ජෝර්දානයේ තියෙන්නේ ව්‍යවස්ථාවෙන් අනුමත කරන ලද, රාජාණ්ඩුවක්. ජෝර්දානයේ පාර්ලිමේන්තුවක් තිබෙනවා. අගමැතිවරයෙක් ඡන්දයෙන් පත්වෙනවා. එහෙත් එම රටේ විශාල ව්‍යවස්ථාදායක, විධායක හා අධිකරණ බලයක් රජු වෙත පැවරී තිබෙනවා. ‘රට හදන්නට’ තනි පුද්ගලයෙක් වටා බලය ගොනු කිරීමත්, ඒ පුද්ගලයාට ඕනෑ හැටියට ඕනෑ දෙයක් කරන්නට ඉඩ ලබාදීමත් සුදුසු බව 1952දී ජෝර්දාන ව්‍යවස්ථාවට ඉඩ ලබාදුන් අය සිතන්නට ඇති.
එහෙත් ඒ සියල්ල මැද කාලයක් තිස්සේ ජෝර්දාන වැසියන් රාජාණ්ඩුව ඉවසමින් කල් ගත කර තිබුණා. බැලූ බැල්මට අවුලක් තිබී නැහැ, වෙනත් රාජාණ්ඩුවලට වඩා ජෝර්දානයේ වඩාත් ලිබරල් අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කළ රාජාණ්ඩුවක් තිබුණු බවට සැලකිල්ලකුත් තිබුණා. විශේෂයෙන්ම 2011 දී අරාබි වසන්තය පැතිර යෑමත් සමඟ ජෝර්දානයේ විවිධ අදහස් ඉවසීමේ ගතිලක්ෂණය මඳක් ශක්තිමත් වුණා.
එහෙත්, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සීමා කිරීමෙහි නරක ප්‍රතිඵල ඕනෑ මොහොතක මතුවිය හැකියි.
ජෝර්දාන ජාතික ෂාරාෆ් ඔබීඩට් අගෝස්තු 11 වැනිදා හැන්දෑවේ හයයි පනස් හතරට ෆේස්බුක්හි පෝස්ටුවක් පළ කර තිබුණා. ඔහු එහි තම භාෂාවෙන් ලියා තිබුණේ ‘මා අත්අඩංගුවට ගත්තා.’ යනුවෙන්. දින 17ක් තිස්සේ ඔහු සැඟවෙමින් කල් ගත කර තියෙනවා. ඔහු සැඟව සිටි ස්ථානය පොලීසිය සහ ආරක්ෂක අංශවලින් වට කරන විට ඔහුට ක්ෂණිකව ඉහත ෆේස්බුක් සටහන පළ කරන්නට පමණක් වෙලාව ඉතිරි වී තිබුණා. එම සිදුවීමෙන් පසු ඔහුගේ හිස වසා, අත්වලට අගුලු ලා ඉවතට ගෙනගොස් තිබෙනවා.
ඔහු දරුණු අපරාධකරුවෙක් නොවෙයි. කපටි සොරෙක් නොවෙයි. ආණ්ඩු බලය ඇල්ලීමට දේශපාලන අරගලයක යෙදුණු අයෙක් හෝ ත්‍රස්තවාදී ක්‍රියාවක යෙදුණු අයෙක් නොවෙයි. ඔහු අත්අඩංගුවට ගෙන තිබෙන්නේ තමන්ගේ වෘත්තීය අයිතිවාසිකම් වෙනුවෙන් සටන් කළ නිසා.
නීතිඥවරුන් අනුමාන කරන ආකාරයට ජෝර්දාන ගුරු සම්මේලනයේ සාමාජික ගුරුවරුන් 1000ක පමණ පිරිසක් පසුගිය සති කිහිපයේ ජෝර්දාන ආරක්ෂක අංශවලින් අත්අඩංගුවට ගෙන තිබෙනවා. එම ගුරුවරුන් ජෝර්දානයේ දැවැන්තම ස්වාධීන වෘත්තීය සමිතිය වන ජෝර්දාන ගුරු සම්මේලනය තහනම් කොට, එහි සාමාජිකයන් දඩයම් කරමින්, අත්අඩංගුවට ගැනීම සඳහා ජෝර්දාන රජය ගෙනයන වැඩපිළිවෙළක දිගුවක්.
මෙම වෘත්තීය සමිතියෙහි සාමාජිකයන් ලක්ෂයක් පමණ සිටින බව කියනවා. එහි සාමාජික ගුරුවරුන් සියලුදෙනා පසුගිය වසර අගදී ආරම්භ කළ ජෝර්දාන ඉතිහාසයේ දැවැන්තම වෘත්තීය සමිති අරගලය දියත් කර තිබුණා. එය ජෝර්දානයේ පමණක් නොව, එම කලාපයේ පැවති දීර්ඝතම වැඩ වර්ජන ව්‍යාපාරය. 2019 අගෝස්තු සිට ඔක්තෝබර් අතර කාලයේ පැවති එම වෘත්තීය සමිති සටනේ අරමුණ වුණේ ගුරුවරුන්ගේ වැටුප් වැඩි කිරීමේ ඉල්ලීම. එරට පාසල් සති ගණනක් වසා දැමීමට සිදුව තිබුණා.
එම ගුරු අරගලයේදී දහස් ගණන් ගුරුවරුන් මහමගට බැස උද්ඝෝෂණ පවත්වා තිබුණා. ඒ මොහොතේ උද්ඝෝෂකයන්ට එරෙහිව බලය යෙදවීම, අන්තර්ජාල පහසුකම් සීමා කිරීම හා අත්අඩංගුවට ගැනීම් ආණ්ඩුව පැත්තෙන් සිදුකර තිබුණා.
මෙලෙස උද්ඝෝෂණවලට මර්දනය යෙදවීමෙන් සාමාන්‍යයෙන් සිදුවන්නේ උද්ඝෝෂණ තව තවත් ශක්තිමත් වීම. වැටුප් වැඩි කිරීමේ ඉල්ලීම්වලට එහා ගොස් මර්දනයට සහ ආණ්ඩුවේ දූෂණ වංචාවලට එරෙහිව වඩාත් පුළුල් උද්ඝෝෂණ ආරම්භ කර තිබුණා. එම උද්ඝෝෂණවලට මහජන සහයෝගයත් ලැබී තිබුණා. එය ජෝර්දානයේ තීරණාත්මක මහජන නැගිටීමක් වෙද්දී රාජාණ්ඩුව දුර්වල වන බව පෙනුණා.
අන්තිමේ අරගලය අවසන් වුණේ ජයග්‍රහණයකින්. ගුරුවරුන්ගේ වැටුප් වැඩි කිරීම සඳහා ගිවිසුමකට අත්සන් තැබුවා. එම ගිවිසුම ඓතිහාසික ගිවිසුමක් ලෙස ගුරු සම්මේලනයේ අය හැඳින්වුවා.
කොවිඞ්-19 වසංගතයෙන් පසු ආර්ථික අසීරුතා නිසා එම ගිවිසුම ක්‍රියාත්මක කරනවා වෙනුවට විවිධ ක්ෂේත්‍රවල වැටුප් කප්පාදු කිරීමට රජය පටන්ගෙන තිබුණා. ඒ අනුව ගුරුවරුන් සමඟ ඇති කරගත් ගිවිසුමත් තාවකාලිකව අත්අහිටුවා තිබුණා. 2020 අප්‍රේල් මාසයේ සිට ආර්ථික අසීරුතා වර්ධනය වී තිබුණා.
ජෝර්දානය විශාල තෙල් සම්පත් ඇති රටක් නොවෙයි. බොහෝ භාණ්ඩ ආනයනය කරන රටක්. මිලියන 10කට ආසන්න එම රට විදේශ විනිමය උපයන්නේ භාණ්ඩ වර්ග කිහිපයක් අපනයනය කිරීමෙන් හා සංචාරක කර්මාන්තයෙන්. වසංගතය නිසා එම ආදායම් මාර්ග සීමා වී තිබෙනවා.
මේ අතර ජුලි මාසයේදී පොලීසිය එම ගුරු සංගමයේ ශාඛා වසා සීල් තබන්නට පටන්ගත්තා. ජුලි 25 වැනිදා ගුරු සම්මේලනයේ කටයුතු වසර දෙකක කාලසීමාවකට තහනම් කළා. ඡන්දයෙන් පත් වූ එම සංගමයේ කවුන්සිල සාමාජිකයන් 13 දෙනෙක් හෙළි නොකරන ලද චෝදනා මත අත්අඩංගුවට ගෙන තිබුණා. චෝදනා නිශ්චිතව හෙළි නොකර, එම නිලධාරීන්ට වංචා දූෂණ චෝදනා ඇති බව පමණක් ප්‍රසිද්ධ කර තිබුණා.
කෙසේ වෙතත් ඉහත නියෝගවල ගැටලුවක් තිබුණා. වෘත්තීය සමිතියේ ක්‍රියාකාරීත්වය තහනම් කර තිබුණේ එරට නීතිපති.
අනෙක් පැත්තෙන් ගුරු සම්මේලනයේ නීතිඥයන් පෙන්වාදෙන්නේ මෙවැනි වෘත්තීය සමිතියක ක්‍රියාකාරීත්වය නතර කිරීමටත්, එහි ප්‍රධාන තනතුරු හිමි පුද්ගලයන්ගේ තනතුරුවලට අදාළ තීන්දු තීරණ ගැනීමටත් අධිකරණයට මිස නීතිපතිට බලයක් නැති බව. ඒ අනුව එම නියෝගය නීති විරෝධී බව ඔවුන් පෙන්වාදෙනවා.
එහෙත් ඉහත කී වෘත්තීය සමිතියේ කටයුතු නතර කිරීමේ නියෝගයෙහිම එම සිදුවීම ගැන වාර්තා කිරීම මාධ්‍ය ආයතනවලට තහනම් කර තිබෙනවා. මාධ්‍යවලට පවා එම නියෝගය නොතකා සිදුවීම ගැන වාර්තා කිරීමේ හැකියාව පවතිනවා. එහෙත් වෘත්තීය සමිතියේ නායකයන් අත්අඩංගුවට ගැනීම පිළිබඳ තොරතුරු මාධ්‍ය ආයතන බොහොමයක් වාර්තා කරන්නේ නැහැ. තත්වය එසේ තිබියදී ගුරුවරුන් මෙම අත්අඩංගුවට ගැනීම්වලට එරෙහිව විරෝධය දක්වා තිබුණා.
නායකයන් පමණක් මර්දනය කොට, එයින් පසු සාමාජිකයන් නිහඬව සිටිනු ඇතැයි කල්පනා කළ නොහැකියි. ඔවුන්ගේ විරෝධය ටිකෙන් ටික ශක්තිමත් වුණා. ගුරුවරුන් දහසක් පමණ අත්අඩංගුවට ගැනීමට පටන්ගෙන තිබුණේ එයින් පසු.
ජෝර්දාන රජයේ ප්‍රකාශක අම්ජාඞ් අඩාහිලෙහ්ගෙන් මේ පිළිබඳ විමසීමේදී කියා තිබුණේ එම සියලු නියෝග රජයේ බලපෑමක් නැතිව ප්‍රධාන නීතිපති තනිව ගත් තීන්දු බව. අනෙක් පැත්තෙන් ආණ්ඩුවට හිතවත් අය මෙම අත්අඩංගුවට ගැනීම් ‘මුස්ලිම් සහෝදරත්වය’ නම් ඊජිප්තු සම්භවයක් සංවිධානය මර්දනය කිරීමේ ව්‍යාපාරයක දිගුවක් බව සඳහන් කර තිබුණා. මෙම වෘත්තීය සමිතිය තුළ ‘මුස්ලිම් සහෝදරත්වය’ නියෝජනය කරන අය සිටින බවට ඔවුන් තර්ක කර තිබුණා. (වෘත්තීය සමිතියේ ප්‍රධානීන්ට එල්ලකර තිබුණේ මූල්‍යමය වංචා පිළිබඳ චෝදනා වුණත්.) මෑත කාලයේ ජෝර්දාන රජය මුස්ලිම් සහෝදරත්වයට එරෙහි පියවර ගණනාවක් ගෙන තිබුණා.
මුස්ලිම් සහෝදරත්වය වසර සියයක් පමණ පැරණි ඊජිප්තු සංවිධානයක්. එහි ශාඛාවක් ඊජිප්තුවේද පැවතුණා. විවිධාකාර සහනාධාර බෙදාදීම් සහ දේශපාලන කටයුතු එම සංවිධානයෙන් කරනු ලැබුවා. 2011 අරාබි වසන්තය සමයේ එම සංවිධානය ඊජිප්තුවේ ත්‍රස්තවාදී සංවිධානයක් ලෙස නම් කර තහනම් කළා. ඊට පසු ජෝර්දානයේ එම සංවිධානය ක්‍රියාකාරීව සිටියත්, 2014න් පසු එහි ක්‍රියාකාරීත්වය සීමා කර තිබුණා. පසුව එහි ක්‍රියාකාරිත්වය සම්පූර්ණයෙන් තහනම් කළා.
ගාඩියන් වාර්තාකරන ආකාරයට ගුරු සම්මේලනය තුළ මුස්ලිම් සහෝදරත්වය නියෝජනය කළ පුද්ගලයන් සිටියත් විශාල සාමාජිකත්වයක් ඇති සංවිධානයක් වන වෘත්තිය සමිතියක් වන නිසා ගුරු සම්මේලනයේ නායකයන්ට මුස්ලිම් සහෝදරත්වයේ න්‍යාය පත්‍රය අනුව කටයුතු කළ නොහැකි බව. එම නිසා මුස්ලිම් සහෝදරත්වයේ බලපෑම එම වෘත්තීය සමිතියට අඩු බව.
ජෝර්දාන රජය මීට පෙරද ගුරු සම්මේලනය තහනම් කර තිබෙනවා. වසර 50ක පමණ කාලයක් තිස්සේ තහනම් කර තිබුණු එම සංවිධානය නැවත කටයුතු ආරම්භ කර තිබුණේ 2011 දී අරාබි වසන්තයෙන් පසු. එම කාලයේදී සංවිධානය වීමේ අයිතිය ඉල්ලා සටන් කළ කණ්ඩායම්වල බලපෑම මත එම සංවිධානයට තිබුණු තහනම ඉවත් කර තිබුණා.
ගුරු සම්මේලනය ශක්තිමත් වීමට හේතු තිබෙනවා. එරට දේශපාලන පක්ෂවලට විශාල නිදහසක් නැහැ. නීතිඥවරුන්ගේ සහ ඉංජිනේරුවරුන්ගේ වෘත්තීය සමිති ඉහළ මධ්‍යම පන්තිය නියෝජනය කරන සංඛ්‍යාවෙන් අඩු සාමාජිකත්වයක් ඇති සංවිධාන. එම නිසා ගුරුවරුන්ගේ සංවිධානය දැවැන්ත සංවිධානයක් ලෙස එය කැපී පෙනුණා.
ජෝර්දානය එක්වරම ගුරු සංගමය මර්දනය කිරීමට හේතු සොයා බැලීමත් වැදගත්. එක් පැත්තකින් එය පසුගිය කාලය තිස්සේ පැවති ක්‍රියාවලියක දිගුවක්. අනෙක් පැත්තෙන් එය කොවිඞ්-19 වසංගතයෙන් පසු ආර්ථික තත්වයත් මර්දනයට හේතු වන්නට ඇති.
අප පෙර සඳහන් කළ ආකාරයට ජෝර්දානය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටක් නොවුණත්, යම්කිසි බහුත්වවාදී දේශපාලනයක ගතිලක්ෂණ ජෝර්දානයේ තිබුණු බව පිළිගැනුණා. විරුද්ධ මත ඉවසීමේ ලක්ෂණ යම් දුරකට තිබුණා. සංවිධානය වීම අයිතියක් ලෙස සැලකුණා. මාධ්‍යවලට නිදහසේ හැසිරීමේ හැකියාව තිබුණු අතර යම් දුරකට උද්ඝෝෂණය කිරීමේ අයිතිය තිබුණා. ඒ නිසා ආණ්ඩුවට එරෙහි අදහස්වලට නිදහසේ පැවතීමේ ඉඩ තිබුණා. එහෙත් ඒ ධනාත්මක ලක්ෂණ සලකා බලා තිබුණේ ජෝර්දානයේ අසල්වැසි රටවල් වන ඊජිප්තුව, සවුදි අරාබිය වැනි රටවල්වලට සාපේක්ෂව.
විධිමත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආයතන පද්ධති, ව්‍යවස්ථා සහ නීතිරීති නැතිව ‘නමට ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී’ වීම කුමන මොහොතක හෝ නරක අතට පත්තුවිය හැකියි. මෑත කාලයේ තත්වය ටිකෙන් ටික නරක් වුණා. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අවකාශය ටිකෙන් ටික සීමා වෙන්නට පටන්ගෙන තිබුණා. එමෙන්ම අධිකරණ ක්‍රියාවලියක් නැතිව පුද්ගලයන් අත්අඩංගුවට ගෙන රඳවා තබාගැනීමේ සිදුවීම් ප්‍රමාණය වැඩි වී තිබුණා.
2019 නොවැම්බර් 04 වැනිදා ජෝර්දාන් ටයිම්ස් නම් ඉංග්‍රීසි පුවත්පත වාර්තා කර තිබුණේ නඩු නැතිව අත්අඩංගුවට ගෙන වධහිංසා පමුණුවීමේ සිදුවීම් 107ක් 2018 වර්ෂයේදී වාර්තා වූ බවයි. ඊට අමතරව 2018 වර්ෂයේදී නඩු නැතිව අත්අඩංගුවට ගෙන රඳවා තබාගැනීමේ සිදුවීම් ගණනාවක් පිළිබඳ වාර්තා කර තිබුණා.
2020 මැයි 20 වැනිදා හියුමන් රයිට්ස් වොච් සංවිධානය වාර්තාවක සඳහන් කර තිබුණේ ජෝර්දානයේ අදහස් පළ කිරීමේ නිදහස සීමා වී තිබෙන බව. කොවිඞ්-19 වසංගතය සමඟ පුද්ගල අයිතිවාසිකම් හා නිදහස සීමා කර ඇතැයි හඳුනාගත් රටවල් අතර ජෝර්දානයත් සිටියා. සමාජ මාධ්‍යවල ව්‍යාජ පුවත් පතුරුවන අය වසර තුන දක්වා අත්අඩංගුවට ගත හැකි බවට නීති පැනවීමත් කොවිඞ්-19 වසංගතය මොහොතේ පැනවූ නීති අතර තිබුණා. එම නීතිරීති යටතේ මාධ්‍යවේදීන් අත්අඩංගුවට ගෙන තිබුණා.
ඒ අතින් බලන විට පසුගිය වසර කිහිපයේ ඇමෙරිකාව, ඉන්දියාව වැනි ලොව දැවැන්තම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටවල්වල නායකයන්ට පවා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය එපා වෙමින් පැවති සමයක, ජෝර්දානයේ තිබුණු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ඉඩකඩ සීමා වීම ගැන පුදුම විය යුතු නැහැ. ලෝකය පුරා ජනප්‍රිය අධිකාරිවාදී පාලකයන් බිහිවෙමින් පැවති කාලයක, ජෝර්දානය වැනි රටවල් තව තවත් අධිකාරිවාදය පැත්තට තල්ලු වීම පුදුමයක් නොවෙයි. ජාත්‍යන්තර සමාජයෙන් පීඩනයක් නැතිනම්, හොඳ මිලිටරි ශක්තියක් ඇති ජෝර්දාන ආණ්ඩුව පුරවැසියන් මර්දනය නොකරන්නේ ඇයිදැයි කල්පනා කළා වෙන්න ඇති.
ඒ අනුව දැවැන්තම වෘත්තීය සමිතිය මර්දනය කරන තැනට ජෝර්දානය ගමන් කරන්නේ ඇඟට පතට නොදැනී හෙමිහිට.
ඊට අමතරව මෙය ඉදිරියේදී ජෝර්දානයට එල්ලවිය හැකි ආර්ථික අසීරුතා හමුවේ විරුද්ධ පාර්ශ්ව මර්දනය කිරීමට ගත් පූර්ව පියවරක් බව ගුරු සම්මේලනය වෙනුවෙන් පෙනී සිටින ප්‍රධාන නීතිඥයා වන අසෙම් අල්-ඔමාරි පෙන්වාදී තිබෙනවා.
මෙය ලොව පුරා රටවල් ගණනාවක ඇතිවිය හැකි තත්වයක් බව මානව හිමිකම් ක්‍රියාකාරිකයන් පෙන්වා දී තිබෙනවා. ආර්ථික අසීරුතා වැඩිවන විට නැගීසිටින පුරවැසියන් පාගා, නිහඬ කිරීම අධිකාරිවාදී ආණ්ඩුවකට පහසු උපක්‍රමයක්.
ඔමාරි පවසන්නේ ගුරු සංගමය නිහඬව නොසිටින බව. නිහඬ කිරීමට ගන්නා උත්සාහය ආණ්ඩුවටම අවාසි සහගත ආකාරයට අවසන් වනු ඇති බව ඔහු අනතුරු හඟවා තිබෙනවා. ‘අපි මාස ගණනක් වුණත් අපේ අරගලය ඇදගෙන යනවා. අපි ඔවුන්ට වැඬේ අමාරු කරනවා.’ ඔහු එසේ කියා තිබෙනවා.
ලෝක ඉතිහාසය සලකා බලන විට එක් කාරණයක් පැහැදිලියි. මර්දනයෙහි යෙදෙන අධිකාරීවාදී පාලකයන්ට අන්තිමේ අත්වන්නේ පරාජය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිළිබඳ කැමැත්ත, උනන්දුව පුරවැසි සිත්වලට ඇතුළු වූ පසු අත්අඩංගුවට ගැනීම්වලින්, මර්දනයෙන් එය නසන්න බැහැ. අනාගතයේ පුළුල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අරගලයක් උදෙසා මෙම මර්දන ක්‍රියාකාරීත්වය හේතු වේවි.■
■ අනුරංග ජයසිංහ
