සූරාකෑම නීත්‍යනුකූල කරන්න පාලකයන් උත්සාහ කරනවා ආචාර්ය ඩබ්ලිව්.ඒ. විජේවර්ධන

එක් පුද්ගලයෙක්ට බලය සීමා නොවූ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක්, හොඳ පාලන ක්‍රමයක් රටේ ආර්ථිකයට බලපාන්නේ කොහොමද? ඒ කියන්නේ සාමාන්‍ය මනුස්සයා කන බොන, අඳින පළඳින, ජීවත්වෙන විදියට බලපාන්නේ කොහොමද?

අපි හැමෝම බලාපොරොත්තු වෙන්නේ ඉතාම සෞභාග්‍යමත් සාමකාමී සමාජයක්. හොඳට කන්න අඳින්න තියෙන, අපේ ජීවිතය හොඳින් පවත්වාගෙන යන්න පුළුවන් සමාජයක්. එවැනි සමාජයක් නිර්මාණය වෙන්නේ එක පුද්ගලයෙකුගේ ශ්‍රමය හෝ නිමැවුම වෙනත් අයෙකුට සොරකම් කිරීමට තියෙන ඉඩකඩ සීමා කිරීමෙන්. ඔබ මහන්සිවෙලා වැඩ කළාම ඒකට සාධාරණ මිලක් ලැබෙන්න ඕනෑ. ඔබේ මහන්සියේ ප්‍රතිඵල වෙන කෙනෙක් සූරාකන්න බැහැ. ඔබට ඒක භුක්ති විඳින්න පුළුවන් වෙන්න ඕනෑ. කන්න, අඳින්න පුළුවන් වෙන්න ඕනෑ. මාක්ස්වාදයේදී ඒ සඳහා දුන්න නිර්වචනය තමයි වැඩකරන පන්තිය ධනවාදීන් සූරාකන බව. වැඩකරන පන්තියේ අය එකතුවෙලා බලය අල්ලාගෙන, ධනපති පන්තිය දුර්වල කරලා සීමා කිරීමෙන් සූරාකෑම අවසන් කරන්න පුළුවන් කියලා ඔවුන් කීවා. අද මාක්ස්වාදය ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ නැහැ. අද තියෙන්නේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජයක්. එවැනි සමාජයකදී හැම දෙනාටම සෞභාග්‍යමත්, සාමකාමී සහජීවනයක් සහිත සමාජයක් නිර්මාණය කිරීමට නම් අපට ඒකේ හතුරන් දමනය කරන්න අවශ්‍ය වෙනවා. ඒ දමනය කිරීමේ කාර්යය කිරීමට වර්තමාන සමාජයෙහි ගොඩනැගිලා තියෙන ක්‍රමය තමයි යහපාලනය කියන්නේ. සරලව කීවොත් යහපාලනය ක්‍රියාත්මක වුණොත් මහන්සිවෙලා වැඩකරන කෙනෙක්ට හොඳට ජීවත්වෙන්න පුළුවන් වෙනවා.

මේ මොහොතේ 19වැනි සංශෝධනය අහෝසි කරන බව කියන පසුබිමක ඒ සංකල්පය ගැන කතාකිරීම වැදගත් වෙන්නේ ඇයි?

දහනවවැනි සංශෝධනයෙන් අදහස් කළේ ඔය විදියට පුද්ගලයා මහන්සි වෙලා හම්බකරන දේවල් මංකොල්ලකන විදියේ, මංකොල්ලකාරී ආයතන ගොඩනැගීමට යම්කිසි සීමාවක් දැමීම. මංකොල්ලකාරී ආයතන ගොඩනැගීම සම්පූර්ණයෙන් නවත්වන්න දහනවවැනි සංශෝධනයට බැරි බව ඇත්ත. එහෙත් දහනවවැනි සංශෝධනයෙන් ඉතා හොඳ සීමා ගණනාවක් වැටුණා. මංකොල්ලකාරී ආයතන ගොඩනැගීම සම්පූර්ණයෙන් වැළැක්වීමට නම් මේ සංශෝධනය තවත් ශක්තිමත් කරන්න ඕනෑ.

ඒත් සමහරු හිතන්නේ යහපාලනය කියන්නේ කලින් බලයේ හිටපු ආණ්ඩුව කියලයි…

නැහැ, රනිල් වික්‍රමසිංහ ආණ්ඩුව තමයි නරකම යහපාලන ආණ්ඩුව. ඒක අප මතක තියාගන්න ඕනෑ වැදගත්ම කාරණයක්. යහපාලනය කියන්නේ ඒ ආණ්ඩුවේ නායකයන් නිර්මාණය කරපු නමක් නෙවෙයි. එයාලා යහපාලනය කියන සංකල්පය ගැන විවිධ දේවල් කියමින් බලයට පත්වුණා විතරයි. ඒ නමින් බලයට පත්වෙලා කරපු ඇතැම් දේවල්වලින් යහපාලනය දුර්වල කළා. අනිද්දා ප්‍රකාශනයක් විදියට පොතකුත් ප්‍රසිද්ධ කළානේ යහපාලනයේ දුර්දසාව කියලා. ඒ කියන්නේ යහපාලනය කියන නමින් බලයට පත් වූ ආණ්ඩුවක් යහපාලන සංකල්පය දුර්වල කළ හැටි ගැන සාකච්ඡාවක් තියෙනවා. අපි යහපාලනය කියද්දී අදහස් කරන්නේ ඒ ආණ්ඩුව ගැන නෙවෙයි. ඒ ආණ්ඩුවේ ඇතැම් නායකයන් දහනවවැනි සංශෝධනයෙන් සකස් කළ පද්ධතියට අනුව හරියට වැඩ කරන්නේ නැතිව, ඒ ඒ ආයතනවල අරමුණුවලට පිටින් ගිහින් වැඩ කළ බවත් ඇත්ත. ඒක තමයි අද දහනවවැනි සංශෝධනයට විරුද්ධව ප්‍රධාන තර්කයක් විදියට මතු වෙන්නේත්. සමහර වෙලාවට යහපාලනය වෙනුවෙන් හැදූ ආයතන පද්ධතියක් වුණත් අවභාවිත කිරීමේ හැකියාව තියෙනවා. ඒත් ඒක ඒ පද්ධතියේ වැරැද්දක් නෙවෙයි, වැරදියට ඒ පද්ධති පාවිච්චි කරපු අයගේ වැරැද්ද.

ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජයක මා උපයන දේ තව කෙනෙක් සූරාකන්නේ කොහොමද?

සූරාකෑම සිදු කරන්නේ බලයට පත්වෙන දේශපාලනඥයන් එම බලය තමාගේ අභිමතාර්ථය අනුව පාවිච්චි කිරීම මගින්. ඒ වෙනුවෙන් පාවිච්චි කරන ප්‍රධාන බලමුළු හතරක් තියෙනවා. ධනවතුන්, දේශපාලන නායකයන්, ආගමික නායකයන් සහ ජනමාධ්‍ය. ඒ බලමුළු හතර එකතුවෙලා අනෙකුත් ජනතාවගේ ධනය සූරාකනවා. ඒක පාලනය කරන්නට තමයි යහපාලන සංකල්පය තියෙන්නේ. එක්කෙනෙකුගේ ශ්‍රමය තව කෙනෙක් සූරාකනකොට සමාජය වර්ධනය වෙන්නේ නැහැ. වර්ධනය ඇණහිටිනවා. ඊට පස්සේ දුර්වල සමාජයක් බවට පත්වෙනවා. හොඳ උදාහරණයක් තමයි මියන්මාරය හෙවත් බුරුමය. ඒ රටේ මිලිටරි ආණ්ඩුව අවුරුදු ගාණක් තිස්සේ ඒ රටේ මිනිසුන්ගේ ධනය සූරාකෑවා. ඒ නිසා මියන්මාරය ලෝකයේ තියෙන දුප්පත්ම රටක් බවට පත්වෙලා. අප්‍රිකාවේ රටවලුත් ඒ සඳහා උදාහරණ ලෙස ගත හැකියි. තවත් හොඳම උදාහරණයක් තමයි උතුරු කොරියාව හා දකුණු කොරියාව. ඒ රටවල් දෙක එකම භූමි ප්‍රදේශයක තියෙන, එකවගේ සම්පත් තියෙන, එකම සංස්කෘතියකට අයත් ජනකොටසක් සිටින රටවල් දෙකක්. ඉන් එක් රටක තියෙන්නේ පාලකයාට ලොකු බලයක් ලැබුණ, මංකොල්ලකාරී ආයතන ශක්තිමත් වුණ පාලනයක්. අනෙක් රට ඊට වෙනස්. උතුරු කොරියාවේ තරුණයන් කෙතරම් මහන්සි වුණත් පරිභෝජනය කිරීමේ හැකියාව නැහැ. ඔවුන් වෙහෙසවෙලා නෙළාගත් ඵල භුක්ති විඳින්න බෑ. එහෙත් ධනවතුන්, බලවතුන්, පාලකයන් ඒවා අධික ලෙස භුක්ති විඳිනවා. එරට තරුණයන්ගේ නිදහස අඩුයි. එහෙත් දකුණු කොරියාවේ තරුණයන්ට නිදහස තියෙනවා. වෙහෙස වී, එහි ප්‍රතිඵල භුක්ති විඳින්නට අවස්ථාව තියෙනවා. මේ රටවල් දෙක අතර වෙනස තමයි ඒ රටවල පාලනයේ ස්වභාවය.

සමහරු හිතන්නේ චිත්‍රපටිවල පෙන්වනවා වගේ සූරාකන හැටි ඇස්දෙකට හොඳට පේනවා කියලයි. ධනපතියා ඇවිත් කසෙන් තලලා සූරාකනවා, වීරයෙක්ට ඇවිත් ධනපතියාට ගහලා බේරාගන්න පුළුවන් කියලයි..

එහෙම නෙවෙයි ඒක සිද්ධවෙන්නේ. බලයට පත්වෙන අය සූරාකෑම කරන්නේ ආයතන පද්ධති සකස් කරලා. අනුන්ගේ ධනය මංකොල්ලකෑමේ අරමුණෙන් මංකොල්ලකාරී ආයතන හදනවා. අපේ රටවල ඒවා හොඳින්ම සිද්ධවෙද්දී, ඇමෙරිකාව වගේ දියුණුයැයි සම්මත රටවල පවා ඒක සිද්ධවෙනවා. වැඩිපුරම මංකොල්ලකන්න පුළුවන් අංශවල තමයි ඒවගේ ආයතන පද්ධති වැඩිපුර හැදෙන්නේ. සමහරවිට යම් කෙනෙක් සුවිශේෂී පළාත්වලට ධනය වැඩිපුර යොමු කරනවා වෙන්න පුළුවන්. පොළොන්නරුවේ අය ඒ පැත්තට, අනුරාධපුරයේ අය ඒ පැත්තට. ධනය ඒ ප්‍රදේශවලට යොමු කරන්නේ ඒ පළාත සංවර්ධනය කරන්නට නෙවෙයි. පහසුවෙන් කොල්ලකෑම සඳහා. උදාහරණයක් විදියට දැන් ‘සංවර්ධනය’ කියලා කියන ඉදිකිරීම්. පාරවල් හැදීම් මංකොල්ලකෑමේ අරමුණෙන් කරන ඒවා වෙන්න පුළුවන්, ගොඩනැගිලි හැදීම් එහෙම ඒවා වෙන්න පුළුවන්, ගුවන් තොටුපොලවල් හැදීම වෙන්න පුළුවන්, වරායවල් හැදීම වෙන්න පුළුවන්. ඉදිකිරීම්වලින් තමයි හොඳටම මංකොල්ලකන්නට හැකියාව ලැබෙන්නේ. ඒ නිසා තමයි සමහර ඇමතිවරුන් උසස් අධ්‍යාපනය වගේ විෂයක් තමන්ට බාරදෙනවාට කැමති නැත්තේ. උසස් අධ්‍යාපන වගේ විෂයක් දුන්නාම මහාමාර්ග වගේ  තවත් විෂයක් ඒ අමාත්‍යාංශයටම ඇතුළු කරන්න කියලා ඉල්ලන්නේ ඒකයි. මංකොල්ලකෑමේ පහසුව සඳහා. අධ්‍යාපනය වගේ විෂයක් ලැබුණත් ළමයින්ට විවිධ භාණ්ඩ නොමිලයේ ලබාදීමේ ව්‍යාපෘති, පාසල් ඉදිකිරීමේ ව්‍යාපෘති කරන්නේ ළමයින්ගේ යහපතට නොවෙන්න පුළුවන්. ඒවා කොල්ලකෑම සඳහා පටන්ගත් ව්‍යාපෘති වෙන්න පුළුවන්. ඒක නැති කරන්න තමයි යහපාලනයේ අවශ්‍යතාව තියෙන්නේ.

ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති පිළිබඳ යහපාලනය කියන්නේ මොකක්ද?

යහපාලනයට අදාල සංකල්පයක්. ෆෙඩරික් බැස්ටියා කියන්නේ ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති පිළිබඳ යහපාලන සංකල්පය හොඳින් පැහැදිලි කරපු ප්‍රංශ විද්වතෙක්. ඔහු එකදාස් අටසිය ගණන්වල හිටපු කෙනෙක්. එහෙත්, ඔහු ලියා තියෙන දේවල් අදටත් වලංගුයි. ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති හදන්න ඕනෑ තනි පුද්ගලයෙක් නෙවෙයි. ඒ වගේම ඒවා දේශපාලනඥයන් නෙවෙයි, සුදුසු විද්වතුන් සකස් කරන්න ඕනෑ. එවැනි කණ්ඩායමක් ප්‍රතිපත්ති සකස් කරනකොට අද තත්වය පමණක් නොවෙයි, අනාගතය ගැනත් සලකා බලලා තමයි ප්‍රතිපත්ති හදන්න ඕනෑ. යම් ප්‍රතිපත්තියක් නිසා අලාභයක් සිද්ධවුණොත් එයට ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන් වගකියන්න ඕනෑ. ඒ වගකීමට බැඳෙන්නට ක්‍රමයක් හදන්න ඕනෑ. අපි හිතමු අනුරාධපුරයේ මුහුදක් නැතත්, කවුරුහරි ගිහින් එහේ වැවක වරායක් හැදුවා කියලා. ඒ නාස්තිකාර ව්‍යාපෘතිය හැදීම සඳහා තීන්දුව ගත් පුද්ගලයන් සමාජයේ ධනය මංකොල්ලකෑමේ වගකීමට බඳවනවා. ඒක තමයි ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති පිළිබඳ යහපාලන සංකල්පය.

ඒත් සමහර ආර්ථික විශේෂඥයන් පවා කොල්ලකාරී උපදෙස් දෙනවානේ…

බැස්ටියා නරක ආර්ථික විද්‍යාඥයෙක් සහ හොඳ ආර්ථික විද්‍යාඥයෙක් අතර වෙනස පැහැදිලි කරනවා. නරක ආර්ථික විද්‍යඥයෙක් දකින්නේ ඒ මොහොතේ පවතින තත්වය විතරයි. එහෙත් හොඳ ආර්ථික විශේෂඥයෙක් තමන් සකස් කරන ප්‍රතිපත්තිවල බලපෑම ගැන කල්පනා කරනවා, ඒ බලපෑම නිසා එයින් ඇතිවිය හැකි අනාගත තත්වය ගැනත් කල්පනා කරනවා. ඒ අනුව පෙනෙන දේ සහ ඉදිරියේදී පෙනෙන්නට නියමිත දේත් ඔහු දකිනවා. ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති පිළිබඳ යහපාලනය ආරම්භ වෙන්නේ ඒ අනාගතවාදී තැනින්.

කොල්ලකෑම කරන්නේ නීතිවිරෝධී විදියට නෙවෙයි, තමන්ට ඕනෑ හැටියට නීතිය වෙනස් කරගෙන නේද?

හරියට හරි. නීතිය අනුව, පාර්ලිමේන්තු බලය සහිතව මංකොල්ලකනවා. ජනවරමෙන් පත්වෙලා මංකොල්ලකන්න ඉඩ තියෙනවා. බැස්ටියා කියා තියෙනවා නීතිය කියන්නේ සරලව පුද්ගලයා නිත්‍යානුකූලව ආරක්ෂා කිරීම සඳහා සකස් කරන සාමූහික සංවිධාන පද්ධතියක් කියලා. එතැන පුද්ගල ආරක්ෂාව යන්නෙන් අදහස් වන්නේ තනි පුද්ගලයා, ඔහුගේ නිදහස සහ ඔහුගේ දේපළ ආරක්ෂාව. ආගම හෝ සදාචාර පද්ධතිවලින් විතරක් යම් පුද්ගලයෙක් තවත් කෙනෙකුගේ දේවල් සූරාකෑම නවත්වන්න බැරි බව බැස්ටියා කියාදෙනවා. ඒ නිසයි නීතියේ පාලනයෙන් ඒක නවත්වන්න ඕනෑ. කෙසේවෙතත් සූරාකෑම සිදුකරන පුද්ගලයන් නීති සකස් කිරීමේ බලය ලබාගැනීමට උත්සාහ කරන බවත් ඔහු පෙන්වා තිබෙනවා. ඒ විදියට බලය ලබාගෙන තමන්ගේ සූරාකෑම නිත්‍යානුකූල සූරාකෑමක් බවට පත් කරන්නට ඒ අය උත්සාහ කරන බව ඔහු කියනවා. ඒ අනුව නීතිය පුද්ගල ආරක්ෂාව වෙනුවට සූරාකන්නන්ගේ ආරක්ෂාවට හේතු වෙනවා. අපේ රටවලට වෙලා තියෙන්නේ ඒක.

ඔබ අර කීව, ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති පිලිබඳ වගවීමට බැඳෙන්න ඕනෑය කියන එකත් හරි වැදගත් නේද?

ඕක අද ඊයේ සංකල්පයක් නෙවෙයි. කෞටිල්‍යගේ අර්ථ ශාස්ත්‍රය ක්‍රි.පු. හතරවැනි සියවසේදී ලීව එකක්. එහි කෞටිල්‍ය කියා තියෙනවා රජ්ජුරුවන්ගේ ව්‍යාපාරවලට යම් කෙනෙක් අලාභ කරනවානම්, එයාගෙන් අලාභය අය කරගන්න ඕනෑ සහ දඬුවම් විඳින්න ඕනෑ කියලා. ඒ කාලයේ රජ්ජුරුවන්ගේ දේවල් කීවේ මුළු රටේ දේවල්. ඒ අනුව එයාගෙන් අලාභය අය කරගෙන මදි, කසෙන් තලන්නත් ඕනෑ. ඒ අනුව අනුරාධපුරයේ වැවක් දැකපු ගමන් වරායක් හැදුවොත් ඒකට ලාභ නොලැබුණාම හදපු කෙනා වගකියන්න ඕනෑ.

ඔබ කීවා දියුණු රටවලත් සූරාකෑම පවතිනවා කියලා..

ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය වගේ රටවල පවා ඉතාමත් දැඩි ලෙස ක්‍රියාත්මක වෙනවා. පෝක් බැරල් නම් සංකල්පයක් තියෙනවා. ඒ අනුව යම් යම් ප්‍රදේශවලට විශේෂයෙන් ප්‍රතිපාදන වෙන් කරනවා. උදාහරණයක් විදියට ඌරන් ඇතිකරන කෘෂිකාර්මික ප්‍රදේශවලට වැඩිපුර ප්‍රතිපාදන වෙන් කරනවා. එයින් සූරාකෑම සිද්ධවෙනවා. ඒ අනුව දියුණුයැයි සම්මත ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය, මහා බි්‍රතාන්‍යය රටවල්වල පවා මංකොල්ලකාරී ආයතන පද්ධති තියෙනවා. එහෙම නැති රටවල් තමයි ඩෙන්මාර්කය, ස්වීඩනය, නෝර්වේ, පින්ලන්තය වගේ රටවල්. දකිනවා ඇති, හැම අංශයකින්ම ජීවත්වීමට සුදුසු රටවල් බව කියන්නේ ඒ රටවල්. අපේ රටේ පාලකයන් යහපාලනය ගැන කල්පනා නොකර එදිනෙදා වාසි ගැන පමණක් සලකලා කටයුතු කළොත් දුක්විඳින්නේ අපේ දරුවන් සහ උපදින්න ඉන්න දරුවන්. 

ආණ්ඩුවේ පාලකයන්ගේ බලය සංවරණය කිරීම වැදගත් වෙන්නේ දේශපාලනඥයන් අපේ යහපත ගැන විසිහතරපැයේ කල්පනා කරන දේවදූතයන් නොවන නිසා නේද?

ඔව්, ඒක ජේම්ස් මැඩිසන්ගේ ප්‍රකාශයක් ඇසුරෙන් කී දෙයක්. මිනිසුන් දේවදූතයන් නම් ආණ්ඩුවක් ඕනෑ නැති බව ඔහු කීවා. ඒක පාලකයන්ටත් අදාලයිනේ. පාලකයන් කියන්නේත් මිනිසුන්. ඔවුන් දේවදූතයන් නොවන නිසා යහපාලන සංකල්පය අවශ්‍යයි.

ආර්ථික සංවර්ධනය ගැන බලනකොටත් යම් රටක යහපාලනය තියෙනවාද කියලා බලනවා නේද?

ලෝක බැංකුව ගෝලීය යහපාලන දර්ශකයට යහපාලනය පිළිබඳ මානයන් හයක් පෙන්වාදී තිබෙනවා. ඒවා තමයි යම් රටක ආර්ථික සංවර්ධනය සඳහා සුදුසු තත්වය මනින දර්ශක ලෙස පාවිච්චි කළ හැක්කේ. ඒ ක්ෂේත්‍ර හය ගැන දත්ත එකතු කිරීමෙන් රටක තිරසර සංවර්ධනය ගැන තේරුම්ගන්න පුළුවන්.

පළමුවැන්න හඬනැගීම හා වගවීම. ඒ අනුව රටේ ආණ්ඩුව තෝරාගැනීමේ කටයුත්තට රටේ පුරවැසියන්ට මොනතරම් සම්බන්ධ විය හැකිද, අදහස් ප්‍රකාශ කිරීමේ නිදහස කෙතරම් තියෙනවාද, රැස්වීමේ නිදහස කෙතරම් තියෙනවාද, මාධ්‍ය නිදහස තියෙනවාද යන්න සලකා බලනවා.

දෙවැන්න දේශපාලන ස්ථාවරභාවය, හිංසනයෙන් හා ත්‍රස්තවාදයෙන් තොර වීම. ඒ අනුව යම් ආණ්ඩුවක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී ක්‍රියාකාරකම් නිසා දුර්වල වීමට තිබෙන ඉඩකඩ සලකා බලනවා.

තුන්වැන්න ආණ්ඩුවේ බලපෑම් සහගත බව. රාජ්‍ය සේවයේ ප්‍රමිතිය කෙතරම්ද, සිවිල් සේවාවේ ප්‍රමිතිය මොකක්ද, එම ආයතන මොනතරම් දුරට දේශපාලන බලපෑම්වලින් ස්වාධීනද, එම ආයතන මොනතරම් වගකීම් සහගතද කියන කාරණා ඒ අනුව සලකා බලනවා.

සිව්වැන්න නියාමනයේ ප්‍රමිතිය. ඒ අනුව ආණ්ඩුවට පුද්ගල අංශයේ සංවර්ධනය සඳහා අවසර දීමත්, දිරිමත් කිරීමත් සඳහා යහපත් ප්‍රතිපත්ති සහ ඒවා නියාමනයට විධිවිධාන සකස් කරන්න කෙතරම් දුරට පුළුවන්ද කියලා සොයනවා.

පස්වැන්න නීතියේ පාලනය. රටේ තියෙන නීතිය පිළිගන්නේ කවුද, එයට බැඳිලා ඉන්නේ කවුද කියා සලකා බලනවා. දේපළ පිළිබඳ අයිතිය, පොලීසියේ ක්‍රියාකාරීත්වය කොහොමද, අධිකරණ පද්ධතිය ශක්තිමත්ද, අපරාධ හා හිංසනය මොනතරම් සිදුවෙනවාද කියා සලකා බලනවා.

හයවැනි කාරණය තමයි දූෂණය මොනතරම් දුරට පාලනය වෙනවාද කියන එක. බලය පෞද්ගලික වාසිය සඳහා පාවිච්චි කරනවාද, ක්ෂුද්‍ර මට්ටමේ සහ මහාපරිමාණයේ දූෂණය මොනතරම් දුරට ක්‍රියාත්මක වෙනවාද, බලවතුන්ගේ පෞද්ගලික අවශ්‍යතා වෙනුවෙන් රාජ්‍යය මොනතරම් දුරට අවභාවිත වෙනවාද කියන කාරණා එහිදී සලකා බලනවා.

ඉහත දර්ශක අනුව යහපත් පාලනයක්, ඒ කියන්නේ යහපාලනයක් හැමවිටම ආර්ථික සංවර්ධනයට බලපානවා. අයහපත් පාලනයක් රටේ ආර්ථිකයේ කඩාවැටීමට හේතුවෙනවා.■