- මේ මිනිස්සු පරිස්සමින් ගෙනියන එක මට භාරයි. ඒක දේව කාරියක් වගෙයි.
■ පවිත්රා රූපසිංහ
පේදුරු තුඩුවේ සිට දෙවුන්දර තුඩුව දක්වාත්, රටේ සතර දිග්භාගයේ සෑම අස්සක් මුල්ලක් නෑරමත් පීරමින් ඇදෙන මඟී ප්රවාහන සේවාවේ මධ්යය ලක්ෂ්යය වන්නේ, කොළඹ කොටුව බස්නැවතුම්පොළය.
දැන් රට පුරා විහිදෙන දුර ගමන් යන තවත් බස් නැවතුම්පළක් කොළඹින්ම ඇරඹී තිබේ. ඒ මහරගම නගරයට නුදුරින් තිබෙන අපේක්ෂා රෝහල ඉදිරිපිටය. සමහරු අඬ අඬා පැමිණ සිනහව රැගෙන යති. සමහරු අඬමින් පැමිණ, අඬමින්ම යති. තවත් ඇත්තෝ උපේක්ෂාවෙන් පැමිණ උපේක්ෂාවෙන්ම නික්ම යති. ඒ මෙම නැවතුම්පළින් ගමන් අරඹන මගීන්ගේ හැටිය.
ගංවතුර මැද්දෙන්, අලි කරදරවලට වහං වෙමින්, දරුණු නියං කාල අතරින් සහ මාරාන්තික වසංගත මැද්දෙන් එළිවෙන පාන්දර ලංකා ගමනාගමන මණ්ඩලයේ බසයක් ඈත නගරවලින් පිටත්වන්නේ කොළඹ යන්නටය. කොළඹ කිව්වාට, මහරගම අපේක්ෂා රෝහල වෙත යන්නටය. ඒ බසය අපේක්ෂාවෙන් පාන්දරම සමහරුන් පාරට එන්නේ, රෝහල්ගතව සිටින තමන්ගේ ආදරණීයයන් වෙනුවෙනි. සීතල කඳුකරයේ නුවරඑළිය, මහනුවර, වැව්බැඳි රාජ්යයේ අනුරාධපුරය, පොළොන්නරුව, උතුරු නැගෙනහිර සිට කන්කසන්තුරෙයි, යාපනය, ත්රිකුණාමලය හා ගාල්ල, මාතර, කුරුණෑගල සිට මහරගම අපේක්ෂා රෝහල දක්වා පැමිණ එදිනම පෙරළා ගම්බිම් බලා යාමේද ඒකායන අධිෂ්ඨානයෙනි.
අපේක්ෂා රෝහල වටා නිර්මාණය වී ඇති මානුෂීය සංස්කෘතිය කොටුවේ බස්නැවතුම්පල වටා නිර්මිතව තිබෙන වෙළඳපල සංස්කෘතියට සපුරා වෙනස්ය. රට පුරා දිවෙන බස් නැවතුම්පලක්, රෝහලක දොරටුව අබියස ඉදිවන්නේ මන්ද යන්න මඟහැර ඒ ගැන කතා කරන්නට බැරිය.
2019 වසරේ රෝගීන්ගේ දත්ත මත පිහිටා කරුණු දක්වන්නන් පවසන්නේ ලංකාවේ දිනකට පිළිකා රෝගීන් හැටහතරක් අලුතින් හඳුනාගන්නා බවය. වාර්ෂිකව රෝගීන්ගේ සංඛ්යාව ඉහළයාමත්, මරණ ඉහළයාමත් අතර, රටේ කුඩා දරුවන් පිළිකා රෝගීන් බවට පත්වීමේ ප්රවණතාවක් පිළිබඳව ද වෛද්යවරුන් කතා කරන්නට පටන් ගෙන තිබේ.
හපුතලේ පදිංචි ඩබ්ලිව්.එම්. තිළිණ ඉසුරු බණ්ඩාර හෝමාගම ඩිපෝවේ කොන්දොස්තරවරයෙකි. ඔහු අනුරාධපුරයේ සිට අපේක්ෂා රෝහල දක්වාත්, අපේක්ෂා රෝහලේ සිට අනුරාධපුරය දක්වාත් ධාවනය කරන බස් රථයේ සේවය කරන්නේය. ඔහු සිය භූමිකාව ගැන කතාකළේ බුලත් විටක් සපමින් බසය වෙත පැමිණෙන මඟීන් හා කටපුරා සිනාසෙමින් හා විටින් විට මගීන්ගේ ගමන්මලු උසුලමින් උපකාර කරමිනි.
‘අනුරාධපුරෙන් බස්එක පටන් ගන්නේ, උදේ පාන්දර හතරයි පනහට. අනුරාධපුරේ ඉඳලාම ගත්තොත් අපේක්ෂා රෝහලට හරියටම මඟීන් විස්සක් පමණ දිනපතා පැමිණෙනවා. දවල් එකොළහ වෙද්දී ඉස්පිරිතාලෙ ගාවට එනවා. ආපසු අනුරාධපුරේට රෝහල ගාවින් පිටත් වන්නේ සවස එකහමාරටයි. අනුරාධපුරේට යද්දී රාත්රී හත පමණ වෙනවා. අපි අතරමග ඉස්සර නැවැත්තුවත්, කොරෝනා නිසා දැන් කොහෙවත් තේ සඳහාවත් නවතින්නේ නැහැ. ඒත් අතරමඟදී මඟියෙක් අසනීප වුණොත් හෝ හදිසි වුවමනාවකට නවත්වනවා. ඇත්තටම කොරෝනා කියලා අපේ බස්එකට මගීන්ගෙන් අඩුවක් වුණේ නැහැ. කොරෝනාවලට බයේ මිනිස්සු කොහොමද තමන්ගේ දරුවාව, නැත්නම් අම්මා තාත්තාව නොබලා ඉන්නේ. නැත්නම් ප්රතිකාර කල් දාන්නේ. ඒ අය හැමදාම ඉස්පිරිතාලෙට ආවා. ඇඳිරි නීතිය අවස්ථාවේ විතරක් අපිට ධාවනය නතර කරන්න සිදුවුණා. අනෙක් හැම දවසකම අපි වැඩකළා. මිනිස්සු බස්එකේ ආවා, ගියා.
අපේ බස්එකේ තියෙනවා ටෙලිෆෝන් අංකයක්. දිනපතා යන මගීන් ඊට වැඩිපුර කතා කරන්නේ නැහැ. ඒත් මාසයකට වරක් යන මගීන් ඒ නොම්බරේට කතා කරලා තොරතුරු දැනගන්නවා. අනුරාධපුරේ ඉඳලා දිනපතා ඉස්පිරිතාලේ යන්න බැරි වැඩිහිටි සමහර අය ලෙඩාට දෙන්න කියලා කෑමබීම, ඇඳුම් සහ බඩුබාහිරාදිය අපට භාරදෙනවා. අපි ඒවා රෝහලේ වාට්ටුවට ගිහින් ලෙඩාට දෙන අවස්ථා තියෙනවා. දිනපතාම නොවුණත්, නිතරම එහෙම දේවල් වෙනවා. අපි නැත්නම් ඒ අයට කවුරු උදව් කරන්නද?
බස්එකේ වැඩි වශයෙන් එන්නේ යන්නේ ලෙඩ්ඩුන්ව බලන අයයි. එහෙම නොවන පොදු මගී ජනතාව අඩුයි. අපේක්ෂා රෝහලට එන ලෙඩ්ඩුත් දිනපතාම බස්එකේ ඉන්නවා. ඒ අයට ලෙඩ්ඩු කියන්න මං ආස නෑ. මගීන් තමයි කියන්න ඕනෙ. අවුරුදු එකහමාරෙ, අවුරුදු තුනේ හතරේ ළමයි ක්ලිනික් බෙහෙත් ගන්න බොහෝවිට එනවා. සමහර විට හිසේ කෙස් ගහක්වත් නැති. අනුරාධපුරේ ඉඳලා අපේක්ෂා රෝහලට ටිකට් එකක් රුපියල් තුන්සිය හැට හතරයි. අවුරුදු තුන හමාරට වැඩිනම් භාග ටිකට්එකක් නිකුත් කළ යුතුයි. මේ පුංචි ළමයිගෙ මූණ බලලා ටිකට් එකක් කඩන්නවත් හිත දෙන්නේ නැහැ. සමහර අම්මලා අඬ අඬා තමයි බස්එකේ එන්නේ. යද්දිත් එහෙමයි. ළමයින් නිදා වැටුණත්, කොච්චර දුර ගියත් අම්මලා ඉන්නේ දුර කල්පනාවකයි.’
රෝහලේ දොරටුවෙන් තරුණියක පැමිණියේ බසය දෙස එකඑල්ලේ බලාගෙනය. වයස අවුරුදු තිහකට වැඩි නැති ගානය. ඇය හඹායාමට සිත් නොදුන්නත්, බසයට නැඟ වාඩි වී කවුළුවෙන් හිස එළියට ඔබා වටපිට බලා සැණින් අතුරුදහන් වූ ඇයගේ හැසිරීමේ තිබූ අමුත්ත නිසාම ඇය කරා යන්නට සිතුණි. ‘මගේ මහත්තයා දැන් හොස්පිට්ල්ලෙකේ සති තුනක්. මං නාරම්මල ඉඳලා එන්නේ. එයාට අවුරුදු තිහයි. දැන් අවුරුද්දක් තිස්සේ රෝගීවෙලා. තව සති තුන හතරකටවත් ගෙදර යන්න වෙන එකක් නැහැ. එයාට දැන් මතකය යන්තම් ටිකක් තියෙනවා. වතුර විතරයි බොන්නේ. ඇස්වලින් කඳුළු බේරෙනවා මං දැක්කාම. හැමදාම මං එනකම් බලාගෙන ඉන්නවා. මං හැම දවසකම එයා බලන්න එනවා. කොරෝනා කියලා මොහොතකටවත් අතහරින්න පුළුවන්ද? මේ බස්එකේම යන එන එක පහසුයි. ඩ්රයිවර් මහත්තයායි, කොන්දොස්තර මල්ලියි අපි බස්සෙකට එන බව ස්ථිරවම දන්නවා. හෝල්ට් එකේ නැති වුණොත් නතරවෙලා බලනවා.’
බසයේ වාඩිගෙන සිටින බහුතරයක් රෝගීන්ගේ ආදරණීයයෝය. දැඩි නිහැඬියාවක් පරිසරයම ගිලගෙන ඇති සැටියෙකි. කවුරුත් කාගේත් කතාව යම් පමණකින් දන්නවා වැනිය.
අනුරාධපුරයේ සිට අපේක්ෂා රෝහල වෙත ධාවනය වන බස්රථ රියැදුරකු වන එස්.කේ. දිසානායක: ‘මට බස්එකට නඟින රෝගීන්වත්, රෝගීන් බලන්න යන එන පවුල්වල අයගේ මුහුණුවත් පේන්නේ නැහැ. ඒත් මං හොඳටම දන්නවා මේ මිනිස්සු විඳින දුක. අපි රස්සාව කරන්නේ දවස් දෙකින් දෙකට. අද උදේ හතරයි පනහට වැඩ පටන් ගත්තාම හෙට රාත්රී හතට තමයි අවසන් කරන්නේ. බස් එකේ යන අයට වේදනාවක් ඇති නොවන පරිදි පදවන්න ඕනෑ. ඒ අය හරිම මහන්සියෙන් ඉන්නේ කියලා අපි දන්නවා. එක පැත්තකින් ලෙඩවෙලා. අනෙක් පැත්තෙන් මුදල් හිඟපාඩු තියෙනවා. බෙල්ලේ ඔපරේෂන් එකක් කරලා බෙල්ල ඔතාගෙන බස්එකේ ගෙදර යන්නේ ඒ හින්දායි. මේ මිනිස්සු පරිස්සමින් ගෙනියන එක මට භාරයි. මං ඒ බව දැනගෙනයි රාජකාරිය කරන්නේ. ඒක දේවකාරියක් වගෙයි.’
තාත්තා කෙනෙකු තම දියණියකගේ අතට වාරුවී කුරුණෑගල සිට අපේක්ෂා රෝහලට පැමිණ පිටත්ව යන බසයට නැංගේ රෝහලේ මාසයකටත් වැඩි කාලයක් නතර වී ප්රතිකාර ගැනීමෙන් අනතුරුවය. දැන් සනීපද? ‘නෑ. මේවා සනීප වෙන ලෙඩ නෙමෙයි. ගෙදර ගිහින් මාසෙකින් ආයෙ එනවා. සමහරවිට මේ පාර ආපහු එන්න බැරිවෙයි.’ තාත්තා එහෙම කියද්දී දියණිය සිනාසුණේ, ‘ඒ මොකද එහෙම කිව්වේ’ කියමිනි. ‘මං ගොවිතැන් බත් කරපු මිනිහෙක්. මේ වගේ ලෙඩ දුක් අපි පොඩිකාලෙ අහලාවත් තිබුණෙ නෑ. දැන් බත හදන අපිත්, අපේ බත කන ඈයොත් ලෙඩ්ඩු තමයි. කන බතට වහ ගහන්න පුරුදු කළේ පරම්පරාවෙන් නෙමෙයි. අපේ අප්පලා මහපොළොවට ආදරෙයි. මං ලෙඩවුණේ මහපොළොවට වහ වක්කරපු හින්දම තමයි පුතේ.’ තාත්තා කිව්වේ දියණියගේ දෑස් මඟහරිමින් ඇයටමය.
ඒ තාත්තා නැගි බසය මඟීන්ගෙන් පිරෙද්දී අවසාන අසුනේ එක් අයෙකුට පමණක් වෙන්වී තිබුණි. ඒ ඇයි? ඔහු වෙතට සමීප වෙද්දී දුටුවේ, වාඩිවී ගමන් කිරීමටවත් සිරුර වත්තම් කරගත නොහැකි ඔහුගේ පියා වැතිරී සිටින බවකි. ඔහුගේ නාසයට ඇතුල් කර තිබූ බටයක් ඉහළට ඔතා බැඳ තිබුණේ රෙදි පටියකිනි. කතා කරන්නට වෙහෙස නොවන ලෙස කියද්දීත්, සිනාමුසු මුහුණින් දෑතම අල්ලා ඔහු කීවේ, ‘මං හොඳ ගොවියෙක්’ කියාය. වයස පණහ ඉක්මවූ ඔහුගේ පුතා කතා කරන්නට පටන් ගත්තේය. ‘වෙනම වාහන අරන් ගෙදර යන්න පුළුවන්කමක් අපට දැන් නැහැ. අපි කලින් යහමින් ජීවත්වුණා. ඒත් දැන් බින්දුවටම වැටිලා ඉන්නේ. අපි පරම්පරාවෙන්ම ගොවියෝ. මාත් ගොවිතැන් කරනවා. තාත්තා දැන් මොකුත් කන්නේ නැහැ. බොන දෙයක් විතරයි. ඒත් මේ බටෙන් තමයි දෙන්නේ.’ ඒ තාත්තා හුස්ම ගත්තේ අමාරුවෙනි. පුතා ඔහුගේ හිස සෙමින් පිරිමදිමින් අතීතයට ඇදෙද්දී, ඔහු දෑසවසා සිටියේ යමකට සමවැදී නම් නොවේ යැයි සිතුණි. ඔහු සිටියේ පැය පහක පමණ දුරක් ගමන්කිරීමේ විඩාව ගැන සිතමින් විය යුතුය. නැත්තම් තමා නැවත මේ මඟ පැමිණේ ද යන්න ගැන සිතමින් විය යුතුය. ඒ වගක් නොදන්නා සේ පුතා දිගින් දිගටම කීවේ වැව් බැඳි රාජ්යයේ ගොවීන් අතර දැන් පිළිකාව බෝවන රෝගයක් තරමට පැතිරෙමින් තිබෙන බවය.
මේ මිනිසුන්ගේ ගත සුවපත් නොවුණත්, සිත සුවපත් කරන්නට, මහ මඟ දිඟු කරන දෑත් බොහෝය. ඒ අතර ඈත ගම්දනව්වල සිට රෝහල් භූමියටම ගෙනැවිත් ඇරලන, රියැදුරු සහ කොන්දොස්කර මහතුන්ගේ දෑත් මේ මිනිසුන්ට ආශීර්වාදයක් වී ඇති සැටියෙකි. ඒ දෑත්, වෙදදුරකුගේ දෑත් තරම්ම මගීන්ට අත්වැලක් වන බව සියල්ලෝම පවසන්නෝය. වෙලාව හරියටම සවස එකහමාරය. බසය පණගැන්වුණේ අනුරාධපුරය බලා යාමටය. ‘රියැදුරු දෑතට දෙවි පිහිටයි!’ යනුවෙන් මුද්රාවක් බසයේ අලවා තිබෙනු දුටුවෙමි.■
