No menu items!
20.3 C
Sri Lanka
24 November,2024

සංවර්ධනය ඉතා පැරණි තැනකින් අල්ලගෙන ඉන්නේ – මහාචාර්ය ආශු මාරසිංහ

Must read

  • එතුමා ගම සමඟ පිළිසඳරක් එකට ගිහින් පුතාලාට මොනවාද ඕනෑ කියලා, පුස්තකාලෙට පොත් සාම්පලයක්, පිට්ටනියක් දෙනවා. ඇලඩින්ගේ පුදුම පහන වගේ බොරු සංදර්ශන කරන එක වැරදියි.

අධ්‍යාපන ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා අලුතින් ප්‍රතිපත්තියක් හදන්න කියලා මහජන යෝජනා පවා ඉල්ලලා තියෙනවා. ඒත්, ඔබ සභාපති ධුරය දැරූ පාර්ලිමේන්තුවේ අධ්‍යාපනය පිළිබඳ ආංශික අධීක්ෂණ කාරක සභාවෙන් ලංකාවේ අධ්‍යාපනය වෙනස් කරලා රටේ ආර්ථිකය උඩු යටිකුරු කරන්නට සැලසුමක් ඉදිරිපත් කළා නේද?
අපි අවුරුදු තුනහමාරක් තිස්සේ අධ්‍යයනය කරලා වාර්තාවක් හැදුවා. ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතා පාර්ලිමේන්තුව ඇමතූ දවසේ පාර්ලිමේන්තුවට ඒක ඉදිරිපත් කළා. එදා පාර්ලිමේන්තුවේදී කතා කළේත් මමයි එතුමායි විතරයි. එදා ඒ වාර්තාවේ තිබුණේ ස්ටෙම් අධ්‍යාපනය පුළුල් ලෙස ක්‍රියාත්මක කිරීම ගැන. ඒ කියන්නේ විද්‍යාව, තාක්ෂණය, ඉංජිනේරු, ගණිත අංශවල. අපි කිව්වේ ස්ටෙම් විෂයන් ඉගෙනගන්නා ප්‍රමාණය සීයට 38 සිට අවුරුදු දහයක් ඇතුළත සීයට 60ක් දක්වා වැඩි කරන්න කියලා. ඒ දස අවුරුදු සැලසුම අනුව 2030 වන විට ලංකාව දැවැන්ත ආර්ථික පරිවර්තනයක් සඳහා ගමන් කරනවා. ස්ටෙම් විෂයන් හදාරන සංඛ්‍යාව සීයට එකකින් වැඩි වෙද්දී, දළ ජාතික නිෂ්පාදනය වැඩි වෙනවා. ඒ අනුව විශාල පරිවර්තනයක් අපේ දළ ජාතික නිෂ්පාදනයේ සිදු කිරීමට නියමිතයි. භාණ්ඩ හා සේවා මත පදනම් වූ ආර්ථිකයක් වෙනුවට දැනුම මත පදනම් වූ ආර්ථිකයක් දක්වා රට මාරු කරන්නයි ඒ සැලසුම. ආචාර්යවරුන්, මහාචාර්යවරුන් විශාල පිරිසක් එක්ක කතා කරමින්, ලොකු සටනක් කරලයි මේ වාර්තාව හැදුවේ. මේ වාර්තාව පාර්ලිමේන්තුවේ ආණ්ඩු පක්ෂයේ සහ විපක්ෂයේ මන්ත්‍රීවරුන්ගේ සහභාගිත්වයෙන් හැදූ එකක්. ඒ නිසා අපි ඉල්ලන්නේ අපේ ශ්‍රමය අපතේ යවන්න එපා. අලුත් වාර්තා හදන්න කියලා දීර්ඝ වශයෙන් කාලය කා දමන්න එපා. මේ වාර්තාව මත පදනම් වෙලා වැඩ පටන්ගන්න. මොන ආණ්ඩුව ආවත් අලුතින් ප්‍රතිපත්ති හදන්න පටන්ගන්නවා. අවුරුදු ගණන් නාස්ති කරනවා.

ඒ කාරක සභා වාර්තාව කියවද්දී වැටහෙනවා, ඒ යෝජනාවලියේ සඳහන් ආකාරයට ලංකාව දැනුමේ දේශයක් කිරීම දියුණුවේ යතුර බව..
තවදුරටත් අපේ රටට අවශ්‍ය ආණ්ඩුවෙන් තමන්ට රැකියා ඉල්ලන උපාධිධාරීන් නෙවෙයි. දැන් ඕනෑ විශ්වවිද්‍යාලයෙන් එළියට ගිහින්, මගේ යටතේ වැඩ කරන්න තව දහ දෙනෙක් දෙන්න කියලා ආණ්ඩුවෙන් ඉල්ලන උපාධිධාරීන්. රැකියාවක් ඉල්ලනවා වෙනුවට රැකියා සපයන උපාධිධාරීන්. දැන් ආර්ථික විප්ලවයක් ගැන කතා කරනවානේ. දැන් ආර්ථික විප්ලවයට ලොකු කර්මාන්තශාලා හදන්න ඕනෑ නැහැ. දැනුමයි ස්මාර්ට්ෆෝන් එකකුයි විතරයි ඕනෑ. ස්මාට්ෆෝන් තියාගෙන දහ දෙනෙකුට විතර රැකියා දීලා ඩොලර් මිලියන ගණන් ලංකාවට ගේන අය ඉන්නවා. අපට ඕනෑ විසිඑක්වැනි ශතවර්ෂයට අවශ්‍ය දැනුම. මේවා සියල්ල ගැන අපේ වාර්තාවේ තියෙනවා.

ගෝලීය ආර්ථිකයේ අලුත්ම ප්‍රවණතා විදියට යාන්ත්‍රික ඉගෙනුම් සහිත කෘත්‍රිම බුද්ධිය, ජාන සංස්කරණය, අභ්‍යවකාශ ක්ෂේත්‍රයේ සම්පත් කැණීම හා අභවකාශ සංචාර ආදිය පෙනෙන්නට තිබෙනවා. ජෙෆ් බේසෝස්, ඊලෝන් මස්ක්, රිචඩ් බ්‍රැන්සන් වැනි ලෝක ධනවතුන් තවදුරටත් ඛනිජ තෙල් ක්ෂේත්‍රය වෙනුවට අභ්‍යවකාශ තාක්ෂණය ගැන හොයනවා. මේ ඉස්සර වාණිජමය අරමුණු සහිතව කවුරුත් යොමු වූ ක්ෂේත්‍ර නෙවෙයි නේද?
මම 2004 දී ආචාර්ය උපාධිය වෙනුවෙන් කෘත්‍රිම බුද්ධිය ගැන පර්යේෂණ කළා. ඒ කාලයේ මම හිතුවේ නෑ කෘත්‍රිම බුද්ධිය කවදාවත් එදිනෙදා ආර්ථිකයට වැඩක් තියේවි කියලා. මම ඉගෙනගත්තේ හැඟීම් බුද්ධිය එක්ක ක්‍රියා කරලා යාන්ත්‍රික ඉගෙනුම් එක්ක වැඩ කරන විදිය. අපට හිතුණේ නෑ මේවා අපේ දැනුමට මිස, ප්‍රායෝගිකව වැඩක් වේවි කියලා. ඒ කාලයේ අභ්‍යවකාශය ගැන ඉගෙනගත් අයට පවා ඒක හිතෙන්න ඇති.
විශ්වවිද්‍යාලවල හා පර්යේෂණ ක්ෂේත්‍රවල මිස ඒ ක්ෂේත්‍ර ඉගෙනගත් අයට රස්සා තිබුණේත් නෑ..
ඒත් අද නැනෝ තාක්ෂණය, අභ්‍යවකාශ තාක්ෂණය ආදිය සියලු රැකියා ක්ෂේත්‍ර වෙනස් කරලා තියෙනවා. හතරවැනි කාර්මික විප්ලවය කියන්නේ ඕකටනේ. පළවැනි, දෙවැනි කාර්මික විප්ලවයන්හිදී තිබුණේ දැවැන්ත කර්මාන්තශාලා. තුන්වැනි කාර්මික විප්ලවයේදී පරිගණක තාක්ෂණය ආවා. අද හතරවැනි කාර්මික විප්ලවයේදී මොබයිල් ෆෝන් එකක් විතරක් තියාගෙන කර්මාන්තශාලාවක කටයුතු තනියම කරන්න පුළුවන් තරම් වෙනස්. අපි ලෝකයට දෙන්න ඕනෑ එවැනි උපාධිධාරීන්. ලංකාවේ විද්‍යාව, ගණිතය, තාක්ෂණය සීයට තිස්අටක් නම්. සීයට හැටදෙකක් තියෙන්න ඕනෑ කලා වාණිජ්‍ය විෂයන්ගේ නම් අපි යළි හිතන්න ඕනෑ.

කලාව, සාහිත්‍ය, ඉතිහාසය ප්‍රතික්ෂේප කරනවාද?
නැහැ. මම කියන්නේ කලා විෂයන් නවත්වන්න කියලා නෙවෙයි. ඒවා කරන ළමයින්ටත් කෘත්‍රිම බුද්ධිය, නැනෝ තාක්ෂණය ගැන උගන්වන්න පුළුවන්. ඒ වගේම ඕනෑ විෂයක් ඉගෙනගන්නා අයට කලා, සාහිත්‍ය දැනුම දෙන්නත් ඕනෑ. ඒත්, අපේ රටේ බොහෝ විශ්වවිද්‍යාල පාඨමාලා වැඩක් නෑ. උපාධිධාරීන් එළියට දාලා රැකියා දියව් කියලා ඉල්ලන්න ඕනෑ නැහැ.

විද්‍යා, ගණිත ක්ෂේත්‍රවල පවා ගොඩනැගිලි ඉදිකරන ඉංජිනේරුවන් හෝ එදිනෙදා රැකියා කරන විද්‍යා උපාධිධාරීන් නිපදවලා වැඩක් නෑ..
දැන් ඒ ක්ෂේත්‍රවල පවා තාක්ෂණය එක්ක සම්බන්ධ වූ වෙනත් විෂයන් ලෝකයට ඇවිල්ලා තියෙනවා. තාක්ෂණය දියුණු වෙන වේගයෙන් විෂයන් පුළුල් වෙනවා. දැන් රොබෝ තාක්ෂණය සම්පූර්ණ වෙනස් විෂයක්. නැනෝ තාක්ෂණය අලුතින් ඇවිත්. දැන් ලෝකයම පරිසර හිතකාමී තාක්ෂණයක් ගැන හිතනවා. එවැනි පසුබිමක හරිත තාක්ෂණය හෙවත් ග්‍රීන් ටෙක්නොලොජි කියන පුළුල් විෂය ඇවිල්ලා තියෙනවා. මේ වෙද්දී ගෝලීය උෂ්ණත්වය වැඩි වීම ගැන පර්යේෂණ කරන පිරිස් වැඩි වෙලා තියෙනවා. ලෝකය අලුතින් දකින තරුණ පරම්පරාව වෙනුවෙන් ආකර්ෂණීය පාඨමාලා හැදීමේ අවශ්‍යතාවක් තියෙනවා. ඒත් වෙලාවකට අපි අදහස් ගන්න ඕනෑ විශ්වවිද්‍යාල ඇතුළේ ඉන්න ශිෂ්‍යයන්ගෙන්. මොකද, එයාලා තමයි ලෝකයේ දියුණුව එක්ක වෙනස් වෙන්නේ. සමහර යල් පැන ගිය මහාචාර්යවරුන්ට අලුත් ලෝකය තේරෙන්නේ නෑ. තව අතුරු ප්‍රශ්නයක් තමයි සමහර ආචාර්ය, මහාචාර්යවරුන් දැනුමෙන් අලුත් වෙලා නැතිකම. එයාලා උගන්වන්න දන්නේ පරණ පොතේ තියෙන දේ විතරයි. පොත නැති වුණොත් මොනවත් උගන්වන්න බැරි වෙනවා. එයාලා අලුත් තීන්දුවලට බාධා කරනවා. මහාචාර්යවරුන් විදියට අපි කෘත්‍රිම බුද්ධිය ගැන සිසුන්ට උගන්වද්දී, අපටත් එහා ගිහින් ඒ සිසුන් ඉගෙනගන්නා තරම වැඩියි. ඒක නිහතමානීව බාර ගන්න අපට හැකි වෙන්න ඕනෑ. පරම්පරාවෙන් පරම්පරාවට දැනුම යනවා. අධ්‍යාපන ක්ෂේත්‍රයේ ඒ නිහතමානීකම තිබුණ රටවල් දියුණු වෙලා තියෙනවා.

හැමෝම විශ්වවිද්‍යාලයට යන්නේ නැහැ..
තාක්ෂණ දැනුම ලබාදීම සඳහා තාක්ෂණ අධ්‍යාපනය වැඩි කරන්න ඕනෑ. මීට කලින් අපේ ආණ්ඩුව කාලයේ දහතුන වසර අනිවාර්ය කළා. එයින් බලාපොරොත්තු වුණේ සාමාන්‍යපෙළ අසමත් සිසුන්ට පවා දහතුන වසර දක්වා තාක්ෂණය සඳහා අවශ්‍ය ඥානය ලබා දෙන්න. පුහුණුව ලත් ශ්‍රමිකයන්ට ලොව පුරා රැකියා අවස්ථා තියෙනවා. දැන් ජපානයට පුහුණුව ලත් සාත්තු සේවිකාවන් දහදාහක් විතර යවන්න අවස්ථාව හැදෙනවා. ඒ හැකියාව තියෙන සාත්තු සේවිකාවන් අධ්‍යාපන ක්‍රමයෙන් හැදිලා නෑ. කාර්මික ශිල්පීන්ට අවස්ථා විවර වෙනවා. ඒ වෘත්තිකයන්ගෙන් ජාත්‍යන්තරය ජය ගැනීමට අවස්ථාව ලැබෙනවා.

උසස්පෙළට විෂයන් තෝරාගැනීමේදී කොළඹ පාසල්වල සිසුන් පහසුකම්වල සීමා එක්ක ගණිත, විද්‍යා විෂයන් කරනවා. ගමේදී පහසුකම් අඩු නිසා කලා විෂයන් කරනවා. ඒත් විෂයන් තෝරාගන්නේ සිසුන් ස්වකැමැත්තෙන්..
ඒ යොමු වීමේ ප්‍රවණතා වෙනස් කරන විදිය තමයි අධීක්ෂණ කාරක සභා වාර්තාවේ තියෙන්නේ. මූලික වෙනස්කමක් තමයි හැම පාසලකම විද්‍යා ගණිත ගුරුවරුන් වැඩි කිරීම. හැම පාසලකටම ඒ ගුරුවරුන් වැඩි කරන්න ඕනෑ. කැමති විෂයක් හැදෑරීමේ අයිතිය ළමයින්ට දෙන්න ඕනෑ. පහසුකම් සීමා නිසා ළමයින්ට තෝරාගැනීම් සීමා වීම වැරදියි. තාක්ෂණික දැනුම තියෙන ගුරුවරුන් ඉන්න තරමට ළමයින්ට ඒ විෂයන් කරන්න පුළුවන්.

උසස් අධ්‍යාපනයේ වෙනස්කම්..
කවුරුත් කතා නොකරන ප්‍රධාන මාතෘකාවක් තියෙනවා. අපේ අයවැයට අධ්‍යාපන ආදායම් නිෂ්පාදනය කරන්න ඕනෑ. මැලේසියාව, ඕස්ටේ්‍රලියාව, නවසීලන්තය ආදි රටවල් ආර්ථික වශයෙන් අතිසාර්ථක වෙන්නට ඔවුන් අධ්‍යාපනයෙන් උපයන ආදායම හේතුවක්. ඒ විතරක් නෙවෙයි. අපෙන් අවුරුද්දකට විසිපන්දාහක් විතර උපාධි අපේක්ෂකයන් විදියට විදේශගත වෙනවා. අවුරුද්දකට එක ළමයෙක් වැය කරන්නේ මිලියනයක් කියලා අනුමාන කළොත්, ඒ කියන්නේ මාසෙකට ලක්ෂයටත් අඩු මුදලක්. ඒත් අවම වශයෙන් මිලියන විසිපන්දාහක් විතර අපේ රටෙන් විදේශ විනිමය විදියට යනවා. අපේ රටේ තියෙන විශ්වවිද්‍යාලවලත් විදේශීය රටවලට අනුබද්ධිත උපාධි පිරිනමනකොට, සිසුවෙක් ඒ විශ්වවිද්‍යාලය වෙත ගෙවන මුදලින් ප්‍රතිශතයක් විදේශ විශ්වවිද්‍යාලවලට යනවා. අපි මේ සිස්ටම් එක කඩන්න ඕනෑ. අධ්‍යාපන ආයතන හරියට අධීක්ෂණය හා නියාමනය කරන ක්‍රමවේදයක් හදන්න ඕනෑ. හරියට නියාමනය කරමින් ලංකාව ඇතුළේ පාඨමාලා හදන්න අවසර දෙන්න ඕනෑ. පෞද්ගලික සහ රජයේ විශ්වවිද්‍යාල දාහතක් තමයි අන්තිමට තිබුණේ. මේ සංඛ්‍යාව තවත් වැඩි කරන්න ඕනෑ. ලෝකයට ගැළපෙන විදියට පාඨමාලා හදන්න පුළුවන්. ඒ වගේම සමාන්තර කණ්ඩායම් බඳවාගන්න පුළුවන්.

ඒ කීවේ..
උදාහරණයක් විදියට පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ අක්කර එක්දාස් පන්සීයක් විතර තියෙනවා. ළමයි ඉන්නේ දොළොස්දාස් පන්සීයයි. අක්කරයට ළමයි කීයද? අපි ආංශික අධීක්ෂණ කාරක සභාවේදී මේ ගැන කතා කළා. අපි කතා කළා සමාන්තර කණ්ඩායම් තුනක් වගේ පැය විසිහතරේම ගොඩනැගිලි පාවිච්චි කරමින් බඳවාගන්න. මම දන්නවා පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ සමහර දේශන ශාලා පාවිච්චි කරන්නේ සතියටම පැය එකහමාරයි. ඉතිරි කාලෙම වහලා දාලා. අපට තියෙන සම්පත් හරියට කළමනාකරණය කළොත් උපාධි පිරිනමන්න පුළුවන්. ඒ වගේම අධ්‍යාපනය අයවැයේදී ආදායමක් හැටියට සඳහන් වෙන තැනට පත් වෙන්න පුළුවන්. දස අවුරුදු සැලැස්මේ මේ ඔක්කෝම තියෙනවා. අපි රජයෙන් ඉල්ලන්නේ බොරු වැඩ කර කර ජනතාවගෙන් අමුතුවෙන් අදහස් ගන්නේ නැතිව, ඉදිරිපත් කළ සැලසුම් ක්‍රියාත්මක කරන්න කියලයි.

ඔබ කී තීරණාත්මක වචනයක් තමයි නියාමනය. පෞද්ගලික අධ්‍යාපන ආයතනවල අඩුපාඩු පෙන්වමින්, ඒ ක්‍රමය එපා කියන අතරේ ඒවා නියාමනය කරමින් පවත්වාගැනීම වෙනුවට..
අපි සයිටම් ගැනත් වාර්තාවක් ඉදිරිපත් කළා. ඒකේ පැහැදිලිව කීවේ ප්‍රමිතිය හදලා, ප්‍රතිපත්ති හදලා, නියාමනය කරමින් පෞද්ගලික වෛද්‍ය විද්‍යාල හදන්න. එහෙම වුණොත් රජයේ වෛද්‍ය විද්‍යාලවලටත් වඩා පෞද්ගලික ඒවා ප්‍රමිතියෙන් යුතු වේවි. අපි අහලාත් නැති රටවලට ගිහින් වෛද්‍ය අධ්‍යාපනය ලබනවාට වඩා හොඳ නැද්ද හැමෝටම පේන තැනක අධ්‍යාපනය ලබා දෙන එක? ඒ ළමයින්ට රැකියා දෙනවා පිටරටවල. දැන් කියුබාව සමාජවාදී රටක් වුණත් වෛද්‍යවරුන් පුළුවන් තරම් බිහි කරලා ලෝකයටම දායාද කරනවා. දැන් රජයේ වෛද්‍ය නිලධාරීන්ගේ සංගමය වගේ කණ්ඩායම් මේවාට විරුද්ධයි.

කෘෂිකර්මය වැඩි කරමින් වගාවලින් ස්වයංපෝෂිත කිරීම ආණ්ඩුව නිතර කියන සැලැස්මක්. අක්කර දසදහස් ගණන් වගා කිරීමත්, කර්මාන්තශාලා හැදීමත් ආණ්ඩුවේ සැලසුම් අතර තියෙනවා..
මහා ගොවි බිම් හදන එක පළවැනි කාර්මික විප්ලවය කාලයේ තිබුණ සංකල්ප. ජපානය වගේ රටවල තට්ටු ගොඩනැගිලිවල තමයි වගා කරන්නේ. ඒ ගොඩනැගිලි ඇතුළේ පරිසර පද්ධති හදනවා. ඒවාට කෘමිනාශක ඉසීම, පොහොර ලබාදීම, ලයිට්වලින් ආලෝකය නිපදවීම ආදිය කරනවා. 2020 ජනවාරි 01 වැනිදා ඉඳලා 2021 මාර්තු 01 වන විට අක්කර 65,000ක් හෙළිපෙහෙලි කරලා. ඊට පස්සේ කරන්නේ අර හද්දා පරණ හේන් ගොවිතැන් තාක්ෂණය. ලෝකයේ දියුණු රටවල් කැලෑ වවනවා. ග්‍රීන්හවුස් හදලා, ඒ වටේ වනයත් හදනවා. අපි ස්වයංපෝෂිත වෙන්න ඕනෑ ඒවාට අදාළ දැනුමෙන්. ආර්ථිකයෙන් සහ දැනුමෙන් ස්වයංපෝෂිත වුණොත් අපට ඕනෑ දෙයක් කරගන්න පුළුවන්. මේ විදියට අලුතින් හිතන සමාජයක් අවශ්‍ය වෙනවා. ඒකට දැනුම කේන්ද්‍රීය ආර්ථිකයක් තමයි අවශ්‍ය. ගෝලීය උෂ්ණත්වය මෙච්චර තීරණාත්මක තැනකට පත් වූ වෙලාවක අක්කර දහස් ගණන් කැලෑ කපමින් සංවර්ධනය කරන්න හිතීම තමයි අසාර්ථකත්වය. සංවර්ධනය ඉතා පැරණි තැනකින් අල්ලාගෙන ඉන්නේ.

අධිවේගී මාර්ගවලට කෝටි 50,000ක් හදන්න සැලසුම් කරනවා. ඒවාට සාපේක්ෂව අධ්‍යාපන ප්‍රතිසංස්කරණ කරනවා කියලා අන්තිමේදී සිද්ධ වුණේ පෙළපොත් මාරු කිරීම විතරයි. මේක ඊට වඩා පණ පිහිටුවලා කරන්න ඕනෑ දෙයක් නේද?
පෙළපොත් ගැනත් වෙනස් විදියට හිතන්න එපැයි. අවුරුදු තුන හතරකට වතාවක් පෙළපොත් වෙනස් වෙලා වැඩක් නෑ. අවුරුදු දහයක පහළොවක අනාගතය සැලසුම් කරලයි ඒවා හදන්න ඕනෑ. අපේ සැලසුමේ පෙළපොත් ගැන පවා තියෙනවා. මීට කලින් ජනාධිපතිවරයා හමු වූ වෙලාවකත් මම මේ වාර්තාව පෙන්වලා කිව්වා කරුණාකරලා දේශපාලන බෙදීමක් නැතිව මේක ක්‍රියාත්මක කරන්න කියලා.

ජනාධිපතිගේ පුළුල් උනන්දුවක් නැතිව ඔය කියන වෙනස්කම් කරන්න බැහැ..
පැහැදිලි වෙනසක් කරන්න නම් ජනාධිපතිවරයාගේ සැබෑ අවශ්‍යතාවක් තියෙන්න ඕනෑ. එහෙම අවශ්‍යතාවක් පේන්නේ නෑ. එතුමා ගම සමඟ පිළිසඳරක් එකට ගිහින් පුතාලාට මොනවාද ඕනෑ කියලා, පුස්තකාලෙට පොත් සාම්පලයක්, පිට්ටනියක් දෙනවා. ඇලඩින්ගේ පුදුම පහන වගේ බොරු සංදර්ශන කරන එක වැරදියි.■

- Advertisement -spot_img

පුවත්

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here

- Advertisement -spot_img

අලුත් ලිපි