■ පවිත්‍රා රූපසිංහ
‘අප්‍රිකාවේ ගස් අම්මා’ නමින් විරුදාවලි ලද මහාචාර්ය වංගාරී මුටා මාතායි 1997 වසරේ දී පාරිසරික ලෝකයේ සැබෑ වෙනසක් සිදු කළ ලෝකයේ සියදෙනා අතරට එක්වුණා. ‘වීරයන් වන්නේ, තමන්ට කළ හැකි දේ කරන අයය’ යන්න පිළිගනිමින් එය ලෝකයට පසක් කළ ඇය, ඉතාමත් සියුම්ව, ඉතාමත් කර්කශ පාඩමක් ලෝකයට කියා දුන්නා.
වංගාරී, 1998 වසරේදී කෙන්යානු රජය එරට රක්ෂිත වනාන්තරයකින් විශාල කොටසක් ස්වකීය දේශපාලන හිතවතෙකුට පැවරීමට කටයුතු සිදු කරද්දී, ඊට එරෙහිව මඟට බැස්සා. වීදි බැසි ඇය සියක් දහසක් දෙනා සහභාගී කරවා ගනිමින්, එවකට බලවත්ව එරට රජයට එරෙහිව විරෝධතාවේ යෙදුණා. රජයේ බලහත්කාරය සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය ඇය සහ පිරිවර කෙරේ එල්ල වුණේ ඉතාමත් පීඩාකාරී ආකාරයටයි. ඒ මර්දනය තඹ දොයිතුවකට මායිම් නොකළ වංගාරී දේශපාලනඥයන්ගේ වනාන්තර විනාශයට එරෙහිව, ජීවිතය දෙවනු කොට පෙරමුණ ගත්තා. ඉලක්කය අවසන් වුණේ, වංගාරී ඇතුළු පිරිස ජයග්‍රහණයේ නියමුවන් බවට පත්වෙමිනුයි. ඒ දැවැන්ත ජයග්‍රහණයත් සමඟ වංගාරී දේශපාලනික අඩන්තේට්ටම්වල ඉලක්කයක් වුණා.
අවසන කෙන්යාවේ වනගහනය ඉහළ නැංවීමටත්, වන විනාශයන්ට තද රැහැනකින් වැට බඳින්නටත් ඇය සමත් වුණා. අනේක බාධාකිරීම් මධ්‍යයේ, ඇය අඛණ්ඩවම වෘක්ෂලතා රෝපණය වෙනුවෙන් පෙරමුණ ගත්තා. පවතින වනාන්තර සුරකිමින් නොසෑහුණු සිත් ඇති ඇය වනාන්තර තනන්නට මහත් වෙහෙසක් ගත්තා.
1976 වර්ෂයේදී වංගාරී මුටා මාතායි එවකට නයිජීරියාවේ ජීවත් වූ සාමාන්‍ය ජනතාව සමඟ එක්වී ගස් සිටුවීමේ අදහස ලෝකයට හඳුන්වා දුන්නා. ඒ වෙනුවෙන් ග්‍රීන් බෙල්ට් ව්‍යාපාරය නමින් බිම් මට්ටමේ සංවිධානයක් බිහිකර ඒ හරහා ගස් මිලියන විස්සකට වඩා සිටුවීමට ඇයට හැකිවුණා. තමන් ජීවත් වන වටපිටාවෙන් අරඹා, රට රටවල කාන්තාවන් දිරි ගන්වමින් ඇය සිය මෙහෙයුම පුළුල් කළා. එහිදී සමහරක් අප්‍රිකානු රටවල් වන ටැන්සානියාව, උගන්ඩාව, මලාවි, ලෙසෝතෝ, ඉතියෝපියාව, සිම්බාබ්වේ යන රටවල බිමේ ගස් සිටුවීමේ ව්‍යාපාරය ඉතාමත් සාර්ථකව දියත් කිරීමට ඇය සමත් වුණා. එපමණකින් නොසෑහුණු ඇයට දුප්පත්කමින් දුක් විඳින මිනිසුන්ගේ හදවත ගැහෙන හඬ ඇසී තිබුණා. පාරිසරික සෞන්දර්යයෙන් පමණක් ලෝකය සුන්දර නොවනු ඇති බව පසක් කරගත් ඇය, දුප්පතුන්ගේ සුබසෙත වෙනුවෙන්ද පෙළගැසුණා. වර්ෂ 2000 වන විට අප්‍රිකාවේ දුප්පත් රටවල් කිසිදා ආපසු ගෙවිය නොහැකි තරමට ණය උගුලක හසුව සිටින අතරතුරදී, ඒ ආපසු ගෙවිය නොහැකි ණය ආපසු ගෙවීම අවලංගු කරවා ගන්නා වැඩපිළිවෙළකට ඇය අවතීර්ණ වුණා. ‘ජුබිලි 2000’ අප්‍රිකානු ව්‍යාපාරයේ සම සභාපතිවරියක ලෙස ඇය කටයුතු කළේ ඒ අරමුණිනුයි.
ඇය අවස්ථා කිහිපයකදීම ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ සිටගනිමින් එක්සත් ජාතීන් අමතා කීවේත් සොබාදහම රැකගැන්ම, දුප්පත්කම දුරැලීම සහ ස්ත්‍රීන්ගේ අයිවාසිකම් ගැනයි. ඒ අතර පස් අවුරුදු සමාලෝචනය සඳහා මහා මණ්ඩලයේ විශේෂ සැසිවාරවලදී කාන්තාවන් වෙනුවෙන් කතා කරන්නට ඇය පෙරමුණ ගෙන තිබුණා. දහසක් අභියෝග හමුවේ ජීවිතයම අරගලයක් වුණු ඇයට ගුටි බැට නින්දා අතර, ඇගයීම්ද ලැබුණා. තිරසාර සංවර්ධනයත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ සාමය සඳහා වූ දායකත්වය වෙනුවෙනුත් ඇය 2004 වසරේදී නොබෙල් සාම ත්‍යාගයෙන් පිදුම් ලැබුවා. .■
