ජාතික රූපවාහිනියේ විකාශය වූ ‘මීමන්දාව’ වැඩසටහනේ සංක්ෂිප්ත සටහනකි. රත්න ශ්රී විජේසිංහ, මහින්ද ප්රසාද් මස්ඉඹුල සහ කපිල කුමාර කාලිංග අතර කතාබහට ගැයුමේ දායකත්වය ‘අපි මචං’ය. මීමන්දාව, අතුල පීරිස්ගේ අධ්යක්ෂණයකි.
■ පවිත්රා රූපසිංහ
මීමන්දාව ඇරඹෙමින් ගැයෙන්නේ, 1964 දී ‘ගැටවරයෝ’ චිත්රපටයට මඩවල එස්. රත්නායක රචනා කළ අමරදේව සංගීතවත් කොට ගයනා කළ ගීතයයි.
‘හීන හතක් මැද විමනක් සැදුනයි- සීත සඳුන් සුව ඒ තුළ මැවුණයි’
කපිල කුමාර කාලිංග මීමන්දාවට ප්රවිෂ්ට වෙමින්: ‘මේ ගීය ඇතුළත් චිත්රපට කතාව, ජයේ සහ කරුණාගේ ප්රේම වියෝවයි. බෝට්ටු කර්මාන්ත ශාලාවක රාජකාරියට යන තරුණයා එහි අයිතිකරුගේ දියණියට පෙම්කරමින් පැරණි පෙම්වතිය අමතක කරනවා. චිත්රපටය අවසන් වන්නේ බෝට්ටු රේස් එකකින්. එහි ජවනිකා ගීතයේ රූපරාමුවල තිබෙනවා. අන්තර්ජාලයේ මේ ගීතයේ පසුබිම් ජවනිකා සමන්විත වන්නේ නවසීලන්තයේ, ඉන්දියාවේ දර්ශනවලිනුයි. චිත්රපටය නොදන්නෙකුට ඒ දර්ශන සමඟ ගීතය විඳින්න පුළුවන් වුණත් අප සංවේදී මුල් ගීයේ රූපරාමුත් සමඟයි.’
රත්න ශ්රී: ‘හීන හතක් මැද තැනූ විමන සුවදායක බවත්, පසුව ප්රේම විමානය ගොඩනංවන ආකාරයත් මෙහි කියනවා. අවසානයේ ‘නීල නුවන් ගැබ සෝකවලාවෝ’ වෙනවා. ඇස්වලයි සෝකය පිරුණේ. අතිශයින් ප්රබල රූපක යොදාගත් මේ ගීයේ ආකෘතිය බැලුවම පෙනෙන්නේ මඩවල එස්. රත්නායක ජන සාහිත්යයට ඇලුම් කරන, එය ඇසුරු කරන බවයි. සම්භාව්ය භාෂාවට වඩා ඔහු ජන කාව්ය රීතියට බැඳෙනවා.’
කපිල ‘අසූව කණ්ඩායමේ’ කෙනෙක්. මස්ඉඹුල අසූව කණ්ඩායමේ අත්දැකීම් ගැන ඔහුගෙන් අසනවා. ‘එදා ලංකාවේ නාට්ය ක්ෂේත්රයේ විවිධ නම්වලින් කණ්ඩායම් බිහිවුණා. අපිත් පරම්පරා කීපයක අය එකතුවෙලා අසූව කණ්ඩායම හැදුවා. ඒ නිලතල තිබුණු සංවිධානයක් නොවෙයි. අසූව දශකයේ සමාජ දේශපාලන තත්වයන්හි කැඩපතක් විදියට අසූව කණ්ඩායමේ ක්රියාකලාපය දකින්න පුළුවන්.’
‘සුපෙම් හැඟුම් ඔබෙන් එපා’ කපිල රචනා කළා. රත්න ශ්රීට යොමුවෙමින් මස්ඉඹුල අසන්නේ කපිලගේ කලාව පිළිබඳවයි. ‘කපිලගේ කලාවේ භූමිකා රාශියක් තිබෙනවා. නාට්යකරුවෙක් විදියට ප්රසිද්ධ වුණත්, ගීත රචකයෙක් විදියට ‘සුපෙම් හැඟුම්’ වගේ ගීතයක භාවිතව ඇති රූපක නාට්යමය ගුණයෙන් යුක්තයි. කපිලගේ පරිවර්තන, අනුවර්තන නාට්ය අතර ‘උක්දඬු ගින්න’ වගේ ඌව වෙල්ලස්ස පළාතේ උක්දඬු වවන්නන්ගේ ගැටලු කතා කරන කාලීන ස්වතන්ත්ර නිර්මාණද තිබුණා. මෑතදී කළ ‘බැංකු වීරයා’ අතිශය ප්රබල නාට්යයක්. හරිම උත්ප්රාසජනක විදියට නාට්ය සිද්ධි ගණනාවක් සමඟ අවසානය මායාරූපී තැනකට පරිවර්තනය වෙනවා. එය ඉතා ප්රබල නාට්යයක් විදිටයි මා දකින්නේ. ’
වේදිකාවේ පළපුරුදු කලාශිල්පියෙක් වන කපිල වේදිකාවේ තමන්ගේ අත්දැකීම් මතක් කරන්නේ මෙහෙමයි.
‘මං ජීවිතයේ වැඩි කොටසක් පුවත්පත් කලාවේදියෙක් වුණත්, මං කැමති වේදිකාවටයි. ඒත් ලංකාවේ නාට්යයක් කරනවා කියනකොට ක්ෂේත්රයේ අය කියනවා, අපල කාලෙට තමයි නාට්යයක් කරන්න හිතෙන්නේ කියලා. එතරම්ම එය දුෂ්කරයි. ක්ෂේත්රයේ අය කියනවා වාගේම අපි නාට්ය කරන්නේ උණට. අනෙක් සියලු කලාවන්ට වඩා සජීවී ප්රබල මාධ්යයක් විදියට නාට්ය කලාව මට තදින්ම දැනෙනවා.
පරිවර්තන නාට්යවලට වඩා මා ස්වතන්ත්ර ගැන උනන්දුයි. රටේ සමාජ දේශපාලන ප්රශ්න කතා කරන්න සහ පරිකල්පනය ගොඩනඟන්න අවියක් කරගන්න පුළුවන් වෙන්නේ ස්වතන්ත්ර නාට්යයි. පසුගිය කාලයේ බැංකු කොල්ලකෑම් බහුලයි. කිසිවකුට කරදර නොකර, ෆුල්ෆෙස් හෙල්මට් දාගෙන ඇවිත් සල්ලි අරගෙන යනවා කියනවා. මේක පුදුම ෆැන්ටසියක්. ඇත්තටම බැංකුව ඇතුළෙ අයත් ඉන්නේ, බැංකුව කොල්ල කාගන්න බැරුවයි. මේ තුළ උත්ප්රාසය මැවීම බැංකු වීරයා තුළ සිදුවුණා. මුදල් හඹායන සමාජයේ තිබෙන විප්රකාරයට හිනාවෙවී සිටින ප්රේක්ෂකයන් අවසානයට යන්නේ තමා සමඟම යම් කතිකාවක් කරමිනුයි. එහි ප්රධාන චරිතය කියනවා, ‘අපි කරන්නෙ ජීවත් වෙන්න උත්සාහ කරනවා විතරයි, ජීවත් වෙන්නෙ නෑ’ කියලා.
ප්රේමකීර්තිගේ රචනාව, ෆ්රෙඩී සිල්වා ගායනය කළ මේ ගීතය කතිකාව වෙනත් දිශාවකට යොමු කරනු ඇති බව මස්ඉඹුලගේ අදහසයි.
‘මන්නාරම් පිටි වැල්ලේ මදටිය වැල් ඔන්චිල්ලේ කුණ්ඩුමණී’
රත්න ශ්රී හඬ අවදි කරනවා. ‘කර්ණාටක සංගීතය ඉතා සෞම්යව ඇසුරු කළ, වික්ටර් රත්නායක සංගීතවත් කළ මේ ගීතයේ පද රචනයට අවශ්ය ගෞරවය ලැබුණේ නෑ කියලායි මං හිතන්නේ. ප්රේමකීර්ති, දමිළ සංස්කෘතියේ තිබෙන විචිත්රත්වය ලිව්වා. ඒ විචිත්ර සංස්කෘතියේ කුණ්ඩුමණී නම් යුවතිය ප්රේමකීර්ති අපට හඳුන්වා දෙනවා. ඇය බොහොම කෙළිලොල්. කොණ්ඩෙ කඩාගෙන හඳට හඬනවා. උළුඳු කොටා තල වේලා, ජීවත්වෙනවා. ඔවුන්ගේ ආගමික චාරිත්ර, කුම්බු, ඝටම්, මෘදංග නාද කරනවා. මේ ගීතයේ පෙම්වතා කථකයායි. අවසානයේ සෑම සමාජයකම වගේ, අධිපතිවාදී ධනවතෙක් ඇවිත් කුණ්ඩුමනී අරගෙන යනවා. පෙම්වතා ළමයෙක් වගේ කීකරුවෙලා, කුණ්ඩුමනී ගෙනයන පෙරහැර දෙස බලා සිටිනවා. මුදල ඊශ්වරත්වයට පත්වන සමාජයක ප්රේමය කියන්නෙ නොතැකිය යුතු දෙයක් වෙනවා. ප්රේමකීර්ති ඉතාමත් සරලව, ඔවුන්ගේ ඇදහිලි, ඇඳුම් ආයිත්තම් මනාව පරිහරණය කරමින් ගීතය ලියනවා.’
කපිල කතාවට එක්වෙමින්: ‘ෆ්රෙඩී සිල්වාට තමන්ටම අනන්ය වූ හඬක් තිබුණා. ඔහුගේ උපහාස ගීත සිංහල ගීත සාහිත්යයේ වෙනම ශානරයක් වෙනවා. සමාජ භාවිතය ගැන කතාකරද්දී ඔහුගේ ‘තේකූඩේ පිටේ බැඳන්’ ගීතය, ‘ජසයා සහ ලෙන්චිනා’ නාට්යයේ වගේම උපහාසාත්මක යටි අරුතක් තිබුණා. ‘පාන් කිරිත්තා’, ‘කළුකූඹි’, ‘හඳමාමා උඩින් යතේ’ ගීත තුළ ප්රබල සමාජ සුධාරක ගුණයක් තිබුණා.’
‘ඔබත් නිර්මාණවලදී උපහාසය භාවිතයට ගන්නවා.’ මස්ඉඹුල අසන්නේ කපිලගෙනුයි.
‘උපහාස කලාව සැරට විවේචන කිරීමේ එක් මාදිලියක්. චාලි චැප්ලින්ගේ උපහාසය තුළ අතිශය දරුණු පහරක් තිබුණා. සමස්ත සමාජ ක්රමයටම දැඩි පහරක් එල්ල කරන්න, උපහාසය හරහා පුළුවන්. ලෝකයේ හැම කවටයෙක්ම දේශපාලනිකයි. සෑම විහිළුවක් පිටුපසම දේශපාලනය තිබෙනවා. උපහාසය ගැඹුරින් යොදාගෙන සමාජයට බලපෑමක් කළ හැකියි. ඒ මෙහෙවර ලෝකයේ හොඳ කවටයන් සිදුකරනවා. උපහාසයේ වඩා දියුණු ප්රකාශනය, උත්ප්රාසයයි.’
‘කලාව හරහා ජාතීන් අතර බැඳියාව ඇති කිරීමක් කලාකරුවන් අතින් සිදුවනවාදැ’යි මස්ඉඹුල කපිලගෙන් අසනවා. ‘අපි සිංහල සාහිත්යයේ නව ප්රවණතා ගැන කතාකරද්දී, මෑතකදී දමිළ මිතුරකු මට කිව්වා, ‘දමිළ සාහිත්යයේත් නව ප්රවණතා තිබෙනවා, ඔබලා ඒ බව දන්නේ නෑ’ කියලා. ඇත්තටම මේ රටේ තිබෙන්නේ ඉංග්රීසි අතහැරියොත් සිංහල සහ දෙමළ විතරයි. අපට තිබෙන ප්රශ්නය මේ භාෂා භාවිතයේ ප්රශ්නයයි. සිනමාව, ගීතය ගත්තොත් ඊට ජාතීන් හරහා පාලමක් තැනිය හැකියි. අත්දැකීමක් කියන්නම් රත්න ශ්රී, අපි පුවත්පත් කලාවේදීන්ගේ සම්මේලනයකට යන විට චෙන්නායි සිට ජයපූර් දක්වා දුම්රියේ යන්න වුණා. දුම්රියේ එහා මැදිරියේ හිටියේ දකුණු ඉන්දීය පුවත්පත් කලාවේදීනුයි. ඔවුන් ‘සුරංගනී සුරංගනී සුරංගනීට මාළු ගෙනාවා’ ගයනවා. එය ඔවුන්ගේ ගීතයක් වෙලා. ඉතින් අපි දෙගොල්ලම එකතුවෙලා ඒ ගීතය ජයපූර් එක්සප්රස්හි ගැයුවා.’
‘සියලු කලාවන්ට විචාර කලාවක් ඕනෑ. ලංකාවේ විචාර කලාව කොයිබටද?’ මස්ඉඹුල යොමුවන්නේ රත්න ශ්රීටයි.
‘විචාර කලාවේ ක්ෂේත්ර බොහෝමයි. භාරතීය විචාර කලාවේ රසවාදය භරතමුනි, ගුණවාදය ඖචිත්යවාදය, ධ්්වනිවාදය විචාර රීතින් විදියට මුල් කරගන්නවා. පසුව බටහිර සම්ප්රදායෙන් භාවිත විචාරයත්, මෑතදී පශ්චාත් නව්යවාදයත් එනවා. විචාරකයා කලාකෘතිය සහ වින්දකයා අතර පාලමක් තැනීම කළ යුතුයි. කලාකෘතිය ගවේෂණය කරමින් එහි අප්රකට තැන් ප්රකට කරමින්, කලාකෘතිය සහ ප්රේක්ෂකයා පාඨකයා අතර පාලමක් තැනීම විචාරකයකුගෙන් බලාපොරොත්තු වෙනවා. එහෙව් විචාර කලාවක් අපට අතීතයේ යම් පමණකින් තිබුණා. මානවසිංහ, මනමේ අධිරංගයක් බව ලිව්වා. පැරණි සන්නසින් ලියවුණු පොත් අටුවාටීකා, ගැටපද, සන්න, පරිකතා නැමති කෘතිද සලකන්නේ විචාර කෘති විදියටයි. අද විචාර කලාව තිබෙන්නේ සෑහීමකට පත්වෙන්න බැරි තැනකයි.’
කපිල ඊට කියනවා: ‘පුවත්පත් කලාවේදියෙක් විදියට මා කියන්නේ, පුවත්පත් විචාරකයන් වගේම තමයි නාට්ය විචාරකයනුත් අද දුර්වලයි. දවසක් සම්මාන උළෙලකදී, විනිශ්චයකරුවෙක් කිව්වා, ‘මේවායින් වෙන්නේ අපිව විනිශ්චය වෙන එකයි. ඒ නිසා මම නම් මේවාට ආයෙ එන්නෙ නෑ’ කියලා. මේක කවුරුත් දන්න කාරණයක්. සමස්ත කලා, සංස්කෘතික ක්ෂේත්රයේ පරිහාණියම තමයි විචාරයටත් වුණේ. අද කලාකරුවන් තනි තනිව වැඩ කරනවා මිස ඔවුන් ගැන තක්සේරුවක්, නිවැරදි මෙහෙයවීමක් නෑ.’
රත්න ශ්රී ඒ කතාවට නිමාව තබමින්, ‘විචාරකයා විචාරයකදී තුලනාත්මකව සංසන්දනය කළ යුතුයි. නිර්මාණය කියන්නෙම මිම්මක් නෑ කියන එකයි. ඒ කෘතිය සහ වෙනත් කෘති අතර එය සමතුලිතව තබන්නේ කෙසේද යන්නයි සොයන්නේ.’
‘කිරුළ මුතු ලිහී සර සර හඬින් වැගිරෙනා’ ගීතය මීමන්දාවේ ගැයෙද්දී, රත්න ශ්රී ඊට පාදකවුණු අත්දැකීමක් මතක් කරනවා. ‘1989දී කොළඹ සුදර්ශී ශාලාවේදී එවකට සිටි ප්රවීණමතම නර්තන ශිල්පියකුට උපහාර උත්සවයක් තිබුණා. උත්සවයේදී එදා රටේ සිටි රාජ්ය නායකයා මේ නැටුම් ශිල්පියා ගැන වර්ණනාවක් කරලා, සම්මානයක් පිරිනැමුවා. උත්සවය අවසන්ව, වැස්සක් එක්ක අන්ධකාරය පැතිරුණා. සියල්ලෝ තම තමන්ගේ වාහනවල නැඟී පිටත්වුණා. මාත් මගේ හිතවතෙකුත් බෞද්ධාලෝක මාවතේ ප්රධාන පාරට ඇවිදගෙන එද්දී, මොහොතකට කලින් උපහාර ලැබූ ශිල්පියා උසුලාගත නොහැකි සම්මානයත් ඔසවාගෙන දෙකට තුනට නැමිලා තෙමෙමින් නුග ගහ යට ඉන්නවා බසයක් එනකම්. එතැනදී මං කල්පනා කළා මේ ගීතය ලියන්න. හැම කලාකරුවකුටම මේ තත්ත්වය අදාළයි. බොහෝ අය ජීවිතේ අවසාන කාලයේ අප්රකටව දුක් විඳිනවා. අභාවය දැනගන්නෙත් සමහරවිට අභාවයෙන් බොහෝ කාලයකට පසුවයි.’
කපිල ඊට එක්වෙමින් කියන්නේ, ‘ගීත රචනයේදී රත්න ශ්රීගේ ප්රතිභාව පිළිබිඹු වන මේ ගීයේ වචන සහ යතිය භාවිත කර ඇති සූරකම ඉතාම අලංකාරයි. ගීතයේ, ‘රඟමඬලින් බැස්සට පස්සෙ සියල්ල අවසානයි’ කියන පදයට මං හරිම කැමතියි. අපේ පාරම්පරික ශිල්පීන්ගේ ඛේදවාචකය පිළිබිඹු කරන ගීතයක් මේ. මට අත්දැකීමක් තිබෙනවා. මගේ පදිංචිය රණවන, කටුගස්තොටින් කිලෝමීටර් දෙක තුනකට එහා නිත්තවෙල තිබෙනවා. බස්එකේ යද්දී නිත්තවෙල ගුණයා ගුරුන්නාන්සේ ඉන්නවා මං දකිනවා. පාරම්පරික ශිල්පියෙක් විදියට උන්නැහේට ඕනෑ තරම් උපහාර ලැබුණා. එතැනින් සියල්ල සමාප්තයි. නිත්තවෙල ගුණයා ගුරුන්නාන්සේ නමින් මුද්දරයක් නිකුත් කළා. දැන් එය නැහැ. සාම්ප්රදායික ශිල්පීන් කොටු කළ තැන්වල එහෙමම සිටිනවා. මේ ගීය ඇහෙද්දී, ඒ ගුරුන්නාන්සේගේ හඬ මට ඇසෙනවා. ඒ ඛේදවාචකය තමයි මේ ගීය කතාකරන්නේ. ගුණයා ගුරුන්නාන්සේලාත් සමඟම ඔහුගේ පාරම්පරික ශිල්පය නැතිවුණා. අද නිත්තවෙල ප්රසිද්ධ රගර් ක්රීඩාංගණයක් වෙලා. නිත්තවෙල ක්රීඩාංගණයේ අද කරණම් ගහන්නේ රගර් ක්රීඩකයෝ මිස නැට්ටුවො නෙමෙයි.’
වෙනත් රටවල කලාවත් සමඟ බලද්දී අපේ රටේ කලාව, එක තැන නතරවෙලාද? මස්ඉඹුල අසන්නේ රත්න ශ්රීගෙන්. ‘ගීතයේදී අවරගණයේ ගීත ජනප්රිය වුණත්, නාලිකාවල ඒවා වැඩිපුර ඇහුණත්, ඉතාම හොඳ ප්රතිභාවන්තයන් ඉන්නවා. ආකෘති වශයෙන් වුවත් ඔවුන් ඡන්දසට විරිතට හිරවෙලා නැහැ.’ රත්නශ්රී කියන්නේ, ඒ මතයට මා එකඟ නැහැ. කාලිංග: ‘එක්තරා දුරකට මං ඒ මතයට එකඟයි. සාහිත්ය භාවිතය ගත්තාම විශේෂයෙන්ම අපේ කාන්තා ලේඛිකාවෝ සමහරු ස්වයංවාරණයකයි ඉන්නේ. ඉන්දියාවේ ඉදිරිගාමී වස්තු විෂයන් යොදාගන්නවා. අප තාම ගමයි, වලව්වයි, මධ්යම පන්තික ජීවිතයයි අතර කැරකෙනවා. නවකතා දෙකක් ලියූ අරුන්දතී රෝයි ලෝකයම දන්නවා.’
මස්ඉඹුල අසනවා, ‘එය ගැඹුරු දේශපාලන ප්රශ්නයක් නේද?’ කලාකෘතියක දේශපාලන භාවිතය ගැන කතාකරමින් කපිල: ‘අපේ පැවැත්මට දේශපාලනය අවශ්යයි. සමාජය දැක, එය නිර්මාණයෙන් පිළිබිඹු කරනවා නම් එය දේශපාලනිකයි. රත්න ශ්රීගේ කිරුළ මුතු ලිහී ගීතය බැලූබැල්මට සාම්ප්රදායික කලාශිල්පීන්ගේ දුක්ඛිත ජීවිත ගැන කතාවක් වුණත්, විග්රහය නවතින්නේ දේශපාලනික තැනකයි. සමාජ දේශපාලනික ආර්ථිකයෙන් වියුක්ත වෙලා අපට නිර්මාණ කළ නොහැකියි. ටෝල්ස්ටෝයිලා, චෙකොෆ්ලා ලිව්වේ විප්ලවය සඳහා නෙමෙයි. සමකාලීන රුසියානු සමාජය ඒ ලියැවිලිවලින් පිළිබිඹු වනවා. කිසියම් කලාකෘතියක්, සැබෑ කලාකෘතියක් නම් එය අනිවාර්යෙන්ම දේශපාලනිකයි. වරක් බර්ටෝල්ට් බ්රෙෂ්ට් නාට්යයක දුම්පානය කරන නළුවෙකුට පවසනවා ‘මතක තියාගන්න ඔයා බොන සිගරට්එකට මිලක් තියෙනවා’ කියලා. එය දේශපාලනිකයි.’■
