■ පවිත්‍රා රූපසිංහ
වසර ගණනාවක් තිස්සේ සමනලුන් ගැන විද්‍යාත්මක පරීක්ෂණයන්හි නිරතව සිටින පරිසර විද්‍යාඥ රජික ගමගේ සමග සමනල ලෝකයට පිවිසෙන්න එන්න.
පියාඹන සමනල්ලු
සමනලියන් බිත්තර දමන්නේ තෝර ගසේ කොළවල යටි පැත්තේයි. වීර ගස්වලත්, ඇසළ ගසේත් ඔවුන් බිත්තර දානවා. බොහෝවිට මේ ගස් බහුල වශයෙන් හමුවන්නේ වියළි කලාපයේයි.
වියළි කලාපයේ උපත ලබන ඔවුන් රට තුළ සංක්‍රමණය වන අවස්ථා බහුලයි. උතුරේ වියළි කලාපයේ අය, දකුණු පළාතට පියාසර කරනවා. ඔවුන් පියාසර කරන්නේ මධ්‍ය කඳුකරය හරහායි. මධ්‍ය කඳුකරයට සාමාන්‍යයෙන් වසරේ දෙසැම්බර් සහ ජනවාරි වැනි කාලවල වැසිවරුසා ඇදහැලෙන්නේ නැහැ. ඒ අවසරයෙන් සමනල්ලු මධ්‍ය කඳුකරය හරහා හනි හනික පියඹා දකුණු පළාතට යනවා. මේ සංක්‍රමණය සාහිත්‍යකරුවන්ගේත් ඇස ගැටිලායි තියෙන්නේ.
බෞද්ධයන්ටත් සෑම ආගමිකයකුටමත් අයිතියක්ව තිබෙන සිරිපාදේ සම්බන්ධ කරමින් සමනලයන් සිරිපාදේ යන බවක් කියැවෙනවා. දෙසැම්බර්වලින් පටන් ගන්නා සිරිපා වන්දනා සමයත් සමඟම, සමනල්ලු සිරිපාදේ වඳිනවායැයි කියැවෙනවා. මේ කාලය සමනලුන් තෝරාගන්නේ ඉතාමත් ඕනෑකමින්. වැසි නොවැටෙන කාලයේ ඔවුන් සුවසේ සංක්‍රමණයට ආසා කරනවා.
සමනලුන් පියාඹා යන්නේ ආහාර සුලබතාව සොයා වෙන්න පුළුවන් වුණත් වැඩි වශයෙන් බිත්තර දාන්න හොඳ පළාත්, නැත්නම් ධාරක ශාක සොයමින් ඔවුන් පියාඹා යනවායැයි පර්යේෂණ වාර්තා සනාථ කර තිබෙනවා. මීමැස්සන් සේ සමනලුන් කිසිවක් රැස් කරන්නේ නැහැ. මීමැස්සන් අතරින් ඉදිරියෙන්ම පියාඹා යන මීමැසි රැජන සිය පෙම්බරා හැටියට තෝරාගන්නේ තමා සමඟ දිගු දුර පියාඹා යන්නට සමතායි. ඔහු නිසැකවම සැබෑ ශක්තිමතෙක්. සමනලුන්ගේත් සංක්‍රමණ සහ දිගු දුර පියාඹා යාම හරහා එවන් කතාවක් කියැවෙනවා. පර්යේෂණයකින් තවමත් සනාථ වී නැතත්, සමනලියක, රැහේ බොහෝ සමනලුන් අතරින් සැබෑ ශක්තිවන්තයා තෝරා ගැනීමේ නාමයෙන් එසේ ඈත පියඹන බව කියැවෙනවා.
සමනල්ලු රංචු විදියට ජීවත් වෙන අය නෙමෙයි. ඔවුන් පුරුදුව ඉන්නේ, තනිව ජීවත් වෙන්න. මලින් මලට යන්නේ තනිවමයි. ඒත් ඔවුන් එක පොදියට සිටිනවා ඔබ දැක ඇතිවාට කිසිම සැකයක් නැහැ. එක පොදියට සංක්‍රමණය වන්නට පුරුදු පුහුණු වී සිටියත්, තනි තනිව ජීවත් වෙන්නයි සමනලුන් ආසා කරන්නේ.
ඒ තරම් සිරියාවක් සමනලුන් වෙත දිස්වන්නේ ඔවුන්ගේ පියාපත්වල ඇති වර්ණ නිසා විය හැකියි. ඒ ඒ ප්‍රභේද නිසා වර්ණ වෙනස් වෙනවා. ලංකාවේ සමනලුන් ප්‍රභේද 249ක් සිටිනවා. ශීත කාලයේ, උෂ්ණ කාලයේ සමනලුන්ට තමන්ගේ වර්ණයන්ගේ වෙනස්වීම දරාගන්නත් වෙනවා. ගැහැනු සහ පිරිමි විදියටත් ඔවුන්ගේ වර්ණ වෙනස්. ගැහැනු, පිරිමි හඳුනා ගන්න පළපුරුදු නිරීක්‍ෂකයන්ට පුළුවන්. වර්ණය, සිරුරේ ප්‍රමාණය අනුව සමනලියන් වෙන් කර හඳුනාගන්න ලෙහෙසියෙන්ම පරිසර දැනමුත්තන්ට පුළුවන්.
සමනලුන්, මීමැසි හෝ දෙබර කුලකයට අයිති නැහැ. ඔවුන්ගේ එකම ඥාතියා තමයි සළබයා. මල් පැණි බිව්වත් මීමැස්සන් එක්ක සමනලුන්ට ගනුදෙනුවක් නැහැ. හුදෙකලාවට ඇලුම් කරන සමනලුන්ට පරිසරයේ සතුරන් නම් එමටයි. කුරුල්ලන්, මකුළුවන්, කටුස්සන්, කූඹින් වගේ සතුන් සමනලයාගේ ජීවන චක්‍රයේ ඒ ඒ අවධිවලදී මරණීය සතුරුකම් පාන්නන්.
මල් පැණිවලට අමතරව සමනලුන්ට දැඩි ලවණ අවශ්‍යතාවක් ඇති බවයි කියැවෙන්නේ. ගව මුත්‍රා ඇති පොළොවේ සහ බොහෝ තෙත් බිම්වල සමනලුන් බහුල වශයෙන් නිහඬව වසා සිටිනු දැකිය හැක්කේ ඒ නිසායි.
යාපනයේ, වව්නියාවේ යම් කාලවලදීත්, විශේෂයෙන්ම වියළි කලාපයේත් විශාල වශයෙන් සමනලුන් දැකිය හැකියි. ඒ පළාත්වල වසරේ පළමු වරුසාවෙන් අනතුරුව විශාල වශයෙන් තෝර ගස් පැළවෙනවා දැකිය හැකියි. තෝර ගසේ කොළ යටි පැත්තේ, සමනලියන් තරගයට මෙන් බිත්තර දානවා. විශාල බෝ වීමක් ඒ ඇසුරේ සිදුවන්නේ ඒ නිසායි.
වියළි කලාපයේ සමනලුන් වැව්වල වතුර බොනවා වැන්නක් ඔබ දැක තියෙන්න පුළුවන්. ඒත් ඒ සමනලුන් වතුර බොනවා නෙවෙයි. ඔවුන් වතුර බොමින් වතුරේ ඇති ලවණ සිරුරට උරාගෙන, පෙවෙන වතුර එසැණින් සිරුරින් පිට කරනවා.
ඔවුන් කැමති මල් විශේෂ තියෙනවා. හැම මලකටම ඔවුන් ආසා නැහැ. සමනලුන් අතරේ දිග ශුණ්ඩාවත් තියෙන සමනල ප්‍රභේදය කැමති ලොකු මල්වලටයි. ඔවුන්ට, ජීවිතය හා බැඳුණු ශාක විවිධත්වයක් තමයි තියෙන්නේ.
ජීවත් වෙන්න කියලා ඔවුන් තෝරාගත් විශේෂ කලාපයක් නැහැ. වියළි කලාපයේ වැඩි වශයෙන් සමනලුන් ජීවත් වෙනවා. සුදු පාට සහ කහ පාට පුංචි සමනලුන් විශේෂයක් වන ‘පියරිඩේ’ වැඩි වශයෙන් ජීවත් වන්නේ වියළි කලාපයේ. කෙසේ නමුත් සෑම පළාතකම වගේ සමනලුන් ජීවත් වෙනවා පෙනෙනවා. උඩරට කලාපවල ජීවත්වෙන සමනලුන්, පහතරට කලාපයන්හි දකින්නට නැහැ.
අතුරුදහන් සමනලයෝ
ඇත්ත කතාව නම්, අද සමනලුන් පරිසරයෙන් වේගයෙන් අතුරුදහන් වෙමින් සිටීමයි. සමනල් ගහනයේ කිසියම් අඩුවීමක් පර්යේෂණ හරහාත් වාර්තා වෙනවා. මීට අවුරුදු දහයකට විස්සකට පෙර තරම් දැන් පරිසරයේ සමනල්ලු නැහැ. ඒ පරිසරයට මුදා හරින කෘෂි රසායන හින්දාම නෙමෙයි. අද ලංකාවේ පොළොවේ විශාල වශයෙන් ආක්‍රමණික ශාක හටගන්නවා සහ පැතිරෙනවා. ගඳපාන, ගිනිග්‍රාස් වගේ ආක්‍රමණික ශාක, දේශීය ශාකවලට සහ සතුන්ට නරක බලපෑමක් කරමින් සිටිනවා. මේ තත්වය නිසා සමනලියන්ට බිත්තර දාන්න ආවේණික පැළෑටි, ගස් අහිමි වෙනවා. බිත්තර දාන්න තැනක් නැතිව සමනලුන් වඳවී යන තර්ජනයක් ඇති වී තිබෙනවා. බිත්තර දාන ගස් වගේම පැණි බොන මල් ගසුත් දැන් වියළි කලාපයේත් ආක්‍රමණික ශාකවලින් වැසී යමින් තියෙනවා. මේ ආක්‍රමණික ශාක නිසා අද මහපොළොවේ උඳුපියලිය, මොනරකුඩුම්බිය වගේ තෘණ නැහැ. සමනලුන් පුරුදු වෙලා ඉන්නා ඒ ගස් මල් නැතිවීම බලවත් අඩුවක්.
දියුණු රටවල සමනලුන්ට අපේ සමනලුන්ට තියෙන මේ වගේ ප්‍රශ්නයක් නැහැ. ඕස්ටේ්‍රලියාව ඇතුළට කිසිම ජීවී පැළෑටියක් ගෙනෙන්න අවසර නොදී නීතිරීතිවලින් වැට බැඳ තිබෙනවා. ජීවී බීජ වර්ගයනුත් රට තුළට ගෙනෙන්න බැහැ. සංචාරකයන් පවා වෙනත් රටවල මල්වලට කෙතරම් ආශා කළත් පැළෑටි තමන්ගේ රටට ගෙනයන්නේ නැහැ. මොකද ඒ රටවල තිබෙනවා දියුණු සිතීමක්, මහපොළොව ගැන, ඒ මත ජීවත්වන සියලු සත්වයන් ගැන සැබෑ කියවීමක්. ඒත් අපේ රටේ පුරුද්දක් විදියටම සංචාරවල නිරතව පැමිණීමේදී බොහෝ ඇත්තෝ විවිධ වර්ගයේ පැළෑටි, මල් පැල වර්ග සහ බීජ වර්ග ගෙනැවිත් පැල කරනවා. ඒවා මතුයම් දවසක ආක්‍රමණික ශාක බවට පත්වෙලා පරිසර පද්ධතිය තුළ පැතිරෙමින් හීන්සීරුවේ අභියෝගයක් විය හැකියි.
බිත්තර, දළඹු වශයෙන් අවුරුද්දක් පමණ ආයු කාලයක් තිබුණත්, සමනලයෙකුගේ ආයු කාලය සති දෙකක් වගේ පුංචියි. ඒ පුංචි කාලය තුළ ඔවුන් මිහිතලය සුන්දරත්වයෙන් නහවනවා.
සිංහරාජ වන පියසේ ජීවිතය විඳින සමනලුන් විශේෂ දෙකක් හා උප විශේෂ දහනවයක් පවතිනවා. ශ්‍රී ලංකාවේ ජීවත්වන විශාලතම සමනලයා ජීවත්වන්නේත් සිංහරාජයේයි. සමනලුන්ට බිත්තර දමන්නට සහ සුවසේ වැඩෙන්නට සිංහරාජය අපූරු තෝතැන්නක් බව සත්වවේදීන් කියනවා.
පරිසර පද්ධතියක පොහොසත් බව මනින නිර්ණායකය තමයි සමනලයා. ප්‍රදේශයක් මිනිස් වාසස්ථානයකට සුදුසුද නැද්ද යන්නත් මනින්නට සමනලුන් ජීවත් වෙන පරිසරයක්ද යන්න සලකා බැලෙනවා. වතුරේ පවිත්‍රතාව හෝ ගුණාත්මකභාවය මනින නිර්ණායකය විදියට ජලයේ ජීවත් වන සතුන් යොදාගන්නවා වගේම, මිහි මත පරිසරයේ ගුණාත්මකභාවය මනින මිනුම් දණ්ඩ සමනලුන්.
එනිසා, සමනලයන් සරිසරයෙන් අතුරුදහන් වීම මහපොළොවේ ජීවත් වන සියල්ලන්ට නිහඬ පණිවුඩයක් ලබාදෙමින් සිටින බව පැහැදිලියි. සමනලයන්ට මල්පැණි ඕනෑමයි. මල්වලටත්, සමනලයන් නැත්නම් පවතින්න බැහැ. පරාගනය කරලා මල්වලට තම වර්ගයා බෝකිරීමේ හැකියාව ලබාදෙන සමනලයා නැති විට, මතු ලෝකයේ පිපෙන්නට පැතුම් ඇති මල්වලට කාගේ සරණක්ද?■
