සීනි ආනයනය සඳහා තිබුණු බද්ද සත විසිපහක් දක්වා අඩු කිරීමෙන් පෞද්ගලික සමාගම් අයුතු ලාභයක් ලබා ඇති බව මුදල් අමාත්යාංශය පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කළ වාර්තාවකින් තහවුරු වී තිබේ.
සීනි ආනයනය සඳහා වන බදු අඩු කිරීමෙන් රජයට ලැබිය යුතු රුපියල් බිලියන 15ක බදු ආදායම අහිමි වීම පිළිබඳ රජයට චෝදනා එල්ල වීමට පටන් ගත්තේ 2020 මාසයේ අග සිටය. මාර්තු 09 වැනිදා ඒ පිළිබඳ විශේෂ වාර්තාවක් පාර්ලිමේන්තුවේ මුදල් පිළිබඳ කාරක සභාවට මුදල් අමාත්යාංශය ඉදිරිපත් කර තිබුණි.
මෙම වාර්තාව මුදල් අමාත්යාංශයේ නිදහසට කරුණු දැක්වීමක් බඳු වාර්තාවකි. එහෙත්, අන්තිමේ රජයට අහිමි වූ බදු ආදායම රුපියල් බිලියන 15ක් බව මුදල් අමාත්යාංශය පිළිගෙන තිබුණි.
‘අපි හිතුවේ පාරිභෝගිකයන්ට සහන දෙන්න, ඒත් හිතූ විදියට වැඩේ වුණේ නෑ.’ වැනි ස්වරයක් මුදල් අමාත්යාංශ වාර්තාවේ ඇත. ‘අන්තිමේ නොහිතපු විදියට සමාගම්වලට ලාභයක් ලැබුණා.’ එහි වැඩිදුරටත් එලෙස ඇත.
මෙම වාර්තාවෙන් සොයා බලා තිබුණේ 2020 ඔක්තෝබර් 14 වැනිදා සීනි සඳහා වන විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බද්ද සත 34 දක්වා අඩු කිරීමෙන් පසු, 2021 පෙබරවාරි 20 වැනිදා දක්වා සිදුව තිබුණු බලපෑම පිළිබඳය.
2020 මැයි 23 වැනිදා ශ්රී ලංකාවේ සීනි කිලෝවකට තිබුණු රුපියල් 33ක බද්ද රුපියල් 50 දක්වා වැඩි කර තිබුණි. ඒ මොහොතේ හේතු ලෙස කියා තිබුණේ දේශීය සීනි කර්මාන්තය දියුණු කළ යුතු බවත්, ලංකාවේ සීනි මත්පැන් සඳහා යොමු වන බවත්, රටේ ආනයන වියදම් අවම කිරීමත් බවය.
ආණ්ඩුව ආනයනය බොහොමයක් සීමා කළ අතර ආනයනික භාණ්ඩ බොහොමයකට සීමා බොහොමයක් පනවනු ලැබීය. මෙය පාරිභෝගිකයන් පීඩාවට පත් කරන කාරණයක්ද විය. ශ්රී ලංකාවට ගෙවන්නට තිබුණු ණය ප්රමාණයත්, විදේශ විනිමය හිඟයත් ආනයන සීමා කරන්නට ආණ්ඩුව තල්ලු කළ කාරණය විය. ණය අර්බුදයට පැහැදිලි සැලසුමක් හෝ නිර්මාණශීලී විසඳුම් ඔවුන්ට නොතිබෙන්නට ඇත.
බදු වැඩ කළ පළියට මිනිසුන් සීනි කෑම නතර කළේ නැත. ඒ කෙසේ වෙතත් අඩු තරමේ බදු වැඩි කිරීමෙන් රජයට බදු ආදායමක්වත් ලැබීම හෝ එකල සිදු විය.
එහෙත් 2020 ඔක්තෝබර් මස 13 වැනිදා නිකුත් කළ ගැසට් අංක 2197/12 යටතේ සීනි කිලෝග්රෑම් එකක් සඳහා වූ බද්ද සත 25 දක්වා අඩු කර තිබුණි. එය රුපියල් 49ක පමණ බදු අඩු වීමකි. සීනි මිල අඩු කිරීමේ අරමුණින් එය සිදු කළ දක්වනු ලැබීය.
2009 සිට මේ දක්වා සත 25කට සීනිවල බද්ද අඩු වුණේ මීට පෙර එක් වතාවකය. ඒ 2016 දීය. රුපියලට පමණ බද්ද අඩු කළ වතාවක් දෙකක් හැරුණාම රුපියල් දහය, විස්ස ආදී සීමාවල එම බද්ද තිබී ඇත.
බදු අඩු කිරීමෙන් සීනි කිලෝග්රෑම් එකක් රුපියල් 85ක් දක්වා අඩු කළ බව ආණ්ඩුව කීය. එහෙත්, සීනි මිල අසූපහක් වුණේ කඩේ සීනි ගෝනියේ ඇති මිල සඳහන් කාඩ්බෝඩ් කෑල්ලේ නොවේ. අත්යාවශ්ය භාණ්ඩ කිහිපයක මිල අඩු කරන බව දැන්වූ ජනාධිපති ලේකම් කාර්යාලයේ නිවේදනයකය. ගැසට් නිවේදනවල ඇති සිහින මිල ගණන් ගැන අපේ පාරිභෝගිකයන් හෙම්බත්ය.
මේ ගැසට් එකත් කඩ මුදලාලි කෙනෙක් වාගේ භාණ්ඩවලට පාලන මිලක් නියම කිරීමට මෑත කාලයේ ආණ්ඩුව ගැසට් ගසමින් ගත් උත්සාහයන්ගේ දිගුවක් පමණක් විය.
අන්තිමේ පාරිභෝගිකයාට සීනි මිලේ අඩුවකුත් නොවීය. ආණ්ඩුවට ලැබෙන්නට තිබුණු බදු ආදායමත් නැති විය. කම්පැණිකාරයන් පිරිසකට ලාභ ලැබුණි.
මේ සීනිවලට තිබෙන බද්ද විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බද්දය. එය 2007 අංක 48 පනතෙන් ඇති කරන ලද්දකි. තෝරාගත් භාණ්ඩ සඳහා හඳුන්වාදෙන ලද්දකි. වෙළඳපළේ මිල සහ අවශ්යතාව සලකමින් එම බදු අඩු වැඩි කිරීමේ හැකියාව ඇත.
ඒ අනුව බදු අඩු කිරීමට 2020 ඔක්තෝබර් 13 ගැසට් පත්රය නිකුත් කර තිබුණේ මුදල් අමාත්යවරයා ලෙස අග්රාමාත්ය මහින්ද රාජපක්ෂ වේ. ඉන්පසුව එය ජනවාරි 05 වැනිදා පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කර, ජනවාරි 19 වැනිදා සම්මත කරගෙන ඇත.
මේ ගැසට් පත්රය නිකුත් කරන්නට පෙර ඔක්තෝබර් 13 දිනැතිව ජනාධිපති ලේකම් පී.බී. ජයසුන්දරගේ අත්සනින් යුතුව මුදල් අමාත්යාංශයේ ලේකම්වරයාට ලිපියක් යොමු කර තිබුණි. එයින් ඔක්තෝබර් 13 මධ්යම රාත්රියේ සිට ටින් මාළු, බී ලූණු, පරිප්පු සහ සීනිවල බදු අඩු කරන ලෙස ඉල්ලා ඇත.
මෙම භාණ්ඩවල බදු අඩු කරන්නට හේතු මුදල් අමාත්යාංශය සොයා බැලූ බවත් වාර්තාවේ සඳහන්ය. ඒ අනුව මෙම කාලසීමාවේ කොවිඩඩ්-19 දෙවැනි රැල්ලක් පැතිර ගිය නිසා, සංචරණ සීමා ඇතැම් ප්රදේශවලට පනවා තිබුණි. එම කාලසීමාවේ සීනි කිලෝවක වෙළඳපළ මිල රුපියල් 135ක් විය. ඒ අතර සීනි ආනයනය සඳහා වන වියදම බදු ඇතිව සහ බදු නැතිව 2020 සැප්තැම්බර් වන විට ක්රමයෙන් වැඩි වෙමින් පැවති බවද පෙන්වා දී තිබේ. සැප්තැම්බර් මාසයේදී ආනනය සඳහා වියදම බදු නැතිව රුපියල් 72ක් විය. බදු එක් වූ කළ රුපියල් 121ක් විය. ඔක්තෝබර් 14 වැනිදා සිට ඒ වියදම රුපියල් 79ට අඩු කිරීම බදු අඩු කිරීමේ ප්රතිඵලය විය.
එහෙත්, ප්රශ්නය වුණේ කඩේ සීනි මිල එයට සාපේක්ෂව අඩු නොවීමය.
ඒ වන විට සීනි ආනයනකරුවන් 14 දෙනෙකු සිටි බවත්, ඒ අතර පිරමීඩ් විල්මාර් ලිමිටඩ් සමාගම සිටින බවත් වාර්තාවේ ඇත. එම ආනයනකරුවන් අදාල කාලසීමාවේ ආනයනය කළ සීනි ප්රමාණයද වාර්තාවේ සඳහන්ය.
පිරමීඩ් විල්මාර් හිමිකරුවන් ගැන වාර්තාවේ නැත. එහෙත්, එහි අධ්යක්ෂ මණ්ඩලයෙහි වියත් මඟ සංවිධානයටත් සම්බන්ධකම් ඇති එම්. සජාඩ් මවුසූන් සිටී. මෙම සමාගම ෂැංග්රිලා හෝටල් සමූහයේද ආයෝජකයෙකි. පිරමීඩ් විල්මාර් සමාගම සීනි මෙන්ම පිසින තෙල් වර්ග අලෙවි කරන්නේ වෙළඳපළේ ඇති ෆෝචූන් නම් වෙළඳ නාමයෙන්ය.
භාණ්ඩ ආනයනය කරන විට, ආයනකරුවා නිසි පරිදි බදු ගෙවනු ඇතැයි සහතික වීම සඳහා ඇප ගිවිසුමක් ඇති කර ගනී. ඒ අනුව 2020 ඔක්තෝබර් මාසයේදී සීනි මෙටි්රක් ටොන් 10,147ක් ආනයනය කිරීම සඳහා ඇප ගිවිසුම් ඇති කර ගැනීමට නියමිත විය. ඒ අනුව බදු අඩු කළත්, සීනි ප්රමාණය සීමා වන නිසා මිල අඩු වනු ඇතැයි ප්රතිපත්තිමය තීන්දුව ගන්නා විට අපේක්ෂා කළ බව මුදල් අමාත්යාංශය සඳහන් කර ඇත. එහෙත්, සීනි ආනයනය ඔක්තෝබර් මාසයේදීම වැඩි වුණේ නැත. එම ප්රමාණය වැඩි වුණේ 2020 දෙසැම්බර් මාසයේ සහ 2021 ජනවාරි මාසවලදීය.
සාමාන්යයෙන් සීනි මෙටි්රක් ටොන් 550,000 සහ 650,000 අතර ප්රමාණයක් වාර්ෂිකව ආනයනය කරනු ලබයි. මාසිකව මෙටි්රක් ටොන් 45,000 සිට 55,000 අතර ප්රමාණයකි. උදාහරණයක් ලෙස 2019 අවුරුද්දේ ආනයනය කළ සීනි ප්රමාණය මෙටි්රක් ටොන් 556,150කි. මාසිකව 46,346කි.
එහෙත්, ඔක්තෝබර් 14 වැනිදා සිට 2021 පෙබරවාරි 20 දක්වා සීනි මෙටි්රක් ටොන් 320,627ක් හෙවත් කිලෝග්රෑම් මිලියන 320ක් ආනයනය කර ඇත. ඒ අනුව මාසිකව සීනි මෙටි්රක් ටොන් 80,156කි. එය පෙර වර්ෂයේ එම කාලසීමාවට වඩා සීයට 27.58ක වැඩි වීමක් විය.
සීනි මිල එම කාලසීමාව පුරා දිගින් දිගටම වැඩි මට්ටමක පැවතුණි. ආනයනික වියදම රුපියල් 77-89 සීමාවේ දිගින් දිගටම තිබුණි. එහෙත් ජන ලේඛණ හා සංඛ්යාලේඛන දෙපාර්තමේන්තුව අනුව වෙළඳපළ සාමාන්ය මිල රුපියල් 113-127 සීමාවේ තිබුණි. වෙළඳපළේ උපරිම මිල රුපියල් 130-145 අතර තිබුණි.
පෙර සඳහන් කළ පරිදි 2020 ඔක්තෝබර් මාසයේදී බදු අඩු කළත්, ඒ විගස ආනයනය කළ සීනි ප්රමාණය වැඩි වී නැත. එහෙත්, දෙසැම්බර් මාසය වන විට පසුගිය අවුරුද්දට වඩා වැඩිපුර සීනි ආනයනය කර ඇත. 2021 ජනවාරි මාසයේදී පසුගිය අවුරුදු කිහිපයේම නොතිබුණු තරම් ආනයනය වැඩි වී තිබේ.
මෙලෙස ගෙන් වූ සීනි ප්රමාණයෙන් සීයට 39ක් හෙවත් කිලෝග්රෑම් මිලියන 125ක් ගෙන්වා ඇත්තේ පිරමීඩ් විල්මාර් සමාගමය. සීයට 11ක් හෙවත් කිලෝග්රෑම් මිලියන 36ක් ඇම්රෝ ෂුගර්ස් සමාගමය. සීයට 9ක් හෙවත් පල්ලිගොඩ ටේ්රඩිං සමාගම කිලෝග්රෑම් මිලියන 27ක් ගෙන්වා ඇත. ග්ලෝබල් ටේ්රඩිං, ආර්ජී බ්රදර්ස්, වුඩ්ලෑන්ඩ්ස් කම්පැණි ලිමිටඩ්, විල්සන් ටේ්රඩිං යන සමාගම් කිලෝග්රෑම් මිලියන 14-27 ප්රමාණයන් ගෙන්වා ඇත. අනෙකුත් ආනයනකරුවන් සියලුදෙනා කිලෝග්රෑම් මිලියන 49ක් ගෙන්වා තිබේ.
ඔක්තෝබර් 14 සිට ඒ මාසය අවසන් වනතුරු සීනි ගෙන්වූ මිල රුපියල් 80කි. වෙළඳපළේ මිල 125කි. වෙනස රුපියල් 44කි. නොවැම්බර් 01 වැනිදා සිට 15 දක්වා ගෙන්වූයේ රුපියල් 77කටය. එහෙත් වෙළඳපළේ මිල රුපියල් 126ක් විය. වෙනස රුපියල් 49ක් විය.
සම්පූර්ණ කාල සීමාවේ සාමාන්යයක් ලෙස සීනි කිලෝවක් ගෙන්වීමට රුපියල් 85ක් වැය වී තිබුණි. ඒ කාල සීමාවේ සීනි කිලෝවක මිල සාමාන්යය රුපියල් 118කි. සාමාන්යයක් ලෙස රුපියල් 33ක වෙනසක් ආනයනය කළ මිල සහ අලෙවි කළ මිල අතර තිබුණි. එය සමාගම්කරුවන්ට විශාල ලාභයකි. මේ සඳහන් කර තිබුණේ පොදුවේ සීනි මිලය. පෙර සඳහන් කළ වෙළඳ නාමයන්ගෙන් පැකට් කළ සීනිවල මිල ඊට වැඩි විය. ඒ අනුව ඒ සමාගම් හිමියන් ලැබූ ලාභය රුපියල් 33ට වඩා වැඩිය. ඒ මිල සහ සමාගම් හිමියන් ලැබූ ලාභය ගැන වාර්තාවේ සඳහනක් නැත.
මේ කාල සීමාවේ, ඔය ගෙන්වූ සීනි ප්රමාණයට පරණ බදු මුදල එලෙසම තිබුණා නම් රජයට ලැබෙන්නට තිබුණු බදු ආදායම රුපියල් බිලියන 16කි. එම මුදලින්, ලැබුණු බදු ප්රමාණය අඩු කළ පසු ඒ දෙකේ වෙනස රුපියල් බිලියන 15.95කි. ඒ කියන්නේ අහිමි බදු මුදල්වල පාඩුවය.
බදු එලෙසම තිබුණා නම් මේ තරම් සීනි ආනයනය නොකරනු ඇති බවත් ඒ නිසා රුපියල් බිලියන 15ක පාඩුවක් ලැබුණායැයි කීම අසාධාරණ බවත් කෙනෙකුට කිව හැක. එහෙත්, මේ කතා කරන්නේ ගෙන්වූ ප්රමාණයෙන් අහිමි වූ බදු ආදායම ගැනය.
අනෙක මුදල් අමාත්යාංශයම සිය වාර්තාවේ තර්ක කර ඇත්තේ 2021 මුල අසාමාන්ය වැඩිවීමක් තිබෙන බව සැබෑවක් මුත්, ඊට පෙර වසරවල පවා මුල් කාලයේදී සැලකිය යුතු වැඩිවීමක් සීනි ආනයනයේදී සිදු වන බවය.
2019 ඔක්තෝබර් 14 සිට 2020 පෙබරවාරි 20 අතර කාල සීමාවේදීත් සීනි ආනයනයේ වැඩි වීමක් දක්නට ලැබී තිබුණි. එය මෙවර බදු අඩු කිරීමෙන් පසු වැඩි වූ තරම් ප්රමාණයක් නොවන බව ඇත්තය. මෙවර කිලෝග්රෑම් මිලියන 320ක් ගෙන්වුවේය. ගිය වර කිලෝග්රෑම් මිලියන 251ක් ගෙන්වා තිබුණි. ඊටත් පෙර මිලියන 199ක් ගෙන්වා තිබුණි. ඒ අනුව වසර මුල දී සීනි ආනයනයේ යම් වැඩි වීමක් කොහොමත් ඇත. සුපුරුදු බදු තිබුණා නම්, ඒ ආදායම රජයට ලැබෙන්නට තිබුණි.
කතාව මේකය. බදු අඩු කිරීමෙන් වෙළඳපළටත් සහනයක් නොලැබුණු පසුබිමක බදු මුදල එලෙසම තිබුණා නම් රජයට වැඩි ආදායමක් ලැබෙන්නට තිබුණි.
ඉහත පසුබිම අනුව බදු මිල අඩු කළත්, සීනි කිලෝවක සාමාන්ය මිල රුපියල් 100න් පහළට නොපැමිණි නිසා, ප්රධාන ආනයනකරුවන් 06 දෙනාට සීනිවලින් විශේෂ ලාභයක් ලැබී ඇති බව මුදල් අමාත්යාංශය තම වාර්තාවේදී පිළිගෙන තිබේ. එමෙන්ම සීනි සඳහා බදු අඩු කිරීමෙන් රජය බලාපොරොත්තු වූ වාසිය නොලැබුණු බව පිළිගෙන තිබේ.
අහිමි වූ බදු ආදායම බැඳුම්කර වංචාවෙන් අහිමි වූ ආදායමටත් වඩා වැඩිය. බැඳුම්කර වංචාවෙන් අහිමි ආදායම රුපියල් බිලියන 9.6කි. රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව කාලයේ බැඳුම්කර පාඩුව රුපියල් බිලියන 10කි. වැට් බදු වංචාවෙන් අහිමි වුණේ රුපියල් බිලියන 4කි. ඒ අනුව සීනි බදුවලින් ලැබුණු පාඩුව ඒ සියල්ලට වඩා වැඩිය.
යහපාලන ආණ්ඩුව බැඳුම්කර වංචාවට ප්රතිචාර දැක්වූ ආකාරය ප්රමාණවත් නොවන බව අපි කීවෙමු. එකල විපක්ෂයත් ඒ බව කීය. දැන් විපක්ෂය ආණ්ඩුවට ඇවිත්ය.
මෙය වහා වෝහාරික විගණනයක් කරන්නට වටින කාරණයකි. එවැන්නකින් ඒ ඒ සමාගම් සීනි අලෙවි කළ මිල කීයද, ඔවුන් ලැබූ ආදායම් කොපමණද, මේ බදු අඩු කිරීම්වලට පෙර විශේෂ දූරකථන ඇමතුම් ආදිය සිදුව තිබේද, ඒ ඒ අයගේ සම්බන්ධතා මොනවාද යන විස්තර සොයාගැනීමට හැකි වනු ඇත. එමෙන්ම අදාල සමාගම්වල ගිණුම් ගල් කිරීමේ හැකියාවත් ඇත. විශේෂ ජනාධිපති කොමිසමක් දැමීමටත් ඉඩක් ඇත. යහපාලන ආණ්ඩුවටත් එහා ගොස් තමන්ට එල්ල වූ චෝදනාවට ආණ්ඩුව ප්රතිචාර දක්වනු ඇතිදැයි බලන්නට වටී.■
