කොවිඩ්-19 වෛරසයට අදාලව අප පරීක්ෂණ වර්ග ගණනාවක් ගැන මෑත කාලයේ අසන්නට ඇති. ඒවා තේරුම් ගැනීමත්, මතක තබාගැනීමත් අතිශය අසීරු බව කෙනෙකුට හැඟේවි. විවිධ පරීක්ෂණ වර්ග ඇත්තේ විවිධ හේතු නිසා. ඒවා ගැන තේරුම් ගැනීම අසීරු තරම් සංකීර්ණ කාරණාවක් නෙවෙයි.
කොවිඩ්-19 වසංගතය කාලයක් සමාජයෙහි පැවතීමට ඉඩ තියෙන නිසාත්, අනාගතයේ වෙනත් වසංගත පැමිණීමේ අවදානමක් ඇතැයි විද්යාඥයන් අනතුරු හඟවා තිබීම නිසාත් අප විවිධ පරීක්ෂණ වර්ග ගැන තේරුම් ගැනීම යහපත්.
එක් එක් පරීක්ෂණ වර්ගවලට එක් එක් නම් ලැබෙන්නේ ඒ පරීක්ෂණයට පාවිච්චි කරන තාක්ෂණය, ඒ පරීක්ෂණයේදී සොයා බලන්නේ මොනවාද යන කාරණය ආදී විවිධ හේතු මත. සියල්ලට කලින්, වෛරසය හැසිරෙන්නේ කෙලෙසදැයි හඳුනාගන්න ඕනෑ. එය තේරුම් ගත්තාම පරීක්ෂණ ගැන තේරුම් ගැනීම ලෙහෙසියි.
වෛරසය මොකක්ද?
කොවිඩ්-19 වෛරසය කොරෝනා හෙවත් උල් වලින් වටවූ රවුම් හැඩයේ වෛරසයක් බව දැන් හැමෝම දන්නවා. මේ වටේ ඇති කොටස ප්රෝටීන් වලින් සැකසී තිබෙනවා. ඒ මැද වෛරසයේ ජාන තිබෙනවා. ඕනෑම ජීවියෙකුගේ සෛල අභ්යන්තරයෙහි දාමයක් ලෙස තිබෙන එම ජීවියාගේ තොරතුරු රැගත් ඉතා ක්ෂුද්ර කොටස තමයි අපි ජාන කියා කියන්නේ.
වෛරස සම්පූර්ණ ජීවීන් ලෙස අප හඳුනාගන්නේ නැහැ. එය අර්ධ ජීවියෙක්. එහෙත්, වෛරසයක් මධ්යයේ තොරතුරු රැගත් ජාන විශේෂයක් තියෙනවා. අනෙක් මිනිසුන්ගේ මෙන් ඩීඑන්ඒ නොවෙයි. කොවිඩ්-19 තුළ තියෙන්නේ ආර්එන්ඒ නම් ජාන ප්රභේදය.
ඊට අමතරව කොවිඩ්-19 වෛරසය සිරුරකට ඇතුළු වූ පසුව අපේ සිරුර වෛරසය පරදවන්නට සිරුර අභ්යන්තරයෙහි ප්රතිදේහ නිෂ්පාදනය කරන බවත් මතක තියාගන්න ඕනෑ. යම් වෛරසයකට අභියෝග කරන්නට නම් ඒ වෛරසයටම ගැලපෙන ප්රතිදේහය නිපදවන්න ඕනෑ.
ප්රතිදේහ එක්තරා විදියකට ‘හොර යතුරක්’ වගෙයි. ඒ වෛරසයේ විනාශයට ගැලපෙන විදියේ යතුරක්. එක් දොරකට කැපූ ‘හොර යතුරක්’ තවත් දොරකට ගැලපෙන්නේ නැහැ. අපේ සිරුරේ ඩෙංගු හෝ මැලේරියා තිබුණාට, එය පරදවන්නට සිරුරේ ප්රතිදේහ නිෂ්පාදනය වී තිබුණාට, ඒ ප්රතිදේහ වලින් කොවිඩ්-19 පරදවන්න බෑ.
අපේ සිරුර තුළ සිටින ‘හොර යතුරු කපන්නෝ’ තමයි ප්රතිශක්තිකරණ පද්ධතිය. හොර යතුරු කපන්නෙක් යතුරට කපන්නට පාවිච්චි කරන්නේ දොරට පාවිච්චි කරන සැබෑ යතුරක්. එය ඇන්ටිජෙන් හෙවත් ප්රතිදේහජනක නමින් හඳුන්වනවා.
අරමුණු
පරීක්ෂණ කිරීම සඳහා විවිධාකාර අරමුණු තිබෙනවා. සාමාන්යයෙන් වෛද්ය පර්යේෂණවල අරමුණු විවිධාකාර විය හැකියි. මුලින්ම ‘ස්ක්රීනින්’ හෙවත් රෝගීන් හඳුනාගැනීමට පරීක්ෂණ කරන්න ඕනෑ. වසංගතයකදී නම් මෙලෙස රෝගීන් හඳුනාගැනීමට කරන පරීක්ෂණ වැදගත් වන්නේ අනෙකුත් රෝගීන්ගෙන් ඔවුන්ව ඈත් කර තබා රෝගයේ පැතිරීම වළක්වන්නට.
රෝගීන්ව නිරීක්ෂණය කිරීමටත් පරීක්ෂණ පාවිච්චි කළ හැකියි. එහිදී හඳුනාගත් රෝගීන්ගේ තත්වය අධ්යනය කරන්නට ඔවුන්ව පරීක්ෂාවට ලක් කරන්න පුළුවන්.
ඊළඟට විවිධාකාර විද්යාත්මක අවශ්යතා සඳහා පරීක්ෂණ පාවිච්චි කළ හැකියි. රෝගය ගැන අධ්යනය කරමින්, එයට එන්නත් නිපදවීම ඇතුළු අනෙකුත් කටයුතු සඳහා රෝගී පරීක්ෂාව පාවිච්චි කරන්න පුළුවන්. ඒ අරමුණ අනුව වඩා කාර්යක්ෂම පරීක්ෂණය එකිනෙකට වෙනස්.
වෛරසයේ ඩීඑන්ඒ හඳුනාගැනීම, ප්රතිදේහ හඳුනාගැනීම හෝ ප්රතිදේහජනක හඳුනාගැනීම මත විවිධාකාර පරීක්ෂණ වර්ග තිබෙනවා.
ක්ෂණිකව සිදුකරන පරීඛ්ෂණ ක්රම රැපිඞ් ටෙස්ට් යනුවෙන් හඳුන්වනවා. ඒ අනුව රැපිඩ් ඇන්ටිජෙන් ටෙස්ට් (ප්රතිදේහජනක පරීක්ෂා) තියෙන්න පුළුවන්. රැපිඩ් ඇන්ටිබොඩි ටෙස්ට් (ප්රතිදේහ පරීක්ෂා) තියෙන්න පුළුවන්. රෝගීන් සිටින ස්ථානවලට ගොස් කිරීමට ඇති හැකියාව අනුව ‘පොයින්ට් ඔෆ් කෙයාර් ටෙස්ට්’ යනුවෙන්ද ඇතැම් පරීක්ෂණ හඳුන්වනවා. ඒ අනුව ‘පොයින්ට් ඔෆ් කෙයාර්’ පීසීආර් ටෙස්ට් වර්ගද තිබෙනවා.
අප ඉදිරියේදී වැඩිපුර විස්තර කරන්නේ පීසීආර් පරීක්ෂණ හා ප්රතිදේහ පරීක්ෂණ ගැන. අප දීර්ඝ ලෙස කතා නොකරන, ප්රතිදේහජනක පරීක්ෂාවකදී ප්රතිදේහ හා ප්රතිදේහජනක අතර සිදුවෙන ප්රතික්රියාව වර්ණයකින් හෝ වෙනත් ක්රමයකින් පෙන්වනවා. (පීඑච් පටියකින් රසායන ප්රතික්රියා මත විවිධ වර්ණ පෙන්වනවා වගෙයි.)
පීසීආර්
පීසීආර් කියන්නේ නිශ්චිත යන්ත්ර වර්ගයක්, නිශ්චිතම තනි පරීක්ෂණ වර්ගයක් නෙවෙයි. ඒ වෙනුවට පීසීආර් හෙවත් පොලිමරයිස් චේන් රියැක්ෂන් කියන්නේ පරීක්ෂණ කිරීමට පාවිච්චි කරන උපක්රමයක්. ඒ ක්රමවේදය පාවිච්චි කරන එකිනෙකට වෙනස් යන්ත්ර බොහොමයක් තිබෙන්න පුළුවන්. පීසීආර් පරීක්ෂණයකින් කරන්නේ ජාන හඳුනාගැනීම.
අප කලින් කී පරිදි, සෑම ජීවියෙක් තුළම ජාන තිබෙනවා. ඒවා ජීවියාගෙන් ජීවියාට වෙනස්. මිනිස්සු දෙන්නෙක් අතර පවා එකිනෙකට වෙනස්. ඒ අනුව ජාන පරීක්ෂා කිරීමෙන් පසුව ඒ ජාන අයිති වෙන්නේ මිනිසෙක්ටද, බල්ලෙක්ටද, බැක්ටීරියාවකටද කියා හඳුනාගන්න පුළුවන්. ඒ වගේම මිනිසුන් දෙදෙනෙකුගේ ජාන රටාව අනුව මිනිසුන් දෙදෙනෙකු අතර වෙනස පවා පාවිච්චි කරන්න පුළුවන්.
දැන් අපරාධ පරීක්ෂණ විද්යාවේදී පාවිච්චි කරන්නේත් පීසීආර් පරීක්ෂණ ක්රමවේදය.
ජානයක් සිතාගත නොහැකි තරම් පුංචියි. ඒවා අප සතු උපකරණ වලින් බලා හඳුනගන්න බෑ. ඒ නිසා පීසීආර් යන්ත්රයකින් එම ජාන පිටපත් කරනවා. ෆොටෝ කොපි ගහනවා වාගෙයි. පිටපත් බිලියනයක් විතර නිර්මාණය කරනවා. ඉන්පසුව ඒ දෙස බලනවා.
ලංකාවේ පීසීආර් යන්ත්ර සියයකට වැඩි ප්රමාණයක් තිබෙන බව අප කියනවා. එහෙත් ඒ හැම යන්ත්රයක්ම එක සමාන නැහැ. ඒ යන්ත්රවල තාක්ෂණය අනුව එකිනෙක යන්ත්ර වෙනස් වෙනවා. ඒ වගේම ඒ යන්ත්ර වර්ගය අනුව පරීක්ෂණය සඳහා වැය වෙන කාලයත් වෙනස් වෙනවා. දවසක් පමණ දීර්ඝ කාලයක් ගතවීමේ සිට පැයක් ඇතුළත ප්රතිඵල ලබාදීම දක්වා ලෝකයේ විවිධාකාර පීසීආර් පරීක්ෂණ තිබෙනවා.
අද අප පාවිච්චි කරන පීසීආර් පරීක්ෂණයේදී අප යම් සාම්පලයක් දැමූ විගස අනෙක් පැත්තෙන් ප්රතිඵලය එන්නේ නැහැ. (එවැනි ප්රතිඵල ලැබෙන නවීන ක්රම ලෝකයේ තිබුණත්, ලංකාවේ පාවිච්චි කරන්නේ එතරම් දියුණු යන්ත්ර නෙවෙයි.) ඒ වෙනුවට පියවර කිහිපයක් අනුගමනය කරන්න වෙනවා.
මුලින්ම පෙන්වූ පරිදි, කොවිඞ්-19 වෛරසයෙහි ජාන ඩීඑන්ඒ නොවෙයි, ආර්එන්ඒ. පීසීආර් පරීක්ෂණයකදී මුලින්ම සාම්පල් ලබාගැනීමත්, ඒ සාම්පලය පිටපත් කොට ආර්එන්ඒ සිට ඩීඑන්ඒ වලට හැරවීමත් කරනවා. පිටපත් නිර්මාණය කරන්නේ ඉන් පසුව.
ඒ අනුව පරීක්ෂණයෙහි පියවර කිහිපයක් තිබෙනවා. ඒ ඒ පියවරට පාවිච්චි කරන තාක්ෂණය අනුව යන්ත්රත් වෙනස් වෙනවා. ආර්ටී-පීසීආර් කියන යන්ත්රය අනුව යන්ත්රය තුළම පිටපත් කළ ජාන බලාගන්න පුළුවන්. ලංකාවේ දැනට පාවිච්චි කරන සාමාන්ය යන්ත්ර වලින් පිටපත් කරන ලද ජාන බලාගන්නට වෙනම පරීක්ෂාවක් කරන්න ඕනෑ.
පීසීආර් පරීක්ෂණයකින් හඳුනාගත හැක්කේ මේ මොහොතේ වෛරසය අපේ සිරුරේ තියෙනවාද කියා පමණයි. මීට කලින් තිබුණානම් හඳුනාගන්න බැහැ. හේතුව සරලයි. ඔවුන් කෙළින්ම නාසයේ ඇති සාම්පලයකින් වෛරසය රැගෙන එහි ජාන පරීක්ෂා කරන නිසා. වෛරසය ඇඟේ නැත්නම්, ප්රතිඵලයක් නෑ.
ලංකාවේ කොවිඩ්-19 පැතිර යන විට ඇතැම් අය පීසීආර් පරීක්ෂණ සීයට සීයක් නිවැරදි බවත් කීවා. ඒත් ඒ කතාව ඇත්තක් නොවෙයි. පීසීආර් පරීක්ෂණයට ගන්නා සෙම සාම්පලයේ එක් වෛරසයක් හෝ කිහිපයක් තිබුණත් හඳුනාගත හැකියි. එහෙත් එයින් කියැවෙන්නේ නැහැ, පීසීආර් පරීක්ෂණය සම්පූර්ණයෙන්ම විශ්වාසදායක බව.
කොවිඩ්-19 රෝගයට අදාල පීසීආර් පරීක්ෂණ කිරීමේදී සෙම සාම්පල ලබාගන්නේ සැකසහිත පුද්ගලයාගේ නාසයේ දියර වලින්. සාම්පල ලබාගන්නා හැටි බොහෝ අය දැක ඇති. හදිසියේවත් යම් කෙනෙකුගේ සිරුරේ වෛරසය තිබුණත්, ඒ සාම්පලයට වෛරස් එකක්වත් හසු නොවුණොත් රෝගය තිබෙන බව හඳුනාගන්න බෑ. ඒ නිසා පීසීආර් පරීක්ෂණයෙන් රෝගය තිබෙන කෙනෙකුට රෝගය නොමැති බවට වාර්තාවක් ලැබෙන්න ඉඩ තියෙනවා. (එහි සරල අර්ථය දැන් සමාජයෙහි, පීසීආර් පරීක්ෂණයකට මුහුණදුන්නත්, එයින් මිදුණු ආසාදිතයන් සැරිසැරීමේදී ඉඩක් තිබෙන බව. අප මුඛ ආවරණ හා සමාජ දූරස්ථකරණය සමඟ ආරක්ෂා විය යුත්තේ ඒ නිසා.)
ප්රතිදේහ පරීක්ෂාව
ප්රතිදේහ පරීක්ෂාවේදී අප සොයන්නේ අපේ සිරුර නිපදවූ හොර යතුරු ගැන. මෙහිදී තවත් උපහැරණයක් ඉදිරිපත් කරන්න පුළුවන්. අප මිනීමැරුමක් ගැන සොයනවායැයි සිතමු. එසේ සොයන විට මිනීමරුවාගේ ඇඟිලි සලකුණු හරිම වැදගත්. අපේ සිරුරට වෛරය ඇතුළු වී, එය විනාශ වුණත් සිරුරේ ප්රතිදේහ තියෙනවා. ඒ නිසා එක්තරා විදියකට ප්රතිදේහ පරීක්ෂාවෙන් කරන්නේ මිනීමරුවාගේ ඇඟිලි සලකුණු සෙවීමක්.
ප්රතිදේහ පරීක්ෂාව කොවිඩ්-19 වසංගතය මර්දනයෙහි ඊළඟ අදියරට විශාල මෙහෙවරක් ඉටු කරනවා. එයින් ගත හැකි ප්රයෝජන බොහෝයි. වැඩි වැඩියෙන් ප්රතිදේහ පරීක්ෂාව කිරීමෙන් රෝගය වැළඳී සිට සුව අතට පත්වූ අයව හඳුනාගන්න පුළුවන්.
අනෙක් කාරණය, අපට කොවිඩ්-19 වසංගතයට එරෙහි ප්රතිශක්තිය කෙතරම්දැයි හඳුනාගන්නට ප්රතිදේහ පරීක්ෂාව වැදගත්. විවිධ වෛරස් වලට අප නිර්මාණය කරන ප්රතිදේහ විවිධාකාරයි. උදාහරණයක් ලෙස සරම්ප ගත හැකියි. සරම්ප වලට අපේ සිරුරේ නිර්මාණය වන ප්රතිදේහ නැවත එම වෛරසය අතිශය දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ සිරුරේ ඉන්නවා. සරම්ප වෛරසය අපේ සිරුරට ඇතුල්වුණොත් ඒ ප්රතිදේහ වහා පහරදෙනවා. ඒ නිසයි පුංචි කාලයේ සරම්ප එන්නත විදින්නේ. එයින් කරන්නේ පුංචි දරුවාගේ සිරුරට සරම්ප එන්නත ආ බවට ‘වැරදි පණිවුඩයක්’ ලබාදීම. ඒ අනුව ‘හොර යතුරු කපන්නෝ’ වහා යතුරු කපා රුධිර සංසරණ පද්ධතියට එකතු කරනවා.
එහෙත් වසරකට වරක් එන වෛරස් උණට ශරීරය නිපදවන ප්රතිදේහ ටික කාලයක් තුළ විනාශ වෙනවා. ‘යතුර මළබැඳෙනවා’යැයි ඕනෑනම් කියන්න පුළුවන්. ඒ නිසයි ඊළඟ වසරේදී නැවත වෛරස් උණ වැළෙඳෙන්නේ.
කොවිඩ්-19 වෛරසයට අදාල ‘හොර යතුරු’ කෙතරම් කාලයක් අපේ සිරුරේ තිබෙනවාදැයි තේරුම් ගන්නට, ප්රතිදේහ පරීක්ෂාව වැදගත්. එමෙන්ම කෙතරම් පිරිසකට රෝගය තිබුණාද වැනි වෙනත් කරුණු තේරුම් ගැනීමටත්, කොවිඩ්-19 ගැන නොයෙකුත් කරුණු ඉගෙනගැනීමටත් ප්රතිදේහ පරීක්ෂාව අතිශය ප්රයෝජනවත්. ඒ නිසා එය අමතක කරන්න බැහැ.
දියුණු රටවල් සහ ලංකාව
ලංකාවේ සෞඛ්ය අමාත්යාංශයේ ප්රධානීන් මෙම වසංගතයට අදාල පරීක්ෂණ ක්රමවේද ගැන දැඩි මතයක සිටින බව වෛද්ය රසායනාගාර විද්යාඥ වෘත්තිකයන්ගේ විද්වත් ආයතනයේ සභාපති රවී කුමුදේශ් දිගින් දිගටම පෙන්වාදෙනවා. බහුවිධ පරීක්ෂණ ක්රම පාවිච්චි කිරීමේ අවශ්යතාවය ඔහු පෙන්වාදෙනවා. මේ වන විට ලොව දියුණු රටවල් විවිධාකාර හේතු සඳහා විවිධාකාර පරීක්ෂණ ක්රමවේද පාවිච්චි කරනවා. ඒ ඒ පරීක්ෂණ සඳහා අවශ්ය තාක්ෂණික උපකරණ අළුතින් නිෂ්පාදය කිරීම, අනුමැතිය ලබාගැනීම හා වෙළඳපොලට නිකුත් කිරීම සිදුකර තිබෙනවා.
රෝගය පැතිරෙන්න නොදී වැළැක්වීම අතින් ඇමෙරිකාව ලෝකයේ සියළු රටවල්වලට පරාදයි. එහෙත් රෝගයට එරෙහි නවීන තාක්ෂණික උපකරණ නිර්මාණය කිරීම, එන්නත් ආදී නවීන සොයාගැනීම් කිරීම, වෛරසයට අදාල නවීන කරුණු සොයාගැනීම ආදී විද්යාත්මක ක්ෂේත්ර වලින් ඇමෙරිකාව ලෝකයේ අංක එක.
මේ වන විට ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදයේ එෆ්ඩීඒ හෙවත් ආහාර හා ඖෂධ අධිකාරිය පීසීආර් පරීක්ෂණයක ක්රියාවලිය අධිවේගයෙන් කිරීමට හැකි ‘රැපිඩ්’ පීසීආර් පරීක්ෂණ යන්ත්ර වර්ග කිහිපයකට මෑත කාලයේ අනුමැතිය දී තිබුණා. ඒවායින් පැයක පමණ කාලයක් ඇතුළත පීසීආර් පරීක්ෂණයක් කළ හැකියි. ඊට අමතරව ඔවුන් විවිධාකාර පරීක්ෂණ සඳහා උපකරණ නිකුත් කර තිබුණා.
මෙවැනි නව තාක්ෂණික උපක්රමත්, බහුවිධ පරීක්ෂණ ක්රමවේදත් පාවිච්චි කරමින් අනාගතයේ නැවත කොවිඩ්-19 හෝ වෙනත් වසංගතයක් පැතිර ගියොත් එයට මුහුණදීම සඳහා අපේ විද්යාගාර සන්නද්ධ කිරීම වැදගත්. පීසීආර් ගැන පටු අදහස්වල සිරවී සිටියහොත්, අප අසමත් වේවි.
අමිල රත්නායක
