ශ්‍රී ලංකාවේ දේශපාලන විකාශනයේදී දේශපාලකයා වෙත අසීමිත බලයක් ලබාගැනීම සඳහාවූ ප්‍රයත්නයන් දීර්ඝ කාලීනව නිරීක්ෂණය වේ. පහළ මට්ටමේ පළාත්පාලන නියෝජිතයාගේ සිට පළාත් සභා හෝ පාර්ලිමේන්තු නියෝජිතයා දක්වා කුමන හෝ ක්‍රමයකින් බලයට පත්වූ පසු එකී දේශපාලකයාගේ බල අධිකාරිය යටතේ කටයුතු සිදුවිය යුතුය යන උද්දච්චභාවයක් දේශපාලකයාගේ ක්‍රියාකලාපවලින් විද්‍යමානවේ. කුමක්ද හරි යන තර්කයට වඩා ‘මං කියන දේ හරි, ඒක කරපල්ලා‘ යන මතවාදයක සිට බොහෝ දේශපාලකයන් ක්‍රියා කිරීම සාමාන්‍ය තත්වයක් බවට පත්වී ඇත. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ලේබල් සහිතව අධිපතිවාදී ස්වරූපයේ පාලනයක් ගෙනයාම සඳහා දේශපාලන නායකයන් වැඩි ප්‍රවණතාවක් දැක්වීම තුළ පරිපාලන හෝ කළමනාකරණ ක්‍රමෝපායන් ශ්‍රී ලංකා සමාජයෙන් ඈත්වෙමින් පවතී. ජනාධිපති හෝ අගමැති හෝ ඇමතිවරයා කියනවා නම් ඊට එහා සෙවිල්ලක් බැලිල්ලක් අවශ්‍ය නොවන තරමට පරිපාලන යාන්ත්‍රණයන් බිඳ වැටෙමින් පවතී. එසේ නැත්නම් දැනටමත් හොඳටම බිඳ වැටී ඇත.
බලයට පත්වූ පසු පසුගිය රජය යටතේ සිටි නිලධාරීන් මාරු කිරීම, තමාගේම පවුලේ හෝ හිතවතුන් සඳහා වැඩ බැරි උනත් ඉහළ තනතුරු පිරිනැමීම, දේශපාලකයා කියන දෙය ‘යර්ස් සර්’ මට්ටමින් පිළිගෙන එය ඊටත් වඩා හොඳට කිරීම, ඒවාට එකඟ නොවී නම් ලෙඩක් දමා මාරු කිරීම හෝ ඉවත් කිරීම, එසේත් නැත්නම් එලව එලවා දඬුවම් දීම, මානව හිමිකම් හෝ අධිකරණ ක්‍රියාමාර්ගවලට හෝ බලපෑම් කිරීම ආදිය ශ්‍රී ලංකාවේ දේශපාලනය තුළ භාවිතයන් බවට පත්වී ඇති අතර ඒ අනුව රාජ්‍ය සේවය, නීතිය හා සාමය, මානව හිමිකම්, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී භාවිතාවන්, රාජ්‍ය දේපළ භාවිතාවන්, සාමාන්‍ය පරිපාලන නීති රීති, දූෂණය හෝ භීෂණය ආදි බොහෝ නිර්වචනයන් දේශපාලන වුවමනාවන් මත ප්‍රතිනිර්වචනය වී ඇත. මෙබඳු දේශපාලනකරණයට ලක්වූ සමාජය හා ආර්ථිකය නොදියුණු හා කුණුවූ ගතිලක්ෂණවලින් ගහණවී ඇතත් එය තව දුරටත් දුෂ්ට චක්‍රයක් සේ පවත්වා ගෙන යාමට සමාජයේ එකඟතාවද ලබා ගැනීමට දේශපාලකයන් දක්ෂ වී ඇත.
එක් පුද්ගලයෙකුගේ මතයට වඩා බහුතර කැමැත්ත මත තීරණ ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය වඩා යහපත් බවත්, ගැතිවූ රාජ්‍ය සේවයක්, පොලිස් සේවයක්, අධිකරණ පද්ධතියක්, මැතිවරණ ක්‍රියාවලියක් වෙනුවට ස්වාධීන ආයතන රාමුවක් ශිෂ්ට දේශයකට අවශ්‍ය බවත්, බොහෝ දේවල් විනිවිදභාවයෙන් හා වගවීම් වගකීම් ක්‍රියාවලියකට යටත් කළයුතු බවත් සමාජය තේරුම් ගැනීම හා ඉතිහාසයේ බොහෝ වැරදි නිවැරදි කිරීම සඳහාත් ප්‍රබල දායකත්වයක් 19 වැනි ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයෙන් ඇති කර දෙනු ලබයි.
කෙසේ හෝ බලය ලබා ගැනීමේ භාවිතාවන් බොහෝ දුරට එබඳු යහපාලන භාවිතාවන් තුළ ගොනුවී නැත. බලයට, මුදලට හෝ විවිධ කාලානුරූප රැලි හා ව්‍යාජ පොරොන්දු මත වෙනස්වන හා වෙනස්කරන ජන මනස දේශපාලන බලය ලබාගැනීම සඳහා භාවිත වේ. ඉදිරියේදී බලය වෙනස්වීම පිළිබඳ පෙරනිමිති පැහැදිලි නම් ඒ අනුව තම ක්‍රමෝපායන් හැඩ ගස්සා ගැනීම හෝ කණ්ඩායම් ශක්තිය තහවුරු කරගැනීම අවශ්‍ය වේ. ප්‍රතිවාදී පක්ෂයේ හැසිරීම අනුව තම හැසිරීම හැඩගස්සා ගැනීමටත්, ඒ සඳහා මුහුණ දීමටත් අවශ්‍ය එකඟතාවන් හඳුනා ගැනීම කළ යුතු වේ.
දිගු කලක් වර්ධනයවූ යහපත් නොවූ සමාජ ආර්ථික භාවිතාවන් ඉදිරියට ගෙනයාම සඳහා පළාත් පාලන මට්ටමේ සිට පෙළගැස්මක් පවතී. ඒවාට විවිධවූ ශක්ති ප්‍රභවයන්ද ඇත. කුඩා දේ ලොකු කර පෙන්වන මාධ්‍ය සමාජයක්ද ස්ථානගතවී ඇත. යහපාලනය අර්ථ නිරූපණය මත බොහෝ යහපත් දේ අයහපත් සේ පෙන්වාදීමේ ශක්තීන් ක්‍රියාත්මක වන්නේ බලය ලබා ගැනීම සඳහා වන උපායන්ට අනුකුලව වේ.
ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සටන් ක්‍රම තුළ කණ්ඩායම් ශක්තිය හා එකඟතාවන් තම පදනම හා බලය රැක ගැනීමට හෝ ලබාගැනීමට අවශ්‍ය වේ. විවේචනය හා ස්වයංවිවේචනය බොහෝ දුරට අභ්‍යන්තර නිවැරදි කරගැනීමේ උපායන් වේ. පක්ෂයේ හෝ කණ්ඩායමේ තීරණයන් සමග එකඟව කටයුතු කිරීමේ හික්මීම අවශ්‍යවූ ගුණාංග වේ. මමත්වය හෝ මම, මගේ යන පදනම්වලින් බැහැරව ‘අපි හෝ අපගේ’ තීරණ මත කටයුතු කිරීමේ ගතිලක්ෂණ වෙත බලාපොරොත්තු තැබිය යුතුය. තීරණ ගැනීමේදී කාලීන තත්වයන් හා සමාජ මතවාදයන් පිළිබඳ සැලකිල්ල දැක්විය යුතු වේ. විරුද්ධ පාර්ශ්වයේ තත්වය හා උපක්‍රම පිළිබඳ පුළුල් බුද්ධිමය සාකච්ඡාවන් මත තීරණ ගැනීම වඩා බුද්ධි ගෝචර වේ.
එබඳු දේශපාලනමය හා කළමනාකරණමය මතවාදයක් හෝ දැක්මක් නොමැත්තේ නම් පරාජය ස්ථිරය. එක පරාජයකින් පාඩම් ඉගෙන නොගෙන තව දුරටත් අඳබාලකම් කරන්නේ නම් කුජීත පරාජයකින් සියල්ල තීරණය වනු ඇත. එබඳු අඳබාලයන් තුළ කිසිදු නායකත්ව හෝ ඉදිරි දැක්මක් බලාපොරොත්තු වීම මුලාවකි. දැක්මක් හෝ විමසීමක් හෝ එකඟ නොවීමක් තුළ මනෝ මූල ජයග්‍රහණයන් ඈතට පාවී ගොස් තුනෙන් එකක්වත් බේරා ගැනීමටත් නොහැකිව මව හෝ පියා මරා විපක්ෂ රජවූ කාලකන්නි සතුටක් පමණක් ඉතිරිව ඇත.
එබඳු සතුටු සිනා මැද 19 මරා 20 රජවීමට තුනෙන් දෙක ලැබී ඇත. අඳබාල දේශපාලනය නිසා සීමාවූ තුනෙන් එකෙන් කළ හැක්කේ පිකට් කිරීම හෝ කළු පටි පැළඳීම් වැනි බාලාංශ විරෝධතාවන් පමණි. නැති සතුරා මවා ගැනීමෙන් ඇති සතුරා ආරක්ෂා වී ඇත. දේශපාලන අවස්ථාවාදය ඉදිරියට පැමිණ තුනෙන් දෙක ශක්තිමත් කර 20 ඉදිරියට පැමිණීම ඊනියා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ගර්භාෂයක් තුළ බිහිවනු ඇත. එයට විරුද්ධ වීම අශ්වයා පැනගිය පසු ඉස්තාලය වසා දැමීමකි. එසේ නොවන්නේ නම් වත්ත බද්දට දී ඇස්සට දත නියවීමකි. දේශපාලන අඳබාලයන් දැන්වත් එය තේරුම් ගන්නේ නම් මැනවි.■
