2015 වසරේදී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට එක් කරන ලද 19 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය සඳහා පක්‍ෂව ඡන්ද 215ක් ලැබුණ අතර විපක්‍ෂව ලැබුණේ එක් ඡන්දයකි. 8 දෙනෙකු පාර්ලිමේන්තුවට පැමිණ සිටියේ නැත. මෙම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් පැවති ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට ඇති කරන ලද වෙනස්කම් මෙම ලිපිය මගින් පෙන්වා දෙනු ලබයි.
- තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිය මූලික අයිතිවාසිකමක් ලෙස ඇතුළත් කිරීම
ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ මූලික අයිතිවාසිකම් පරිච්ඡේදය පුළුල් කරමින් තොරතුරු සඳහා ප්‍රවේශ වීමේ අයිතිය පුරවැසියන්ගේ මූලික අයිතිවාසිකමක් ලෙස ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට ඇතුළත් කරන ලදි. 2016 වසරේදී තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිවාසිකම් පනත පාර්ලිමේන්තුව විසින් සම්මත කිරීමට පදනම දමන ලද්දේ මෙම ආණ්ඩුකම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිපාදනයයි.
- පාර්ලිමේන්තුවේ කාල සීමාව වසර 5 දක්වා අඩු කිරීම
පැවති ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිපාදන අනුව පාර්ලිමේන්තුවේ නිලකාලය වසර 6කි. 19 වන සංශෝධනය මගින් එම නිලකාලය වසර 5 දක්වා අඩු කරන ලදි.
- ජනාධිපතිවරයාගේ ධුරකාලය අඩු කිරීම
1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව ජනාධිපතිවරයාගේ ධුර කාලය වසර 6කි. එය 19 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් වසර 5 දක්වා අඩු කරන ලදි.
- ජනාධිපතිධුරය දැරිය හැකි අවස්ථා ගණන 2 දක්වා සීමාකිරීම
1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ ප්‍රතිපාදනවලට අනුව තැනැත්තෙකුට ජනාධිපතිධුරය සඳහා තරග කළ හැක්කේ දෙවරක් පමණි. 2010දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට එක්කරන ලද 18 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය අනුව පුද්ගලයකුට ජනාධිපතිධුරය දැරිය හැකි අවස්ථා ගණනට වූ එම සීමාව ඉවත් කොට ඕනෑම වාර ගණනක් ධුරය දැරීමට අවස්ථාව සලසන ලදි. 2015 වසරේදී මහින්ද රාජපක්‍ෂ මහතා තෙවෙනි වරටත් ජනාධිපතිධුරය සඳහා තරග කළේ මෙම ප්‍රතිපාදනය උපයෝගී කරගනිමිනි. 19 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් 1978 මුල් ව්‍යවස්ථාවේ පැවති සීමාව යළි ඇති කරන ලද අතර ඒ අනුව වර්තමාන ව්‍යවස්ථාවට යටතේ පුද්ගලයකුට ජනාධිපතිධුරය දැරිය හැක්කේ වාර දෙකක් පමණි.
- අමාත්‍ය මණ්ඩලය පත් කිරීමේදී ජනාධිපතිවරයාගේ අභිමතය සීමා කිරීම
මුල් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිපාදනවලට අනුව ‘අවශ්‍ය නම්’ අග්‍රාමාත්‍යවරයාගේ අදහස විමසා අමාත්‍යවරුන් සහ ඔවුන්ගේ විෂයන් තීරණය කිරීමේ බලය ජනාධිපතිවරයාට පැවතුණි.
19 වන සංශෝධනය මගින් එම තත්වය සංශෝධනය කරමින් ‘ජනාධිපතිවරයා විසින් නිශ්චය කරනු ලබන අමාත්‍යංශ භාරව කටයුතු කිරීම සඳහා අග්‍රාමාත්‍යවරයාගේ උපදෙස් මත පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් අතරින් අමාත්‍යවරයන් පත්කළ යුත්තේය’ යනුවෙන් ප්‍රතිපාදන ඇතුළත් කරන ලදි. මේ මගින් අමාත්‍ය මණ්ඩලය තේරීමේදී ජනාධිපතිවරයාගේ අභිමත බලය, අග්‍රාමාත්‍යවරයාගේ උපදෙස් ලබා ගැනීම අවශ්‍ය වන තත්වය ඇති කිරීම මගින් සීමාකරන ලදි.
- ජනාධිපතිවරයාගේ මුක්තිය සීමා කිරීම: ජනාධිපතිවරයාට එරෙහිව මූලික අයිතිවාසිකම් නඩු පැවරීමේ ප්‍රතිපාදන
ව්‍යවස්ථාව අනුව ජනාධිපතිවරයා ධුරය දරන කාලයේදී ධූරය දරන තැනත්තා විසින් කරන ලද ක්‍රියාවක් සම්බන්ධයෙන් ජනාධිපතිවරයාව කිසිදු නඩු කටයුත්තක් සඳහා අධිකරණයට කැඳවිය නොහැකි විය. 19 වන සංශෝධනය මගින් එම තත්වය වෙනස් කරමින් ජනාධිපතිවරයාට එරෙහිව මූලික අයිතිවාසිකම් නඩු පැවරිය හැකි වන ප්‍රතිපාදනයක් ඇතුළත් කරන ලදි. මෙහිදී ජනාධිපතිවරයා පුද්ගලිකව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ පෙනීසිටිය යුතු නැති අතර නීතිපතිවරයා ජනාධිපති වෙනුවෙන් පෙනීසිටියි. එසේ වුවත් ජනාධිපතිවරයාට පැවරී ඇති බලයක් වන යුද්ධය සහ සාමය ප්‍රකාශ කිරීම සම්බන්ධයෙන් මූලික අයිතිවාසිකම් නඩු පැවරීමේ හැකියාව මෙම සංශෝධනය මගින් ද අවහිර කර තිබේ.
- ජනාධිපතිවරයාට අතිරේක රාජකාරි සහ කාර්යයන් පැවරීම
පහත සඳහන් අතිරේක කාර්යයන් ජනාධිපතිවරයාට 19 වන සංශෝධනය මගින් පවරා ඇත.
ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අනුගමනය කරන බවට ද, ආරක්ෂා කරන බවට ද වගබලා ගැනීම;
ජාතික ප්‍රතිසන්ධානය හා ඒකාබද්ධතාව ප්‍රවර්ධනය කිරීම;
ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාවේ සහ ඪෂෂඅ ව්‍යවස්ථාවේ සඳහන් ආයතනවල නිසි ක්‍රියාකාරීත්වය පහසුකරලීම; සහ
මැතිවරණ කොමිෂන් සභාවේ උපදෙස් මත, නිදහස් හා සාධාරණ ඡන්ද විමසීම් සහ ජනමත විචාරණ පැවැත්වීම සඳහා උචිත වාතාවරණය නිර්මාණය කිරීම හා තහවුරු කිරීම,
- පාර්ලිමේන්තුව වසරකින් පසුව විසුරුවා හැරීමට ජනාධිපතිවරයාට තිබූ බලය සංශෝධනය කිරීම
පැවති ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිපාදනවලට අනුව පාර්ලිමේන්තු මහ මැතිවරණයකින් වසරක කාලයක් ඉක්ම ගිය පසුව පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමේ බලය ජනාධිපතිවරයාට හිමිවිය. 19 වන සංශෝධනයෙන්, ජනාධිපතිවරයාට ස්වකැමැත්ත මත පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරිය හැක්කේ මැතිවරණයකින් වසර හතරහමාරකට පසුව යනුවෙන් සංශෝධනය කරන ලදි. එහෙත් පාර්ලිමේන්තුවේ තුනෙන් දෙකක යෝජනාවකින් පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරිය යුතු බවට යෝජනාවක් සම්මත කළහොත් එවිට එම කාලයට පෙර පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය හිමිවේ.
- ජනාධිපතිවරයාට කැබිනට් අමාත්‍යධුර දැරීමේ අවස්ථාව අහිමිකිරීම
1978 ව්‍යවස්ථාව මගින් ජනාධිපතිවරයාට කැබිනට් අමාත්‍යධුර දැරීමේ අවස්ථාව හිමිකර දී තිබූ අතර 19 වන සංශෝධනය මගින් ජනාධිපතිවරයාට කැබිනට් අමාත්‍යධුර දැරීමේ අවස්ථාව අහිමිකර තිබේ. ජනාධිපතිවරයා කැබිනට් මණ්ඩලයේ ප්‍රධානියා වන නමුත් අමාත්‍යධුරයක් දැරීමේ අවස්ථාවක් නොමැත. එහෙත් මෙම ප්‍රතිපාදනය සම්බන්ධව අන්තර්කාලීන ප්‍රතිපාදනයක් ඇතුළත් කරමින් මෛත්‍රිපාල සිරිසේන ජනාධිපතිතුමාට (19 වන සංශෝධනය සිදුවන අවස්ථාවේදී ජනාධිපතිධුරය දැරූ) පමණක් ආරක්‍ෂක, මහවැලි සහ පරිසර යන අමාත්‍යාංශවල අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමේ ප්‍රතිපාදන සලසා තිබිණි.
- (18 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයෙන්) ඉවත් කළ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව නැවත ස්ථාපනය කිරීම
රාජ්‍ය කොමිෂන් සභා සඳහා සාමාජිකයන් පත් කිරීමේදී සහ ඉහළ අධිකරණවල විනිසුරුවරුන් හා ඉහල රාජ්‍ය නිලධාරීන් පත් කිරීමේදී ජනාධිපතිවරයාගේ අභිමතය සීමා කරමින් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට හඳුන්වාදුන්නේ 2001 වසරේදී සම්මතවූ 17 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගිනි. එහි අරමුණ වූයේ රාජ්‍ය සේවය නිර්දේශපාලනීකරණය කර ස්වාධීන කිරීමයි.
2010 වර්ෂයේදී සම්මත කරන ලද 18 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් මෙම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව අහෝසි කරන ලද අතර කිසිදු බලයක් නොමැති පාර්ලිමේන්තු සභාවක් හඳුන්වා දෙන ලදි. එමගින් රාජ්‍ය සේවය හා අධිකරණ සේවය නැවත වරක් ජනාධිපතිවරයාගේ බලපෑමට නතු කරන ලදි. 19 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් නැවත වරක් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව හඳුන්වා දුන් අතර එය 17 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් හඳුන්වා දුන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාවට වඩා බලවත් ආයතනයක්ද විය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව මගින් නිර්දේශ කරනු ලබන පුද්ගලයන් අදාළ කොමිෂන් සභා සඳහා ජනාධිපතිවරයා විසින් දින 14ක් තුළ පත්කිරීම නොකළහොත් ඔවුන් යථා පරිදි පත් කළ පුද්ගලයන් සේ සලකන බවට වූ ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිපාදනය මගින් ජනාධිපතිවරයාට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාවේ නිර්දේශ මගහැරීමේ අවස්ථාව අහිමිකරන ලදි.
- නව ස්වාධීන කොමිෂන් සභා 2ක් හඳුන්වා දීම
විගණන සේවා කොමිෂන් සභාව සහ ජාතික ප්‍රසම්පාදන කොමිෂන් සභාව යන නව රාජ්‍ය කොමිෂන් සභා දෙක 19 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් හඳුන්වා දෙන ලදි. විගණන සේවා කොමිෂන් සභාව පිළිබඳ ප්‍රතිපාදන මගින් ලංකාව තුළ විගණන සේවය ස්වාධීන සේවාවක් ලෙස ආරම්භ කළ අතර 2018 වසරේදී විගණන සේවා පනත පාර්ලිමේන්තුව විසින් සම්මත කරන ලද්දේ මෙම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිපාදනය අනුව යමින්ය. ජාතික ප්‍රසම්පාදන කොමිෂන් සභාව මගින් එතෙක් මුදල් අමාත්‍යාංශය යටතේ වූ ප්‍රසම්පාදන අධීක්‍ෂණ ක්‍රියාලිය ස්වාධීන කොමිෂන් සභාවක් යටතට පත් කරන ලදි.
12.රාජ්‍ය සේවා කොමිෂන් සභාවේ බලතල වැඩිකිරීම
එතෙක් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ පැවතියේ අමාත්‍ය මණ්ඩලය විසින් නිශ්චිතව නියම කරන නිලධාරීන් බඳවාගැනීම, උසස් කිරීම, විනය පාලනය, ස්ථානමාරු කිරීම සහ ඉවත් කිරීම රාජ්‍ය සේවා කොමිෂන් සභාව කළ යුතු බවයි. එහෙත්, 19 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය අනුව එකී බලතල (දෙපාර්තමේන්තු ප්‍රධානීන් හැර) නිතැතින්ම කොමිසම වෙත පැවරේ (අමාත්‍ය මණ්ඩලය විසින් නිශ්චිතව සඳහන් කිරිමකින් තොරව). එසේම දෙපාර්තමේන්තු ප්‍රධානීන් පත් කිරීමේදී අමාත්‍ය මණ්ඩලය විසින් කොමිසම විමසා පත් කිරීම් සිදුකළ යුතු බව සංශෝධනයෙන් නියම කරන ලදි.
13.ජාතික පොලිස් කොමිෂන් සභාවේ බලතල වැඩි කිරීම
18 වන ව්‍යවස්ථාවෙන් සංශෝධිත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ජාතික පොලිස් කොමිෂන් සභාවට පැවරී ඇති බලතල වූයේ පොලිසියට එරෙහිව එන මහජන පැමිණිලි විභාග කිරීම පමණි. එහෙත් 19 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් පොලිස්පති විමසා පොලිස්පති හැර අනෙකුත් නිලධාරීන් බඳවා ගැනීම, මාරු කිරීම, විනය කටයුතු පැවරී තිබේ. එසේම පොලිසිය සඳහා කරන බදවාගැනීම්, මිලදී ගැනීම් සඳහා අදාළ ප්‍රමිතීන් සකස් කිරීමද මේ යටතේ ජාතික පොලිස් කොමිෂන් සභාවට පැවරී ඇත. (මෙම ඇතැම් බලතල 17 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් ජාතික පොලිස් කොමිෂන් සභාව වෙත ප්‍රදානය කර තිබී පසුව 18 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් අහෝසි කරන ලද බලතල වේ.)
14.මැතිවරණ කොමිෂන් සභාවේ බලතල වැඩි කිරීම
මැතිවරණ සමය තුළදී රාජ්‍ය දේපළ, දේශපාලන පක්‍ෂ හෝ ස්වාධීන කණ්ඩායම් ප්‍රවර්ධනයට යොදාගැනීම වැළැක්වීම සඳහා අදාළ විධාන නිකුත් කිරීමේ බලතල 19 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් මැතිවරණ කොමිෂන් සභාවට ලබාදෙන ලදි. එසේම මැතිවරණ කාලසීමාව තුළ ජනමාධ්‍ය සඳහා උපමාන නිකුත් කිරීමේ බලතල ලබාදෙන ලදි. මෙම උපමාන හෝ විධාන කඩකරන රාජ්‍ය නිලධාරියකුට හෝ රාජ්‍ය සංස්ථාවක හෝ ව්‍යවසායක නිලධාරියකුට වසරක් දක්වා සිරදඩුවම් ලබාදීමේ ප්‍රතිපාදනද 19 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් ස්ථාපනය කරන ලදි.
- අල්ලස් කොමිෂන් සභාවේ බලතල වැඩි කිරීම
පැමිණිල්ලක් නොමැතිව අල්ලස් පිළිබඳව පරීක්‍ෂණයක් ආරම්භ කිරීමේ බලතල අල්ලස් හෝ දූෂණ චෝදනා කොමිෂන් සභාවට 19 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් සලසා ඇත.
- හදිසි පනත් කෙටුම්පත් පිළිබඳ ප්‍රතිපාදන ඉවත් කිරීම
පැවති ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිපාදනවලට අනුව, ‘ජාතියේ හිත පිණිස වහා අවශ්‍යයැ’යි කැබිනට් මණ්ඩලය තීරණය කරනු ලබන පනත් කෙටුම්පතක් ජනාධිපතිවරයා විසින් ව්‍යවස්ථානුකූලභාවය සලකා බැලීම සදහා ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට යොමු කිරීමෙන් පසුව උපරිම වශයෙන් දින 3ක් තුළ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය විසින් සිය තීරණය ලබාදිය යුතු අතර, ඉන් පසුව පාර්ලිමේන්තුවේ විවාද කර සම්මත කළ හැකිය. 19 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් හදිසි පනත් පිළිබඳ මෙම ප්‍රතිපාදන සලසා තිබුණු 122 වන ව්‍යවස්ථාව සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කර හදිසි පනත් ගෙන ඒම පිළිබඳ ප්‍රතිපාදන ඉවත් කරන ලදි. එසේම පනත් කෙටුම්පතක් (සාමාන්‍ය) පාර්ලිමේන්තුවට ගෙන ඒමට පෙර දින 7කට පෙර ගැසට් පත්‍රයේ පළකළ යුතුය යන ප්‍රතිපාදනය පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කිරීමට දින 14කට පෙර පනත් කෙටුම්පත ගැසට් පත්‍රයේ පළකළ යුතුය යනුවෙන් සංශෝධනය කරන ලදි.
17.අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ සංඛ්‍යාව සීමා කිරීම
කැබිනට් මණ්ඩලයේ සංඛ්‍යාව 30 දක්වා සහ නියෝජ්‍ය හෝ රාජ්‍ය හෝ කැබිනට් නොවන හෝ අමාත්‍යවරුන්ගේ එකතුව 40 දක්වා සීමා කිරීමේ ප්‍රතිපාදනය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට ඇතුළත් කර ඇත. ජාතික ආණ්ඩුවක් පිහිටුවන්නේ නම් පාර්ලිමේන්තුවේ යෝජනා සම්මතයක් මගින් අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ සංඛ්‍යාව තීරණය කළ හැකිය.
- ජනාධිපතිවරණ අපේක්‍ෂකයකුගේ වයස අවුරුදු 35 විය යුතු වීම
පැවති ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ජනාධිපති අපේක්‍ෂකයකුගේ අවම වයස අවුරුදු 30ක්ව පැවති අතර 19 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් එම වයස අවුරුදු 35 දක්වා ඉහළ දමන ලදි.
- විදේශ රටක පුරවැසිභාවය හිමිවූවකුට ජනාධිපති හෝ පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරයකු ලෙස කටයුතු කිරීමට නොහැකිවීම
29 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් විදේශ රටක පුරවැසිභාවය හිමි පුද්ගලයකු ජනාධිපති හෝ පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරයකු ලෙස කටයුතු කිරීම නුසුදුසුකමක් ලෙස ප්‍රතිපාදන සකස් කරන ලදි.■
