■ පවිත්‍රා රූපසිංහ
‘සමාජය තුළ ලේඛකයා රඟදක්වන භූමිකාව අවබෝධ කරගත හැක්කේ ඇගේ හෝ ඔහුගේ සමාජ ක්‍රියාකාරීත්වය මතය’ යන්න මහේස්වෙතා දේවි දැඩිව එල්බගෙන සිටි අදහසක්. ඇය තදින් අමරණීයත්වය පිළිබඳ අපූරු අදහසක් දැරුවා. සදාකාලික ජීවිතයක් උදෙසා වූ ඒ ඇල්ම වූකලි හුදෙක් ජීවිතාශාවක් නොව, ඈ අවට ලෝකයේ තිබෙන අයුක්තියට, අසාධාරණයට එරෙහිව හඬනඟන්නට ඇයට තිබූ අව්‍යාජ උවමනාවයි. 2016 වසරේ ඇය ජීවිතයෙන් සමුගත්තද, ඉන්දියාවේ ජීවත්වූ නොමියෙන ලේඛකයන් සහ සටන්කාමීන් අතර ඇය අමරණීයත්වයට පත්වුණා.
මධ්‍යම පන්තික සාහිත්‍යලෝලී උගත් බෙංගලි පවුලක 1926දී උපන් දියණියක වූ ඇය, ඉන්දීය දේශසීමා වෙන්වීමට පෙර ඩකාවේදී ද්විතීයික අධ්‍යාපනය නිමකළා. පසුව රවීන්ද්‍රනාත් තාගෝර් කල්කටාවේ බොලාපූර්හි පිහිටුවූ, විශ්ව භාරතී විශ්වවිද්‍යාලයෙන් ඉංග්‍රීසි භාෂාව පිළිබඳ උපාධිධාරිනියක බවට පත්වනවා. ශාන්ති නිකේතනය සහ විශ්වභාරතිය, ඇය නිදහස් අරගලයේ උද්වේගයට නිරාවරණය කර තිබෙනවා. ඩකා නුවර ජීවත්වන නූගත් බෙංගලි දියණියන්ට අධ්‍යාපනය ලබාදීමට දතකන අම්මාගෙන් ජීවිතය උගත් ඇය, බාලවියේ පටන්ම පොදු ජනතාවගේ උන්නතිය වෙනුවෙන් කැපවනවා.
බෙංගාලයේ ජීවත්වූ සම්භාව්‍ය සාහිත්‍ය චරිතයක් වූ ඇගේ රචනා බොහෝමයක් වෙනත් ඉන්දීය සහ යුරෝපීය භාෂාවන්ටත් පරිවර්තනය වෙනවා. ඇගේ ලේඛන දිවිය නවකතා සියයක්, කෙටිකතා වෙළුම් විස්සකට වැඩි ගණනක් උත්පාදනය කරන අතර, ඇගේ ප්‍රථම තීව්‍ර නවකතාව වන්නේ ‘ජනාසීර් රාණි’යි. ඊට පෙර ‘නති’ නමින් පළවූ නවකතාව පාදක කරගෙන තිබුණේ ජාන්සි නගරයේ අවුරුදු පතා පවත්වන හරිද්‍ර කුම් කුම් උත්සවයේදී ජනයා ගායනා කරන, කුදාබක්ෂ් – මොතිබායි පෙම් පුවත අළලා රචනා කෙරුණු සින්දුයි. පසුව කරන ලද ‘අමිරිතාසන්චෙ’ නවකතාව පාදක කරගත්තේ බුන්දෙල්කාන්ද් පළාතේ ඇති වූ ජන නැගිටීම්.
ලියන්නියක සහ සටන්කාරියක ලෙස එකවර කටයුතු කරන ඇයට ඉන්දියාව තුළ පිරිනැමෙන සෑම සාහිත්‍ය ත්‍යාගයක්ම පාහේ හිමිව තිබෙනවා. ‘රමෝන් මැග්සේසේ’ 1997දී ඇය ලබාගන්නා අතර, සාහිත්‍යය ඇකඩමි ත්‍යාගය, පද්ම ශ්‍රී සම්මානය, පද්ම විභූෂණ සම්මානය, බටහිර බෙංගාල ආණ්ඩුව පිරිනමන ඉහළම ප්‍රජා සම්මානය වන බංගබීභූෂන් සම්මානය, සාහිත්‍යබ්‍රහ්ම යාවජීව සම්මානය ඇය ලැබූ සම්මාන අතරින් කිහිපයක්.
ඉන්දීය සමාජයේ ජීවත්වන වඩාත්ම පීඩිත පයට පෑගෙන ජනකොටස්වල, එනම් අපරාධකාරී සහ ආන්තික යනුවෙන් හංවඩු ගසා තිබෙන ආදිවාසී ගෝත්‍රිකයන්ගෙන්, දාලිතයන්ගෙන්, සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සහ දුප්පත් අනාථයන්ගෙන් සමන්විත ජන කොටස්වල අයිතිවාසිකම් වෙනුවෙන් නොකඩවා සටන් කරන්නට ඇගේ ජීවිතය මිඩංගු කර තිබීම සුවිශේෂයි. මේ දුක්ඛිත ජීවිත පිළිබඳ ඇත්ත කතාව ලෝකයට එළිකරමින් පෑන හැසිරවූ ඇය එපමණකින් නොනැවතී, ඒ වෙනුවෙන් සමාජය සංවිධානයට ද මැදිහත් වූවා.
මහස්වෙතා දේවිගේ ‘ද හසාන් චෞරාසි කී මා’ හෙවත් ‘අංක 1084 අයිති අම්මා’ නවකතාව 1998 ගෝවින්ද් නිහලනිගේ මැදිහත්වීමෙන් වාර්තා චිත්‍රපටයක් බවට පත්වන අතර, එය ලාංකීය සමාජයේත් ඉතාමත් ජනප්‍රියයි. 1984 යනු හුදු අංකයක් පමණක් නොවෙයි. බ්රෝති නම් සරසවි සිසුවාගේ මෘතදේහයේ පාදයක ඒ අංකය එල්ලෙමින් තිබුණා. දහස් ගණනක් මරාදැමුණු සිසුන් අතර බ්රොති, ඔහුගේ අම්මාට ප්‍රාණසරි පුතුයි. ඉන්දියානු සමාජයේ නිදන්ගත ගතානුගතිකවාදයට එරෙහිව වීදි බට ආදරණීය පුතුයි. මහා ඉන්දියාවේ තමා යනු මිනිස් ආත්මයක් බව වටහාගත් එකම මනුෂ්‍ය පුතුයි. නක්සල්බාර් විමුක්ති අරගලය ඒ කෘතියේ තේමාව වුණා. එය ඉන්දීය ලෝකය ඉතාමත් උපායමාර්ගිකව අමතකකර දැමූ අරගලයක්. ඒත් මහස්වෙතා දේවි ඒ අරගලය නැවතත් ඉන්දීය සමාජයේ ජීවමාන කරමින් සහ සමාජයේ ඉදිරියට කාලාන්තරයක් පවතින එකක් කරමින් ‘බ්රෝතිගේ අම්මා’ නැමති කාල්පනික චරිතය සජීවී කළා. ඇයගේ උත්සාහය වූවේ අරගලය තුළ වන මානවවාදය මතුකිරීමයි. කැරලිකරුවන්ගේ මානවවාදී අධ්‍යාත්මය නිරාවරණය කිරීමට ඇය සිය ලේඛනය තුළ මහත් ඉඩක් වෙන්කර තිබුණා. ‘සැබෑ ඉතිහාසය නිර්මාණය කරන්නේ පොදු ජනතාවයි’ යන්න මහස්වෙතා සිය ජීවිත කාලය පුරාම අඛණ්ඩවම විශ්වාස කළා. ■
