- මේ දෙස බලා සිටි ‘අත කොට මුදලාලි’ හෙවත් ප්රේමදාස මුදලාලි මරදාන දුම්රියපොළ ඉදිරිපිට කුඩා කඩ පේළියේ පරණ පොත් කඩයක් පටන් ගත්තේය.
ඒ 1960 දශකයේ දීය. - 83 ගාමිණී සිනමා ශාලාව ගිනි තියන්නට කලින් නම් එක පැත්තක පරණ පොත් බසාර් එකය. තවත් පැත්තක ගාමිණී සිනමා ශාලාවය. අනෙක් පැත්තේ ඔලිම්පියා සිනමා ශාලාවය. දැන් මේ සංස්කෘතික ත්රිකෝණයේ පාද දෙකක් අහිමිය.
■ ප්රියන්ජිත් ආලෝකබණ්ඩාර
කොළඹ, මරදාන සිංහල, දෙමළ, මුස්ලිම් ජනයා වෙසෙන විවිධත්වයෙන් පොහොසත් නගරයකි. දුම්රියපොළ, එල්පින්ස්ටන් රඟහල හා ටවර් රඟහල, ආනන්ද විද්යාලය, ඔලිම්පියා හා සිනෙසිටි සිනමා ශාලා. මේ සියල්ල තිබෙන්නේ මරදානේය, රටේ නමගිය පොත් සාප්පු මරදානට එක්කර තිබෙන්නේ විශේෂ වටිනාකමකි. මරදානේ ඩී.ආර්. විජේවර්ධන මාවත ආරම්භ වන තැන තිබෙන පරණ පොත් බසාර් එක මරදාන නගරය ගැන අපේ හිතේ ඇති කරන්නේ අපූරු හැඟීමකි.
පරණ පොත් බසාර් එකට නිරතුරුව පැමිණෙන්නෝ පොත්වලට ආදරය කරන්නෝය. ඒ ආදරය වෙනස්ය. විචිත්රවත් කවර, සුදෝ සුදු ඇතුළු පිටු සහිත අලුත් පොතකට ආදරය කරනවාට වඩා වර්ණ වියැකුණු කවර, අව පැහැ ගැහී කඩතොලු වූ ඇතුල් පිටු සහිත පරණ පොතකට කරන ආදරය වෙනස්ය. දේශපාලකයන්, කලාකරුවන්, ඉහළ රාජ්ය නිලධාරීන්, නීතිඥයන්, වෛද්යවරුන්, ඉංජිනේරුවන්, ක්රීඩකයන් වැනි විවිධ තරාතිරම්වල පරණ පොත්වලට ආදරය කරන්න පුද්ගලයන් මරදානේ ඩී.ආර්.විජේවර්ධන මාවතේ පරණ පොත් බසාර් එකට පැමිණීම පුරුද්දක් කරගෙන සිටින්නේ ඒ නිසාය.
ආරම්භය
අන්තර්ජාල පහසුකම් නැති, රූපවාහිනී නැති යුගයක වේදිකා නාට්ය, චිත්රපට නැරඹීම හා පොත් කියවීම මිනිසුන්ගේ රසවින්දන මාධ්ය අතර ඉහළින්ම තිබුණේය. ඒ කාලයේ දමිළ සංචාරක පොත් වෙළෙන්දෝ කොළඹ නගරයේ සිටියෝය. ඔවුහු පාපැදියේ නැගී බංගලාවලට ගොස් පරණ පොත් මිලදී ගත්තෝය. පැරණි පොත් අළෙවි කළෝය. මේ ක්රියාවලියට ඇබ්බැහි වූ පිරිසක් කොළඹ නගරයේ සිටියෝය.
මේ දෙස බලා සිටි ‘අත කොට මුදලාලි’ හෙවත් ප්රේමදාස මුදලාලි මරදාන දුම්රියපොළ ඉදිරිපිට කුඩා කඩ පේළියේ පරණ පොත් කඩයක් පටන් ගත්තේය. ඒ 1960 දශකයේ දීය. 1976 නොබැඳි සමුළුව අවස්ථාවේ අකමැත්තෙන් වුවද මරදාන දුම්රියපොළ ඉදිරිපිටින් ඉවත් වී ඩී.ආර්. විඡේවර්ධන මාවතේ කඩ පේළියකට මාරු වෙන්නට ප්රේමදාස මුදලාලිට සිදු විය.
පීටර් අප්පුහාමි ප්රේමදාස මුදලාලිගේ ගෝලයාය. ඔහු පොත් වෙළඳාමට සම්න්ධ වී තිබුණේ අවුරුදු 18 දී පමණය. පසුකාලීනව පීටර් අප්පුහාමි වෙනම කඩයක් පටන් ගත්තේය. පරණ පොත් කඩවල නිර්මාතෘවරයා වූ ප්රේමදාස මුදලාලි දැන් ජීවතුන් අතර නැත. පීටර් අප්පුහාමි ද දැන් පොත් බසාර් එකේ නැත. ඔහු දැන් පොත් රස්සාවෙන් විශ්රාම ගොසිනි. ඔහු තමන්ගේ පොත් කඩය ගෝලයෙකුට බදු දුන්නේය.
‘1976 නොබැඳි සමුළුව වෙලාවේ අපිව ඩී.ආර්. විජේවර්ධන මාවතට ගෙනැල්ලා දැම්මා. මුලදී අපි විරුද්ධ වුණා. පස්සේ පස්සේ රෙදි කඩ වගේ වෙළඳාම් කළ කට්ටියත් පරණ පොත් විකුණන්න පටන් ගත්තා.’ පීටර් අප්පුහාමි අතීතය ආවර්ජනය කළේය.
තුන්වෙනි පරම්පරාව
දැන් පීටර් අප්පුහාමිගේ පරණ පොත් කඩය බදු පදනම මත පවත්වාගෙන යන්නේ පුෂ්පකුමාරය. පුෂ්පකුමාර මේ පරණ පොත් කර්මාන්තයේ තුන්වන පරම්පරාවේ පුරුකකි.
‘අපිට පණිවිඩ ලැබුණාම ගෙවල්වලට ගිහින් පොත් මිලදී ගන්නවා. සමහරු මෙතෙන්ට පොත් ගෙනැත් දෙනවා. පොතේ මුද්රිත මිලට වඩා භාගයක් විතර අඩුවෙන් තමයි අපි පොතක් විකුණන්නේ. ලංකා ඉතිහාසය වගේ ලියැවුණු දුර්ලභ පොත්වල මිල පෞරාණික වටිනාකම මත ඉතා ඉහළ යන්න පුළුවන්.
මම ගලහිටියාව සෙන්ට්රල් එකට ගියේ. පොත්වලට ආස නිසා උසස් පෙළ කරලා මෙතන්ට ඇවිත් පොත් කඩේක වැඩකළා. පස්සේ මේ කඩේ බදු ගත්තා. හැබැයි අපේ පුතාලා මේ රස්සාවට කැමති නෑ. සමහර විට අපි දුක් විඳිනවා වගේ එයාලට පේනවා ඇති. උදේම ගෙදරින් එනවා. ගෙදර යනකොට රෑ වෙනවා.
මේ බිස්නස් එක කරන වෙලාවට පොත් කියවන්න බෑ. මේකටම කැප වෙලා ඉන්න ඕනෑ. මිනිස්සු එනවා. යනවා. ඒ ගැන අවදියෙන් ඉන්න ඕනෑ. පොත් අස් කරන්න ඕනෑ. පිහදාන්න ඕනෑ. ඉස්කෝලේ යන කාලෙත් මෙහෙට ආව මුල් කාලෙත් පොත් ගොඩාක් කියෙව්වා. වැඩ කරන වෙලාවේ පොත් කියවලා බැනුම් අහලාත් තියෙනවා. මම කැමැත්තෙන් කියවපු නවකතාවක් තමයි ‘ඇස් දෙක’. 1962 ඒ පොත ලියලා තියෙන්නේ. තවමත් ඒක මුද්රණය වෙනවා. ශ්රී වික්රම රාජසිංහ කාලේ වලව් පවුල් දෙක් අතර කතාවක් ඒක. ලියලා තියෙන්නෙ සෝමපාල රණතුංග මහත්තයා. එයා ලියලා තියෙන්නේ පොත් දෙකයි. අනික තමයි ‘ශෛල කල්යාණි.’ ඒකේ තියෙන්නේ ඉසුරුමුණියේ පෙම් යුවලගේ කතාව. ඒකත් හරිම ලස්සන නව කතාවක්.’ පුෂ්ප කුමාරට පොත් ගැනත් ලේඛකයන් ගැනත් ඇත්තේ විශාල දැනුමකි.
ගාමිණී හෝල්
පොත් බසාර් එක පිහිටා තිබෙන තුංමං හංදියේ අනෙක් පැත්තේ තිබෙන්නේ ගාමිණී සිනමා ශාලාව තිබූ ඉඩමය. ගාමිණී සිනමා ශාලාව ගිනි තිබ්බේ 1983 වසරේය. අවුරුදු 37ක් ගතවී තිබුණත් තවමත් එතැන බස් නැවතුම හඳුන්වන්නේ ගාමිණී හෝල් කියාය. කේ. ගුණරත්නම් මහතාට අයත් සිනමාස් සමාගම සතුව රට පුරා සිනමා ශාලා 12ක් තිබිණි. මරදානේ ගාමිණී සිනමා ශාලාව ඒ අතරින් ප්රමුඛ සිනමා ශාලාවය.
‘කලබලත් ඉවර වෙලා ටික දවසකට පස්සේ, ඇඳිරි නීතිය අයින් කරලා තිබුණේ. හෝල් එකේ බාර් එකක් තිබුණා. විස්කි, බ්රැන්ඩි වගේ වටිනා මත්පැන් බෝතල් බාර් එකේ තිබුණා. කලින් දවසේ හොඳට තිබුණ හෝල් එක පහුවදා අපි එනකොට ගිනි තියලා. ගොඩනැගිල්ලට ගින්නෙන් ගොඩාක් හානි වෙලා තිබුණේ නෑ. කේ. ගුණරත්නම් මහත්තයා ඔය ඉඩම දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තුවෙන් 99 අවුරුදු බදු අරන් තිබුණේ. දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තුව ගුණරත්නම් මහත්තයාගෙන් ඉඩම ඉල්ලුවා. දෙන්න බෑ කියලා එයා නඩු කිව්වා. කලකෝලාහලවලට අහු වුණු ඉඩම්, ගොඩනැගිලි රජයට පවරා ගත්තානේ. ආණ්ඩුව ඒ වෙලාවේ වාසිය අරන් ඉඩම ආණ්ඩුවට පවරා ගත්තා. මරදානට තිබුණු හොඳම සිනමා ශාලාව නැති වුණා.’ පරණ පොත් බසාර් එකේ ජ්යේෂ්ඨතම සාමාජිකයා වන ප්රේමසිරි පොත් සාප්පුවේ අතුල අතීතය ආවර්ජනය කළේය.
මරදානෙන් ඩී.ආර්. විජේවර්ධන මාවත පටන් ගන්නා තැන තුංමං හංදිය වේගයෙන් සංවර්ධනය වීගෙන ආවත්, තවමත් ගස්කොලන් ගැවසුණු සන්සුන් ඉසව්වකි. එක පාරක් තිඹිරිගස්යාය දෙසටය. තවත් පාරක් මරදානට පයින් යන දුරය. අනෙක් පාර ලේක්හවුස් හරහා පිටකොටුව දෙසටය. 83 ගාමිණී සිනමා ශාලාව ගිනි තියන්නට කලින් නම් එක පැත්තක පරණ පොත් බසාර් එකය. තවත් පැත්තක ගාමිණී සිනමා ශාලාවය. අනෙක් පැත්තේ ඔලිම්පියා සිනමා ශාලාවය. දැන් මේ සංස්කෘතික ත්රිකෝණයේ පාද දෙකක් අහිමිය. ඒ ඔලිම්පියා සිනමා ශාලාවද වසා ඇති බැවිනි. පොත් බසාර් එකත් තිබෙන්නේ අතීතයේ තරම් ප්රාණවත්ව නොවේ.
පුස්තකාල ක්රමය
මරදානේ පරණ පොත් බසාර් එකේ පොත් ඕනෑම පුද්ගලයෙකුට බැහැරට ගෙන යා හැකිය. මෑත කාලයේ එසේ බැහැරට ගෙන යන පාඨකයන්ගේ ප්රමාණාත්මක අඩු වීමක් තිබුණත් තවමත් ඊට ඇබ්බැහිවූවෝ පැමිණ පොත් රැගෙන යති. කියවා ගෙනත් බාර දී වෙනත් පොත් රැගෙන යති. මරදාන පරණ පොත් බසාර් එකේ කඩ කෑලි තුනක පවත්වාගෙන යන ප්රියංකර පොත් සාප්පුවේ ප්රියංකර කියන්නේ ඩිජිටල් යුගයකට පිවිසෙමින් සිටියත් පොත් කියවීමේ අනුරාගය වැදගත් මිනිසුන්ගෙන් ගිලිහී ගොස් නොමැති බවය.
‘අපි පොතක් මිල කරන්නේ පොතේ මුද්රිත වටිනාකමින් භාගයකට. රුපියල් 500 නම් රුපියල් 250ට. පොත ගෙනිහින් බලලා ගෙනැත් දෙනවා නම් පොතේ වටිනාකම ගෙවලා පොත ගෙනියන්න පුළුවන්. ඒ මුදල අපි ඩිපොසිට් එකක් හැටියට තමයි සලකන්නේ. මාසයක කාලයක් සඳහා අපි රුපියල් 100ක් අය කරනවා. ඉස්සර නම් රුපියල් 50යි ගත්තේ. පොත ගෙනැත් දුන්නාම රුපියල් 100 අඩු කරගෙන ඉතිරි මුදල ආපහු ගෙවනවා. පොත ආයේ ගෙනැත් නුදුන්නත් ප්රශ්නයක් නෑ.”
පරණ පොත් බසාර් එකට නුදුරින් පාරෙන් අනක් පැත්තේ පෙනෙන්නේ අහස සිඹින නෙළුම් කුලුනය. ප්රේමසිරි පොත් සාප්පුව ඉදිරියේ ප්ලාස්ටික් පුටුවක් තබා පොතක් පෙරලමින් සිටින්නේ පැරණි පොත් කර්මාන්තයේ ජ්යේෂ්ඨතම සාමාජික අතුලය. මොන තාක්ෂණය පැමිණියත් මිනිසා හා පොත අතර ගනුදෙනුව ලෝකයෙන් තුරන් නොවන බව ඔහු ස්ථිරව කියයි.
‘1981 රූපවාහිනිය එනකොට දැන් ඉතින් මිනිස්සු පොත් කියවන එකක් නෑ කියලා බොහෝ අය කිව්වා. ඒ උණුසුම තිබුණේ ටික දවසයි ආයෙත් මිනිස්සු පොත් කියවන්න පටන් ගත්තා. අන්තර්ජාලය ආවා කියලාත් බලපෑමක් නෑ. සමහර අය පොත් එකතු කරන්න ආසයි. ලෝකේ පවතින කම් මිනිස්සු පොත් කියවීම අත් හරින එකක් නෑ. මනසින් අපිව ලෝකේ ඕන තැනකට ගෙනියන්න පොත්වලට පුළුවන්. ඉතිහාසයට විතරක් නෙමේ. අපිව අනාගතයට ගෙනියන්නත් පොත්වලට පුළුවන්.’ අතුල කියයි.■
