- හඳුනාගත්තේ මාක්ස්වාදියෙක් විදියට
රංගනවේදී ජී.ආර්. පෙරේරා - ගැඹුරු දර්ශනයක් කලාවට ගෙනාවා
රංගනවේදිනී ඉන්දිරා ජොන්ක්ලස් - කොළඹ ඉපදුණු යාපනේ දරුවෙක්
සිනමාවේදී සහ මාධ්‍යවේදී ඩී.බී. වර්ණසිරි
■ පවිත්‍රා රූපසිංහ
හැත්තෑව දශකයේ සමාජ සාධාරණත්වය වෙනුවෙන් සිය නිර්මාණ කෞශල්‍යය යෙදවූ මණික් සන්ද්‍රසාගර පැසසුමටත් ගැරහුමටත් එක්වර මුහුණ දුන්නෙක්. තරුණ විප්ලවයේ කඩතොලු, නිර්මාණ තුළින් එළිදරව් කළ සමාජ ශෝධකයකු ලෙස සන්ද්‍රසාගර මෙරට සිනමාවේ වර්ණවත් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළා. ඒ මතකය අවදි කරන්නේ, කලාව වූකලි සමාජ සුභසිද්ධිය වෙනුවෙන්ය යන්න සිහිකැඳවමිනුයි.
ඩී.බී. වර්ණසිරි:
නිරවුල් මනසකින් තම එල්ලයට නිර්භයව ගමන් කරන නිර්මාණ ශිල්පියකු ලෙසයි මා මණික් සන්ද්‍රසාගර දකින්නේ. මණික් සිය නිර්මාණ සඳහා තෝරාගත් කතා සන්දර්භයන් තුළම එය දැකිය හැකියි. ඔහුට එංගලන්තයෙන්, ඇමෙරිකාවෙන් පෆෝමින් ආට්ස් සම්බන්ධයෙන් ලබාගත් පෘථුල දැනුමක් තිබුණා. මණික් යාපනේ දරුවෙක් වුණත් ඉපදුණේ කොළඹයි. ශාන්ත බි්‍රජට් කන්‍යාරාමය, කොළඹ ශාන්ත ජෝසප් සහ මාතර මාතර රාහුල විද්‍යාලයන්ගෙන් මූලික අධ්‍යාපනය ලැබූ ඔහු සිංහල, දමිළ බර්ගර් සහ මුස්ලිම් සෑම ජාතියකම යාළුවන්ට අපූරු මිත්‍රයෙක්.
මණික්ගේ මුල්ම චිත්‍රපටය වන ‘කළුදිය දහර’ට නම යෙදුවේ සංකේතාත්මකවයි. චිත්‍රපටයට පසුබිම වුණේ 1971 තරුණ කැරැල්ල. කැරැල්ල කොහොමද උඩරට තේ වතුවලට බලපෑවේ යන්න ඔහු මතුකළා. වතුර සුදු පාට වුණත් අපේ සාහිත්‍යය තුළ වතුර හඳුන්වන්නේ ‘නිල්දිය’ කියලයි. මණික්ගේ චිත්‍රපටය ‘විකෘති වූ දියදහරක්’ ගැන කතාකළා. ඒ තමයි විප්ලවය. චිත්‍රපටයේ කතාකළේ හැත්තෑඑකේ කැරැල්ල විනාශකාරී විප්ලවයක් ලෙසයි. ඔහුගේ අරමුණ එය වුවත්, ප්‍රේක්ෂකයාට කැමති විදියට තමන්ගේ රුචිකත්වය අනුව චිත්‍රපටය විග්‍රහ කරගන්න අවස්ථාවත් තිබුණා. සාමාන්‍යයෙන් හොඳ චිත්‍රපටයක එය ලක්ෂණයක්. කළුදිය දහරේ කතාව කැටිකරලා ගන්න නිමල් මෙන්ඩිස්ගේ සංගීතයෙන් නෙවිල් ප්‍රනාන්දු ගයන එහි චිත්‍රපට ගීතයම ප්‍රමාණවත් කියලා හිතනවා.
පනම් අටෙන් මට වැඩිකර දුන්න
හැකි වුණත් බත් ටිකක් දරුවට කවන්න
මාස්ට සර් මට හිමි තැන මට දෙන්න
අනේ සර් කරුණාවෙන් සලකන්න
කළුදිය දහර කතා සංකල්පය පිළිබඳව හැත්තෑව දශකයේ බොහෝ අයට තිබුණේ දැඩි විරුද්ධත්වයක් සහ ඒ ගැන කතාකිරීමට බියක්. එනිසා චිත්‍රපටය සාකච්ඡාවට බඳුන් වුණේ නැහැ. ගීයේ මීළඟ පද ගැයෙන්නේ මෙහෙමයි.
අප අතරේ කඹ ඇඳිල්ලේ තරගෙ මේ
නිමවෙන්නට කල් ගතවෙයි දෝ
අනේ සර් අපි මිතුරන් වේදෝ එදා දවස උදාවේවිදෝ
චිත්‍රපටයේ සමස්ත තේරුම ගැබ්වුණු මේ ගීය දශක ගණනාවක් පුරා ඉතාමත් ජනප්‍රියයි.
කොළඹ සන්නිය චිත්‍රපටයට මණික් කිව්ව තවත් නමක් තමයි ‘කමින් ස්වීට්’. ගමෙන් ආ මිනිසෙකුට කොළඹ හතේ වගේ ඉංග්‍රීසියෙන් කතාකරලා ඒ පැළැන්තිය වැළඳගන්න අවශ්‍ය වූ විටෙකදී හටගත්තාවූ ගැටුම චිත්‍රපටයේ දිවෙනවා. මෙය සම්පූර්ණයෙන්ම උපහාසාත්මක චිත්‍රපටයක්. මණික් චිත්‍රපටය තුළින් දැවැන්ත සමාජ විග්‍රහයක් කළා. රත්නපුරේ එකම ගෙදරක එකම පවුලක් වගේ ජීවත්වන පවුල් දෙකක එඩී ජයමාන්න අවිවාහකයි. විවාහකයා තමයි ජෝ අබේවික්‍රම. ජෝ අබේවික්‍රමට වනලැහැබකදී මැණිකක් ලැබෙනවා. ඔහු එඩී ජයමාන්නත් සමඟ කොළඹට ගෙනැවිත් විකුණනවා. පසුව කොළඹ හතෙන් ගෙයක් මිලදීගෙන තමුන්ගේ අසල්වැසියන් සමඟ සමාන්තරව ජීවත්වීමට උත්සාහ කරනවා. චිත්‍රපටය පුරාම දිවෙන්නේ මෙම ගැටුමයි.
මණික්ට ඓතිහාසික කතාවක් කරන්න අවශ්‍ය වුණත් එය අසාර්ථක වුණා. ඔහු ලියනවා ‘නියඟලා මල්’ සිනමා තිරපිටපත. 1971 විප්ලවය තවත් කෝණයකින් විග්‍රහ කෙරුණ චිත්‍රපටයක් වුණ ‘නියඟලා මල්’ අතරමඟ ඇණහිටිනවා.
ඉන්පසුව මණික් ‘සීතාදේවී’ පටන් ගත්තා. නිමල් මෙන්ඩින්ගේ සංගීතයට අමරදේව ගයන ‘නිම්හිම් සෙව්වා’ ගීතය අයිති සීතාදේවී චිත්‍රපටයටයි. එය සිංහලෙන් කරලා ඉංග්‍රීසියෙනුත් හඬකැව්වා. ලංකාවේ ධනවතෙක්ව ඉපදෙන රාවණා, සීතා ගැන සිහින මවනවා. රාවණා ගාමිණී ෆොන්සේකායි. ඉන්දියාවේ සිට මෝටර් බෝට්ටු ශූරයකු සිය බිරිඳ සමඟ ලංකාවට එනවා. බිරිඳ සිතාදේවිය ලෙස වටහා ගන්නා ගාමිණී මානසික ගැටුමකට යනවා. බෝට්ටු රේස් එක් පැත්තකිනුත්, රාවණාගේ මානසික ගැටුම තවත් පැත්තකිනුත් දිවෙන චිත්‍රපටය අතීතාවර්ජනයක ස්වරූපයෙන් ගලායනවා. මෙහි සීතාදේවියගේ අවතාරයක් ලෙස පෙනීසිටින්නේ ගීතා කුමාරසිංහයි. 1983 ජාතිවාදී කෝලාහලයේදී කේ. ගුණරත්නම් චිත්‍රපට අධ්‍යක්ෂවරයාට අයිතිව තිබූ විජය චිත්‍රාගාරය ගිනිබත් කළා. ගුණරත්නම්ගේ බොහෝ නිෂ්පාදන සිංහල චිත්‍රපට වුණත් චිත්‍රාගාරය දමිළ අයෙකුට අයිති නිසා සිංහල ජාතිවාදීන් ජාත්‍යාලයෙන් එයට ගිනිතිබ්බා. පිච්චුණේ සිංහල චිත්‍රපට සහ නෙගටිව්. ඒ අතර මණික්ගේ සීතාදේවිත් ගිනිගත්තා.
පසුව මණික් කළේ ‘රැම්පේජ්’ ඉංග්‍රීසි චිත්‍රපටයයි. අලියාට ඈතට දිවයන මතකයක් තිබෙන බව ලංකාවේ පොදු අදහසක්. රැම්පේජ් කියන්නේ ‘හස්ති වියරුව’යි. ප්‍රධාන නළුවා ගාමිණී ෆොන්සේකා එහි රඟපෑවේ පොහොසතකුගේ චරිතයකටයි. ඔහුගේ විනෝදාංශය අලින්ට වෙඩි තියන එක. සුද්දො එදා අලින්ට වෙඩිතබා උන් සමග ගත් පින්තූරවලින් ගෙදර බිත්ති සරසනවා. මණික් උත්සාහ කළේ සිංහලයෝ සුද්දෝ වගේ හැසිරෙන බව පෙන්වීමටයි. දඩයමේදී ඇතින්නක් මැරුණායින් පසුව, ඇගේ පැටියා ගෙදර ගේනවා. පැටියා ලොකුවෙලා ඇත්ගොව්වා මරලා ආයෙත් කැළේ පනිනවා. ඒ අලියා කැළේට එන දඩයක්කාරයන් මරන්න පටන් ගන්නවා. මිනිස්සු ඉල්ලා සිටිනවා මේ අලියා විනාශ කරන ලෙස. ගාමිණී ෆොන්සේකා තුවක්කුවත් අරගෙන යනවා අලියා මරන්න. මණික් මෙහිදී, හැදූ අලියා හා ප්‍රධාන චරිතය අතර ඇති ගැටුම මතුකරනවා.
පසුකාලෙදි අප ජීවත්වන පරිසරයේ උරුමයන් පිළිබඳ ඔහු ආශා කළා. ලංකාවට වෙබ්සයිට් එන්නත් කලින් වෙබ්සයිට් හදාගෙන අපේ උරුමයන් පිළිබඳ ලෝකයේම ප්‍රසිද්ධ කළා. ටුවරිස්ම්වලින් සල්ලි හම්බ කරන්න නෙමෙයි, රටේ තියෙන උරුමයන්හි වටිනාකම පෙන්වන්න ඔහුට ඕනෑ වුණා. නමුත් එයින් ප්‍රයෝජනය අපේ මිනිස්සු ගත්තේ නැහැ.
පසුව මණික් ‘ලිවින් හෙරිටේජ්’ යන සංකල්පය ඔස්සේ එවැනි වනාන්තර ආශ්‍රිතව හෝටල් ගොඩනඟා අපේ උරුමයන් විදේශිකයන්ට පෙන්වූවා. දේශීයත්වයට පමණක් ඉඩ තිබුණු මේවායේ ලංකාවේ ආහාරපාන ගැන සුද්දන්ට ඉගැන්නුවා. බෙහෙතක් වශයෙන් කංසා ගැන විවෘතව කතාකළා. දේශීය ඖෂධයක් ලෙස කංසා පානයට යොමුවීමත් සමාජයේ එදා බොහෝ දෝෂයට ලක්වුණා. ඔහුට අවශ්‍ය වුණේ ලංකා සිතියම ලෝකෙට ගෙනියන්නයි. වේට්ටිය අඳින ඔහු යාපනේ ගැමියෙක් විදියට තමයි ජීවත් වුණේ. තුවායක් ඔළුවේ ගැට ගහගන්නවා. මණික්ට යාළුවෝ විහිළුවට කියන්නේ ‘ලාෆින් බුද්ධා’ කියලායි. දෙමළ මිනිසා එක්ක දෙමළෙනුත්, සිංහල අය සමඟ සිංහලෙනුත් ඔහු ගනුදෙනු කළා. පසුකාලයේදී කතරගම පළාතේ ලිවින් හෙරිටේජ්හි ජීවත්වුණත් මිනිස්සු කතාවක් හැදුවා මණික් මහණ වෙලා භාවනානුයෝගී වුණා කියලා. ඇත්තටම මණික් ජීවත් වුණේ ඉතාමත් සරල විදියටයි. කවදාවත් මහණවෙලා හිටියේ නැහැ.
ඉන්දිරා ජොන්ක්ලස්:
මං මණික්ව බාලවියේ පටන්ම දන්නවා. කළුදිය දහරේ රඟපෑමෙන් පසුව අපි සමීප මිතුරන් වුණා. එහි මා රඟපෑවේ මනෝ බ්‍රෙකන්ජි සමඟයි. මණික් ඉතාමත් සරල, නිතරම සිනාවෙන් විහිළුවෙන් ජීවත් වුණු සුන්දර අයෙක්. ඔහුගේ විහිළුවලට සෙට් එකේ හැමෝම රිලැක්ස් වුණා. මණික් නිතරම සිනාවෙන් සිටි බව කවුරුත් දන්නා ඔහුටම අනන්‍ය දෙයක්. ඒ සැහැල්ලුව තුළ මණික් ගැඹුරු තේමාවන් කලාත්මකව සාකච්ඡාවට මතුකළා.
බැරෑරැම් දර්ශනයක් තිබුණු කළුදිය දහරට මා ඉතාමත් කැමතියි. සමාජයේ ඇති නැති පන්ති පරතරය සහ ඉඩම් බෙදීයාමේ විසමතාව ගැන විවෘතව කතාකළ ඉතා හොඳ ෆිල්ම් එකක්. ෆිල්ම් එක රිලීස් කරන විට සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණ පනත ගෙනැවිත් ඉඩම් අයිතිය අක්කර පනහකට අඩුකළා. ෆිල්ම්එක රිලීස් කළේ ඉන්පසු වීම මණික්ට අවාසියක් වුණා.
මණික් සිනමා අධ්‍යක්ෂවරයෙක් පමණක් නොවෙයි, නාට්‍යවේදියකුත් වුණා. 1978 දී ‘සන්ධ්වනි’ නම් ඉංග්‍රීසි වේදිකා නාට්‍යයේ කටයුතු කළා. ඒ නාට්‍යයේ මම මරියාට රඟපෑවේ ගාමිණී ෆොන්සේකාත් සමඟයි. මණික් නිර්මාණ ශිල්පියෙක් විදියට ඉතාමත් බුද්ධිමතෙක්. අසූතුනේ කෝලාහලය අපේ ජීවිතවලට තදින්ම බලපෑවා. ඒ කම්පනයත් සමග මා රට හැර ගියා. අසූතුනෙන් පසු ඔහු නිර්මාණ නොකරන්නට ඇති.
ජී.ආර්. පෙරේරා:
හැත්තෑව දශකයේ මුල් භාගයේදීයි මට මණික් හමුවන්නේ. පක්ෂ දේශපාලනට කිසිම සම්බන්ධයක් නැතත් මා මණික්ව හඳුනාගත්තේ මාක්ස්වාදියෙක් විදියටයි. මාක්ස්ගේ දර්ශනයට පටහැණිව ලංකාවේ වාමාංශික පක්ෂ කටයුතු කරන බව ඔහුගේ මතය වුණා. කළුදිය දහර නිර්මාණය වුණේ මාක්ස්වාදී චින්තනය මතයි. 1971 තරුණ කැරැල්ලේ විකෘතිය ඔහු එහි කතාකළා. මාක්ස් කවදාවත් ධනපතියන් මරන්න ඕනෑ කියන තැන නොසිටි බවත්, මිනිස්සු මරලා සමාජවාදය කරා යන්න බැරි බවත් ඔහු තදින් විශ්වාස කළා. මණික් කියනවා සම්පූර්ණයෙන් මිනිහෙක් ඝාතනය කරනවාට වඩා භයානකයි මිනිහෙක් අනෙක් අයව සූරාගෙන කෑම කියලා. ඒ වගේම ඔහු කිව්වේ, ආගම් කිසිවක් ‘කෙනෙක් නැති කරලා, තව කෙනෙක් හදන්න පුළුවන්’ කියලා නොපවසන බවයි. කළුදිය දහර තුළ ඔහු කතාකරන්නේ එයයි. මණික් කිසිදු අන්තයක් නියෝජනය කරමින් නිර්මාණ කළේ නැහැ.
හරිම සුන්දර මිනිසෙක්. එදා සිංහලයන්, දමිළයන් අතර සමඟිය ඔප්පු කරන්න තිබෙන හොඳම සාක්ෂිය තමයි මණික්. මාක්ස්වාදයේ උගන්වන සහෝදරත්වය ඔහුගේ ජීවිතයේ පදනමයි. ජාතිවාදී ඔටුන්න කවදාවත් මණික් දාගත්තේ නැහැ. ඔහු දෙමළ චිත්‍රපට කළේ නැහැ. එයා හිතුවේ මම ජීවත් වුණේ, හැදුණේ වැඩුණේ සිංහල මිනිස්සු එක්ක, මගේ නිර්මාණ දෙන්නෙත් සිංහල මිනිසුන්ට කියලායි. පසුකාලීනව සිංහල මිනිස්සු එය භාරගත්තේ නැහැ.
ඒ කාලෙ සිංහලකමේ ඔටුන්න දාගත්තෝ ඇසුවා මොකටද අපි දෙමළ අයට කියලා සිංහල නිර්මාණ කරගන්නේ කියලා. මණික් සිනමා දිවියට අතරමඟදී සමුදුන්නා. සිනමාව බටහිර ඇතිවුණත් ලංකාවට පැමිණියේ ඉන්දියාව හරහායි. මේ නිසා පණහ, හැටේ දශකයේදී සිංහල චිත්‍රපට බොහෝ නිර්මාණ කළේ දෙමළ අධ්‍යක්ෂවරු විසිනුයි. ඒවාට වියදම් කළේත් දෙමළ නිෂ්පාදකයනුයි. මණික්ට ඕනෑ තරම් අවස්ථාව තිබුණා ඉන්දියාවට සම්බන්ධවී දෙමළ චිත්‍රපට කරන්න. නමුත් ඔහුට එය අවැසි වුණේ නැහැ.
මණික්ගේ කොළඹ සන්නියටත්, රැම්පේජ්වලටත් මම සම්බන්ධ වුණා. කොළඹ සන්නිය ෆිල්ම් එකෙනුත් දේශපාලන දර්ශනයක් මතුකරන්නයි මණික් කල්පනා කළේ. එහි කළේ, වැරදි විදියට සමාජගත වී තිබුණු විප්ලවය, උපහාසයට ලක්කිරීමයි. කොළඹ සන්නියට එදා මිනිස්සු දොස් කිව්වා. මම මණික්ගෙන් ඇසුවා ෆිල්ම් එකට බනිනවා නේද කියලා. එයා කිව්වා මම ඕක බලාපොරොත්තු වුණා කියලා. ඔහුගේ චිත්‍රපට සංරක්ෂණය වෙලා නැහැ. මේවා සංරක්ෂණය කරන්න ඒ කාලෙත්, අදත් නිසි වැඩපිළිවෙළකුත් නැහැ. ■
