මානව හිමිකම් කවුන්සිලයෙන් ලංකාවේ වගවීම ඉටුකරන්න තවත් කල් දෙයිද? – ලංකාව ගැන ජිනීවාහි ඉදිරිපත් කෙරෙන යෝජනාවේ මූලික කරුණු

මහ කොමසාරිස් නිර්දේශ ක්‍රියාත්මක කරන්න

අතුරු දහන්වූවන්ගේ කාර්යාලය ශක්තිමත් කරන්න

ජනපති කොමිසම පුස්සක්

ත්‍රස්තවාදය වැළැක්වීමේ පනත සමාලෝචනය කරන්න

■ අරුණ ජයවර්ධන

පෙබරවාරි 22වැනිදා ඇරඹුණු එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ 46වැනි සැසිවාරයට, ලංකාවට අදාල ක්‍රියාකාරි කණ්ඩායම විසින් ඉදිරිපත් කැරෙන යෝජනාවේ මුල් කෙටුම්පතෙන්, ලංකාවේ වගවීම ඉටුකිරීම සඳහා තවත් වසරක කාලයක්, එනම් 2022 අග දක්වා කාලයක් ලබාදීමට යෝජනා කර තිබේ.
මේ අනුව, මානව හිමිකම් මහකොමසාරිස් මිෂෙල් බැෂලේ නිර්දේශ කළ පරිදි, ලංකාවේ මානව හිමිකතම් කඩකිරීම් පිළිබඳ දැඩි පියවර ගැනීම කෙටි කාලයකට කල්දැමීමට වුවද ඉඩ තිබේ. වසරක කාලයක් ලංකාවට ලැබෙන නමුත්, ඒ කාලය තුළ ලංකාව ඉටුකළ යුතු මූලික වගකීම් රැසක්ද, මේ යෝජනාවේ මුල් කෙටුම්පතට ඇතුළත් වී තිබේ. ඉන් ප්‍රමුඛ වන්නේ ලංකාව සම්බන්ධයෙන් ඉදිරිපත්වී ඇති චෝදනා ගන දේශීය යාන්ත්‍රණයක් මගින් විමර්ශනය කිරීමට යෝජනා කිරීමයි.
2022 සැප්තැම්බර් පැවැත්වෙන 51වන සැසිවාරයට ලංකාවෙහි වගවීම ඉදිරියට ගෙනයාම සඳහා තවත් විකල්ප ඇතුළත් පුළුල් වාර්තාවක් ඉදිරිපත් කරන ලෙස මහ කොමසාර්ස් කාර්යාලයට මේ යෝජනාව මගින් බලය පැවරෙයි.
ජර්මනිය, එක්සත් රාජධානිය, කැනඩාව, මොන්ටෙනීග්‍රෝ, මලාවි හා උතුරු මැසිඩෝනියාව යන රටවලින් සැදි ලංකාවට අදාළ ‘කෝ ගෲප්‘ හෙවත් ක5ියාකාරී කණ්ඩායම විසින් මේ යෝජනාවේ මුල් කෙටුම්පත, සැසිවාරය ආරම්භ වූ 22 වැනිදා වන විට, මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ තානාපති කාර්යාල වෙත යවා තිබුණි.
මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජික රටවලට යෝජනා කෙටුම්පත සම්බන්ධයෙන් අදහස් දැක්වීමට අවස්ථාවක් ලැබෙන අතර, ඒ අදහස් මත යෝජනාවේ අන්තර්ගතය වෙනස්වීමටද ඉඩ තිබේ.
යෝජනාවේ 6වැනි ඡෙදයෙන්, ලංකාවේ වගවීම ඉදිරියට ගෙන යාමේ අරමුණින් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් පිළිබඳ සාක්ෂි සංරක්ෂණය හා විශ්ලේෂණය කිරීමේ වැදගත්කම අවධාරණය කරයි. තවද නිසි අධිකරණ බලය සහිත සාමාජික රටවල අදාළ අධිකරණ කටයුතු සඳහා සහාය වීම සඳහාත්, අනාගත වගවීමේ ක්‍රියාවලීන් උදෙසා උපාය මාර්ග සංවර්ධනය කිරීම වෙනුවෙන් සහ මානව හිමිකම් මහ කොමසාරිස් කාර්යාලයේ ධාරිතාව ශක්තිමත් කිරීමටත් තීරණය කරයි.
මෙයින් අදහස් කරන්නේ, ලංකාවේ චෝදනාලාභීන් සම්බන්ධයෙන් නිසි අධිකරණ බලය තිබෙන වෙනත් රටවලදී නඩු කටයුතු පැවැත්වීම සඳහා මහකොමසාරිස් කාර්යාලය සහාය විය යුතු බවයි. 2015-2019 කාලය තුළ ශ්‍රී ලංකාවෙහිදී කරන ලද පොලිස් පරීක්ෂණ මගින් සොයාගත් කරුණු ද මහ කොමසාරිස් කාර්යාලය යටතේ සංරක්ෂණය කිරීම මෙමගින් අදහස් වන බව පැවසේ. එසේම අනාගතයේදී ලංකාවේ වගවීම සම්බන්ධයෙන් අවශ්‍ය පියවර ගැනීමට මහ කොමසාරිස් කාර්යාලයට අවශ්‍ය අරමුදල් මෙන්ම මානව සහ ද්‍රව්‍යමය සම්පත් ලබාදීමටද යෝජනාව හරහා බලාපොරොත්තු වේ.
යෝජනාවේ සඳහන් මූලික කාරණා මෙසේය.

මහකොමසාරිස් නිර්දේශ ක්‍රියාත්මක කරන්න
2015 – 2019 කාලයේ ලංකා රජය සහ මානව හිමිකම් මහ කොමසාරිස් කාර්යාලය අතර තිබුණු සාධනීය සම්බන්ධතාව සාදරයෙන් පිළිගනිමින්, එවැනි කටයුතුවල අඛණ්ඩව නියැලී සිටින ලෙස ඉල්ලා සිටිමින් මානව හිමිකම් මහ කොමසාරිස් කාර්යාලයේ නිර්දේශ ක්‍රියාත්මක කරන ලෙස ලංකාවෙන් ඉල්ලා සිටිනු ලැබේ.

අතුරුදහන්වූවන්ගේ කාර්යාලය ශක්තිමත් කරන්න
අතුරුදහන්වූ තැනැත්තන් පිළිබඳ කාර්යාලය සහ හානි පූර්ණ කාර්යාලය ලබා ඇති ප්‍රගතිය පිළිගන්නා අතරතුර, ඒවායේ ස්වාධීන හා ඵලදායී ක්‍රියාකාරිත්වය ආරක්ෂා කරමින්, ඒවායේ බලතල ඵලදායී ලෙස ඉටු කිරීම සඳහා අවශ්‍ය සම්පත් හා තාක්ෂණික පහසුකම් ලබාදෙමින්, හානියට පත් සහ අවදානමට පත්විය හැකි පවුල් සඳහා අතුරු සහන ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට ඒවාට ඉඩ සලසා දෙමින් සහ බලහත්කාරයෙන් අතුරුදහන් කරන ලද අයගේ ඉරණම සහ ඔවුන් පිළිබඳ තොරතුරු ඔවුන්ගේ පවුල්වලට දැන ගැනීමට හැකිවන පරිදි කාර්යාල දෙකටම සහාය ලබාදිය යුතුය.

වගවීමේ ක්‍රියාවලියක වැදගත්කම
2015 සැප්තැම්බර් මස මහලේකම් කාර්යාලයේ ලංකාව පිළිබඳ පරීක්ෂණ වාර්තාවේ හෙවත් ධෂීඛහි දක්වා ඇති පරිදි, දෙමළ ඊලම් විමුක්ති කොටි විසින් කරන ලද ඒවාද ඇතුළුව ලංකාවේ සිදුවූ සියලුම මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් සඳහා පුළුල් වගවීමේ ක්‍රියාවලියක වැදගත්කම අවධාරණය කරනු ලැබේ.

ජනපති කොමිසම පුස්සක්
ලංකාවේ දේශීය යාන්ත්‍රණයන් හරහා වගවීම සිදුනොවීය. 2021 ජනවාරි 22 දින ජනාධිපතිවරයා විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද ජනාධිපති කොමිෂන් සභාවට ස්වාධීනත්වයක් නොමැත. අතීතයේ පැවති මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් හෝ ජාත්‍යන්තර මානුෂීය නීතිය උල්ලංඝනය කිරීම් සම්බන්ධයෙන් වගවීම ඇතිකිරීම සඳහා බල අධිකාරියක් එයට ඇතුළත් නොවීම ගැන කනගාටු වෙමු.

සාක්‍ෂි සංරක්‍ෂණය
වගවීම ඉදිරියට ගෙනයාමේ අරමුණින් ලංකාවේ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් සම්බන්ධ සාක්ෂි සංරක්ෂණය හා විශ්ලේෂණය කිරීමේ වැදගත්කම හඳුනාගනු ලැබේ. බරපතළ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම හෝ ජාත්‍යන්තර මානුෂීය නීතිය උල්ලංඝනය කිරීම සම්බන්ධ තොරතුරු සහ සාක්ෂි ඒකාබද්ධ කිරීම, විශ්ලේෂණය කිරීම සහ සංරක්ෂණය කිරීම සඳහාත්, වින්දිතයන් සහ දිවි ගලවා ගත් අය වෙනුවෙන් පෙනීසිටීම සඳහාත්, නිසි අධිකරණ බලය සහිත සාමාජික රටවල අදාළ අධිකරණ කටයුතු සඳහා සහායවීම සඳහාත්, අනාගත වගවීමේ ක්‍රියාවලීන් උදෙසා උපායමාර්ග සංවර්ධනය කිරීම වෙනුවෙන් මානව හිමිකම් මහකොමසාරිස් කාර්යාලයේ ධාරිතාව ශක්තිමත් කළ යුතුය.

වත්මන් ලංකාවේ පිරිහෙන මානව හිමිකම්
ලංකාවේ පිරිහෙන මානව හිමිකම් තත්වය පිළිබඳ පැහැදිලි පූර්ව අනතුරු ඇඟවීමේ සංඥා දෙන, පසුගිය වසර තුළ නැගී එන ප්‍රවණතා පිළිබඳව බරපතළ කනස්සල්ල පළකරනු ලැබේ.
එම ප්‍රවණතා අතරට, ආණ්ඩුවේ ක්‍රියාකාරකම් වේගයෙන් මිලිටරිකරණය කිරීම, මානව හිමිකම් ප්‍රවර්ධනය හා ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වගකිව යුතු ප්‍රධාන ආයතනද ඇතුළුව අධිකරණයේ ස්වාධීනත්වය ඛාදනය වීම, අපරාධ සහ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් පිළිබඳ සංකේතාත්මක සිද්ධීන්වලදී වගවීම පිළිබඳ දුර්විපාක අඛණ්ඩව නොලැබීම සහ දේශපාලන බාධා කිරීම්, ආගම් ඇදහීමේ හෝ විශ්වාසයක් දැරීමේ අයිතියට අහිතකර ලෙස බලපාන ප්‍රතිපත්ති, සිවිල් සමාජය ආවේක්‍ෂණය කිරීම හා බියගැන්වීම, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අවකාශය සංකෝචනය කිරීම, අත්තනෝමතික ලෙස රඳවා තබාගැනීම, වධහිංසා පැමිණවීම් සහ වෙනත් ක්‍රෑර, අමානුෂික අවමන් සහගත සැලකීම් හෝ දඬුවම්, ලිංගික හා ස්ත්‍රීපුරුෂ සමාජභාවය මත පදනම් වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය යනාදිය ඇතුළත්ය.
පසුගිය වසරවලදී ලබා ඇති සීමිත නමුත් වැදගත් ජයග්‍රහණ ආපසු හැරවීමේ හා අතීතයෙහි දරුණු උල්ලංඝනයන්ට මගපෑදූ ප්‍රතිපත්ති හා භාවිතයන් නැවත ඇතිවීමේ අවදානමක් මෙම ප්‍රවණතා විසින් ඇති කෙරෙයි.

බලහත්කාර ආදාහනය
කොවිඩ් 19 වසංගතය, ආගමක් ඇදහීමේ හෝ විශ්වාසයක් දැරීමේ අයිතිවාසිකමට බලපා ඇති අතර, මුස්ලිම් ප්‍රජාවට එරෙහිව ආන්තිකකරණය සහ වෙනස් කොට සැලකීම උග්‍ර කර තිබේ. මියගිය සියලු දෙනාම ආදාහනය කිරීමටලංකා රජය ගත් තීරණය මගින් මුස්ලිම්වරුන්ට සහ වෙනත් ආගම්වල සාමාජිකයන්ට තමන්ගේ ආගමික වත්පිළිවෙත් අනුගමනය කිරීම වළක්වා ඇති අතර, එමගින් ආගමික සුළුතරයන්ට අසමාන ලෙස සලකන පීඩාවන් හා ආතතීන් උත්සන්න කර තිබීම පිළිබඳ වැඩිදුරටත් කනස්සල්ල පළකෙරෙයි.

කඩිනම්, අපක්‍ෂපාතී පරීක්‍ෂණ කරන්න
කඩිනම්, සවිස්තරාත්මක හා අපක්ෂපාතී පරීක්ෂණයක් සහතික කරන ලෙසත්, අවශ්‍ය වුවහොත්, බරපතළ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් සහ ජාත්‍යන්තර මානුෂීය නීතිය උල්ලංඝනය කිරීම් සහ දිගු කලක සිට පවතින සංකේතාත්මකව වැදගත් වන සියලු චෝදනාවලට එරෙහිව නඩු පවරන ලෙස ලංකාවෙන් ඉල්ලා සිටිනු ලැබේ.

ආයතන ශක්තිමත් කරන්න
ශ්‍රී ලංකා ජාතික මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභාව, අතුරුදහන්වූවන් පිළිබඳ කාර්යාලය සහ වන්දි ගෙවීමේ කාර්යාලයේ ඵලදායී හා ස්වාධීන ක්‍රියාකාරිත්වය සහතික කරන ලෙස ඉල්ලා සිටිනු ලැබේ.

සමාජ ක්‍රියාකාරීන් ආරක්‍ෂා කරන්න
සිවිල් සමාජ ක්‍රියාකාරීන්/ක්‍රියාකාරිනියන් ආරක්ෂා කරන ලෙසත්, ඔවුන්ට එරෙහි ඕනෑම ප්‍රහාරයක් පිළිබඳ විමර්ශනය කරන ලෙසත්, බාධා, අනාරක්ෂිතබව සහ පළිගැනීම්වලින් තොරව සිවිල් සමාජයට ක්‍රියාත්මක විය හැකි ආරක්ෂිත හා සක්‍රිය පරිසරයක් සහතික කරන ලෙසත් ඉල්ලා සිටිනු ලැබේ.

ත්‍රස්තවාදය වැළැක්වීමේ පනත
ත්‍රස්තවාදය වැළැක්වීමේ පනත සමාලෝචනය කරන ලෙසත්, ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා වන ඕනෑම නීතියක් ජාත්‍යන්තර මානව හිමිකම් සහ මානුෂීය නීති බැඳීම්වලට අනුකූල වන බවට සහතික වන ලෙසත් ඉල්ලා සිටිනු ලැබේ.

ආගමික නිදහස සහ බහුත්වවාදය
සියලු ආගමික ප්‍රජාවන්ට ඔවුන්ගේ ආගම ප්‍රකාශ කිරීමට ඇති හැකියාව ප්‍රවර්ධනය කිරීමෙන් සහ විවෘතව හා සමාන පදනමක් මත සමාජයට දායකවීමෙන් ආගමික නිදහස සහ බහුත්වවාදය පෝෂණය කරන ලෙස ඉල්ලා සිටිනු ලැබේ.

සහයෝගයෙන් කටයුතු කරන්න
පොරොත්තු ඉල්ලීම්වලට විධිමත් ලෙස ප්‍රතිචාර දැක්වීම ඇතුළුව එක්සත් ජාතීන්ගේ විශේෂ ක්‍රියා පටිපාටි ආයතන සමඟ අඛණ්ඩව සහයෝගයෙන් කටයුතු කරන සේ ලංකා රජය දිරිමත් කරනු ලැබේ.

ලංකාවට උපදෙස් දෙන්න
ලංකා රජයේ එකඟතාවෙන් හා සාකච්ඡා කර, ඉහත සඳහන් පියවර ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා උපදෙස් සහ තාක්ෂණික සහාය ලබාදෙන සේ මහකොමසාරිස් කාර්යාලය සහ විශේෂ ක්‍රියා පටිපාටි ආයතන දිරිමත් කරනු ලැබේ.
ප්‍රතිසන්ධානය හා වගවීම පිළිබඳ ප්‍රගතිය ඇතුළුව ලංකාවේ මානව හිමිකම් තත්වය පිළිබඳ සිය අධීක්ෂණය සහ වාර්තාකරණය ප්‍රවර්ධනය කරන ලෙස මානව හිමිකම් මහ කොමසාරිස් කාර්යාලයෙන් ඉල්ලා සිටිනු ලැබේ. 49 සැසියේදී මානව හිමිකම් කවුන්සිලයට ලිඛිත යාවත්කාලීන කිරීමක් ඉදිරිපත් කරන ලෙසත් 51 සැසියේදී වගවීම ඉදිරියට ගෙනයාම සඳහා තවත් විකල්ප ඇතුළත් ප්‍රළුල් වාර්තාවක් ඉදිරිපත් කරන ලෙසත්, එම වාර්තා දෙකම කවුන්සිලයෙහි අන්තර්ක්‍රියාකාරී සාකච්ඡාවන්ට ඉදිරිපත් කරන ලෙසත් ලංකාවෙන් ඉල්ලා සිටිනු ලැබේ.■