හෘදය සාක්ෂියේ අනුක්‍රමික මරණය පෙන්වා දෙන ලයනල් ප්‍රනාන්දු දිවිසැරිය – ■ කැත්ලීන් ජයවර්ධන

වඳවී යන සතුන්ගේ නාමලේඛන ප්‍රකාශයට පත් වී ඇතත්, මනුෂ්‍යයන් පිළිබඳ එවැනි අධ්‍යයනයක යෙදුණ කිසිවකු ගැන අපට අසන්නට ලැබී නැත. එවැනි සමීක්ෂණයක් සඳහා යොදාගත යුතු මිනුම් දඬු, කෝණමාන මොනවා දැයි අපට හරියටම කිවහැකි ද නැත. එහෙත් වර්ණයෙන් හෝ වර්ගයෙන් නිර්ණය කළ නොහැකි එක්තරා මිනිස් කණ්ඩායමක් කෙමෙන් කෙමෙන් අභාවයට යමින් ඇති බව නම් අපට පැහැදිලිවම පෙනෙන්නට තිබේ. වනසතුන් මෙන් එවැන්නන් සංරක්ෂණය කරගැනීමට යෙදිය යුතු උපාය මාර්ග සම්බන්ධයෙන් ද අපට අදහසක් නැත. එවැනි අදහස් දැක්වීමක් වුව නිෂ්ප්‍රභ වන බව නිසැක ය.

මේ ටීකාව ලියන්නට සිතුණේ අතිශයින් දුර්ලභ හෘදය සාක්ෂියක් රඳවාගෙන සිටින අපූරු පුද්ගලයකු පිළිබඳ ලේඛනගත තොරතුරු කිහිපයක් කියවන්නට ලැබුණ නිසා ය. එකඑල්ලේම චරිතාපදානයක් ලෙස නම් කරන්නට බැරි මෙම කෘතිය, නැතහොත් තොරතුරු සංග්‍රහය නම් කොට ඇත්තේ ් ඵ්බ දෙර ්කක ීැ්ිදබි – ලයනල් ප්‍රනාන්දු ලෙස ය. අපූරු ආකාරයකින් මේ තොරතුරු හකු`ඵවා ඇත්තේ තරුණ මාධ්‍යවේදියකු වන තරිඳු උඩුවරගෙදර ය. තරිඳු මෙහිදී මහත් පරිශ්‍රමයකින් බරසාර චරිතාපදානයක් ලියා ඇතැයි අපට කියන්නට බැරි ය. එහෙත් ඔහු මේ තොරතුරු එක්රැස් කර ඇත්තේ ඉතා යෝග්‍ය ලෙස ය. මෑතකාලීන ඉතිහාසයේ හරස්කඩක් ද සමඟ ලයනල් ප්‍රනාන්දු හඳුනාගැනීම සඳහා ඒ ඔස්සේ ඉඩ සැලසෙයි. එය කියවීමට රුචිකර ය. ‘ලයනල් ප්‍රනාන්දු මහත්තයා මා ඉදිරියේ හිඳගෙන කතාවක් කීවා. මේ කෘතිය කියවන ඔබත් මමත් මා සමඟ ඉඳගෙන ඒ කතාවට ඇහුම්කන් දුන්නනම් කියා මට සිතුණා’ යි ඔහු කියයි. ‘් ඵ්බ දෙර ්කක ීැ්ිදබි – ලයනල් ප්‍රනාන්දු’ කියන්නේ ඒ කතාවට ය.

පොතට යොදා ඇති මේ නම මීට කලින් යෙදී තිබුණේ චිත්‍රපටයකට ය. චිත්‍රපටයට පසුබිම් වූයේ හත්වැනි හෙන්රි රජතුමා හා එකල ‘චාන්සලර්’ ලෙස කටයුතු කළ හෙන්රි මෝර් නමැත්තා පිළිබඳ කතා පුවතකි. මේ චිත්‍රපටය හදිසියේ මෙතැනට පොලා පනින්නේ සිරිමා බණ්ඩාරනායක යුගයේ ආණ්ඩුවේ ප්‍රධාන කාර්ය භාරයක් ඉටු කළ ෆීලික්ස් ඩයස් බණ්ඩාරනායක ඇමතිවරයා හා ලයනල් ප්‍රනාන්දු අතර සිදු වූ යම් සිදුවීමක් නිසා ය.

ලයනල්, ලංකාවේ ඉන්න ඔක්කෝම උප්පැන්න, විවාහ හා මරණ ලියාපදිංචි කිරීමේ නිලධාරීන්ව අස්කරන්නට ලියකියවිලි ලෑස්ති කරන්න. ඉංග්‍රීසියෙන් එහෙම කියමින්, එකපාරම අමාත්‍ය ෆීලික්ස් ඩයස් මගේ කරමත වගකීමක් පැටවුවා.

‘ඇයි සර්’ මම ඇහුවා.

‘මුං ඔක්කොම ඡන්දෙදී යුඇන්පී එකට සපෝට් කළා. ඒ හැම තනතුරකටම අලුත් අයව පත් කරන්න ඕනෑ’ ඇමතිවරයා හේතුව විදියට කීවේ ඒක. (ලයනල් ප්‍රනාන්දු, 69 පිටුව)

ලයනල් ප්‍රනාන්දු නම් වූ රාජ්‍ය නිලධාරියාගේ හෘදය සාක්ෂියට මේ අදහස පාස්සා ගන්නට හැකිවුණේම නැත. එහෙත් ඇමතිවරයකුගේ නියෝගයක් එක්වරම ප්‍රතික්ෂේප කිරීම ද නිලධාරියකුට නොහැකි ය. ඒ නිසාම ලයනල් ප්‍රනාන්දු වැඬේ කල්හරිමින් සිටියේ ය. ඇමතිවරයා ඒ ගැන යළි යළි විමසමින් සිටි අතරේ ලයනල් ප්‍රනාන්දු කල්යල් බලා අමුතුම තුරුම්පුවක් දමා ගැසුවේ ය.

‘සර් අද හවස විවේකයක් තියනවද?’ යි යාප්පුවෙන් ඇසූ ඔහු, ඒ වන විට තිරගත වෙමින් තිබූ ‘එ මෑන් ෆො ඕල් සීසන්ස් චිත්‍රපටය හවසට මැඩම් එක්ක ගිහිං බලන්න’ යි යෝජනාවක් කළේ ය. සිනමා රස හඳුනන ඇමතිවරයා ද චිත්‍රපටය බැලුවේ ය. ඉන්පසු කිසි දිනෙකත් අර නියෝගය යළි පනවන්නට ඇමතිවරයා යොමු වූයේ නැත. චිත්‍රපටයට තේමා වූයේ හෘදය සාක්ෂිය රැකගැනීමට උත්සාහ කරන නිලධාරියෙකු සහ බලගතු රාජ්‍ය නායකයෙකු අතර සිදුවන ගැටුමකි.

‘පොතපත කියවූ උගත් හා දියුණු දේශපාලනඥයන්ගේ සිට ආත්මයක් නැති බාල දේශපාලනඥයන් අතට මේ රට පත්වූ හැටි මේ කතාව කියවද්දී තේරුම් ගතහැකි වේවි’ යි තරිඳු උඩුවරගෙදර සිය පූර්විකාවෙහි සටහනක් යොදන්නේ ද මේ තත්ත්වය මතක් කර දෙන්නට ය. 

මේ පොත බෙහෙවින්ම වැදගත් යැයි අපට සිතෙන්නේ එය පෞද්ගලික කතාවක් කියන නිසාම නොවේ. ඒ හරහා ඉතිහාස කතාවක් ද කරළියට පිවිසෙන නිසා ය. තවත් පැත්තකින් එය මේ රටේ සිදුවූ අනුක්‍රමික නායයාම් පිළිබඳ කතාවක් ද කියයි. මේ නායයාම, පරාභවය වූ කලි මෙකල වැඩිදෙනකුගේ කතාබහට ලක්ව ඇති ආර්ථික පිරිහීම ම නොවේ. ඉන් විශද වන්නේ ආර්ථික බිඳවැටීමකට ද එක්තරා ප්‍රමාණයකට තුඩුදුන් මිනිසාගේ බිඳවැටීම ය. හෘදය සාක්ෂියේ නායයාම ය.

මහනුවර අම්පිටිය ග්‍රාමයේදී කුඩා කල තමාටත් තමාගේ පවුලේ සාමාජිකයන්ටත් විඳින්නට සිදුවූ ආර්ථික අපහසුතාවලට වැඩිපුරම වගකිවයුතු පුද්ගලයා සිටියේ ලංකාවේ නොවේ යැයි කියමින් ලයනල් ප්‍රනාන්දු සිය ජීවන අන්දරය අරඹයි. ඊට වගකිව යුත්තා ජර්මනියේ හිට්ලර් යැයි ඔහු කියා සිටින්නේ දෙවන ලෝක යුද්ධය නිසා ලංකාවට නැව් නොපැමිණීම හේතුවෙන් ආර්ථික අපහසුකම් ඇතිවූ ආකාරය දූරදර්ශීව පෙන්වා දෙමිනි.

ලයනල් ප්‍රනාන්දුගේ රාජ්‍ය සේවය ආරම්භ වී ඇත්තේ දකුණු සිරිලක තල්පේ පත්තුවෙනි. ඩී.ආර්.ඕ. විභාගයෙන් සමත් වී හා හා පුරා කියා රාජ්‍ය සේවයට බැඳුණු ඔහු, ගාල්ලේ සිට මාරුකර යැවුණේ අත්තනගල්ලට ය. මේ වන විට සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක මැතිනිය සිය පළමු අගමැති ධුරකාලය නිමවා පාර්ලිමේන්තුව නියෝජනය කරමින් සිටියේ විපක්ෂ නායිකාව ලෙස ය. අත්තනගල්ලේ නීති විරෝධී ගස් කැපීමක් ගැන සැලවී ඩී.ආර්.ඕ. මහ වනයට ජීප් රියෙන් ගියේ අතේ පේර කෝටුවක්වත් නැතිව ය. කිරිඳිවැල ප්‍රදේශයේ වනගහණයකදී සිදුවූ මේ ගස්කැපීම මෙහෙයවූවේ එක්සත් ජාතික පක්ෂයේ මන්ත්‍රීවරයකු වුව ද උදේ පාන්දරම (ගමට සේවය කිරීම පසෙක තබා) එතැනට පැමිණ ගස් කපන්නන්ට සහයෝගය දක්වමින් සිටියේ ග්‍රාමසේවකයා ය. ඉන්පසුව වැඩ තහනම් කෙරුණේ ද ඔහුගේ ය. සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක මැතිනිය ඩී.ආර්.ඕ. කැඳවා ප්‍රශ්න කළේ මේ ගැන ය.

‘ආ… මගේ ග්‍රාමසේවක නිලධාරින්වත් ගෙදර යවන්න ලෑස්තිවෙලා නේ ද?’

මෙතැනදී තරුණ ඩී.ආර්.ඕ. සැපයූ ඍජු පිළිතුර ඇසූ මැතිනිය කීවේ ‘ඒක බොහොම හොඳයි. මට දැං තමයි තේරුණේ’ කියා ය. සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක මැතිනියගෙන් තමාට ඉගෙන ගන්නට බොහෝ දේ තිබුණේ යැයි ලයනල් ප්‍රනාන්දු පවසයි.

ඇය ලංකාවේ දේශපාලනයේ සිටි වඩාත්ම බලගතු පෞරුෂය තිබුණු දේශපාලන නායිකාව. ඇයට තිබුණේ මාතෘ පෞරුෂයක්. දේශීය සංස්කෘතිය තුළ අම්මා තරම් බලගතු චරිතයක් නැහැ. එකල ජනතාව ඇයට මවකට වගේ ආදරය කළා. එතුමිය එක්ක කතාකරනකොටත්, ඒ පෞරුෂය පෙනෙන්න තිබුණා. (59 පිටුව)

මේ රටේ රාජ්‍ය ආයතන ගණනාවක සභාපති, දිසාපති, ආණ්ඩුකාර, අමාත්‍යාංශ ලේකම්, ශ්‍රී ලංකා මහා කොමසාරිස්, තානාපති වැනි තනතුරු රාශියක් දැරූ මේ ජනතාවාදී මිනිසා ඒ හැම සේවාවකම නිරත වූයේ ‘නියුරම්බර්ග් විත්තිවාචකය’ මතකයට නගාගෙන ය. නාසි ජර්මනියේ ලක්ෂ සංඛ්‍යාත මිනිස් ජීවිත ඝාතනය කරමින් හිට්ලර්ගේ නියෝග ක්‍රියාත්මක කළ නිලධාරීන් නියුරම්බර්ග් නම් වූ අධිකරණ ක්‍රියාවලියේදී විත්තිවාචකය ලෙස ප්‍රකාශ කර ඇත්තේ හිට්ලර්ගේ නියෝග ක්‍රියාත්මක නොකර බැරි බැවින් අකමැත්තෙන් හෝ තමන් එසේ කළ බව ය. එසේ කිරීමට සිදුවූ බව ය. එහෙත් නියුරම්බර්ග් අධිකරණය එය පිළිගන්නේ නැත. අධිකරණය ප්‍රකාශ කර සිටියේ කවර තත්ත්වයක් මත වුව නිලධාරියා තමන්ගේ ක්‍රියාවට වගකිව යුතු බව ය. ලයනල් ප්‍රනාන්දු සැම විටම ක්‍රියාකළේ ද ක්‍රියාවට වගකියමිනි.

ලංකාවේ රාජ්‍ය යාන්ත්‍රණය අද වනවිට මේ අයුරින් නායයමින් ඇත්තේ බහුතරයක් නිලධාරීන් නියුරම්බර්ග් විත්තිවාචකය පිළිගන්නා නිසාම නොවන්නේ දැයි මෙය කියවන පාඨකයාට සිතෙයි. මේ බොහෝ නිලධාරීන් යන්ත්‍ර නැත්නම් රූකඩ වැනි ය. ඔවුන් ජීවමානව සිටිය ද ඔවුන්ගේ හෘදය සාක්ෂිය මිය ගොසිනි. රාජ්‍ය ආයතන සමඟ කරන ගනුදෙනුව මළවුන් සමඟ කරන ගනුදෙනුවක් ලෙස සාමාන්‍ය ජනතාවට පෙනී යන්නේ ද මේ නිසා ය.

හෘදය සාක්ෂියේ කතාවට වැඩිමනත් වශයෙන් මේ කතාව කියවාගෙන යන අතරේ අපට මතක් වූයේ බුදුන් වහන්සේ දෙසූ වාසෙට්ඨ සූත්‍රයයි. ඉන් ප්‍රකට වන්නේ මිනිස් වර්ගයා අතරේ කිසිදු වෙනසක් නොතිබීම ගැන හා එවැනි වෙනසක් තිබෙන්නට බැරි වීමේ හේතුසාධකයි. වාසෙට්ඨ සූත්‍රය දැන හෝ නොදැන ලයනල් ප්‍රනාන්දු හැසිරී ඇත්තේත් එය අනුදත් ආකාරයට බව පෙනීයන්නේ ඔහු යාපනයේ දිසාපති වශයෙන් ක්‍රියා කළ ආකාරය හා ඔහු කෙරෙහි වූ යාපන ජනතාවගේ ප්‍රසාදය දකින විටයි. ජනතාව තුළ ඒ සා විශ්වාසයක් ජනිත වූයේ යාපනය අර්ධද්වීපය ශ්‍රී ලංකාවේම කොටසක් බව විශ්වාස කරන දිසාපතිවරයකුගේ පාලන ක්‍රමය අත්දැකීම හේතුවෙනුයි. එදා ඔවුන් ඔහු හැඳින්වූයේ ‘අවර් ලයන්’ ලෙසයි. (මෙහිදී ලයන් යන්නෙන් අදහස් වන්නේ සිංහයා නොව ලයනල් යන්නයි) යාපනයේදී තමාගේ මව මියගිය අවස්ථාවේ දේහය කොළඹ රැගෙන එන්නට ලයනල් ප්‍රනාන්දු සූදානම් වුවත් අවසානයේදී කොළඹ සිටි ඥාතිමිත්‍රාදීන්ට කෝච්චිවලින්, බස්වලින් යාපනයට එන්නට සිදුවූයේත් යාපනයේ ජනතාවගේ උද්‍යෝගිමත් ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙනුයි. ඒ, ඔවුන් කෙසෙල් කඳන් කපා සැරසිලි කර, පාර පුරා සුදුවැලි අතුරා සංස්කෘත බෙර වයමින් ගෞරවාචාර දැක්වීමට සූදානම් ව සිටි නිසයි. කොළඹ සිට පැමිණෙන්නන්ට දුම්රිය ස්ථානයේ සිට නොමිලේ ප්‍රවාහන පහසුකම් සැලසුවේ යාපනයේ ටැක්සි රියදුරන්මයි. පාරවල් සෝදා හැරියේ ද කඩසාප්පු වැසුවේ ද ඔවුන්මයි. දේහය වැඩිදුරක් ඔසවාගෙන යන ලද්දේත් ඔවුන් විසිනුයි. මග දෙපස අලවා තිබූ පෝස්ටරවල ලියැවී තිබුණේ මෙවැනි වැකි කිහිපයකුයි.

‘ශ්‍රේෂ්ඨ දිසාපතිවරයකුගේ ගෞරවනීය අම්මාට අපේ ආචාරය’

ඊට බොහෝ කලකට පසු උතුරේ ප්‍රශ්නය ඔඩුදුවමින් පවතිද්දී සාම සාකච්ඡා සඳහා යාපනයට පැමිණි ලයනල් ප්‍රනාන්දු හමුවේ මිනිසුන් කෑගැසුවේ ‘ලයනල් ප්‍රනාන්දු අපට සාමය දෙන්න’ කියායි. මෙවැනි විශ්වාසයක් දිනාගැනීම සඳහා මිනිසකුගේ හෘදය සාක්ෂිය කොතරම් නම් ගැඹුරු විය යුතු දැයි  සිතන විට අපට ද දැනෙන්නේ විමතියකි.

‘අම්මා ඉන්නේ යාපනයේ මහපොළොව යට. ඒ නිසා මට හැකි හැම මොහොතේදීම යාපනයේ මිනිසුන් වෙනුවෙන් පෙනී සිටිනවා’ යි අද ද ඔහු කියයි.

සරල දිවිපෙවෙතක් ගත කළ සරල මිනිසකු වූ ලයනල් ප්‍රනාන්දු, ඉතා පහසුවෙන් තමාට ලබාගත හැකි වූ මුදල්, තාන්න-මාන්න නිර්ලෝභීව ප්‍රතික්ෂේප කළ ආකාරය ගැන මේ පොතින් කියවන 21 වන සියවසේ උපන් නවයොවුන් තරුණ තරුණියන්ට නම් සිතෙනු ඇත්තේ ‘මේවා සුරංගනා කතා’ යැයි කියා ය. ඊට හුරු විමතියක් අප තුළ ද ජනිත වූයේ ලේක්හවුස් සභාපතිවරයාව සිටියදී ලයනල් ප්‍රනාන්දු කළ කී දෑ කියවාගෙන යන විට ය.

ලයනල් ප්‍රනාන්දු ලේක්හවුස් සභාපතිධුරය උසුලමින් සිටියේ චන්ද්‍රිකා බණ්ඩාරනායක කුමාරතුංග මහත්මිය අගමැතිනියව සිටි කාලයේදී ය. (1994 ආණ්ඩුවේ තනතුරු ගණනාවක් ලයනල් ප්‍රනාන්දුට ලැබී තිබිණ.) ලේක්හවුස් සභාපතිවරයා ප්‍රවෘත්ති පළකිරීම සම්බන්ධයෙන් පුවත්පත් කතුවරුන්ට කිසිදු බලපෑමක් නොකළ නිසාම ලේක්හවුස් පත්තරවල පළවූ එක් ප්‍රධාන පුවතක් සම්බන්ධයෙන් අගමැතිනි චන්ද්‍රිකා බණ්ඩාරනායක තුළ කුහුලක් හටගැනී තිබිණ. අග්‍රාමාත්‍ය ලේකම් බාලපටබැඳි දූරකථනයෙන් ලේක්හවුස් සභාපති ලයනල් ප්‍රනාන්දු අමතා ඇත්තේ ඒ සම්බන්ධයෙනි.

‘ලයනල්, ලේක්හවුස් පත්තරවල ප්‍රධාන ප්‍රවෘත්තිය කරන්නේ කවුද’ මගෙන් ඔහු ඇසුවා. මම ඒ දිනවල හිටපු පුවත්පත් කතුවරුන්ගේ නම් කීවා.

‘ඒ කලින් ආණ්ඩුව කාලෙ හිටපු අය නේද’ ඔහු මගෙන් ඇහුවා.

‘ඔව්’ මම උත්තර දුන්නා.

‘අලුත් ආණ්ඩුව යටතේ පරණ අයම ද ඉන්නේ’ බාලපටබැඳි මහතා ඇසුවා.

ආණ්ඩු මාරු වුණ පළියට මම පත්තර කර්තෘවරුන්ව මාරු කළේ නැහැ. හැකි තරම් මේ ආයතන ස්වාධීන කරන්නයි මම සැලසුම් කරලා තිබුණේ.

නැවත වතාවක් මට බාලපටබැඳි මහතා කතා කළා.

‘ලයනල්, මැඩම් කියනවා ඬේලි නිව්ස් සහ දිනමිණ පත්තරවල ප්‍රධාන ප්‍රවෘත්ති සකස් කරන්න කලින් හැමදාම එවන්න කියලා’ බාලපටබැඳි මහතා කීවා.

‘හෙඩිම හදන වැඬේ ඔතැනින් කරනවා නම් ලේක්හවුස් සභාපති විදිහට මම ඉන්න ඕනෑ නැහැ. මගේ කාර්යාල කාර්ය සහායක සුසන්තව ලේක්හවුස් සභාපති කරන්න. ඔහු හැමදාම පත්තරේ ගෙනත් දෙයි’ මම එහෙම කීවා. (181-182 පිටු)

හෘදය සාක්ෂිය ආරක්ෂිතව තබාගැනීමේ අරමුණින් ලේක්හවුසියෙන් ඉවත් වුණ ද චන්ද්‍රිකා බණ්ඩාරනායක මහත්මියගේ චරිත ස්වභාවය සම්බන්ධයෙන් ඔහුට ඇත්තේ මෙවැනි තක්සේරුවකි.

චන්ද්‍රිකා මැතිනියට රටේ සාමය ඇතිකිරීම සඳහා විශාල වුවමනාවක් තිබුණා. ඒ ගැන රටේ මිනිස්සුන්ට චන්ද්‍රිකා මැතිනිය කෙරෙහි විශාල බලාපොරොත්තුවක් තිබුණා. ඇය ආණ්ඩු බලය ලබාගන්නට ජාතිවාදය පාවිච්චි කළ නායිකාවක් නෙවෙයි. ඇගේ ඉතාමත්ම යහපත් ලක්ෂණයක් ඒක. (173 පිටුව)

හිටපු ජනාධිපති ජේ.ආර්. ජයවර්ධන ගැන කතා කරමින් ලයනල් ප්‍රනාන්දු කියන්නේ ‘ලංකාවේ දේශපාලන ඉතිහාසයේ ජේ.ආර්.ලා ඉන්නේ එකම එක්කෙනයි. ඒ වර්ගයේ වෙනත් නායකයන් නෑ’ කියා ය. ඔහු තුළ සුවිශේෂී පෞරුෂයක් තිබුණා. ඔහු ක්‍රිකට් හා රග්බි ක්‍රීඩා කළ කෙනෙක්. බොක්සින් ක්‍රීඩකයෙක්. කැඬේට් කෙනෙක්. පෞරුෂය ගොඩනැගෙන්නට එය ඉවහල් වෙන්නට ඇතියි කියා ද ඔහු පවසයි.

කෙසේ වුව ද ලයනල් ප්‍රනාන්දුට කැපිලි කෙටිලිවලින් බේරෙන්නට හැකිවූයේ ද නැත. ඇතමෙකුට ඔහු පෙනුණේ ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පාක්ෂිකයකු ලෙස ය. සමහරුන් ඔහු හංවඩු ගැසුවේ කොමියුනිස්ට්කාරයෙකැයි කියා ය. වරක් ජේ.ආර්. ඒ ගැන ප්‍රශ්න කළ අවස්ථාවේදී ඊට ඔහු සපයා තිබුණේ ඉතාම උචිත පිළිතුරකි.

යම් කෙනෙක් කොමියුනිස්ට්කාරයෙක් යැයි කීම ගැන මම පුදුම වෙන්නේ නැහැ සර්. එහෙත් මට කිසිම දේශපාලන පක්ෂයකට පක්ෂපාතීත්වයක් නැහැ. රතු, නිල්, කොළ පාට මට අදාළ වන්නේ නැහැ. මා වැටුප් ලබන්නේ මහජන බදු මුදල්. මට ගෙවන්නේ රජයෙන්. මම රජයට පක්ෂපාතීයි’ මම කීවා. (150 පිටුව)

මේ කවර ආකාරයේ වර්ගීකරණයන් අතරේ වුව ඔහු ගෞරවයෙන් ස්මරණය කරන්නේ ලලිත් ඇතුළත්මුදලි චරිතයයි.

මගේ වසර 58ක රාජ්‍ය පරිපාලන දිවිය තුළ මට මුණගැසුණු හොඳම දේශපාලනඥයා ලෙස ලලිත් ඇතුලත්මුදලි මහතාව හඳුන්වන්න පු`ඵවන්. එහෙම හඳුන්වන්නට හේතු ගොඩක් තියෙනවා. (140 පිටුව)

මේ හැරුණුවිට ලංකාවේ ප්‍රබල දේශපාලනඥයන් ගණනාවක් හා අදාළ අත්දැකීම් රාශියක් ලයනල් ප්‍රනාන්දු සතු ය. ඒවා කෙටියෙන් හෝ මෙහිලා සඳහන් කළ යුතු යැයි සිතෙන්නේ පාඨකයාට ද වැදගත්වන නිසා ය. හිටපු ජනාධිපති රණසිංහ ප්‍රේමදාස පිළිබඳ ඔහුගේ සඳහන මෙවැනි ය.

මට පෙර හමුවූ නායකයන්ට වඩා රණසිංහ ප්‍රේමදාස මහතා වෙනස් නායකයෙක්. ඔහු මහපොළොවේ මිනිස්සු එක්ක වැඩිපුර ගනුදෙනු කළ නායකයෙක්. එය ඔහුගේ ශක්තියක් විදියටත් හඳුන්වන්න පු`ඵවන්.

එහෙත් රණසිංහ ප්‍රේමදාස ජනාධිපතිවරයාගේ ඇතැම් භාවිතාවන් ලංකාවේ රාජ්‍ය සේවය පැත්තෙන් යහපත් නැති බව මා හිතනවා. ඔහු රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට තමන්ගේ දැසිදැස්සන්ට වගේ සැලකූ අවස්ථා මා දැක තියෙනවා. එය එතුමාගේ දුර්වලතාවක්. (154 පිටුව)

හිටපු ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්ෂ මහතා වරක් ප්‍රංශ තානාපති නිලයට තමාගේ නම යෝජනා කළ අවස්ථාව පිළිබඳ සටහනක් ඇතත් ඔහුගේ චරිත ලක්ෂණ පිළිබඳ අමුතු විග්‍රහයක් එහි නැත. හිටපු අගමැති රනිල් වික්‍රමසිංහ මහතා ගැන ඔහු කියන්නේ මෙවැනි කතාවකි.

රනිල් වික්‍රමසිංහ මහතා හරිම සීතල කෙනෙක්. සමහරුන්ව ගණන් ගන්නේ නැහැ. සමහර වෙලාවට නිහඬව බලාගෙන ඉන්නවා. මා එක්ක මිත්‍රශීලියි. ඉඳලා හිටලා විහි`ඵවක් කරනවා. ඒත් වැඩි උණුසුම් ප්‍රතිචාර නොදැක්වීම තමයි ඔහුගේ ගුණය. ඒ ඔහුගේ හැටි. අපි එය තේරුම් ගන්න ඕනෑ. (162 පිටුව)

අවසන් වරට ටවර්හෝල් අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් තනතුර (2015-2016) දැරූ ලයනල් ප්‍රනාන්දු සියුම් කලකිරීමකින් ද යුතුව ගෙදර එන්නේ රාජ්‍ය සේවයේ කිසිම තනතුරක් ලබානොගන්නට ඉටා ගෙන ය. එහෙත් 2017 වසරේ කිසියම් දිනක ජනාධිපති ලේකම් ඔස්ටින් ප්‍රනාන්දුගෙන් ඔහුට දූරකථන ඇමතුමක් ලැබෙයි.

‘ජනාධිපති උඹව හොයනවා. හෙට කාර් එකක් එයි. වරෙන්’ කියලා ඔහු කීවා.

මම ගිහින් මෛත්‍රීපාල සිරිසේන ජනාධිපතිවරයාව මුණගැහුණා.

‘මේ, මම ඔබතුමාව ජනාධිපති උපදේශක හැටියට පත් කරනවා’ කියලා ඔහු කීවා. ජනාධිපතිවරයා ඒක කීව ස්වරය ඉතාම ග්‍රාම්‍යයි. ඒක මගේ හිතට එතරම් ඇල්ලුවේ නැහැ. එහෙත් ජනාධිපති උපදේශක තනතුරක් කියන්නේ මගේ අත්දැකීම් සහ දැක්ම රටේ නායකයා සමඟ බෙදාගන්න හොඳ අවස්ථාවක්. මම තනතුර බාරගන්න හිතුවා. ‘මේ අවසාන අවස්ථාව’ මම මගේ හිතට කියාගත්තා. ඒත් මගෙන් කිසිම උපදෙසක් ගත්තේ නැහැ. මෛත්‍රීපාල සිරිසේන ජනාධිපතිවරයා උපදෙස් ගත්තේ කාගෙන්ද කියා මම දන්නේ නැහැ. (213 පිටුව)

ඔහු එතැනින් සමුගෙන නික්ම ගිය අවස්ථාව ගැනත් මෙහිදී කෙටියෙන් හෝ සඳහන් කරන්නට සිතුණේ එහි උත්ප්‍රාසාත්මක ස්වභාවය නිසාම ය.

දරාගන්නට බැරි තැන 2018 ඔක්තෝබර් මාසයේදී මම ඉල්ලා අස්වුණා. එදාත් මගේ නිල වාහනය ආදි සියල්ල ජනාධිපති ලේකම් කාර්යාලයේ නිලධාරියෙක්ට බාර දුන්නා. ජනාධිපතිවරයාගේ කාර්යාලයට ගිහින් මම ඉල්ලා අස්වෙන බව ප්‍රකාශ කළා.

‘ආ, යනවද’ කිසිදු බරපතළකමක් නැතිව ඔහු කීවා.

මමත් ඔහුව ගණනට නොගෙන පිටවුණා. (214 පිටුව)

පාරට බැස ටැක්සියකින් බත්තරමුල්ලේ නිවෙසට පැමිණි ලයනල් ප්‍රනාන්දු රියැදුරාට ගෙවුවේ රු. 350 කි. එය ඔහු 1960 වසරේදී ඩී.ආර්.ඕ.වරයකු වශයෙන් මුලින්ම ලැබූ වැටුප හා අදාළ මුදලයි.

අඩසියවසකට අධික කාලයක් තුළ මේ රට ගමන් කළේ ප්‍රගතියට ද ප්‍රපාතයට ද යන්න පරිස්සමින් සිතා බලන්නට පාඨකයාට අවකාශයක් විවර කරන්නේ ලයනල් ප්‍රනාන්දු දිවිසැරියයි. අද අප එදාට වඩා දියුණු යැයි අපම කියාගන්නේ ආටෝප-සාටෝප, සද්ද-බද්දවල තරමට දැයි දෙවරක් සිතා බැලීම සඳහා ලයනල් ප්‍රනාන්දුට 1960 වසරේදී තැපෑලෙන් ලැබුණු ඔහුගේ මුල්ම පත්වීමේ ලිපියේ කතාවට ද සවන් දිය යුතුව තිබේ. ස්වදේශ කටයුතු අමාත්‍යාංශයෙන් ලැබුණ ඒ ලියුම අත්සන් කර ඇත්තේ ද ස්වදේශ කටයුතු පිළිබඳ අමාත්‍යවරයා නොව අමාත්‍යාංශ ලේකම් ය.

ලයනල් ප්‍රනාන්දු මහතාට දන්වන වග නම්, ඔබ අහවල් විභාගයෙන් අහවල් ලකුණු ප්‍රමාණය ලබාගත් බැවින් ඩී.ආර්.ඕ. සේවාවට බඳවාගන්නවා කියලා ඒ ලියුමේ තිබුණා. කිසිම නාස්තියක් සිද්ධ වුණේ නැහැ. රජයට වැය වුණේ අපිට ලියුම එවන කොළය, මුද්දරය, ලියුම් කවරය සඳහා යන සත දහය විතරයි.

අද තත්ත්වය සම්පූර්ණයෙන්ම වෙනස්. අරලියගහ මන්දිරය පැත්තට සතියේ දවසක ගියාම, බේරේ වැව පැත්තෙන් සිය ගාණක් තරුණ තරුණියෝ පත්වීම් වෙනුවෙන් හොඳට ඇඳපැළඳගෙන බලාගෙන ඉන්නවා. ඒ අද රටට වෙලා තියෙන දේ. දේශපාලන බලපෑම් නැතිව පත්වීම් කරන්න බැහැ. (51 පිටුව)

දැන් ඔබට කියන්නට ඉතිරිව ඇත්තේ කුමක් ද? අපට කොකා පෙන්වන්නේ සර්වජන ඡන්ද බලය නැත්නම් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ද යන අශෝබන භයානක ප්‍රශ්නය ඔබ තුළ යාන්තමින් හෝ මතු නොවන්නේ ද? මේ කොයි යන්නේ යැයි ඔබට නොසිතෙන්නේ ද? ■