බොහෝ රටවල මෙන්ම ලංකාවේත් තරුණයන් ගෝලීය වශයෙන් ක්‍රියාත්මක වන අදෘශ්‍යමාන ආයතනවලට සේවා සපයන්නන් බවට පත්වීමේ ප්‍රවණතාවක් අද වන විට ඇති වී තිබේ. ආයතනය අදෘශ්‍යමාන එකක් වුණාට ගැටලුවක් නැත. ගැටලුව ඇත්තේ එලෙස යොමුවීමෙන් තරුණ ප්‍රජාවට නිර්මාණශීලී හා ඵලදායී රැකියාවක යෙදීමේ හැකියාව සීමා වෙනවාද යන්නය. ඔවුන් රටේ සංවර්ධනයට දායක කරගත හැකි තරුණ පිරිසක් වීම සලකා බැලිය යුතු කාරණයකි.
ශ්‍රී ලංකාව තුළ ක්‍රියාත්මක වන විදේශීය සමාගමවලට අනුබද්ධ ආහාර නිෂ්පාදන සමාගම් වන පීසා හට්, කේඑෆ්සී, ඩොමිනෝස් වැනි ආයතනවලට ලැබෙන ඔන්ලයින් ආහාර ඇණවුම් පාරිභෝගිකයා වෙත ප්‍රවාහනය කිරීම සඳහා යතුරුපැදිකරුවන් සේවයේ යොදවනු දකින්නට තිබේ. ඔවුන්ට අදාළ ආයතනයෙන් යතුරු පැදියක්, යතුරු පැදිය සඳහා ඉන්ධන, මූලික වැටුපක් හා සේවා සැපයීම අනුව කොමිස් මුදලක් හිමි වේ. පාසල් අධ්‍යාපනය අවසන් කළ තරුණයන් බොහොමයක් මෙවැනි රැකියාවන් සඳහා යොමු වීමේ ප්‍රවණතාවක් දැකගත හැකිය.
ලංකාවේ ඔන්ලයින් ක්‍රමයට ඇණවුම් කරන ආහාර ප්‍රවාහනය සඳහා සේවා සපයන ප්‍රමුඛ පෙළේ ව්‍යාපාර දෙක වන්නේ ඌබර් ඊට්ස් හා පික්මී ෆුඞ් ය.
කැනඩාවේ මුලස්ථානය පිහිටා තිබෙන ඌබර් ටෙක්නොලොජීස් ආයතනය ලංකාවේ ඌබර් ඊට්ස් සේවාව පවත්වාගෙන යයි. ඔවුන්ගේ කලාපීය කාර්යාලයක් ඉන්දියාවේ පිහිටා ඇත. අද වන විට රටවල් 45 ක, නගර 6000 ක් ආවරණය වන පරිදි එම ව්‍යාපාරය ව්‍යාප්ත වී තිබේ. 2014 දී ආරම්භ කළ ඌබර් ඊට්ස් ආයතනය ආරම්භක වසර හතර තුළ ලබා තිබූ ශුද්ධ ආදායම ඇමෙරිකානු ඩෙලර් බිලියන 1.46 කි. එය ලෝකයේ දැවැන්තම ආයතනයකි.
ඔන්ලයින් ආහාර ප්‍රවාහන රැකියාවේ යෙදෙන තරුණයන්ගෙන් බහුතරය මෙය ස්ථිර රැකියාවක් ලෙස කරගෙන යති. ස්ථිර රැකියාවක් ලෙස යැයි අප හඳුන්වන්නේ දින පතා උදේ සිට හවස් වන තුරු කොළඹ නගරය ආශ්‍රිතව මේ රැකියාවේ නිරත වීම මිස ආයතනගත වීම නොවේ.
තිඹිරිගස්යාය ප්‍රදේශයේදී අපට මුණගැසුණු කසුන් එසේ පූර්ණකාලීනව මේ රැකියාවේ නිරත වෙන්නෙකි. ඔහුගේ වයස අවුරුදු 23 කි.
‘මම ගම්පහ. හැමදාම උදේම කොළඹට ඇවිල්ලා වැඩ කරලා රෑට ගෙදර යනවා. මම මේ රස්සාව කරන්නේ බයිසිකලේ ලීසිං එක ගෙවන්න හෝ වෙනත් දේකට නෙමේ. රස්සාවක් විදිහට. දවස් තිහම වගේ වැඩ කරලා මම මාසෙකට රුපියල් 70,000 ක විතර මුදලක් උපයනවා. මට පුද්ගලික අංශයේ රැකියාවක් කළත්, ආණ්ඩුවෙ රස්සාවක් කළත් මේ වගේ මුදලක් මාසේ අන්තිමට ලබන්න බෑ. ඒ නිසා මම හිතන්නේ අපිට මේක හොඳ අවස්ථාවක්. හැබැයි මහන්සි වෙන්න ඕනෑ. වෙලාව ඔන්ලයින් ආහාර ප්‍රවාහනය කරන්නෙකුට මාර වටිනවා. වෙලාව කියන්නේ සල්ලි.’
බැලූබැල්මට එය ආකර්ෂණීය මාසික ආදායමකි. යතුරුපැදියේ ඉන්ධන වියදම සඳහා දිනකට රුපියල් 500 ක් වැය කරන්නේ යැයි අනුමාන කළොත්, දවස් තිහක් සඳහා රුපියල් 15,000 ක් ඉන්ධන සඳහා ඔහු වැය කළ යුතුය. යතුරු පැදියේ ක්ෂය වීම සලකා බැලුවහොත් එහි නඩත්තු කටයුතු සඳහා සහ ආයෝජනය කළ මුදල සඳහා අවම වශයෙන් රුපියල් 10,000 ක මුදලක්වත් ඉවත් කළ යුතුය. කෑම බීම සඳහා දිනකට රුපියල් 200ක් ලෙස ගණන් බැලුවත් මාසයක් සඳහා වැයවන මුදල රුපියල් 6,000 කි. ඒ අනුව කසුන්ගේ වියදම්වල එකතුව අවම වශයෙන් රුපියල් 31,000 කි. කසුන් මාසිකව උපයන මුදලින්, රැකියාවේ නියැලීම වෙනුවෙන් ඔහු මාසිකව වැය කරන මුදල අඩු කළ විට ඉතිරි වන්නේ රුපියල් 39,000 කි. එම මුදල පුද්ගලික අංශයේ හෝ රාජ්‍ය අංශයේ පුහුණු ශ්‍රමිකයෙක් දිනකට පැය අටක් සේවය කර, දින 22 ක් වැනි කාල සීමාවක් සඳහා ලබන වැටුපට සමාන වේ. ඊට අමතරව ඔහුට අතිකාල දීමනා, ඊටීඑෆ්, ඊපීඑෆ්, වෘත්තීය නිපුණතාව හා අනෙකුත් සේවා ප්‍රතිලාභ හිමිය. උසස්වීම් වැටුප් වර්ධක ආදි ප්‍රතිලාභ හිමිය. අනෙක් අතට කසුන් යම් දවසක මේ සේවයෙන් ඉවත් වන්නේ කිසිදු වෘත්තියක නිපුණයකු ලෙස නොවීම මෙහි ඇති බරපතළ අවුලකි.
තරුණයින් තුළ යතුරුපැදිවලට කැමැත්තක් තිබේ. මෙරට ප්‍රචලිත ඉන්දියානු යතුරුපැදියක සැබෑ වටිනාකම රුපියල් 60,000ක් 80,000ක් වුවත් තීරු බදු ඇතුළු අනෙකුත් බදුවලට යටත් වූ විට එහි වෙළෙඳපොළ වටිනාකම රුපියල් 250,000ක් පමණ වේ. තරුණයන්ට මේ මුදල එකවර ගෙවා යතුරුපැදියක් මිලදීගත නොහැකි නිසා ඔවුන් තම යතුරුපැදි සිහිනය සැබෑ කරගන්නේ කල්බදු පහසුකම යටතේය. ඒ අනුව කල්බදු සමාගමේ ලාභය හා පොලිය යතුරුපැදියේ වටිනාකමට එක් වූ විට යතුරුපැදිය සඳහා තරුණයා ගෙවිය යුතු මුදල රුපියල් 3,75,000ක් පමණ වේ. ඔහු ගෙවන මූලික මුදලට අමතරව වාරිකය ලෙස රුපියල් 10,000කට ආසන්න මුදලක් ඔහුට මාස් පතා අවුරුදු තුනක් පමණ යන තුරු ගෙවීමට සිදු වේ. වාරික ගෙවීම අතපසු වීම නිසා යතුරු පැදියත් ඒ සඳහා යට කළ මූලික මුදලත් අහිමි වීමේ අවධානමක් ඇති වේ. එවැනි තරුණයන් ඔන්ලයින් ආහාර ප්‍රවාහන රැකියාවට යොමුවන්නේ නිරායාසයෙනි. නුගේගොඩ දී අපට මුණ ගැසුණු එරන්දක එවැනි තරුණයෙකි. එරන්දකගේ වයස අවුරුදු 21 කි.
‘මම වේරහැර. තවම රස්සාවක් කරන්නේ නෑ. ආසාවට බයික් එක ගත්තේ. වාරිකේ රුපියල් 8,400ක් විතර තියෙනවා. තව අවුරුදු දෙකහමාරක් විතර ඇද ගන්න ඕනේ. නැත්තන් බයික් එක උස්සනවානේ. ඒ නිසා ඔන්ලයින් ඩිලිවරි රයිඩර් කෙනෙක් විදිහට වැඩ කරනවා.’
මුලින්ම ආහාර ප්‍රවාහන රැකියාව කරලියට පැමිණියේ ඉතාම ආකර්ෂණීය රැකියා අවස්ථාවක් ලෙසය. මාසයකට රුපියල් 1,20,000 ක ආදායමක් ලැබිය හැකි බව ප්‍රවර්ධන දැන්වීම්වල සඳහන් වී තිබිණි. ලියාපදිංචි වන බොහෝ දෙනා මේ රැකියාව අතහැර යති. අලුත් පිරිස් ලියාපදිංචි වෙති. පැලවත්ත ප්‍රදේශයේදී මුණගැහුණු සජිත්ගේ වයස අවුරුදු 30කි. ඔහුගේ බයිසිකලය දැන් තරමක් අබලන්ය. මුහුණත් හඬත් වෙහෙසකරය.
‘මම ගොතටුවේ. වෙන රස්සාවක් කරන්නේ නෑ. පුළුවන් දවස්වල වැඩ කරනවා. නැත්තං ගෙදර වැඩක් කරනවා. ඔය කියන තරම් මුදලක් මේ වැඩෙන් උපයන්න බෑ. සෑහෙන්න මහන්සි වෙන්න ඕනේ. බයිසිකල් පැදලා රෑ වෙනකොට ඇඟ රිදෙනවා. කොරෝනාවලට කලින් වගේ නෙමේ දැන් අපි මාස්ක් එකකුත් දාගෙනයි යන්නේ. ඒ නිසා කවුරුත් අපිව අඳුන ගන්නේ නෑ. අවුරුදු දෙකක් විතර ඩිලිවර් කෙනෙක් විදිහට වැඩ කරනවා. දැන්නම් වෙන කරන්න දෙයක් නැති නිසා මේක කරන්නේ.’
එක් ආහාර ප්‍රවාහන කටයුත්තක් සඳහා එසේ සේවා සපයන තරුණයෙකුට ලැබෙන්නේ රුපියල් 60ත් 100 ත් අතර මුදලකි. ආහාර ලබා දෙන ආයතනයෙන් රුපියල් 25 ක්, ආහාර ඇණවුම් කළ පුද්ගලයාගෙන් රුපියල් 10 ක් හා ප්‍රවාහනය කරන දුර අනුව කිලෝ මීටරයකට රුපියල් 10 බැගින් සේවා සපයන තරුණයාට ලැබේ.
පුද්ගලයෙකු ආහාර ප්‍රවාහනය කරන්නෙකු ලෙස ලියාපදිංචි වූ පසු ආහාර ප්‍රවාහනය සඳහා සැකසූ ගමන් මල්ලක් හා ටී ෂර්ට් දෙකක් මිලදී ගැනීමට ඔහුට සිදු වේ. ඒ සඳහා අවම වශයෙන් ඔහු රුපියල් 6000 කට අසන්න මුදලක් සමාගමේ ප්‍රධාන කාර්යාලයට ගෙවිය යුතුය. ඒවා පරණ වන විට නැවත මිලදී ගත යුතුය. 2019 වසර අග වන විට ලංකවේ ඌබර් ඊට්ස් සේවාව සඳහා පමණක් ලියාපදිංචි වී සිටි පුද්ගලයන් සංඛ්‍යාව 3000 කට අධිකය.
සේවය කරන පුද්ගලයන්ට අනුව උබර් ඊට්ස් ආයතනයෙන් වාසි රැසක් ඇත. ඇන්ඩ්‍රොයිඞ් දූරකථන භාවිතය, තමන්ගේම යතුරුපැදිය භාවිතය, ඉහළ නිලයකට අවනත නොවී සේවය කිරීමට හැකිවීම, කැමති වෙලාවට වැඩ කිරීමේ හැකියාව වැනි වාසි ඒ අතර ඇත. ස්මාර්ට් ජංගම දූරකථනවලින් වැඩ කිරීමේ හැකියාවත්, ඉහළ සමාජ පන්තිය සමඟ ගනුදෙනු කිරීමේ හැකියාවත් තරුණයන්ගේ ආකර්ෂණය දිනාගනී. ඕනෑ තරුණයෙකු රැකියාවට යන්නේ වෙහෙස වී වැඩකටයුතු කොට දවසකට යම් ආදායමක් උපයාගැනීමේ අරමුණෙනි. ඒ අරමුණට ළඟවෙන තරුණයෝද සිටිත්.
එහෙත් එම රැකියාවේ ඉල්ලුමට සීමාවක් ඇත. උබර් ඊට්ස් වැනි ආයතනයක රැකියා ලැබෙන්නේ ඇණවුම් කරන ප්‍රමාණයටය. ඒ නිසා, වැඩි වැඩියෙන් තරුණයන් යොමු වන විට අවස්ථා සීමා වේ. තවත් ගැටලුවක් වන්නේ උබර් ඊට්ස් වැනි ආයතනයකට හදිසි ගැටලුවක් විසඳාගැනීම සඳහා අමතන්නට තැනක් නොවීමය. ලංකාවේ ඇති ඌබර් ඊට්ස් කාර්යාලයට ගොස් පැමිණිලි බාරදිය හැකිය. එහෙත්, ඇතැම් ගැටලු විසඳාගත හැක්කේ ජාත්‍යන්තර ආයතනය සමඟ සම්බන්ධ වීමෙනි. මෙම රැකියාවේ යෙදෙන විශාල පිරිසක් සිටියත් ඔවුන් වෘත්තීයමය වශයෙන් සංවිධානය වීමක් නැත. වෘත්තියෙහි ගැටලු තිබුණත් ඒ ගැන ඔවුනොවුන් අතර සාකච්ඡාවක් නැත. ඒ නිසා ඉදිරියේදී එවැනි කරුණු දෙස අවධානය යොමු කිරීම වැදගත් වනු ඇත.■
■ ප්‍රියන්ජිත් ආලෝකබණ්ඩාර
