විවාහය දාට පසුවදා පාන්දර මනාලයා මනාලියව ඇගේ ගෙදරට ගෙනැවිත් ඇරලුවේය. හේතුව, ඇය කන්‍යාවක් නොවන බව මඟුල් දා රෑ මනාලයාට දැනගන්නට ලැබීමයි. ඈට හදි කෙළේ කවුරුන්දැයි මනාලියගේ සොහොයුරන් දෙන්නා විසින් ප්‍රශ්න කරනු ලැබීමේදී තරුණිය ගමේ සිටි එක් තරුණයෙකුගේ නම කියයි. පවුලේ ගෞරවය ආරක්ෂා කිරීමේ චිරාගත සම්ප්‍රදාය අනුව යමින් සහෝදරයන් දෙන්නා, තමන්ගේ සොහොයුරියට හදි කළා යැයි කියන අර තරුණයාව ඊළඟ පැය කිහිපය තුළ ඝාතනය කරති. මෙය කුඩා ගම්මානයකි. ඝාතනයක් සිදුවීමට යන බව, ඝාතනයට ලක්වන තරුණයා හැරුණුකොට, ඒ කෙටි කාලය තුළ ගමේ කවුරුත් දැනගත්හ. එපමණක් නොව, ඒ කාටත් එම ඝාතනය වැලැක්වීමේ අවශ්‍යතාව තිබුණි. එපමණක් නොව, හැකියාවද තිබුණි. එහෙත් ඒ කිසිවෙකුට එය වැළැක්විය නොහැකි විය. ඝාතනය පිළිබඳ සියලු තොරතුරු එතරම් කල්තියා දැන සිටියදීත්, චේතනාන්විත හේතු සහ අහම්බ හේතු ගණනාවක් උඩ, මුළු ගමේම දෙනෝදාහක් දෑස් ඉදිරිපිට ඝාතනය සිද්ධ විය.
(‘කල්තියා දැනුම්දුන් මරණයක කතාන්තරය’, සාහිත්‍යය පිළිබඳ නොබෙල් ත්‍යාගලාභී කොළොම්බියානු ජාතිත ගබ්රියෙල් ගාර්සියා මාර්කේස් 1982 දී ලියූ නවකතාවකි. මෙය, ‘කරුමක්කාර කතාවක්’ නමින් සිංහලට පරිවර්තනය වී තිබේ).
මේ නවකතාවේ සියලු සංසිද්ධීන් ‘යහපාලනය’ ඝාතනය වීමේ ප්‍රස්තුතයට අදාල කරගත නොහේ. එහෙත් ඉතා වැදගත් කාරණා කිහිපයක සමානකම් සහ විලෝමයන්, යහපාලනයේ අභාවය කියාපෑමේ රූපක වශයෙන් යොදාගත හැකිය. ඒ අතරින් වඩාත් සැලකිල්ලට ගත යුතු කාරණා වන්නේ, ‘වැලැක්විය හැකිව තිබූ’ සහ ‘අහම්බ’ යන සාධකවල කාර්යභාරයයි. දෙවැනුව වැදගත් වන්නේ, චේතනාන්විතභාවය සහ මුග්ධත්වය යන කාරණා ය.
‘යහපාලනය’ නම් වූ අපේක්ෂාවලියක් 2015 ජනවාරිය වන විට සමාජගතව තිබුණි.
1956 එස්.ඩබ්.ආර්.ඩී. බණ්ඩාරනායකගේ හෝ 1970 සිරිමා බණ්ඩාරනායකගේ හෝ 1994 චන්ද්‍රිකා බණ්ඩාරනායකගේ නායකත්වයන් දෙස, සමාජයේ අතිබහුතරයක් දල්වා සිටි අපේක්ෂාවන්ට වඩා, පැසුණු සහ වැඩිහිටි ස්වභාවයක්, 2015 ජනවාරියේ අපේක්ෂාවන් තුළ තිබුණු බව පෙනේ. පැසුණු සහ වැඩිහිටි යනුවෙන් අදහස් කෙරෙන්නේ, නොමිලේ යමක් ලබා ගැනීමට සහ හාල් සේරුවක මිල අඩු කර ගැනීම වැනි ආර්ථික කාරණාවන්ට වඩා, දියුණු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංස්කෘතියක අඩිතාලම් දමාගැනීමේ ප්‍රායෝගික උවමනාවක්, එදා 2015 යහපාලනය වෙනුවෙන් ඡන්දය පාවිච්චි කළ ජනතාව තුළ තිබුණු බවයි. එය හුදෙක්, 1956 දී මෙන්, පැය විසිහතරකින් යමක් කිරීම හෝ 1994 දී මෙන් විවෘත ආර්ථිකයට මානුෂීය මුහුණුවරක් ලබාදීම වැනි, හුදු ආශ්වාදජනක අපේක්ෂාවන්ගෙන් එහාට ගිය, මහා බලාපොරොත්තුවකි. එය, අධි-බලැති විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයක් වෙනුවට, වඩාත් පුළුල් පාර්ලිමේන්තු පාලනයක් ශක්තිමත් කරගැනීම සඳහා වන තුලන සහ සංවරණ පද්ධතියක් ස්ථාපිත කරගැනීමේ ආධ්‍යාශයන් කැපීපෙනෙන ආකාරයකින් සමාජගතව තිබුණු අවස්ථාවකි. ඒ දක්වා (2015) හිටපු ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්ෂගේ පාලන කාලය තුළ අත්දැක තිබූ, දූෂණය සහ භීෂණය ඉඳුරා පිටුදකින, ජනාධිපතිවරයා සහ අගමැතිවරයාගේ සිට සියලු බලධාරීන් ස්වකීය ක්‍රියාවන් වෙනුවෙන් අධිකරණය සහ සමාජය ඉදිරියේ වගවෙන බවට වගබලාගන්නා ආයතන පද්ධතියක් ප්‍රතිෂ්ඨාපිත කරගැනීම එහි අන්තර්ගතව තිබුණි. ඒ අතරින් මුදුනේම තිබුණේ, අධිකරණය, පොලීසිය සහ රාජ්‍ය සේවයයි.
මේ ආයතන ශක්තිමත් කිරීම සඳහා, ඒ දක්වා පැවති බලතුලනයේ වෙනසක් කළ යුතුව තිබුණි. එනම්, විධායකය සහ ව්‍යවස්ථාදායකය අතර බලතුලනයේ වෙනසක් ය. 1978 දී විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය ඇති කරගැනීමෙන් පසු පළමු වතාවට, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී නූතන සම්ප්‍රදායයන් දෙසට සිදු කෙරුණු ඒ බලතුලනයේ වෙනස, 19 වැනි ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය වශයෙන් නීතිගත කෙරුණි. ඒ යටතේ, 1948 නිදහස ලැබූ දා සිට තිබුණාට වඩා ස්වාධීනත්වයක්, රට කරවන සෑම ආයතනයකටම, ව්‍යවස්ථානුකූලවම පිරිනැමුණි. වෙනත් විදිහකින් කිවහොත්, 1978 දී පිහිටුවා ගත් විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයේ පැවති ජනතා හිතවාදී නොවන අධිකාරී බලය සෑහෙන දුරට කප්පාදු කොට, පාර්ලිමේන්තුව සහ ආණ්ඩුකරණයේ ආයතන පද්ධති ශක්තිමත් කෙරුණි.
පාර්ලිමේන්තුව යනු පුළුල් ආයතනයකි. ජනාධිපති යනු තනි-පුද්ගලයෙකි. යම් තෝරාගත් ආයතනයක් ශක්තිමත් කිරීමේදී, ඊට සමගාමීව වෙනත් ආයතනයක බලය අනිවාර්යයෙන් කප්පාදු විය යුතු නැත. උදාහරණයක් වශයෙන්, පාර්ලිමේන්තුව නමැති ආයතනය ශක්තිමත් කිරීම, අධිකරණය යන ආයතනයේ බලය කප්පාදු නොකොට සිද්ධ කළ හැකිය. එහෙත් ජනාධිපතිවරයාගේ වැනි පුද්ගලකේන්ද්‍ර බලයක් ශක්තිමත් කරන හැම මොහොතකම, ඊට සමානුපාතිකව හෝ ඊට කිට්ටුවෙන්, වෙනත් ආයතනයක බලයක්- උදාහරණයක් වශයෙන් පොලීසිය, රාජ්‍ය සේවය, අල්ලස් සහ දූෂණ කොමිසම වැනි වෙනත් ආයතනයක බලයක් අනිවාර්යයෙන් කප්පාදු වන්නේය. එය අපට නිදර්ශනාත්මකව පෙන්වා දුන් අපූරු පුද්ගලයා වුණේ, 1977 න් පසු ජේ. ආර්. ජයවර්ධනයි. ඔහු, ජනාධිපති නමැති පුද්ගලයා යටතේ නැටවෙන රූකඩයක් බවට පාර්ලිමේන්තුව පත්කෙළේය. ඒ කෙතෙක්ද යත්, තමාගේ අගමැති ධුරය ‘පියන්’ වැඩක් වැනි යැයි ආර්. ප්‍රේමදාස වරක් කීවේය.
ඊළඟට 2010 න් පසු මහින්ද රාජක්ෂ නැවත වරක් ඒ පාඩම අපට කියා දුනි. ඒ, 18 වැනි ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයක් අලුතෙන් හඳුන්වා දෙමිනි. අපි මෙහෙම සලකමු: ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ විනිසුරුවරුන් පත්කරන්නේ හුදෙක් ජනාධිපතිවරයාගේ අභිමතය පරිදි නම්, අධිකරණයේ ස්වාධීනත්වය සහතික නොවන්නේය. මේ කියන 18 වැනි ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය යටතේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට එක් විනිසුරුවරියක් ඔහු පත්කෙළේ, ඇය වැඩ ඇරී ගෙදර යන ගමන් අරලිගහග මැදුර පැත්තට ගොඩවෙන්නැයි කියා ඇයව ගෙන්වාගෙන ඇයට එම තනතුර ප්‍රදානය කිරීමෙනි. එසේ වන විට, ඒ තනතුර භාරගන්නා තැනැත්තාට හෝ තැනැත්තියට ස්වාධීනව කටයුතු කිරීමේ හැකියාව බොහෝ විට නැතිව යන්නේය. ඒ වෙනුවට, එකී විනිසුරුවරුන් පත්කෙරෙන්නේ සියලු පක්ෂ නියෝජනය කරන ‘ව්‍යවස්ථා සභාව’ වැනි පුළුල් ආයතනයකින් නම්, ස්වකීය ස්වාධීනත්වය පවත්වාගෙන කටයුතු කිරීමේ වැඩි හැකියාවක් විනිසුරුවරුන්ට/වරියන්ට ලැබෙන්නේය.
2015 යහපාලන අපේක්ෂාවලිය තුළ තිබුණේ, පොදුවේ ගත් විට, එවැනි කාරණාවන් ය. එහෙත් 2020 නොවැම්බර් 17 වැනිදා ඒ යහපාලනය ඝාතනය විය. එය හැම පැත්තකින්ම ‘වැළැක්විය හැකිව’ තිබූ ඝාතනයකි. එසේ වීමට නම්, මුලින්ම, ඝාතකයන්ව නතර කළ යුතුව තිබුණි. මේ දිනවල ඔබ දිනපතා රූපවාහිනිය නරඹන්නේ නම්, විමල් වීරවංශ, උදය ගම්මන්පිල, රෝහිත අබේගුණවර්ධන සහ මහින්දානන්ද අළුත්ගමගේ වැනි දේශපාලඥයන් සේම, විවිධ ප්‍රභූ තනතුරු හොබවන ජනාධිපති ලේකම් සහ අගමැති ලේකම් වැනි ඉහළ පෙළේ රාජ්‍ය නිලධාරීන්ගේ දසුන් ඔබට දැකගැනීමට ලැබෙන්නේය. ඒ හැරුණුකොට, දේශපාලනයටවත් රාජ්‍ය සේවයටවත් සෘජු සම්බන්ධයක් නැති ‘ඇවන්ගාඞ්’ සමාගමේ අයිතිකාර නිශ්ශංක සේනාධිපති වැනි ව්‍යාපාරිකයන් පවා, තමන්ගේ ධන බලය භාවිත කොට, මෙවර ජනතා විමුක්ති පෙරමුණේ එක පුද්ගලයෙකු හෝ පාර්ලිමේන්තුවට නොඑන බවට තමන් වගබලාගන්නේ යැයි වහසි බස් කියනු අපට ඇසේ. මේ සියල්ලන්ම, යුක්තිය හා සාධාරණත්වය මත පදනම්ව, නීතිය මගින් වැළැක්විය හැකිව තිබූ පුද්ගලයන් ය. තවත් විදිහකින් කිවහොත්, නීතිය කඩිනමින් සහ අපක්ෂපාතීව ක්‍රියාත්මක කෙරිණි නම්, මේ වන විට යම් දඬුවමකට යටත්ව සිටිය යුතු පුද්ගලයන් ය.
එහෙත්, ප්‍රතිපත්තියක් නැති, අවස්ථාවාදී සහ අකෘතඥ මෛත්‍රීපාල සිරිසේන එක පැත්තකින්ද, අධි-මානයෙන් පෙළෙන, අදක්ෂ සහ ඩීල්කාර රනිල් වික්‍රමසිංහ තවත් පැත්තකින්ද, රාජ්‍ය පාලනයේ සුක්කානම මෙහෙයවන්නන් වීම තුළම ‘යහපාලනයේ’ අභාවය කෙටී තිබුණි. මේ නිසා, 2019 නොවැම්බර් 17 වැනිදා වෙනස, ගෝඨාභය රාජපක්ෂගේ හෝ මොනයම්ම ‘වියත් මගක’ හෝ විශේෂ දක්ෂතාවක් නොව, ඉහත කී ‘ඝාතකයන්’ දෙන්නාගේ විශේෂ සම්මාදමේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් සැලකිය යුතුය. එය, විටෙක අහම්බයන් වශයෙන්ද, විටෙක චේතනාන්විතවද මේ ඝාතනයට සම්මාදම් විය.
ආපසු හැරී බලන විට, ‘යහපාලනයේ’ පරාජය පසුපස, චේතනාන්විත නොවූ අහම්බයක් වශයෙන් තිබුණේ එක් තනි සිද්ධියක් පමණි. ඒ, ත්‍රස්තවාදී පාස්කු බෝම්බ ප්‍රහාරයයි. එයද, වැළැක්විය හැකිව තිබූ අහම්බයකි. එහෙත්, සිරිසේනගේ අකාර්යක්ෂමතාවත්, වික්‍රමසිංහගේ අහක බලාගෙන සිටීමත් නිසා එය වැළැක්විය නොහැකි විය.
කෙසේ වෙතත්, යහපාලනයේ පරාජයට හේතු වූ එක් බරපතළ චේතනාන්විත ක්‍රියාවක් තිබුණි. ඒ, මහබැංකු බැඳුම්කර වංචාවයි. කිරි කළයට ගොම තැම්බ දාගත්තේ එතැනදී ය. ඒ අනුව, ‘යහපාලනය’ ගෙදර යැවීමට, මේ රටේ මධ්‍යස්ථ ප්‍රජාව පසුගිය නොවැම්බරයේ තීරණය කළ තනි සිදුවීම් දෙක වුණේ, (අහම්බ) පාස්කු බෝම්බ ප්‍රහාරයත්, (චේතනාන්විත) මහබැංකු බැඳුම්කර වංචාවත් ය.
බැඳුම්කර වංචාව, හිතාමතා සිදු කළ කොල්ලයකි. මහින්ද රාජපක්ෂගේ කාලයේ (2013) පටන්ම මේ වංචාව එක දිගටම සහ මීටත් වඩා සාර්ථකව කරගෙන ඇවිත් තිබුණු බව සාමාන්‍ය ජනතාව නොදනිති. එහෙත්, ඔවුන් ඒ බව දැන සිටියත්, එම හොරකම යහපාලනික ආණ්ඩුවක් යටතේත් සිදු වන්නට ඉඩහැරීම සමාව දිය හැකි කාරණයක් නොවේ. ඊටත් වඩා, ඒ වංචාවට සම්බන්ධ බවට ඕනෑම පොට්ටයෙකුට පහසුවෙන් පෙනෙන පුද්ගලයන්ව පවා ආරක්ෂා කිරීම සඳහා රනිල් වික්‍රමසිංහ එදා පටන් තැත් කරනු දැකීම ජනතා කෝපයටත් තුඩුදුනි. පසුගිය දා මිනිසුන් අඟුලාන පොලීසියට ගල් ගැසුවේ, එම පොලීසියේ නිලධාරියෙකු අහිංසක පුද්ගලයෙකු ඝාතනය කළ නිසා නොව, ඒ අපරාධය පිළිබඳ යුක්තිය ඉෂ්ට කිරීමක් එම පොලීසියෙන් අපේක්ෂා කළ නොහැකි බව ජනතාවට පෙනී ගිය නිසා ය. (ගල් ගැසීම ‘වීර’ ක්‍රියාවක් වූ බවක් මෙයින් අදහස් නොකෙරේ).
මේ සොරකම ගැන ගිය සතියේ රනිල් වික්‍රමසිංහ අපරාධ පරීක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවට කටඋත්තරයක් දෙමින් මෙසේ කියා තිබේ: “බැඳුම්කරේ ගැන මං දන්න දේවල් එළියට දැම්මොත්, මේ ආණ්ඩුවේ සමහර අය තරහා වෙනවා.”
දැන් කතාව පැහැදිලිද? බැංකු කොල්ලය ගැන, අප නොදන්නා, රනිල් වික්‍රමසිංහ පමණක් දන්නා තව බොහෝ දේවල් තිබේලු. ඒවා හෙළි නොකරන්නේ, ‘මේ ආණ්ඩුවේ සමහර අය තරහා විය හැකි’ බැවිනි.
මුළු යහපාලනික සංකල්පයම මස්තබාල්දු කළ ඒ මහා කොල්ලය, තවමත් ඔහුට, ‘යහළුවන් තරහා කර නොගැනීම’ පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක් බවට පත්ව තිබීම, මොන තරම් කාලකණ්ණි තත්වයක්ද!
හොරකමක භයානකම චරිතය වන්නේ හොරා නොව, හොරාව ආරක්ෂා කරන පුද්ගලයා ය. එසේ කරන්නේ, තමන්ද ආරක්ෂා වී තමන්ගේ යාළු මිත්‍රාදීන්වත් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා නම් තත්වය තවත් බරපතල වෙයි. එසේ ඔහු කරුණු වසං කරන්නේ කාගෙන්ද? මේ රටේ ජනතාවගෙනි. මේ රටේ නීතිය සහ අධිකරණයෙනි. එසේ කරුණු වසං කිරීමෙන් ඔහු තවමත් ආරක්ෂා කරමින් සිටින්නේ කවුරුන්වද? ඔහුම කියන පරිදි, “ආණ්ඩුවේ සමහර අයව” ය. අගමැතිවරයා වශයෙන් බලයේ සිටියදී මේ ලිපියේ ඉහතින් කී විමල් වීරවංශ වැනි දූෂිත පුද්ගලයන්ව ඔහු ආරක්ෂා කෙළේත් මෙලෙසින්ම බව, මේ කතාවෙන් දැන් හොඳටම පැහැදිලි ය.
එවැනි නායකයෙකු බලයෙන් එළවා දැමීමට රටේ ජනතාව තීරණය කිරීම අරුමයක් නොවේ. එහෙත් අවාසනාව වන්නේ, ඒ පාපයට, කෙටිකාලීනව මෙන්ම දීර්ඝ කාලීනවත්, යහපාලනය නමැති පරමාදර්ශයෙන්මත් පළිගැනීමට එම ජනතාව අද වන විට පෙලැඹී සිටීමයි.
