- ලී බඩු සාප්පුවෙන් දෙනවා ඩේට් චෙක් එකක්. චෙක් මාරු කරන වෙනම පිරිසක් මොරටුමුල්ලේ ඉන්නවා. චෙක් මාරු කරන එක තමයි ඒ අයගේ රස්සාව. එතකොට මඩුවේ කෙනාට දිනේ එනකන් ඉන්න බෑ. සල්ලි හදිස්සියි. එයා චෙක් මරු කරන කෙනාට දීලා චෙක් එක දීලා සල්ලි කර ගන්නවා. චෙක් මාරු කරන කෙනා 5% ක් විතර තියා ගන්නවා.
■ ප්‍රියන්ජිත් ආලෝකබණ්ඩාර
ලී බඩුවලට ප්‍රචලිත මොරටුවය. ලී බඩු හදන වඩුවන් වැඩියෙන් ඉන්නේත් මොරටුවේය. එසේ නම් වඩු කර්මාන්තයෙන් දියුණු වූ වඩුවන් මොරටුවේ සිටිය යුතුය. අපට එසේ සිතුණත් සත්‍ය තිබෙන්නේ ඊට ඔබ්බෙනි. අද මොරටුවේ වඩුවන් දවසේ කුලියට හෝ කොන්තරාත් ක්‍රමයට වැඩ කරන කම්කරුවන් පිරිසකි. උදේ සිට සවස් වන තුරු වඩුමඩුවකට තම ශ්‍රමය වගුරන කුලීකරුවන් පිරිසකි. මොරටුවේ වඩු කර්මාන්තයෙන් ලාභ උපයන්නේ වෙනත් පිරිසකි. ඒ අනුව බලන කල වඩුවාගේ ගෙදර පුටුව නැතැයි කියන කියමන මසුරං කියමනකි.
ගාලු පාරේ සිට මොරටුව පිළියන්දල පාරේ මද දුරක් ගිය විට මොරටුමුල්ල පිහිටා තිබේ. මොරටුමුල්ලේ මග දෙපස බහුලව තිබෙන්නේ ලී බඩු සාප්පුය. වඩු මඩුය. ලී මෝල්ය.
රටේ හතර දිගභාගයෙන්ම ගෙනෙන විශාල ප්‍රමානයේ මෙන්ම කුඩා ප්‍රමාණයේ ලී කඳන් ගොඩවල් වැස්සට තෙමෙමින් අව්වට වේලෙමින් තබා තිබෙන්නේ සීසන් වීමටය. නැත්නම් පදම් වීමටය. පදම් වූ විශාල කඳන් ලී මෝල්වල විශාල දැත් රෝදයට හසු කර දොර, ජනෙල්, මේස, පුටු, අල්මාරි ආදී වූ මෙකී නොකී දැව භාණ්ඩවලට අවශ්‍ය ලෙස කුඩා කොටස්වලට කැපී වෙන් වන්නට ගත වන්නේ සුළු මොහොතකි. වඩු මඩුවකින් ගෙනැත් දමන ලද කොටයක් ඔවුන්ට අවශ්‍ය ප්‍රමාණයන්වලට අපතේ නොයන ලෙස ඉරා දීම මොලේ ඉරන බාස්ගේ රාජකාරියයි. නිවැරදි පැත්තට තබා කඳ ඉරුවේ නැත්නම් ඒ ලෑලිවලින්, ලීවලින් භාණ්ඩයක් නිෂ්පාදනය කිරීම උගහටය. නැත්නම් කල් පැවැත්මෙන් තොරය.
නුවරඑළියේ සිට අවුරුදු 18 දී මොරටුවට පැමිණි එන්. රාජේන්ද්‍රන් ලී මෝලක ඉරන බාස් කෙනෙකි. මීට වසර දෙකකට පමණ පෙර මෝල අයිත් මුදලාලි මිය ගියේය. ඒ නිසා දැන් මෝලේ සියලු වැඩකටයුතු සිදු වන්නේ රාජේන්ද්‍රන්ගේ මූලිකත්වයෙනි.
“මොරටුවට කොට ගේන අයගෙන් බඩු හදන මඩුවල අය සල්ලි දීලා කොට ගන්නවා. ගෙනැත් දාන අයට අහවල් මෝලට කොට ටික ගෙනැත් දාන්න කිව්වහම ඒ අය ගෙනැත් දානවා. අපි කරන්නේ බඩු හදන කෙනාට ඕනෑ විදිහට අපි කොටේ ඉරලා දෙන එක විතරයි. ලී වර්ගයේ හැටියටත්, ඉරන්න ඕනෑ ලෑලිද, උළුවහුද, පුටු මේසවලටද කියන එක අනුවත් ගාන වෙනස් වෙනවා. කියුබික් අඩියක් රුපියල් 60 ඉඳන් 100 දක්වා ගණන් අය කරනවා. කොස් ගස්වලින් කපලා අයින් වෙන පිට පලු කෑලි දැල්තර පැත්තේ බාල ඇඳන් හදන අය අරන් යනවා. අනික් ඒවා බේකරිවලින් දරට අරන් යනවා. දැන් තරඟකාරීත්වය වැඩියි. ඉස්සර වගේ ලොකු ලාභ ගන්න බෑ. සල්ලි හිරකරලා රෝල යනවා විතරයි. හිර වුණොත් ඉවරයි. මහා ඉහලින් වාහන තියාගෙන ඉඳලා ඒවා විකුණන්න වෙලා ආගිය අතක් නැතිවෙච්ච අවස්ථා ඕනෑ තරම් තියෙනවා. වියදමේ හැටියට ලැබෙනවා මදි.”
වඩුවන් වඩු මඩුවල වැඩ කරන්නේ එක්කෝ දවස් කුලියටය. නැත්නම් කොන්තරාත් පදනමටය. මඩුවල ස්ථිර සෙවකයින් නැති තරම්ය. වඩුවා කරන්නේ දෙන මෝස්තරය අනුව භාණ්ඩය නිෂ්පාදනය කිරීම පමණි. ඒවා නිමා කරන්නේ, පොලිෂ් කරන්නේ පොලිස් බාස්ලාය. නිමා කළ හෝ නොකළ භාණ්ඩ මඩුවේ අයිතිකරු සාප්පුවලට අලෙවි කරයි. සාප්පුවලට අලෙවි කිරීමෙන් මඩුව පවත්වාගෙන යන්නනාට ලොකු ලාභයක් ලැබෙන්නේ නැත. ලාබයක් ලැබෙන්නේ ඇණවුමක් භාරගෙන ඔවුන්ට අවශ්‍ය ලෙස භාණ්ඩයක් නිමාකර දුන් විටය. ඇතැම් මඩු බඩු හදන්නේ සාප්පුවලට පමණය. ඇතැම් ඒවා ඇණවුම්වලට පමණය.
අනිල් මැන්ඩිස් ඕනෑම වඩු වැඩකට ඔට්ටුය. ඕනෑම දැව භාණ්ඩයක ඡායාරූපයක් බලා ඒ භාණ්ඩය නිෂ්පාදනය කරන්නට, නිර්මාණය කරන්නට ඔහුට හැකිය.
“මේ මඩුවේ වැඩට ඇවිත් මාස තුනක් විතර. කලින් වැඩ කරපු තැන අවුරුදු 13 ක් වැඩ කළා. පොඩි හිත් තැවුලක් නිසා එතැනින් ආවා. අපිට අවුරුදු 14ක පුතෙක් විතරයි ඉන්නේ. අවුරුදු 15 ක් විස්සක් මේ රස්සාව කරනවා. තවම පොඩි ගේක කුලියට ඉන්නේ. ලැබෙන මුදල ජීවත් වෙන්න මදි. දවසේ පඩිය රුපියල් 1500 ක් ලැබෙනවා. මම කාටවත් ණය වෙන්නේ නෑ. තියෙන එකෙන් මාසේ පිරිමහ ගන්නවා. මම කතෝලික. නත්තල් කන්න මඩුවෙන් රුපියල් 5000 ක බෝනස් එකක් ලැබෙනවා. සමහර විට බාර ගත්ත වැඩක් ඉවර කළාම වැඩේ අයිති මහත්තයෙක් සන්තෝසෙන් ගාණක් දීලා යනවා. මේ කර්මාන්තයේ අමාරුම හා හෙඳම කොටස කරන්නේ අපි. ඒත් අපිට තමයි අසාධාරණේ වෙලා තියෙන්නේ. අපි කොච්චර මැරිලා බඩු හැදුවත් අවසානේ ලාභ ගන්නේ වෙන කට්ටියක්.”
වඩු මඩුවේ හිමිකරුට ඇත්තේ වියදම්ය. ලී ඇතුළු අමුද්‍රව්‍ය, යන්ත්‍ර සූත්‍ර නඩත්තුව, වඩු බාස්ලාට, තීන්ත බාස්ලාට ගෙවීම් මේ සියලු බර පැටවෙන්නේ වඩුමඩුවේ හිමිකරුටය. බොහෝ විට ඔහු ඉන්නේ ආර්ථික පීඩනයකය. මඩුවේ හැදෙන බඩු මොරටුමුල්ලේ සාප්පුවලට යන්නේ ඒ ආර්ථික පීඩනයත් සමගය.
අයේශ් ප්‍රේමචන්ද්‍ර ලංකාවේ විවිධ පළාත්වලට ගොස් ගස් මිලදීගෙන කපා, මොරටුවට ගෙනැත් විකුණන්නෙකි. ලී බඩු කර්මාන්තයේ නියැලී සිටින විවිධ පාර්ශවයන් සමග යාවජීව ගනුදෙනුවේ යෙදෙන්නෙකි. ඔහුගේ නිරීක්ෂණයට අනුව මේ වඩු කර්මාන්තයෙන් ගොඩ ගිහින් සිටින්නේ වෙහෙස වී වැඩ කරන, නිෂ්පාදන කාර්යයට උර දෙන කොට්ඨාසය නොවේ.
“මඩුවකින් ලී බඩු හදලා සාප්පුවට ගෙනිච්චාම සාප්පුවේ කෙනා කියන්නේ අද නම් සල්ලි නෑ. මේ දවස්වල බඩු විකිණෙන්නේ නෑ. සල්ලි දෙන්න විදිහක් නෑ කියලා. එයාලගේ ප්‍රශ්න ටික ඔක්කෝම කියනවා. ඒ කිව්වට එහා පැත්තේ ඉඩම විකුණනවා කිව්වොත් ටක් ගාලා ඒක ගන්නවා. ලංකාවට එන හොඳම වාහනේ ගන්නවා. නත්තලට, සිංහල අවුරුද්දට ලෝකේ කොහේ හරි රටක සංචාරයක් යනවා.
ලී බඩු සාප්පුවෙන් දෙනවා ඩේට් චෙක් එකක්. චෙක් මාරු කරන වෙනම පිරිසක් මොරටුමුල්ලේ ඉන්නවා. චෙක් මාරු කරන එක තමයි ඒ අයගේ රස්සාව. එතකොට මඩුවේ කෙනාට දිනේ එනකන් ඉන්න බෑ. සල්ලි හදිස්සියි. එයා චෙක් මරු කරන කෙනාට දීලා චෙක් එක දීලා සල්ලි කර ගන්නවා. චෙක් මාරු කරන කෙනා 5% ක් විතර තියා ගන්නවා. මාසයක් දින දාලා ලක්ෂ 10 ක චෙක් එකක් දුන්නොත්, ඒකෙන් රුපියල් 50,000 ක් චෙක් මාරු කරන කෙනා උපයනවා. සමහර ලී බඩු සාප්පු අයිතිකාරයෝ තමන්ගේ නෝනට සල්ලි දීලා, චෙක් එක ඩේට් කරලා දීලා නෝනාගෙන් මාරු කරගන්න කියනවා. සමහර විට මාස දෙකක් ඩේට් කරලා දෙන වෙලාවල් තියෙනවා. ලක්ෂ 10 ට මාස දෙකට ලක්ෂයක් නිකං ඉඳලා ඒ අය උපයනවා.”
සමන්සිරි අවුරුදු 40කට ආසන්න කාලයක් තිස්සේ මේ කර්මාන්තයේ නියැලෙන දක්ෂ වඩුවෙකි. තාත්තා සමග වඩු මඩුවේ ගෝලයාට වැඩ කොට වඩු වැඩ ඉගෙන ගත්තෙකි.
“මේ වැඩ පොළ කරන්නේ මගේ පුතා. අපි සාප්පුවලට බඩු හදන්නේ නෑ. ඇනවුම්වලට විතරයි හදන්නේ. ගොඩාක් අය කරන්නේ බඩු හදලා සාප්පුවට විකුණන එක. අපිට ඕනෑ ඩිසයින් එකක් හදලා සාප්පුවට ගිහින් දුන්නැහැකි. එහෙම කළාට අපි කරන වැඩේට හරි මිලක් ලැබෙන්නේ නෑ. ඇනවුමකට හදනකොට අවුරුදු පහක වගකීමක් දෙනවා. ඒකෙන් අපට සාධාරණ මුදලක් ලබා ගන්න පුළුවන්.
මේ බාස්ලා බහුතරයක් අනාගතේ ගැන හිතන්නේ නෑ. අද රුපියල් 5,000 ක් ලැබුණොත් හෙටත් 5,000 ක් ලැබෙනවානේ කියලා හිතලා අද 5,000 ම ඉවර කරනවා. හෙට ලැබෙන 5000ත් ඒ ටිකම තමයි. මෙහේ හරියට සූදුව, රේස්බයි රේස්. මේ අවට බුකි 10 ක් 15 ක් තියෙනවා. බොන්න පුරුදු වෙච්ච කෙනා රැයක් දවාලක් නෑ. හැම වෙලාවෙම බොනවා. බොන කට්ටියගෙන් 80% ක් විතර වැඩ කරලා හවසට බොනවා. තව කොටසක් බිබී වැඩ කරනවා. කසිප්පු බොන්න පුරුදු වෙච්ච අය උදේ වැඩට එන්නෙත් බීලා. උදේට කන්න යන්නේ බීලා. දවල්ට කන්න යන්නේ බීලා. එහෙම කෙනෙක් දවසට රුපියල් 1000 ට වඩා වියදම් කරනවා. වැඩ නැති දවස්වල අතේ තියෙන ගාන ඉවර වෙනකන් බොනවා. බේබදුකමයි සූදුවයි දෙක පැටලුණාම ජීවිතේ ගමණක් නෑ. ඒ නිසා මේ මිනිස්සු අතේ කවදාවත් සල්ලි නෑ. ඒ දුර්වලතාවෙන් සමහර මිනිස්සු ප්‍රයෝජන ගන්නවා. බොන්න සල්ලි දුන්නා වැඩේ කරගත්තා.” ■
