇෆ්ඝනිස්තානයට ඇවිත් එහි ජනතාව එක්ක කතා කරද්දී හරිම පුදුමසහගත විදියට ඒ හැම දෙනාම දැරුවේ එකම අදහසක්. ඇමරිකානුවන් රට අත් හැර ගිය පසු ඇෆ්ඝනිස්තානු රජයක් විසින් ඔවුනට රැකවරණය ලබා දේවි යන විශ්වාසය ඔවුන් කිසිවෙකුට තිබුණේ නැහැ. එය ඇත්තටම වසර කිහිපයකට පසු සැබෑවක් බවට පත් වුණා.
බහුතරයක් ඇෆ්ඝනිස්ථානු ජනතාව හිතුවේ ජ්‍යාතන්තර හමුදාව නොමැති විටෙක එහි ආණ්ඩු බලය තලේබාන් වැනි කැරලිකාරී කණ්ඩායම් අතට පත් වෙනු ඇති බවයි. මම ඇත්තටම හිතුවේ නෑ මේ තරම් ඉක්මනින් ඒ දේ සිදුවෙයි කියලා. ඒත් දවස් එකොළහක් වැනි කෙටි කාලයක් ඇතුළත රට තලේබාන්වරු අතට පත් වුණා. එය පුදුමාකාරයි.
සාහිත්‍යය ඇසුරු කරන්නන් ඇෆ්ඝනිස්තානු ජනතාවත්, ඇෆ්ඝනිස්තානයත් නිවැරදිව තේරුම් ගැනීමට කියවිය යුත්තේ මොනවාද?
ඔවුන් ඉතිහාසය පිළිබඳ ලියැවුණු පත පොත කියැවිය යුතුයි. ඔවුන් ඇෆ්ඝනිස්තානය සහ එහි ජනතාව පිළිබඳ හොඳින් දන්නා ගත්කතුවරුන් ලියූ පොත් කියවිය යුතුයි. ඔවුන් ඒ සම්බන්ධයෙන් විශ්වාසය තබා ඇත්තේ මගේ සාහිත්‍ය කෘති මත. එහි වරදක් නෑ, එහෙත් ඇෆ්ඝනිස්ථානු ජන ජිවිතය නියෝජනය කිරීමේ අදහසක් මට කවදාවත් තිබුණේ නැහැ. මම හිතන්නෙ මගෙ පොත්වලට වඩා ඇෆ්ඝනිස්තානු ජිවිතය ගැඹුරට කණින ඉතිහාස පොත් සොයාගෙන කියවා එම ඉතිහාසය ඔවුන් හොඳින් දැනගත යුතුයි කියන එකයි.
ඒත් ඔබේ පොත්වලට ඉල්ලු‍ම වැඩි වෙලා. ඔබගේ පොතක් පළමුවරට කියවන්නෙකු විසින් දැනසිටිය යුතුය යැයි ඔබ සිතන කිසිවක් ති‍බෙනවාද?
ඒ සාහිත්‍ය කෘතිවල තියෙන්නෙ කතාන්දර. ඒ වගේම ඒ කෘතිවල තියෙන්නෙ 1980 වසරේ සිට පිටුවහලේ ජිවත්වෙන කෙනෙකුගේ දැක්ම. සල්මන් රුෂ්ඩි වරෙක කිව්වා, පිටුවහලේ ජිවත්වෙන කෙනෙකු තම මව්බිම දකින්නෙ බිඳුණු කැඩපතක් තුළින් කියලා, එය මා සම්බන්ධයෙනුත් නිවැරදියි. පාඨකයා මා ඇෆ්ඝනිස්තානු තානාපතිවරයෙකු හෝ නියෝජිතයකු බවට පත් කර ගැනීමේ අත්වැරැද්දෙන් ඈත් කර තැබීමට මම නිතරම පරිස්සම් වෙලා ති‍බෙනවා. මොකද මම සෑහෙන කාලෙක සිට එහි ජිවත් වෙලා නැහැ.
ඒත් මට මගේම දැක්මක් තියෙනවා. මට ඇෆ්ඝනිස්තානේ මොනවද සිද්ධ වෙන්නෙ කියන එක ගැන තදබල හැඟීමක් තියෙනවා, මට එහි ජනතාව, භූමිය, සංස්කෘතිය, එහි ඉතිහාසය සහ උරුමය පිළිබඳ ගැඹුරු ආදරයක් වගේම ඒ සියල්ල හා භාවමය බැඳීමක් තියෙනවා. මම ඇත්තටම විශ්වාස කරනවා මාධ්‍ය මඟින් ඇෆ්ඝනිස්තානය යනු ත්‍රස්තවාදයට හෝ තලේබාන්වරුන්ට, අබිං වෙළඳාමට සහ අපරාධ දාමවලට තෝතැන්නක් ලෙස නිතරම ඉස්මතු කොට දක්වන ආකාරයේ දැක්මකට තරමක් එහා ගිය යමක් මගේ පොත්වලින් නිරූපණය කරනවා කියා.
ඇත්තටම ඇෆ්ඝනිස්ථානයේ තව බොහෝ දේ තියෙනවා. එය චාම් කාරුණික, උණුසුම් සත්කාරයට ළැදි ආදරණීය මිනිසුන් ඉන්න ඉතා ලස්සන රටක්. ඇෆ්ඝනිස්ථානය දැකපු හැමදෙනාම කියන්නෙ “මම ලෝකයේ ගොඩක් තැන්වලට ගිහින් තියෙනවා, ඒත් ඇෆ්ඝනිස්ථානය වගේ තැනක් මීට කලින් දැකලා නෑ” කියන කාරණය.
එය ඉතා විශේෂ ස්ථානයක්. එය භෞතිකව වගේම එහි ජිවත්වන මිනිසුන්ද සුන්දරයි. ඔබ වරක් එය දැන ගත් විට, ඔබ වරක් එහි රසය වින්ද විට, ඔබ වරක් එහි මිනිසුන් ඇසුරු කළ විට, ඒ වගේම එහි පාන් සහ තේවල රසය වින්ද විට එහි ඛේදජනක තත්වය, රූපවාහිනියෙන් පෙන්වන දේවල් ඔබ අත්විඳි දේවලට වඩා වෙනස්ම මානයක පවතින බව ඔබ තේරුම් ගන්නවා. එවිට ඔබට එය පෞද්ගලික යමක් වගේම, ඒ වගේම අතිශයින් වේදනාකාරී දෙයක් බවට පත්වෙනවා.
ඔබ හිතන විදියට මේ මොහොතේ පාඨකයා විසින් කියවිය යුතු වෙනත් ඇෆ්ඝනිස්තානු ලේඛක ලේඛිකාවන් කවුද?
ෆරීබා නවා. ඇය ජනමාධ්‍යවේදිනියක්, විස්මයජනක ලේඛිකාවක්. ඇයOpium Nation (Child Brides, Drug Lords and One Woman’s Journey Through Afghanistan) නම් කෘතියක් ලීවා. එය පවුලක මතක සටහන් මත පදනම්ව ඇෆ්ඝනිස්තානයේ මත්ද්‍රව්‍ය වෙළඳාම පිළිබඳ ලියැවුණු කෘතියක්. එසේම වසර තිහක පමණ කාලයක් පුරා ඇෆ්ඝනිස්තානය සම්බන්ධ යථා දෘෂ්ටිය එම කෘතිය විසින් සපයා දෙනවා.
ඒ වගේම ඇෆ්ඝනිස්තානු ඉතිහාසය පමණක් නොව, ඇෆ්ඝනිස්තානු ජනජීවිතය ගැන තේරුම් ගැනීමට අවශ්‍ය කිසිවෙකු වේ නම්, මම නිර්දේශ කරනවා තමීම් අන්සාරිගේ West of Kabul, East of New York කෘතිය කියවන්න කියලා.
මේ මොහොතෙ ඇෆ්ඝනිස්තානේ කිනම් පිරිසකගේ හඬද නොසලකා හැරුණේ?
මම ගොඩක්ම සිත් තැවුලට පත් වෙන්නේ අන්න ඒ කාරණාව ගැන තමයි. මේ මොහොතේ වඩාත් නොසලකා හැරුණු තත්වයට පත් වෙන්නෙ කාන්තාවන්ගේ හඬ. 1990 වසරේ තලේබාන්වරු ඇෆ්ඝනිස්තානයේ බලය අල්ලා ගත් විට, කිසිදු ආකාරයේ සමාජීය කාර්යයක යෙදීමට විශේෂයෙන් කාන්තාවට ඉඩ තැබුවේ නෑ. ඒ නිසා කාන්තාවක් ලෙස ජීවත් වීමට ඉතාමත් නරකම ස්ථානය ඇෆ්ඝනිස්තානය බවට පත් වුණා.
තලේබාන්වරු මේ මොහො‍තේදි නිවැරදි දේවල් කියමින් ඉන්නවා, මමත් අපේක්ෂා කරනවා තලේබාන්වරු ඔවුන්ගේ හඬ නිහඬ නොකරයි කියලා. ඇෆ්ඝනිස්තානු කාන්තාවන් තමයි මම දන්න වඩාත්ම නිර්භීත, අතිශය කටුක තත්වයන්ට ඔරොත්තු දීමට සමත්, එමෙන්ම වඩාත්ම ධෛර්යසම්පන්න ජන කොට්ඨාසය. මට ඔවුන් පිළිබඳ තිබෙන්නෙ දැවැන්ත ගෞරවයක්.
ඔබට අනුව මේ මොහොතේ වඩාත් පැහැදිලිව ඇෆ්ඝනිස්තානය සම්බන්ධයෙන් සෙසු ලෝකය තේරුම්ගත යුත්තේ කුමක්ද?
ඇෆ්ඝනිස්තානු ජනතාව ඉන්නෙ යුද්ධයෙන් විඩාපත් වෙලා. ඔවුන්ට දැන් හොඳටම මහන්සියි. ඔවුන් වසර හතළිහක් තිස්සෙ මේ කැරලි කෝලහාල, අවතැන්වීම් සහ එකකට එකක් පසුව එන අර්බුදයන් අස්සේ ජීවත් වුණා.
මම ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාවගෙන් ඉල්ලා සිටින්නේ මේ උණුසුම පහව ගිය පසුව ඔවුන්ට පිටුපාන්න එපාය කියන එක. තව මිලියන ගණනාවක් ජනතාව එහි හිරවෙලා ඉන්නවා.
ඇමරිකාව පහුගිය වසර විස්ස පුරා අපව ඔවුන්ගේ කොටස්කරුවන් ලෙස හැඳින්වූවා, එහෙත් අවසානයේ ඔවුන් අප අත්හැරියා. දැන් එහි සිටින මිලියන ගණනක් ඇෆ්ඝනිස්තානු ජනතාව වසර විස්සක් තිස්සේ රට ක්‍රමානුකූලව ප්‍රචණ්ඩත්වයටත් ත්‍රස්තවාදයටත් බිලිදුන් පිරිසකගේ අනුකම්පාව යටතට පත් කරලා.
මම හිතන්නෙ මේ මොහොතේ මහා මිනිස් ගඟක් දේශ සීමා වෙත ගමන් කරමින් ඉන්නවා, ඒ ම්ලේච්ඡත්වයෙන් බේරී පලා යාමේ අරමුණින්. මේ ජනතාවට නිදහස් භූමියක් වෙත ගොස් දේශපාලන රැකවරණය ලැබීමටත් ජිවිත ආරක්ෂා කරගැනීමටත් හැකියාව ලැබිය යුතුයි. ඒ නිසා මම ඉල්ලා සිටිනවා ඔවුන්ගේ ආරක්ෂාව පිළිබඳ ක්‍රියා කරන සංවිධානවලට හැකි පමණ සහය දෙන්නැයි කියා.■
මුලාශ්‍ර: නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් සහ සීඑන්එන් වෙබ් අඩවි
