පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය කල් දැමීම නිසා මතුවී තිබෙන නෛතික සහ ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාමය ගැටලු සහ මතභේද විසඳීමේ කාර්යය දැන් ශ්රේෂ්ඨාධිකරණය ඉදිරියේ තිබේ. මේ සඳහා පුරවැසි පිරිසක් ශ්රේෂ්ඨාධිකරණයේ මැදිහත්වීම අපේක්ෂා කිරීම නරක දෙයක් නොවේ. හොඳ දෙයකි. එය සෞඛ්ය සම්පන්න ප්රජාතන්ත්රවාදී භාවිතයකි. නීතිය සහ ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථා ගැටලු පුරවැසියන් සඳහා විසඳාදීමේ අවසාන වගකීම තිබෙන්නේ ශ්රේෂ්ඨාධිකරණයටය. ඒ සඳහා ශ්රේෂ්ඨාධිකරණයේ මැදිහත් වීමට ආරාධනා කිරීම පුරවැසියන්ට ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව විසින් පවරා දී ඇති අයිතියකි.
මෙම ප්රජාතන්ත්රවාදී මූලධර්ම ගැන නිතර මතක් කර ගැනීම මේ දිනවල අවශ්ය වී තිබේ. එයට හේතුව නම්, ආණ්ඩුවේ ඇතැම් තීරණවල නෛතිකත්වය ගැන සැක පහළ කිරීම සහ ප්රශ්න කිරීම ‘වැරදි’ ක්රියාවකි යන අදහස ආණ්ඩුව වෙනුවෙන් ප්රචාරය කිරීම මේ දිනවල සිදුවෙමින් පවතින නිසාය. එය මීට පෙර අවස්ථාවලදීද සිදුවූවකි. එය ඇත්තටම ආරම්භ වූයේ ජේ.ආර්. ජයවර්දන ජනාධිපතිවරයාගේ පාලන සමයේදීය. ආණ්ඩුවලට සම්බන්ධ අය, දේශපාලනඥයන් මෙන්ම නිලධාරීන්ද, සාමාන්යයෙන් සිතන්නේ ආණ්ඩුව කරන සෑම ක්රියාවක්ම නිවැරදි සහ නීත්යනුකූල බවයි. එය සැක කිරීමට සහ ප්රශ්න කිරීමට පුරවැසියන්ට අයිතියක් නැතැයිද, ඔවුහු බොහෝ විට සිතති. ප්රජාතන්ත්රවාදී ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාවල ‘මූලික අයිතිවාසිකම්’ පරිච්ඡෙදයක් තිබෙන්නේද මේ තත්වය නිසාය.
පුරවැසි අයිතිය
ආණ්ඩුවක් කරන දේවල් ප්රශ්න කිරීමට පුරවැසියන්ට අයිතියක් ඇතැයි ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව මගින්ම සහතික කෙරෙන්නේ මක් නිසාද?
මෙම ප්රශ්නයට පිළිතුර තිබෙන්නේ ප්රජාතන්ත්රවාදය පිළිබඳ දේශපාලන න්යායෙහිය. ඒ අනුව පිළිතුරු දෙකක් තිබේ. පළමුවැන්න, මහජන පරමාධිපත්යය යන සංකල්පයෙනි. එම සංකල්පය කියන පරිදි, ආණ්ඩුවක් හෝ ආණ්ඩු බලය ක්රියාත්මක කරන පුද්ගලයන් සතු ‘ආණ්ඩු බලය’ ඔවුන්ට මහජනතාවගෙන් ලැබුණක් මිස, ඔවුන්ට දෙමව්පියන්ගේ පරම්පරාවෙන් හෝ පවුලේ උරුමයෙන් හෝ දෙවියන් වහන්සේ වෙතින් ලැබුණක් නොවේ. එම ආණ්ඩු කිරීමේ බලය පාලකයන්ට, එනම් දේශපාලනඥයන්ට මෙන්ම නිලධාරීන්ටද, ලැබී ඇත්තේ, මහජනයා ඔවුන්ට එය තාවකාලිකව සහ කොන්දේසි සහිතව භාර දී ඇති නිසාය. මහජනතාව විසින් ‘අභිනියෝජනය කරනු ලැබූ’, එනම් කොන්දේසි සහිතව භාරදෙනු ලැබූ බලය (Delegated Power) භාවිත කළ යුත්තේ, එම මහජනතාවගේම යහපත පිණිස, ප්රජා පීඩක සහ හිතුවක්කාරී නොවන පරිදිය.
එසේ බලය අයුතු ලෙස සහ හිතුවක්කාරී ලෙස ආණ්ඩුවක් භාවිත කරන්නේ යැයි පුරවැසියන්ට දැනෙන විට, ඒ ගැන විමසිලිමත් වීමට, ප්රශ්න කිරීමට සහ එයට එරෙහි වීමට පුරවැසියන්ට මූලික අයිතියක් තිබේ. එය අප රටේ ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව විසින්ද සහතික කොට තිබෙන අයිතියකි.
පුරවැසි අවදිය
ප්රජාතන්ත්රවාදී සම්ප්රදායේ එන දෙවැනි පිළිතුර නම්, බලයේ සිටින ආණ්ඩුවක් සමාජයේ පොදු යහපත වෙනුවෙන් වැඩ කරන අතරම, ආණ්ඩු බලය අයුතු ලෙස සහ ප්රජාපීඩක ලෙස භාවිත කිරීමට හැකියාවද තිබෙන බැවින්, ආණ්ඩුවල එවැනි චර්යාවන් වැළැක්විය හැකි වන්නේ පුරවැසියන් අවදියෙන් සිටිය විට පමණිය යන්නයි. එය තම ඡන්දයේ බලයෙන්, ආණ්ඩු බලයට පත්කරන පුරවැසියන්ගේ වගකීමක්ද වෙයි. පුරවැසියන් එම කාර්යය නොකළහොත්, එය කරන්නට වෙනත් අයද නැත. පිටරට පුරවැසියන් ඒ සඳහා එන්නේ නැත.
ප්රජාතන්ත්රවාදී ආණ්ඩු ක්රමවල තිබෙන එක් හොඳක් නම්, ආණ්ඩු තමන් සතු බලය භාවිත කරන ආකාරය පිළිබඳව විමසිල්ලෙන් සිටීම, අවශ්ය අවස්ථාවලදී විවේචනය කිරීම, ප්රශ්න කිරීම, සහ අභියෝග කිරීම සඳහා ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාවෙන්ම සහතික කරන ලද අයිතියක් පුරවැසියන්ට ලබාදීමයි. නීතියේ ආධිපත්යය සහ මහජන පරමාධිපත්යය යන මූලධර්මවලින් මග පෙන්වන ප්රජාතන්ත්රවාදී ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාවල මූලික ලක්ෂණයක් වන්නේද එයයි. ඒ අතර ප්රජාතන්ත්රවාදී ව්යවස්ථාවල ඇති මූලික අයිතිවාසිකම් පරිච්ඡෙදයෙන් විස්තරාත්මකව සහතික කොට තිබෙන්නේ මෙම පුරවැසි අයිතිවාසිකම්ය.
මෙම පසුබිම අප මතක් කරගත යුත්තේ මේ දිනවල ලංකාවේ පවතින දේශපාලන සාකච්ඡාව තුළදී, ආණ්ඩුවේ කටයුතු ප්රශ්න කිරීම, විවේචනය කිරීම සහ අභියෝග කිරීම, ආණ්ඩු විරෝධී, නීති විරෝධී, ‘දේශද්රෝහී’ ක්රියා ලෙස හැඳින්වීමට ආණ්ඩුවේ සමහර ප්රචාරකයන්ද, ප්රකාශකයන්ද අතර ප්රවණතාවක් මතුවී තිබෙන නිසාය. විශේෂ සමහර පොලිස් ප්රකාශකයෝද, මාධ්යවේදීහුද මෙම ස්ථාවරය පෙන්නුම් කරති. ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාවේ ගැටලුව නිරාකරණය කරගැනීමට ශ්රේෂ්ඨාධිකරණයේ මැදිහත්වීමට ආරාධනය කිරීමම ආණ්ඩු විරෝධී ක්රියාවක් ලෙස සලකන තරමට මහජන මතයක් ගොඩනැගීමේ ප්රවණතාවක්ද දැනට තිබේ. මෙයින් පෙන්නුම් කරන එක කරුණක් වන්නේ, ලංකාවේ වර්තමාන දේශපාලන සාකච්ඡාව තුළ අධිකාරවාදී දේශපාලන ව්යාපෘතියේද නැගීමයි.
මෙම සාකච්ඡාව තුළම මතුවී තිබෙන තවත් ප්රවණතාවක් නම්, දැනට තිබෙන ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව නිර්-ප්රජාතන්ත්රවාදී ලෙස අර්ථකථනය කරමින්, අධිකාරවාදී දේශපාලන අරමුණු සඳහා යොදාගැනීමයි. එම කරුණ ගැන ඊළඟට විමසා බලමු.
ව්යවස්ථාව අර්ථකථනය කිරීම
බලයේ සිටින අයගේ දේශපාලන න්යාය පත්රවලට ගැළපෙන ලෙස ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව හිතුවක්කාර ලෙස අර්ථකථනය කිරීමත්, ඒ අනුව ක්රියාකිරීමත්, අප රටේ 2018 ඔක්තෝබර් මාසයේ ආරම්භ වූ ප්රවණතාවකි. එසේ ක්රියා කළ මෛත්රීපාල සිරිසේන ජනාධිපතිවරයාට සිදුවූයේ, ‘ඔබ ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව තරයේම උල්ලංඝනය කර ඇතැ’යි ශ්රේෂ්ඨාධිකරණය විසින් තීන්දු කරනු ලැබීමයි. එය සිදුවූයේ දේශපාලන වශයෙන් අවදියෙන් සිටි පුරවැසියන්ට, ජනාධිපතිවරයාගේ එක් ක්රියාවක් වූ පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමේ තීරණය ව්යවස්ථා විරෝධී එකක් බව, පෙනුණ හෙයිනි.
එහෙත් තමන්ගේ ව්යවස්ථා විරෝධී ක්රියාව, ව්යවස්ථානුකූල එකකැයි, සිරිසේන ජනාධිපතිවරයා සිතුවේ ඇයි? ඒ ක්රියාව නිවැරදියැ’යි නීති විශාරදයන්යැ’යි කියන පිරිසකගෙන් ඔහුට උපදෙස් ලැබුණ නිසාය.
මෙතැනදී ලංකාවේ වර්තමාන දේශපාලන සාකච්ඡාවටද අදාළ වන කරුණක් මතුවේ. එය නම්, ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව අර්ථකථනය කිරීමේ ප්රවේශ පිළිබඳ කරුණයි. 2018 ඔක්තෝබර්-දෙසැම්බර් කාලයේද, මේ දිනවලද පැහැදිලි වන කරුණක් නම්, ලංකාවේ වර්තමාන විවාදය තුළ ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව අර්ථ නිරූපණය කරන ප්රධාන ප්රවේශ දෙකක් මතුවී තිබෙන බවයි. ඒවා නම්,
* ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව පටු ලෙස සහ ප්රායෝගික අරමුණු උදෙසා අර්ථ නිරූපණය කිරීම.
* ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව එහි සමස්ත ප්රතිමානීය රාමුව (Normative framework එක) පිළිබඳ දෘෂ්ටිකෝණයෙන් බලා අර්ථකථනය කිරීම.
පටු අර්ථකථනය: 2018 ඔක්තෝබර් මාසයේ සිටත්, දැනුත් ලංකාවේ ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව පටු අර්ථකථනයට භාජනය කෙරෙන්නේ, බලයේ සිටින ජනාධිපතිවරුන්ගේ දේශපාලන න්යාය පත්රවලට අනුව වීම අහම්බ දෙයක් නොවේ. එය දේශපාලන රීතියක් මෙන් සිදුවන්නකි. බලයේ සිටින අය ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව දෙස සාමාන්යයෙන් බලන්නේ එය ‘විධායකයේ න්යාය පත්රයට’ සේවය කළ යුතුමය යන අවබෝධයෙනි. විධායකයේ අභිලාෂවලට පමණක් අනුව ව්යවස්ථාවේ වගන්ති විධායකයේ ප්රධානීන්ට තේරුම් කර දෙන නීති උපදේශකයෝද සිටිති. තමන්ගේ එම උපදෙස් පුරවැසියන්ගේ විචාරයට සහ අභියෝගයට ලක් නොවිය යුතුයැයිද, එම නීති විශාරදයෝ සාමාන්යයෙන් සිතති. ඔවුන් ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව තේරුම් කරන්නේ, එය ‘රාජ්ය බලයේ උපකරණයක් පමණි’ යන උපකල්පනය මත පිහිටාය.
මෙම ‘පටු අර්ථකථන’ ප්රවේශයේ සමහර ගතිලක්ෂණ කිහිපයක්ම, 2018දීත් මේ දිනවලත් අප රටේ සිදුවන විවාදයෙන් ප්රකාශයට පත්වේ. එයින් කිහිපයක් මෙසේය.
* ව්යවස්ථාවේ වගන්ති, හැකි තාක් දුරට හුදෙකලාව ගෙන, ඒවා සමස්තය සමග සම්බන්ධ නොකොට අර්ථකථනය කිරීම.
* ව්යවස්ථාවේ සමහර වගන්ති සම්පූර්ණයෙන් නොගෙන, ඒවායේ තමන්ට කැමති කොටස්වලට පමණක් අවධාරණය කරමින් අර්ථකථනය කිරීම.
* ව්යවස්ථාවේ සමස්ත ප්රතිමානීය සහ මූලධාර්මික රාමුව පසෙකට දමා, තනි තනි වගන්ති එම රාමුවෙන් හුදෙකලා කොට අර්ථ නිරූපණය කිරීම.
මෙම තුන්වැනි කරුණ තරමක් පැහැදිලි කරගත යුත්තකි. දැනට ව්යවස්ථා අර්ථකථනය පිළිබඳ දෙවැනි අර්ථකථනය හඳුනා ගැනීම ඒ සඳහා අපට ආධාරකාරී වේ.
මූලධාර්මික ප්රවේශය
දෙවැනි ප්රවේශය හැඳින්විය හැකි සංකල්පයක් නම් ‘මූලධාර්මික අර්ථකථනය’ (Principled Interpretation) යනුවෙනි. එය ව්යවස්ථාවේ වගන්ති පිළිබඳ පුළුල් අර්ථකථනයක් ද වේ. මෙහිදී සිදුවන්නේ, ව්යවස්ථාවේ වගන්ති මෙන්ම සමහර විට වචනද තේරුම් ගැනීමේදී, එම ව්යවස්ථාවේ වගන්තිද කොටස් බවට පත්වී ඇති සමස්තයත්, එම සමස්තයට මග පෙන්වන මූලධර්මත් ආශ්රය කරගැනීමයි. ‘ප්රතිමාන’ (Norms) යනු එවැනි මූලධර්මයි. නිදසුනක් ලෙස පුරවැසි නිදහස, සමානත්වය, අයිතිවාසිකම්, වෙනස්කම් නොකිරීම හා ප්රජාතන්ත්රවාදය යනු ලංකාවේ 19 වැනි සංශෝධනයට අනුව යළි සකස් වී ඇති සමස්ත ව්යවස්ථාවේ ඇති මූලික ප්රතිමානීය මූලධර්මයි. ඊට අමතරව, ව්යවස්ථාවේ සමස්ත රාමුව සකස් වී ඇති තවත් මූලධර්ම කිහිපයක්ද තිබේ. ඒවා නම්, පාර්ලිමේන්තු ප්රජාතන්ත්රවාදය, සීමිත සමූහාණ්ඩුවාදය, මහජන පරමාධිපත්යය, නීතියේ ආධිපත්යය, විධායකය සහ ව්යවස්ථාදායකය අතර සාපේක්ෂ බල බෙදීම, ස්වාධීන අධිකරණය යන මේවාය.
වර්තමාන විවාදය තුළදී, විශේෂයෙන් මතුවී තිබෙන ගැටලුවක් වන්නේ ජනාධිපති ධුරය සහ පාර්ලිමේන්තුව අතර ඇති අන්තර්-ආයතනික බල සම්බන්ධතාවයි. ව්යවස්ථාවේ වගන්ති ‘පටු ලෙස’ අර්ථකථනය කිරීම අපට වැඩියෙන්ම නිරීක්ෂණය කළ හැකි වන්නේ මෙම කාරණයේදීය. ‘පටු අර්ථකථනයේදී’ නොසලකා හැරෙන ප්රධානම කාරණය නම්, 19 වැනි සංශෝධනය යටතේ ඇති ජනාධිපති ධුරය, 1978 මුල් ව්යවස්ථාව යටතේත්, 18 වැනි සංශෝධනය යටතේත් තිබි ජනාධිපතිධුරයට වඩා බලතල අඩු එකක්ය යන්නයි. ජනාධිපති -පාර්ලිමේන්තු සම්බන්ධයේදී වඩාත්ම බලවත් ආයතනය වන්නේ පාර්ලිමේන්තුවයි. ජනාධිපති සහ කැබිනට් මණ්ඩලයත්, අගමැතිවරයාත් අතර පවත්නා ආයතනික සම්බන්ධය පවා, දැන් තිබෙන්නේ, අගමැතිවරයාටත්, පාර්ලිමේන්තුවටත් වැඩි බලයක් ලැබෙන පරිදිය. 19 වැනි සංශෝධනය යටතේ ජනාධිපතිධුරය, නාමමාත්ර තත්වයට පත්කර නැතිවාක් මෙන්ම, එහි බලය විශාල ලෙස අඩු කිරීමකටද ලක්කර ඇත.
පාර්ලිමේන්තු කේන්ද්රීයත්වය
19 වැනි ව්යවස්ථා සංශෝධනයට අනුව සිදුවී ඇති තවත් වැදගත් වෙනසක් නම්, ජනාධිපතිධුරය තවදුරටත් රාජ්ය ව්යුහයේ කේන්ද්රීය ධුරය ලෙස පිළිනොගැනීමයි. පාර්ලිමේන්තුව ජනාධිපති ධුරයට වඩා බලවත් එකකි. තම සියලු කටයුතු සම්බන්ධයෙන් ජනාධිපති පාර්ලිමේන්තුවට වගකිව යුතුවා පමණක් නොව, පාර්ලිමේන්තු අභිමතය ඉක්මවා යාමට ජනාධිපතිවරයාට බලයක්ද නැත. 19 වැනි සංශෝධනය යටතේ දැනට ලංකාවේ තිබෙන ව්යවස්ථාව යටතේ, ජනාධිපතිවරයා මහජන ඡන්දයෙන් තේරී පත්වුවද, එම ධුරයට තිබෙන බලතල සීමිතය. දැනට තිබෙන්නේ අර්ධ-සමූහාණ්ඩුවාදී ජනාධිපතිධුරයකැයි කිව යුත්තේ එබැවිනි. මෙය, 19 වැනි සංශෝධනයේ ගැටලු ඇතිකරන තත්වයක්ද නිර්මාණය කර තිබෙන්නකි. මෙම ගැටලුව විසඳීමට ප්රවේශ දෙකක්, මතුවී තිබෙන බව පෙනේ. පළමුවැන්න, ජනාධිපති ධුරය නාමමාත්ර ජනාධිපතිධුරයක් බවට පත්කරමින්, ජනාධිපතිවරයා ඉන්දියාවේ මෙන්, මහජන ඡන්දයෙන් නොව, සීමිත ඡන්ද විද්යාලයකින් තෝරා ගන්නා ධුරයක් බවට පත්කිරීමයි. දෙවැන්න, පාර්ලිමේන්තුවේ බලය අඩුකර, ජනාධිපතිධුරය නැවත වරක් 18 වැනි සංශෝධනයේ රාමුව කරා ගෙනයාමයි. වර්තමාන ජනාධිපතිවරයා සහ ඔහු බලයට පත්කළ දේශපාලන බලවේග තෝරාගෙන තිබෙන්නේ දෙවැනි විකල්පය බව පෙනේ.
දැනට සිදුවන ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාවේ වගන්ති පටු අර්ථකථනයට භාජනය කිරීම, මෙම දෙවැනි විකල්පය සොයාමේ ව්යාපෘතියේම කොටසකි.
මෙම පසුබිම තුළ ලංකාවේ දැනට ඉදිරියට යන ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථා විවාදය කඳවුරු දෙකකට බෙදී ඇති අතර ඒ කඳවුරු දෙක හැඳින්විය හැකි ලේබල දෙකක් වන්නේ ‘පාර්ලිමේන්තුවාදීන්’ සහ ‘ජනාධිපතිවාදීන්’ ලෙසය. Parliamentarism සහ Presidentialism යනුවෙන් එම කඳවුරු දෙක ඉංග්රීසි භාෂාවෙන් හැඳින්විය හැකිය. මෙතැන එක්තරා ඓතිහාසික සරදමක්ද තිබේ. 1978 දී ජනාධිපතිවාදී ආණ්ඩුක්රමයක් හඳුන්වා දුන් එජාපය අද පාර්ලිමේන්තුවාදීන් බවටත්, 1978 සිට 2015 දක්වා ජනාධිපතිවාදයට එරෙහි දැඩි පාර්ලිමේන්තුවාදීන් වූ ශ්රීලනිපය, ලසසපය හා ලකොපය යන පක්ෂ දැන් දැඩි ජනාධිපතිවාදීන් බවටත් පරිවර්තනය වීමයි.
සන්ධිස්ථානයක මේ අතර ලංකාවේ ප්රජාතන්ත්රවාදයේ ඉදිරි ඉරණම පිළිබඳ තීරණාත්මක සන්ධිස්ථානයකට අපි සියලු දෙනාම පැමිණ සිටින්නෙමු. මේ සතියේ හෝ ලබන සතියේ, ශ්රේෂ්ඨාධිකරණය විසින් දෙන තීන්දු, මෙම ඉරණම තීරණය කිරීමේ තීරණාත්මක සාධකය වනු ඇත. ‘අප රටේ පුරවැසි නිදහසේ සහ ප්රජාතන්ත්රවාදයේ අවසාන බලකොටුව ශ්රේෂ්ඨාධිකරණය වන්නේය’ යන පුරවැසියන් සතු විශ්වාසයට, ඉතිහාසයේ අන් කවරදාකවත් නොතිබුණු වැදගත්කමක් මෙම සති දෙක තුළදී ලැබී තිබෙන්නේ ඒ නිසාය. ශ්රේෂ්ඨාධිකරණය ඉදිරියේ තිබෙන වගකීම ව්යවස්ථාවේ වගන්ති අර්ථකථනය කිරීම සහ බැඳී තිබෙන්නේ යම් තාක් දුරටද, ඒ තාක් දුරට අප රටේ දේශපාලන ඉරණමද තීන්දු කෙරෙනු ඇත.