ඇමරිකානු රාජ්ය දෙපාර්තමේන්තුවේ ලේකම් මයික් පොම්පෙයෝගේ ශ්රී ලංකා සංචාරය මේ වනවිට ලංකාවේ විදේශ ප්රතිපත්තිය සම්බන්ධ උණුසුම් විවාදයක් ඇති කිරීමෙහිලා හේතු වී තිබේ. මයික් පොම්පෙයෝගේ ආගමනයට පෙර, චීනයේ කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ දේශපාලන මණ්ඩල සභික යැංග් ජියෙෂි ඇතුළු දූත පිරිසක් මෙරට සංචාරයක නියුතු විය. පොම්පෙයෝ සංචාරයට පෙර, ලංකාව සහ චීනය අතර තිබෙන සම්බන්ධතා ගැන අනතුරු හඟවමින් තමන් ආර්ථික සම්බන්ධතා පවත්වන්නේ කා සමගදැයි යන්න ගැන ‘අසීරු නමුත් අවශ්ය’ තීරණ ලංකාව විසින් ගත යුතුව තිබෙන බවට දකුණු හා මධ්යම ආසියානු කටයුතු භාර ජ්යෙෂ්ඨ එක්සත් ජනපද නිලධාරියෙකු වන ඩීන් තොම්සන් ප්රකාශ කොට තිබුණි. මේ වනවිට ආසියානු කලාපය තුළ දිග හැරෙන ඇමරිකානු-චීන ආතතිය; වඩාත් නිවැරදිව කියනවා නම්, චීනයට එරෙහි ඇමරිකානු වටලෑම තුළ ලංකාව නමැති සාධකයට ලැබී තිබෙන වැදගත්කම මේ සියලු ප්රතිචාරවලින් පෙන්නුම් කෙරෙන බව පැහැදිලිය.
මෙම සන්දර්භය තුළ, විවාදයට හේතු වී තිබෙන්නේ ලංකාවේ විදේශ ප්රතිපත්තියේ හැඩරුව කෙසේ විය යුතුද යන්නය. නිදසුන් ලෙස පසුගිය ඔක්තෝබර් 06 වන දා කියුබාව චීනයේ ෂිංජියැංග් ප්රාන්තයේ පවතින ගැටුම සම්බන්ධයෙන් එක්සත් ජනපදය ඇතුළු බටහිර රටවල් චීනය සම්බන්ධයෙන් අනුගමනය කරන ප්රතිපත්තිය විවේචනය කරමින් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ මහා මණ්ඩලයේ දී රටවල් හතළිස් පහක සහයෝගය සහිතව ප්රකාශයක් ඉදිරිපත් කළේය. එම ප්රකාශයට සහාය දුන් රටවල් අතර ලංකාව ද සිටියේය. ලංකාවේ මෙම තීන්දුව විවේචනය කරමින්, හිටපු විදේශ ඇමති මංගල සමරවීර පවසා තිබුණේ එය ලංකාව අනුගමනය කළ යුතු ‘මධ්යස්ථ විදේශ ප්රතිපත්තියට‘ පිටුපෑමක් බවයි. ‘මධ්යස්ථ‘ විදේශ ප්රතිපත්තිය යන්න ලංකාවේ විදේශ සම්බන්ධතා වාග් කෝෂයට එකතු වී තිබෙන අලුත් වචනයකි. ඓතිහාසිකව, 1950 ගණන්වල සිට ලංකාවේ විදේශ පිළිවෙත හැඳින්වීමට භාවිත වූයේ ‘නොබැඳි පිළිවෙත‘ යන යෙදුමයි. පසුගිය සැප්තැම්බර් මාසයේ දී එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩල සැසිවාරය අමතමින් ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ ද අප රටේ විදේශ ප්රතිපත්තිය ‘මධ්යස්ථ’ එකක් ලෙස හඳුන්වා දී තිබුණි. මේ අතර රූපවාහිනී සම්මුඛ සාකච්ඡාවකට එක් වෙමින් විදේශ අමාත්යංශ ලේකම් ජයනාත් කොළඹගේ අප ජාත්යන්තර දේශපාලන රාජ්ය තාන්ත්රිකත්වයේ සිට ආර්ථික රාජ්ය තාන්ත්රිකත්වය කරා මාරු විය යුතු බවත්, ඒ සඳහා අපගේ නිර්ණායක මෙන්ම ප්රතිපත්තිය ද යළි නිර්වචනය කළ යුතු බවත් පවසා සිටියේය.
චීනයේ නැගීම හා බටහිර ආධිපත්යය
එක හා සමාන යෙදුම් දෙකක් ලෙස පෙනුණ ද නොබැඳි පිළිවෙත යන්නට තිබෙන ඓතිහාසික අර්ථය සහ මධ්යස්ථතාව යන්න අතර වෙනසක් තිබේ. ඇමරිකානු-චීන සම්බන්ධතා සන්දර්භය තුළ මෙම වෙනසට තීරණාත්මක අර්ථයක් ලැබේ.
විසිවන සියවස මැදභාගය වනවිට බලවත් බටහිර රටවල් බටහිර නොවන අවශේෂ ජනයා යටත් කිරීමේ හා එම යටත් සම්බන්ධය පවත්වා ගැනීමේ අධිරාජ්යමය බලය සාධක දෙකක් නිසා අභියෝගයට ලක්විය.
එක් පසෙකින් සෝවියට් දේශය ප්රමුඛ සමාජවාදී කඳවුරේ ව්යාප්තිය බටහිර රටවල තනි අධිකාරිය අභියෝගයට ලක්කළේය. ඉක්බිති, දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසුව යටත්විජිත සිසාරා පැතිරී ගිය යටත්විජිත විරෝධී අරගල සමුදාය යටත්විජිතහරණ ක්රියාවලියක් ඇති කළේය. බටහිර රටවලට මෙම අරගල සමුදායට මුහුණ දිය හැකිව තිබුණු එකම ආකාරය වූයේ එම රටවල දේශපාලන නිදහස පිළිගන්නා තැනකට ගමන් කරමින්, එහෙත් ආර්ථිකමය වශයෙන් ඒවා තවදුරටත් යටත් තත්වයක පවත්වා ගැන්මේ උපාය මාර්ගයකට මාරු වීමය. මෙම නව තත්වය නව යටත් විජිතවාදය ලෙස හැඳින්විණ. කෙසේවුවද, අලුත නිදහස් වූ පැරණි යටත්විජිතවලට එකල ලෝකය ද්වි-ධ්රැවීය එකක් වූ නිසාවෙන් ; එනම් බලවත් බටහිර රටවලට අමතරව සෝවියට් කඳවුරේ පැවැත්ම ද තිබූ නිසාවෙන් බටහිර මත පරාධීන වීමෙන් තොරව තමාගේම වූ සංවර්ධන මාවතක් ඇති කරගැන්මේ අවස්ථාවක් විවෘතව පැවැතිණ. ආර්ථික ස්වාධිපත්යය සඳහා අත්යවශ්ය සාධකයක් වූ කාර්මිකකරණය අත්පත් කරගැන්ම සම්බන්ධයෙන් – ලංකාව ද ඇතුළු – අලුත නිදහස් වූ බොහෝ රටවල් ඒ අනුව සෝවියට් කඳවුර සමග ද සම්බන්ධතා ඇති කරගැන්මට පටන් ගත්තේය.
කෙසේ වුවද, 1990 දී සෝවියට් දේශය බිඳ වැටීම සමග ලෝකය නැවත ඒක-ධ්රැවීය තත්වයක් කරා මාරු විය. බලවත් බටහිර රටවල අනුග්රහය ලද ජාත්යන්තර මූල්ය අරමුදල, ලෝක බැංකුව හා ලෝක වෙළඳ සංවිධානය ආදි ගෝලීය ආයතන අණවනු ලබන ගෝලීයකරණ ක්රියාවලිය පිළිගැනීම හැර – එනම් බහුජාතික සමාගම්වල වාසියට සකස් වී තිබෙන ලෝක ආර්ථික පිළිවෙළට යටත් වීම හැර වෙනත් විකල්පයක් මෙම නව තත්වය තුළ ගෝලීය දකුණේ රටවල් හමුවේ නොවීය. චීනයේ නැගීම සිදුවන්නේ මේ සුවිශේෂ පසුබිම තුළය.
චීන ‘අධිරාජ්යවාදය’ ප්රවාදය
මෙම පසුබිම තුළ මතුවන එක් ප්රශ්නයක් වන්නේ චීනය බටහිර රටවල් මෙන්ම අධිරාජ්යවාදී බලයක් ලෙස සැලකිය හැකි ද යන්නය. ණය උගුල්වලට තුන්වන ලෝකයේ රටවල් හසුකරගනිමින්, ලෝකය තම ආධිපත්යයට ගැනීම සඳහා චීනය දියත් කොට තිබෙන මෙහෙයුම ගැන ජනප්රිය තලයේ පවතින ප්රචාර බොහෝමයකි. උත්ප්රාසාත්මක ලෙස, ලංකාව වැනි රටවල මේ අදහස ප්රචාරය කරන බොහෝ අය පවතින ගෝලීයකරණය ගැන; ජාත්යන්තර මූල්ය අරමුදල, ලෝක බැංකුව ආදි ආයතන කොන්දේසි සහිත ණය හරහා තුන්වන ලෝකයේ රටවල් හසුරුවන ආකාරය ගැන කිසිදු විවේචනයක් නොමැති උදවියය. ඒ ගැන කියන විට, ඒවා ලෝකයේ නවීන ප්රවණතා ගැන නොදන්නා ළිංමැඩියන්ගේ ප්රලාප යැයි හෙළා දකින අයමය චීනය ණය හරහා ලෝකය අල්ලා ගැන්ම ගැන කථා කරන්නේ.
චීනය බටහිර හා සමාන වූ අධිරාජ්යවාදී බලයක් ද යන්න පුවත්පත් ලිපියක් තුළ සාරාංශ කළ නොහැකි තරම් සංකීර්ණ මාතෘකාවකි. කෙටියෙන් කරුණු දෙකක් සඳහන් කළ හැක. පළමුව, දැනට සිදුවන චීන ආර්ථික ප්රසාරණය අනාගතයේ දී දේශපාලන-මිලිටරි බලයක් බවට පත්වේද නැද්ද යන්න තවමත් විවෘත, ආපතික ප්රශ්නයක් ලෙස පවතින්නකි. වැදගත්ම කරුණ නම්, මේ මොහොත වන තුරු එබඳු දේශපාලනමය හා මිලිටරිමය ආධිපත්යයක් දැකගත නොහැක යන්නය. අධිරාජ්යවාදය යන්නට අර්ථයක් ලැබෙන්නේ ආර්ථිකමය ප්රසාරණය සමග ඊට සමගාමීව එම ප්රසාරණය සුරක්ෂිත කිරීම සඳහා අවශ්ය වන දේශපාලනමය ආධිපත්යයක් පැවතීමය. මෙම ප්රශ්නය ‘චීනය – බටහිර ආකාරයේ අධිරාජ්යවාදී බලයක්ද?’ නම් කෘතිය තුළ සවිස්තරාත්මකව සාකච්ඡාවට ලක්කරන වෝලඩන් බෙලෝ නම් පිලිපීන ජාතික සමාජ ක්රියාකාරිකයා නගන තර්කය නම්, චීනය ගනුදෙනු කරන තුන්වෙනි ලෝකයේ රටවල්; අප්රිකානු, ආසියානු හා ලතින් ඇමරිකානු රටවල් සම්බන්ධයෙන් ගත් කල බටහිර රටවල් සමග සංසන්දනය කළ හැකි දේශපාලන ඇඟිලි ගැසීමේ තත්වයක් නොපැවතීම සැලකිල්ලට ගත යුතු කාරණාවක් බවයි.
එක්සත් ජනපදය සමග සංසන්දනය කළ විට මෙම තත්වය කැපී පෙනෙයි. එක්සත් ජනපද තානාපති කාර්යාල දුර බැහැර රටවල පවා සිදුකරන දේශපාලන මැදිහත්වීම්, එය සතුව තිබෙන ඔත්තු සේවාවල ක්රියාකාරිත්වය, එය ආසියාව ආදි දේශසීමා අර්ථයෙන් තමුන්ට කිසිදු සම්බන්ධයක් නොමැති ඈත කලාපවල පවා මිලිටරි කඳවුරු පවත්වාගෙන යන ආකාරය, තුන්වන ලෝකයේ රටවල තිබෙන තමුන් අකමැති ආණ්ඩු හොඳින් හෝ නරකින් පෙරලීම සම්බන්ධයෙන් ඊට තිබෙන වාර්තාව – මේ සියල්ල සමග බැලූ කල චීනය ඒ අසලවත් නොමැති බව පැහැදිලිය. මෙලෙස ගොඩනැගෙන ජාලය ආරක්ෂා කරගැන්ම සඳහා අනාගතයේ දී දේශපාලනමය-මිලිටරි මැදිහත්වීම් ජාලයක් නිර්මාණය කරගැන්මට චීනයට සිදුවේවිද? එය විවෘත ප්රශ්නයකි.
දෙවනුව, චීනයේ නැගීම ලෝකයේ තිබෙන ඒක-ධ්රැවීය හැඩහුරුව අභියෝගයට ලක්කොට තිබේ. එනම් එක් බල හවුලක් පාලනය කරන එකක් වනවා වෙනුවට, විවිධ හවුල් අතර බහුත්වවාදී අභිමුඛ වීමක් සිදුවන එකක් ලෙස අන්තර්ජාතික පර්යාය පරිවර්තනය වීමේ හැකියාව මෙම නැගීම විසින් ජනිත කොට තිබේ. බටහිර රටවල් මත පරාධීන වීම ප්රතික්ෂේප කරන, ස්වාධීන ආර්ථික මාවතක් ඇති කරගැනීම ගැන කල්පනා කරන ප්රමාණයෙන් කුඩා රටවලට මෙම තත්වය විවෘත කරනු ලබන අවකාශය සැහැල්ලුවෙන් බැහැර කළ නොහැක්කකි. මේ කාරණාව වඩා හොඳින් පැහැදිලි වන්නේ පසුගිය කාලය තුළ ලතින් ඇමරිකාව තුළ ඇමරිකානු ආධිපත්යයට විරුද්ධව නැගී ආ වාමාංශික හා මධ්ය-වාමාංශික ආණ්ඩු චීනය සමග ගනුදෙනු කළ ආකාරය සැලකිල්ලට ගැනීමේදීය. බොලිවියාවේ මොරාලෙස්, බ්රසීලයේ ලූලා ද සිල්වා, වෙනිසියුවේලාවේ චාවේස්/ මදුරෝ ආදින්ගේ ආණ්ඩු තම රටවල අනුගමනය කළ කාර්මීකරණ හා සුබසාධක වැඩසටහන් සඳහා මූලාශ්ර සපයා ගැන්මේ දී චීනය සමග පැවැති සබඳතාවලින් ප්රතිලාභ ලැබූහ.
විශේෂයෙන්ම වෙනිසියුවේලාව හා බොලිවියාව ආදි රටවලට පනවා තිබෙන ඇමරිකානු සම්බාධකවල සන්දර්භය තුළ, ඉන් ඇති වූ ප්රතිලාභය තීරණාත්මකය. චීනය විදේශ රටවල කරන ආයෝජන සම්බන්ධයෙන් ගැටලු නොමැති බව මින් අදහස් නොවේ. විශේෂයෙන්ම ඒවාවල පාරිසරික හා කම්කරු අයිතිවාසිකම් මත වූ බලපෑම ආන්දෝලනාත්මකය. තුන්වන ලෝකයේ රටවලට වඩා යෝග්ය වන්නේ, චීනය ඒකපාර්ශ්වීයව හෙළා දකිමින් බටහිර කඳවුර සමග ගාල් වීම නොව පවතින ද්විධ්රැවීය තත්වය සිය දේශපාලන-ආර්ථික ස්වාධීනත්වය හැකිතාක් තහවුරු කරගැන්ම සඳහා යොදාගැනීමට උත්සාහ කරන ගමන්, සමූහයක් ලෙස එක්ව ඉහත කී ප්රශ්න පිළිබඳ චීනය සමග කේවල් කිරීමේ උත්සාහයකට එළැඹීමය.
චීන විරෝධී ප්රහාරය
ඇමරිකාව හා චීනය අතර වර්තමානයේ ඇති වී තිබෙන ආතතිය පිළිබඳ වඩා නිවැරදි තක්සේරුව වන්නේ චීනයේ නැගීම නිසා අභියෝගයට ලක්වෙමින් තිබෙන ඒකධ්රැවීය ලෝක රටාව ආරක්ෂා කරගැන්ම සඳහා එක්සත් ජනපදය චීනයට එරෙහිව දියත් කොට තිබෙන වටලෑමක් ලෙස එම ආතතිය වටහා ගැනීමයි. මෙය අභියෝගයට පාත්ර වූ සිය ආධිපත්යය රැකගැන්ම වෙනුවෙන් කෙරෙන ප්රතිගාමී වූද, තත්වාරක්ෂකවාදී වූද මැදිහත්වීමකි. බැරැක් ඔබාමා 2009 දී ප්රකාශයට පත්කළ ‘ආසියාව දෙස හැරීම’ වැඩසටහන ප්රථම වරට එක්සත් ජනපදයේ ආරක්ෂක වැඩපිළිවෙළෙහි ප්රමුඛ එල්ලය ලෙස ආසියානු කලාපය නම් කළේය. එතැන් පටන් චීනය තනි කිරීම සඳහා ආර්ථිකමය, දේශපාලනමය හා මිලිටරිමය යන ත්රිවිධ පෙරමුණු අන්තර්ගත කොට ගත් විශාල ව්යාපෘතියක් දියත් වී ඇත. ඩොනල්ඞ් ට්රම්ප්ගේ ආණ්ඩුව ප්රකාශයට පත්කළ ඊනියා ‘වෙළඳ යුද්ධය‘ ආර්ථිකමය වශයෙන් චීනයේ තත්වය දුර්වල කිරීම අරමුණු කරගන්නා අතර, අනෙක් අතට චීනය මැඩීමේ අරමුණින් ඉන්දියාව, ජපානය, ඔස්ටේ්රලියාව හා එක්සත් ජනපදය යන රටවල් ඇතුළත් මිලිටරි සන්ධානයක් නිර්මාණය කිරීම සඳහා සාකච්ඡා දියත් වෙමින් තිබේ. ලංකාවට ඒමට පෙර, මයික් පොම්පෙයෝ ඉන්දියාවේ සංචාරය කළ අතර එහි දී යුදමය වශයෙන් වැදගත් එකඟතා කිහිපයකට එලැඹීමට නියමිතව තිබූ බව ජාත්යන්තර මාධ්ය වාර්තා කොට තිබුණි.
නොබැඳි විදෙස් පිළිවෙත යන්නෙන් ඓතිහාසිකව කිසිසේත්ම යටත්විජිතවාදය හා අධිරාජ්යවාදය ඉදිරියේ නිෂ්ක්රියව සිටීමක් අදහස් වූයේ නැත. 1961 දී යුගොස්ලෝවියාවේ බෙල්ග්රේඞ් නුවර පැවැති පළමු නොබැඳි ජාතීන්ගේ සමුඵවෙන් ආරම්භ වූ නොබැඳි ව්යාපාරය සීතල යුද්ධ පසුබිම තුළ බටහිර හෝ සෝවියට් කඳවුර අතර ආරවුලේ දී ‘නොබැඳි‘ ප්රතිපත්තියක් අනුගමනය කරන බව ප්රකාශ කළ නමුදු, මූලික වශයෙන් අලුත නිදහස් වූ පැරණි යටත්විජිත රටවලින් සමන්විත වූ එකී ව්යාපාරය අධිරාජ්යවාදී අතපෙවීම්, යුද්ධ හා වර්ගවාදයට එරෙහි ප්රතිපත්තිමය ස්ථාවරයක පිහිටා සිටියේය. මේ සම්බන්ධ කීර්තිමත් ඉතිහාසයක් ලංකාව සතුය. උදාහරණ ලෙස, 1956 දී ඊජිප්තුව සූවස් ඇළ ජනසතු කිරීමත්, ඉක්බිති බි්රතාන්යය ප්රමුඛ රටවල් ඊජිප්තුව ආක්රමණය කිරීමත් සිදු වූ විට බණ්ඩාරනායක ආණ්ඩුව සූවස් ඇළ ජනසතු කිරීමට ඊජිප්තුවට තිබෙන අයිතිය වෙනුවෙන් පෙනී සිටියේය. ඊජිප්තුවට එරෙහි යුද මෙහෙයුම්වලට ලංකාවේ වරාය භාවිත කිරීමට ඉඩ දීම ප්රතික්ෂේප කළේය. කේන්ද්රයේ රටවල් අතලොස්සකට වාසි සහගත ලෙස සකස් වී තිබුණු නව යටත්විජිතවාදී ලෝක ආර්ථික රටාව වඩා ප්රජාතන්ත්රවාදී ලෙස ප්රතිසංස්කරණය කිරීම සඳහා ඉදිරිපත් වූ – බටහිර රටවල් විසින් දැඩි ලෙස විරුද්ධත්වය පෑ නව අන්තර්ජාතික ආර්ථික රටාව වැඩපිළිවෙලට ලංකාව සක්රියව දායක වූ අතර කියුබාව, වියට්නාමය ආදි රටවලට කෙරුණු බටහිර අතපෙවීම්වල දී ආක්රමණිකයාගේ පාර්ශ්වය එරෙහිව හිට ගත්තේය. නොබැඳි ව්යාපාරය යම් සඵලතාවක් පෙන්වූ 1960-80 දශකවල අඩු වැඩි වශයෙන් එම ව්යාපාරය විවිධ කරුණුවල දී දැක්වූ පිළිවෙත මේ හා සමාන්තරය.
මේ අනුව ‘නොබැඳි‘ යනු ‘නිෂ්ක්රිය‘ යන්නට පර්යාය පදයක් නොවේ. ප්රශ්නය නම්, ලංකාවේ නව රජය විසින් අලුතින් හඳුන්වා දී තිබෙන ‘මධ්යස්ථ‘ යන්න තුළ ‘නොබැඳි‘ යන්නෙහි අන්තර්ගතව තිබූ අධිරාජ්ය විරෝධී සංරචකය අන්තර්ගතව තිබේද යන්නය. ආසියානු-ශාන්තිකර කලාපය තුළ එක්සත් ජනපදය රඟ දක්වමින් සිටින ආක්රමණික භූමිකාව සම්බන්ධයෙන් ලංකාවේ ස්ථාවරය කුමක්ද? දේශපාලන රාජ්ය තාන්ත්රිකත්වයේ සිට ‘ආර්ථික රාජ්ය තාන්ත්රිකත්වයට මාරු වීම‘ යන්නෙහි අදහස – ගෝලීය බලවතුන්ගේ වටලෑමට ලක්වන රටවල ස්වයං නිර්ණ අයිතිය වෙනුවෙන් පෙනී සිටීම ආදි වූ දේශපාලනික මූලධර්ම ද්විතීයිකයි; අපට වැදගත් ආර්ථික වාසිය යන්නද? මේ ප්රශ්නය වඩා සංකීර්ණ වන්නේ ආරක්ෂාව සම්බන්ධයෙන් ගත් කල ‘පළමුව ඉන්දියාව‘ ප්රතිපත්තියක් තමුන් අනුගමනය කරන බවට ජයනාත් කොළඹගේ මහතා විසින් සිදුකොට තිබෙන ප්රකාශය සමග එකට ගත් විටය. ඉන්දියාව එක්සත් ජනපදය සමග මිලිටරිමය හවුලක් ඇති කරගැනීමේ පසුබිමක් තුළ ‘පළමුව ඉන්දියාව‘ යන්නෙහි තේරුම කුමක්ද? පසමිතුරුතා රේඛාවේ ඇමරිකානු අක්ෂය සමග සමපාත වීමට අවසාන අර්ථයෙන් අප සූදානම් බවද? මේ සම්බන්ධ පිළිතුරු පැහැදිලි නැති නමුදු මෙකී ප්රශ්න ගැන සජීවි සංවාදයක් පවත්වා ගැනීම මේ මොහොතේ ඉතාම අවශ්යයය.
රමිඳු පෙරේරා