රෝග ව්‍යාප්තිය සදහා වරද ජනතාව පිට පැටවීම කොරෝනා සඳහා විශේෂිත වූවක් නොවේ. එසේම එය ශ‍්‍රී ලංකාවට සුවිශේෂ වූවක් ද නොවේ.
ජනතාව නම් රටවැසියාය. ඒ අර්ථයෙන් ජනතාව හා රට යනු එකකි. එනමුත් ජනතාව හා රජය යනු එකක්ම ද, නැතිනම් දෙකක් ද යන්න ප‍්‍රශ්නයකි. එයට උත්තර සැපයිය හැකි එක් පාර්ශ්වයක් වනුයේ රජයයි. එයද රජයේ භාවිතාව තුළින් පමණි. ජනතාව වෙනුවෙන් රජය පෙනී සිටී නම්, ජනතා අභිලාෂයන් රජය ඉටු කරයි නම්, රජය හා ජනතාව යනුද එකම වනු ඇත. (මේ ප‍්‍රශ්නයට උත්තර සපයන්නට ජනතාවට අවස්ථාව ලැබෙනුයේ කලාතුරකිනි. ඒ මැතිවරණවලදී ය)
මහජන සෞඛ්‍ය ගැටලූවලදී රජය හා ජනතාව අතර ඇති වන සංඝට්ටන පිළිබඳ දීර්ඝකාලීන අත්දැකීම් අප රට තුළ ඇත. විශේෂයෙන් බි‍්‍රතාන්‍ය පාලන සමයේ දී මැලේරියා මර්දනය හා සම්බන්ධව මේ පිළිබඳ අත්දැකීම් පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ සමාජ විද්‍යා සම්මානනීය මහාචාර්ය කාලිංග ටියුඩර් සිල්වා මහතා තම Malaria eradication as a legacy of colonial discourse ( the case of Sri Lanka (1994) පර්යේෂණ ලිපියෙන් මනාව පෙන්වා දී ඇත. ඔහුගේ තර්කයට අනුව බි‍්‍රතාන්‍ය පාලනය තම යටත්විජිතයන්හි පවත්වාගෙන යෑම සාධාරණීකරණය කිරීමට පවා මහජන සෞඛ්‍ය ගැටලූ යොදාගත් පාලන ක‍්‍රමවේදයක් භාවිත කර තිබේ.
(ලෝක මට්ටමින් මේ පිළිබඳව කතිකාවත තුළ Rudolf Virchow (1821 – 1902) සුවිශේෂ පුද්ගලයෙකි. පසු කාලීනව Michel Foucault සහ විශේෂයෙන් ඔහු විසින් පළ කළ The Birth of the Clinc (1963) කෘතිය හරහාද මෙම කතිකාවත වඩාත් ඉහළ තලයකට ගෙන එන ලදි. විශේෂයෙන් විසි වන සියවසේ අවසාන දශක දෙක තුළ ශීඝ‍්‍රයෙන් ලෝකයේ ව්‍යාප්ත වෙන්නට ගත් HIV AIDS වසංගතය තුළ රාජ්‍යකරණය හා මහජන සෞඛ්‍ය ගැටලූ කළමනාකරණය පිළිබඳ කතිකාවත නැවත අලූත් මාවතකට යොමුවූ අතර, එමගින් මානව හිමිකම් සන්දර්භය තුළද මෙය වඩාත් ප‍්‍රශස්ත තැනකට පැමිණුණි. දියුණු සමාජයක් තුළ ”රෝග” හා ”රෝගීන්” ආශ‍්‍රිතව රාජ්‍ය, මාධ්‍ය හා පුරවැසියාගේ භාවිතාව කෙබඳු විය යුතුදැයි යන සාකච්ඡුාව මේ වන විට ලෝක මට්ටමින් ඇති පමණ සිදු වී ඇති අතර, ඒ පිළිබඳව ශ‍්‍රී ලාංකික සමාජයේ නොදැනුවත්කම තුළ පිළිබිඹු වන්නේ වෙන කවරක් නොව, සමාජයක් ලෙස අප පසුගාමිත්වයයි)
ශ‍්‍රී ලංකා රාජ්‍යය තුළ ලෙඩරෝග ව්‍යාප්තිය සඳහා අවසාන වගකීම පුරවැසියා සතු වීම හෝ එහි වරද පුරවැසියාට ගොනු කිරීම බි‍්‍රතාන්‍ය යටත් විජිත සමයේ සිට අද දක්වා දිගටම නොකඩවා පැවත එන්නකි. මිටි තැනින් වතුර බැස්වීමට පාලකයන්/ බලධරයන් දරන මේ ප‍්‍රයත්නය කිසිසේත් සාධාරණීයකරණය කළ නොහැක. කිමද යත් එය කිසි විටෙකත් සාක්ෂි මත පදනම්ව කෙරෙන්නක් නොවන නිසාය.
ජනතාව පිට වරද පැටවීමේ ඩෙංගු අත්දැකීම
1980 ගණන්වල සිට දිගටම, නොකඩවා රට තුළ ව්‍යාප්ත වූ ඩෙංගු, අද මුළු රටම වෙළාගත් තත්ත්වයකට (endemic) පත්ව ඇත. එය අකාර්යක්ෂම දේශපාලන නායකත්වය නිසා හෝ බලධාරීන්ගේ බැරියාව නිසා හෝ සිදුවූවක් ලෙස කිසිවිටකත් අර්ථ දක්වනු නොලැබේ. මිටි තැනින් වතුර බස්සන න්‍යායට අනුව සෑම විටම එහි වරද පටවනු ලබන්නේ පොදු මහජනතාවටයි. මාධ්‍ය ද බොහෝවිට මීට නොමඳ සහයක් ලබා දෙනු අප දැක ඇත.
2005 මදුරු මර්දන පනතක් හඳුන්වා දුන්නද, නිවැසියන්ට එරෙහි නඩු දැමීම්, දඩ ගැසීම් සිදුකළද අවසාන ප‍්‍රතිඵලය වී ඇත්තේ වසරින් වසර දිගින් දිගට ම සිදු වන ඩෙංගු ව්‍යාප්තිය වැඩි වීමයි. 2019 මෙයි උච්චම ස්ථානයකට පැමිණෙමින් පළමු වරට වසරකට රෝගීන් 100,000 වඩා වාර්තා විය. (මේ වන විට, වසර ගණනාවක සිට සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ඩෙංගු මරණ වාර්තා කිරීම අත්හැර දමා ඇත) රෝග ව්‍යාප්තිය පිළිබඳව වරද දිගින් දිගටම බලධාරීන් විසින් ජනතාව මත පැටවුවද, රෝග බෝවන ස්ථාන පිළිබඳව කෙරුණු සමීක්ෂණවලින් හෙළිදරව් වී ඇත්තේ මේ කරුණේදී ජනතාවගේ වගකීම් පැහැර හැරීම සිදු වී ඇත්තේ සාපේක්ෂව අඩුවෙන්ම බවය.
2016 දී සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය විසින් කෙරුණු සමීක්ෂණයකට අනුව ඩෙංගු කීටයන් බෝවන ස්ථාන හඳුනා ගත් ආකාරය.
නිවාස ආශ‍්‍රිත 2.7%
පාසල් සහ අධ්‍යාපනික ආයතන ආශ‍්‍රිතව 3.4%
පෞද්ගලික ආයතන ආශ‍්‍රිතව 3.5%
රාජ්‍ය ආයතන ආශ‍්‍රිතව 4%
මිනි පිට්ටනි, බස් පර්යන්ත සහ පොදු වෙළෙඳපොළ ආශ‍්‍රිතව 4.7%
කර්මාන්තශාලා ආශ‍්‍රිතව 5.9%
ඉදිකිරීම් ස්ථාන ආශ‍්‍රිතව 6.6%
පොදු ස්ථාන ආශ‍්‍රිතව 6.6%
ආගමික සිද්ධස්ථාන ආශ‍්‍රිතව 8.3%
(මූලාශ‍්‍රය – ජාතික ඩෙංගු පාලන ඒකකය)
ජනතාව පිට වරද පැටවීමේ කොරෝනා අත්දැකීම
මෙවර රට තුළ කොරෝනා ව්‍යාප්තිය හා සමාන්තරව විහිදුණු අනෙක් ධාරාව වූයේ ඊක්පැ ඨ්පැ ලෙස හඳුන්වන අනෙකා පිට වරද පැටවීමේ පහත් වෑයමයි. මෙය රාජ්‍ය අනුග‍්‍රහයෙන් හා මාධ්‍ය අනුග‍්‍රහයෙන් හොඳහැටි සිදුවූ අතර එය ප‍්‍රශ්න කිරීමකින් තොරව හිස් මුදුනින්ම පිළිගැනීමට සැදීපැහැදී සිටි ජනතා කොට්ඨාසයක්ද නිර්මාණය වී ඇත. (ඒ ”වරදකරු” තමා නොව අනෙකා වීම නිසාය)
Blame Game න්‍යායට අනුව ”වරද” පිළිවෙළින් පිටරට (විශේෂයෙන් ඉතාලියේ) සිට පැමිණි ශ‍්‍රී ලාංකික ශ‍්‍රමිකයන්, මුස්ලිම්වරුන් සහ සුදුවැල්ලේ මත්ද්‍රව්‍ය භාවිත කරන්නන් ආදි වශයෙන් විවිධ කණ්ඩායම් මත පැටවුණි. (මෙහි ඇතැම් අශිෂ්ට හා දුෂ්ට ප‍්‍රකාශන මුහුණු පොත හා වෙනත් සමාජ මාධ්‍ය හරහා දැකගත හැකි විය) ඒ හරහා විශේෂයෙන්ම සමස්ත මුස්ලිම් සමාජයම විටෙක ඉතා අසීරුතාවට පත් කරන ලදි. ඇතැම් රාජ්‍ය නිලධාරීන් හා මාධ්‍ය මේ සඳහා අඩුවැඩි වශයෙන් තම දායකත්වය සැපයූහ. ප‍්‍රසිද්ධ මාධ්‍ය මගින් රෝගීන් හා ඔවුන්ගේ පවුලේ අයවලූන් පෙන්වීම, ඔවුන්ගේ ගම්බිම් හා නිවාස පෙන්වීම, ඔවුන්ගේ වෘත්තීන් හා ඇබ්බැහිවීම් ප‍්‍රකාශයට පත් කිරීම වැනි මහජන සෞඛ්‍ය සාරධර්ම අනුව කිසිසේත් පිළිගත නොහැකි සිදුවීම් දිගින් දිගටම සිදුවිය. මෙය කෙතරම් අසහනකාරී තත්ත්වයට පත් වූයේද යත් ශ‍්‍රී ලංකා වෛද්‍ය සංගමය ඇතුළු විවිධ පාර්ශ්වයන් මේ පිළිබඳව තම අප‍්‍රසාදය ප‍්‍රකාශ කළහ. පසුව ආසාදිතයන් පිළිබඳව මාධ්‍ය භාවිතාව පිළිබඳව සෞඛ්‍ය අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්වරයා විසින් ද සිහිකැඳවීමක් කරන ලදි.
ආසාදිතයන්, ඔවුන්ගේ පවුලේ අයවලූන්, පුද්ගලික තොරතුරු මාධ්‍ය මගින් පෙන්වීම සදාචාරාත්මක නොවන අතර, රෝග පාලනය කෙරෙහිද අනිසි බලපෑම්ද ඇති කළ හැක. මෙයින් සෘජුව හා වක‍්‍රව සිදුවනුයේ රෝගීන් කොන් කිරීම, රෝගය කෙරෙහි අසීමිත බියක් සමාජය තුළ ඇති කිරීම සහ රෝගයෙන් ”බියව පලා යෑම” වැනි අයහපත් තත්ත්වයන්ය. රෝග පාලනය කෙරෙහි වඩාත් සාර්ථකම එළඹුම වන්නේ ප‍්‍රජාවේ පූර්ණ සහයෝගය ඒ සඳහා ලබාගැනීම බව පිළිගත් මහජන සෞඛ්‍යය න්‍යායක් වන අතර, කොරෝනා මර්දනයේ නියුතු ඉහළ සහ පහළ තලයේ සියලූ දෙනා විසින් මෙය අවධාරණය කිරීම කාලෝචිත වේ.
ශ‍්‍රී ලංකාවේ කොරෝනා ප‍්‍රතිචාරය
ශ‍්‍රී ලංකාවේ කොරෝනා ප‍්‍රතිචාරයේ පැහැදිලිව දැකිය හැකි දුර්වලතාව වූයේ ”නිසි කලට නිසි තීරණ/ ක‍්‍රියාකාරකම්” නොගැනීමේ අඩුපාඩුවයි. නිසි කලට රට තුළට පැමිණෙන ගුවන් ගමන්/ සංචාරකයන් පාලනය නොකිරීම, නිරෝධායන ක‍්‍රමවේදයේ අඩුපාඩු, නිසි කලට lockdown නොකිරීම, ඇඳිරි නීතියේ උපරිම ඵල නෙළා ගනිමින් එහි මුල් වකවානුවේ දී වැඩිපුර පරීක්ෂණ නොකිරීම මේ සඳහා පැහැදිලි උදාහරණ වේ. එහි ප‍්‍රතිඵලයක් වශයෙන් මෙම ලිපිය ලියන මොහොත (අපේ‍්‍රල් 28 ) වන විට රට තුළ හඳුනාගත් මුළු රෝගීන් සංඛ්‍යාව 588 බවට පත්වී ඇත. මින් හරි අඩකට වඩා හඳුනාගෙන ඇත්තේ පසුගිය දින හත වැනි කෙටි කාලයක් තුළ ය. මෙයින් පැහැදිලි වන්නේ මේ වන විට රට තුළ වසංගතය ශීීඝ‍්‍රයෙන් ව්‍යාප්ත වෙන තත්ත්වයක් පැවතිය හැකි බවයි.
එසේම කොරෝනා ආසාදිතයන් සම්බන්ධව අද පවතින අලූත්ම තත්වය වනුයේ 30% පමණ හමුදා (විශේෂයෙන් නාවික) භටයන් වීමය. ඔවුන්ට රෝගය වැළඳුණේ හෝ ඔවුන්ගෙන් අන් අයට රෝගය වැළඳෙන්නේ හෝ ඔවුන්ගේ වරදින් නොවේ. එය සිදු වී ඇත්තේ ඔවුන්ගේ රාජකාරි කටයුතු සිදුකිරීමට යෑමෙන් සහ ඔවුන් ආසාදිත වීම පිළිබඳව අවබෝධයක් ඔවුන්ට නොතිබුණු නිසාය. ඒ අතර මතු වන අනෙක් ප‍්‍රශ්නය වන්නේ රාජකාරි කටයුතුවල ඔවුන් යෙදවීමේදී අනුගමනය කළ යුතු නිසි ආරක්ෂක ක‍්‍රියාමාර්ග ඔවුන්ට ලබා දුන්නේ ද, ඔවුන් පිළිපැද ඇත්ද යන්නයි. එසේම එම අවදානම් තත්වයන්ට මුහුණ දුන් ඔවුන් නිසි නිරෝධානයකට ලක් නොකළේ ඇයිදැයි යන්නද ප‍්‍රශ්නයකි. (සෞඛ්‍ය සේවකයන්, බිම් මට්ටමේ රාජ්‍ය නිලධාරීන් හා හමුදා සහ පොලිස් නිලධාරීන් වෛරසයට ගොදුරු වීමේ ඇති අවදානම වැඩි බවත්, ඔවුන් සඳහා විශේෂිත ආරක්ෂිත ක‍්‍රම අනුගමනය කළ යුතු බවත් මෙම ලියුම්කරු තම මුහුණු පොතේ තැබූ චදිඑ එකක් මගින් ප‍්‍රකාශ කළේ බොහෝ කලකට පෙරය)
කොරෝනා පාලනය සදහා රජය විසින් ගත යුතු සියලූ ක‍්‍රියාමාර්ග ගත් නමුත් ජනතාවගේ සහයෝගය නැති කමින් එය අසාර්ථක වුණු බව මෑතක දී සෞඛ්‍යය ඇමතිනිය පැවසුවේ මේ සන්දර්භය සුවිශේෂ තැනකට ගෙන එමිනි. මෙ මගින් රෝගය පැතිරීමේ වගකීම/ වරද නිල වශයෙන් ජනතාව මත පටවා ඇත. එනමුත් රජයේ ක‍්‍රියාමාර්ග අසාර්ථක වී ඇති බව එමගින් පමණක් ගම්‍ය වනවාද නැද්ද යන්න පැහැදිලි නොවේ. කොරෝනා බිංදුවට බස්සන්න වසරකට වඩා යනු ඇතැයි සෞඛ්‍ය සේවා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්වරයා පැවසුවේ ද මේ කාලවකවානුවේදීමය.
සෞඛ්‍යය ඇමතිනිය වරද ජනතාව පිට පැටවූවද වසංගතය තුළ ඇගේ භාවිතාව පිළිබඳවද ප‍්‍රශ්න ඇත. වරෙක කොරෝනා රෝගීන්ට ප‍්‍රතිකාර කිරීම සඳහා වෙන්වුණු රෝහලක් විවෘත කිරීමේ උත්සවයකට සහභාගි වීමේ දී ”සමාජ දුරස්ථභාවය” පිළිබඳව කිසිදු සැලකිල්ලක් ඇය විසින් හෝ සෞඛ්‍ය සේවා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්වරයා විසින් හෝ ඊට සහභාගිවූ අන් කිසිදු ඉහළ නිලධාරියෙකු විසින් හෝ ගෙන නොතිබුණි. එමඟින් ඇය ඇතුළු සියලූ දෙනා විසින් ම රටට ලබා දී තිබුණේ වැරදි ආදර්ශයකි. (මේ කාලවකවානුවේදී ම, අද වන විට කොරෝනා පාලනයේ සාර්ථකම රටවල් අතරින් ඉහළින්ම සිටින රටක් වන නවසීලන්තයේ සෞඛ්‍ය ඇමති තම පවුලේ අයවලූන් සමග මුහුදු වෙරළට ගිය වරදට එරට අගමැතිනිය ඔහුට දඬුවම් පමුණුවන ලද්දේ ඔහුව තනතුරෙන් පහළට ඇද දමමිනි)
එසේම කොරෝනා ආශ‍්‍රිත මාධ්‍ය සාකච්ඡුාවලදී නිතර දෙවේලේ කියවුණු ප‍්‍රකාශයක් වූයේ ”ලෙඬේ තියාගෙන අන් අයට බෝ කරා” යන්නයි. කොරෝනා යනු මුල් අවස්ථාවේ දී රෝග ලක්ෂණ පෙන්නුම් නොකරන හෝ ශ්වසන පද්ධතිය ආශ‍්‍රිතව සුළු රෝග ලක්ෂණ පමණක් පෙන්වන රෝග තත්ත්වයකි. කෙනෙකුට කොරෝනා හඳුනාගැනීමේ පරීක්ෂණයක් කර රෝගය තහවුරු කරන තුරු ඔහුට වෛරසය ශරීරගත වී ඇත්ද නැද්ද යන්න තහවුරු කළ නොහැක. එසේනම්, ශ්වසන පද්ධතිය ආශ‍්‍රිත රෝග ලක්ෂණ තිබූ පමණින් ”ලෙඬේ තියාගෙන” ලේබලය ආදේශ කිරීම වැරදි මෙන්ම අසාධාරණ ද වේ.
එසේම පිටරටවල සිට පැමිණි ශ‍්‍රී ලාංකිකයන්ට වරද පැටවීමද සිදු විය. එය ද වැරදි හා අසාධාරණ වන්නේ ඔවුන්ව නිසි නිරෝධායනකට ලක් කිරීම බලධාරීන්ගේ පූර්ණ වගකීම වූ නිසාය. ඒ මිස ඔවුන් ගුවන් තොටුපොළෙන් පැන ගියා යැයි කීම හාස්‍යයට කරුණක් වන්නේ, ගුවන්තොටක් යනු බස් නැවතුම්පොළක් හෝ දුම්රිය ස්ථානයක් හෝ නොවන නිසාය.
මේ වැරදි භාවිතාවන් තුළ සිදු වී ඇත්තේ ප‍්‍රජාව රෝග පාලනයට ළංකර ගන්නවාට වඩා දුරස්ථ කර ගැනීමය. අනාගතයේදී රෝග ව්‍යාප්තිය වඩාත් ශීඝ‍්‍ර වීමේ ඇති අවදානම හමුවේ කිව යුතු වන්නේ රෝග ව්‍යාප්තිය පාලනය කර ගැනීම සඳහා ප‍්‍රජාව කොන්කිරීම වෙනුවට ළංකර ගැනීමේ වැඩපිළිවෙළකට ක්ෂණිකව මාරු විය යුතු බවයි.
