ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය ලබාදෙන ආධාර මුදල් කපාහරින බව ඇමෙරිකානු ජනාධිපති ඩොනල්ඞ් ට‍්‍රම්ප් කියා තිබුණා. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය ලබන අරමුදල්වලින් සීයට 15ක් පමණ ඇමෙරිකාවෙන් ලැබෙනවා. මේ ආධාර කපාහැරීමේ සිදුවීමට පසුබිම් කතාවක් තිබෙනවා.
කොවිඞ්-19 වසංගතයට කලින් ලෝකය මුහුණදුන් ප‍්‍රධාන අභියෝග දෙකක් පැවතුණා.
එක අර්බුදයක් වන්නේ ජනප‍්‍රිය ජාතිකවාදී දේශපාලනය. තමන්ගේ ජාතියට එරෙහි බාහිර බලවේග ගැන බිය අවුස්සමින් කරන දේශපාලනයක් ලොව පුරා තිබුණා. ඇමෙරිකාවේ ට‍්‍රම්ප් ප‍්‍රමුඛ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය මුස්ලිම්වරුන්, මෙක්සිකානුවන්, චීන ජාතිකයන් ඇතුළු බාහිර සතුරන් ගැන කතාකළා. ඒ අතරේ ඉරානයට එරෙහිව ගැටෙමින් සිටියා.
ඉන්දියාවේ නරේන්ද්‍ර මෝඩි සහ භාරතීය ජනතා පක්ෂය මුස්ලිම් හා පාකිස්ථානු විරෝධය මත දේශපාලනය කළා. ඉතාලිය, බි‍්‍රතාන්‍යය ඇතුළු යුරෝපීය රටවල් ගණනාවක දේශපාලන පක්ෂ සංක‍්‍රමණික විරෝධය මත ජනප‍්‍රිය දේශපාලනයක යෙදුණා.
ඒ අතරේ දේශගුණික අර්බුදය වර්ධනය වෙමින් පැවතුණා. ලොවපුරා ළැව්ගිනි, උෂ්ණත්වය වැඩිවීම් ඇතුළු දේශගුණික අර්බුද පැනනඟිමින් තිබුණා. 2100 වනවිට ලෝකය දැවැන්ත දේශගුණික විනාශයක් කරා ගමන් කරමින් සිටින බව විද්‍යාඥයන් පිළිගත්තා. ඒ ගැන එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය වැනි ආයතනවල පවා සාකච්ඡුාවට ලක් වුණා.
එහෙත් පළවැනි අර්බුදය නිසා දෙවැනි අර්බුදය යටපත් වුණා. ලොව පුරා ජනප‍්‍රියවාදී දේශපාලන නායකයන් දේශගුණ අර්බුදය කියා එකක් තියෙන බව පිළිගත්තේ නැහැ. ඒ ගැන කතාකළත් තම තමන්ගේ ආගම්වල හැටියට පව්කාරකම හෝ දෙවියන්ගේ කෝපවීමක් ලෙස දේශගුණික අර්බුදය විස්තර කරන දේශපාලනයක් තිබුණා.
ඒ අතරේ දැන් ලෝකයේ පවතින විෂම ආර්ථික ක‍්‍රමය ගැන දැවැන්ත සංවාදයක් බිහිවෙමින් තිබුණා. අතිදැවැන්ත ලාභ ලබන බිලියනපතියන්ගේ සමාගම්වලින් ලෝකය පාලනය වෙන හැටි කතාකළා. ලෝකය සංස්කෘතික, සමාජීය, ආර්ථික හා දේශපාලනික වශයෙන් තාක්ෂණයෙන් පිරුණු ඩිජිටල් ලෝකයට සූදානම් වෙන්නේ කොහොමද කියා සංවාද කෙරුණා.
ලෝකයේ දේශපාලනය හැඩගැසී තිබුණේ මේ කියන දේශපාලන කාරණා වටේ. කොවිඞ්-19 වසංගතය දේශගුණික අර්බුදයේම දිගුවක් බව විද්‍යාඥයන් පෙන්වාදෙනවා. දේශගුණික විපර්යාසවලට අප මුහුණදෙන්නේ ගංවතුර, භූමිකම්පා සහ උෂ්ණත්වය වැඩිවීමෙන් පමණක් නොවෙයි. වසංගත, සාගත සහ අරාජිකත්වය දේශගුණික විපර්යාසවල ප‍්‍රතිඵල වේවි.
කොවිඞ්-19 වසංගතයෙන් ලෝකයේ පවතින දේශපාලන සිතියම් වෙනස් වෙන බව අමුතුවෙන් කියන්න ඕනෑ නැහැ. එහෙත් දේශපාලන සිතියම්වල වෙනස්වීම ඇතැම් අය සිතන ආකාරයටම සිදුවෙන්නේ නැහැ. උදාහරණයක් ලෙස, කොවිඞ්-19 දේශගුණ අර්බුදයේ දිගුවක් විදියට කියවාගන්න ලෝකය ලෑස්ති නැහැ. ලෝකයේ සියලූ ජාතීන් කොවිඞ්-19 අර්බුදයට එක හා සමානව මුහුණදෙන බවත්, අප සියලූදෙනා ජාතිභේද අත්හැර මනුෂ්‍ය වර්ගයා ලෙස එක්විය යුතු බවත් ඔවුන් පිළිගත්තේ නැහැ.
ඒ වෙනුවට ලෝකයේ මීට කලින් ජනප‍්‍රියව සිටි දේශපාලන බලවේග, තමන්ගේ දේශපාලන සංවාද කොවිඞ්-19 සංදර්භය ඇතුළේ අලූත් තර්ක ගොඩනඟන්න පටන්ගන්නවා. එක් එක් දේශපාලන කණ්ඩායම් තමන් මෙතෙක් කාලයක් ඉදිරිපත් කළ ජනප‍්‍රිය තර්ක, කොවිඞ්-19 සන්දර්භය ඇතුළේ අලූතින් ගොඩනංවනවා.
සරල කතාව මේකයි. ජාතිවාදී, ජාතිකවාදී දේශපාලන කඳවුරු මෙතැනින් ඉවරවෙන්නේ නැහැ. කොවිඞ්-19 වසංගතය අස්සට ජාතිකවාදය සහ ජාතිවාදය රිංගනවා. කොවිඞ්-19 මැද තමන්ගේ ජාතියට වින කටින සතුරන්ව මතු කරනවා.
සරලම උදාහරණය ලංකාව ඇතුළේ කෙටි කාලසීමාවක් ඇතුළත කොවිඞ්-19 මුස්ලිම් වසංගතයක් බවට හැරවීම සඳහා සිංහල ජාතිකවාදී දේශපාලන කණ්ඩායම් සහ මාධ්‍ය ආයතන මැදිහත් වූ ආකාරය. ලංකාවේදී කොවිඞ්-19 මුස්ලිම් වෛරසයක් බවට හැරවූවා.
එහෙත් ඉන්දියාව, ඇමෙරිකාව වැනි රටවල ජනප‍්‍රිය දේශපාලනය වඩා පහසු ව්‍යාපෘතියක ඉන්නවා. ඒ, කොවිඞ්-19 ‘චීන වෛරසයක්’ ලෙස නම් කිරීමේ ව්‍යාපෘතිය. මේ ව්‍යාපෘතිය පහසුවෙන් කළ හැකියි. කොවිඞ්-19 වසංගතයට පැතිරීමට චීනයේ දේශපාලන ක‍්‍රියාකාරිත්වය යම් දුරකට වගකියන්න ඕනෑ. ඒ නිසා චීන විරෝධය සමාජගත කිරීම ඉන්දියාවට හෝ ඇමෙරිකාවට අමාරු නැහැ.
ඩොනල්ඞ් ට‍්‍රම්ප් ජනාධිපතිවරයා මේ වෛරසය හැඳින්වීමට කොවිඞ්-19 හෝ නව කොරෝනා වැනි පිළිගත් වචන පාවිච්චි කරන්නේ අඩුවෙන්. ඔහු මේ වෛරසය හඳුන්වන්නේ ‘චීන වෛරසය’ කියායි.
ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට ඇමෙරිකානු ජනාධිපතිවරයාගේ චෝදනා එල්ලවෙන්නේ මේ චීන විරෝධයෙහි දිගුවක් ලෙස. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට චෝදනා එල්ලකරන්නේ ‘චීන වෛරසය’ පිළිබඳ කතාව චීනයේ වෛරසය පැතිරෙන විට ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය නිසිපරිදි ක‍්‍රියා නොකළ බව කියමින්. ඔවුන් ඒ තර්ක සඳහා පාවිච්චි කරන ඇතැම් සිදුවීම් ඇත්ත. උදාහරණයක් ලෙස චීනය වසංගතය ගැන තොරතුරු සඟවමින් සිටියා. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ අධ්‍යක්ෂ ජෙනරාල් ටෙඞ්රෝස් ඇඩනොම්ගේ ඇතැම් ප‍්‍රකාශ පිළිගත නොහැකියි. එහෙත් ඇමෙරිකාවේ සහ ඉන්දියාවේ ජනප‍්‍රිය දේශපාලනයෙන් පෙන්වන තරම් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය චීන හිතවාදී නැහැ, ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය අසාර්ථක වුණේත් නැහැ.
ජනපති ට‍්‍රම්ප් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට විරුද්ධව කතාකරන්න කලින් ඒ ගැන කතාකළේ මාධ්‍ය ආයතන. මේ මාධ්‍ය වාර්තා ඉබේ මතුවූ ජනමාධ්‍යකරණයන් නොවෙයි. ලංකාවේ මුස්ලිම් විරෝධී වාර්තා අද දෙරණ වැනි ආයතනවලින් පැළ කළ පරිද්දෙන්ම ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට එරෙහි මාධ්‍ය වාර්තාවලටත් පසුබිමක් තියෙනවා.
ටෙඞ්රෝස් ඇඩනොම් මහතාට චෝදනා කරමින් මුලින්ම වාර්තා පළකළ මාධ්‍ය ආයතන අතර ඉන්දියාව සතු ජාත්‍යන්තර මාධ්‍ය ආයතනයක් වන ‘විඔන්’ ආයතනය ඉන්නවා. ඇමෙරිකාවේ ෆොක්ස් නිව්ස් ආයතනයත් ඉදිරියෙන් ඉන්නවා.
ෆොක්ස් නිව්ස් යනු රූපට් මර්ඩොක් සතු මාධ්‍ය ජාලයේ ප‍්‍රධාන ප‍්‍රවෘත්ති ආයතනය. ෆොක්ස් නිව්ස් තමයි ඇමෙරිකානු ජනාධිපති ඩොනල්ඞ් ට‍්‍රම්ප්ගේ දේශපාලන මතවාද සමාජගත කරන ප‍්‍රධානම ආයතනය.
‘විඔන්’ ඉන්දියාවේ ‘එසෙල් ගෲප්’ සමාගම සතු ජාත්‍යන්තර මාධ්‍ය ආයතනයක්. එසෙල් ගෲප් යනු සුභාෂ් චන්ද්‍රා පවත්වාගෙන යන ආයතනයක්. සුභාෂ් චන්ද්‍රා ඉන්දියාවේ භාරතීය ජනතා පක්ෂයේ ප‍්‍රබල හිතවාදියෙක් පමණක් නොවෙයි, හර්යානා ප‍්‍රාන්තයෙන් ඉන්දීය පාර්ලිමේන්තුවට පත්ව භාරතීය ජනතා පක්ෂය සමඟ කටයුතු කරන අයෙක්.
ඒ මාධ්‍ය ආයතන මෙන්ම ලොව සමාජ මාධ්‍යවලින් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ අධ්‍යක්ෂ ජෙනරාල් ටෙඞ්රෝස් ඇඩනොම්ටත්, ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයටත් එරෙහිව විරෝධය පැළකරනු ලැබුවා. ටෙඞ්රෝස් ඇඩනොම්ගේ ජාතිකත්වය, ඔහු මීට පෙර රොබට් මුගාබේ නම් ඒකාධිපති පාලකයා ලෝක සෞඛ්‍යයට අදාළ සන්නාම ප‍්‍රවර්ධකයෙකු ලෙස යෝජනා කිරීම, ඔහු ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ අධ්‍යක්ෂ ජෙනරාල් බවට පත් කරන්නට චීනය සහාය දැක්වූ බව ඔහුට එරෙහි චෝදනා සනාථ කරන්නට සාක්ෂි ලෙස ගෙනහැර දැක්වුවා.
ඉහත කී ඇතැම් කාරණා අසත්‍යයන් නොවෙයි. එහෙත් සලකා බැලිය යුත්තේ ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ නායකයන්ගේ ඉතිහාසය ගැන නොවෙයි. ආයතනයක් ලෙස මෙම සංවිධානය කොවිඞ්-19 ලෝකයේ වෙනත් රටවලට පැතිරීම පාලනයට පියවර ගත්තාද නැද්ද යන කාරණාව ගැනයි. එමෙන්ම, ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට කටයුතු කළ හැක්කේ කෙබඳු සීමාවක් ඇතුළතද කියා අප සොයාබැලිය යුතුයි. උදාහරණයක් ලෙස චීනය තොරතුරු සැඟවීම ගැන ප‍්‍රසිද්ධියේ දෝෂාරෝපණය කිරීමේ හැකියාවක් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ අධ්‍යක්ෂ ජෙනරාල්වරයාට තිබුණාද කියා අප කල්පනා කළ යුතුයි.
ගාඩියන් මාධ්‍ය ආයතනය ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය ගැන පළකරන ලද ලිපියක් ඇසුරෙන් අප පහත කරුණු ඉදිරිපත් කරනවා.
ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය එක්සත් ජාතීන්ගේ ගෝලීය සෞඛ්‍ය පිළිබඳ සංවිධානය ලෙස 1948 දී ආරම්භ කරනු ලැබුවා. ලෝක සෞඛ්‍ය ඉහළ මට්ටමට නැංවීම එම සංවිධානයේ අරමුණ වුණා. විශේෂයෙන්ම කොළරාව, කහඋණ ඇතුළු බෝවන රෝග පැතිරීම වැළැක්වීමට ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට වගකීම් පැවරුණා.
ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කොමිසම හෝ ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට වඩා වෙනස් ආයතනයක්. එම ආයතනය ගෝලීය සෞඛ්‍යය ප‍්‍රවර්ධනය කරන නිසා දේශපාලන වශයෙන් ආන්දෝලනාත්මක කාරණාවලට ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය මැදිහත් නොවන අවස්ථා දැකිය හැකියි. සරල බසින් කීවොත් ලෝකයේ රටවල් සමඟ තරහක් ඇති කර නොගැනීම ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ වගකීමක්.
අනෙක් අතට ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට විශාල ආධාර මුදල් ලැබෙන්නේත් නැහැ. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය යටතේ ඇති ඇතැම් ආයතනවලට ලැබෙන තරම් මුදල් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට ලැබෙන්නේ නැහැ. 2018-19 වසර සඳහා එම සංවිධානයේ අයවැය ඇමෙරිකන් ඩොලර් බිලියන 4.8ක් පමණ.
මේ නිසා රටවල සෞඛ්‍ය ඉහළ නංවන්නට භෞතිකව මැදිහත්වීමේ හැකියාව එම සංවිධානයට අඩුයි. ලෝක සෞඛ්‍යය ප‍්‍රවර්ධනය කරන්නට ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය මැදිහත් වුණත් එයට ලැබෙන ආධාර ප‍්‍රමාණය අඩු නිසා දත්ත එකතු කිරීම, රෝග පිළිබඳව විමර්ශන පැවැත්වීම, තාක්ෂණික උපදෙස් ලබාදීම, යම් රෝගයක අවදානම ගැන ලෝකය දැනුවත් කිරීම, රෝගයක පැතිරීම ගැන දත්ත සැපයීම ආදි කටයුතු පමණක් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට කළ හැකියි.
ලෝකයේ විවිධ රටවල්වලට දෝෂාරෝපණය කිරීම හෝ බලහත්කාරයෙන් රටවලට ඇතුළු වී ඒ ඒ රටවල සෞඛ්‍යයට මැදිහත්වීම ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය කරන්නේ නැහැ.
දැන් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට චෝදනා කිහිපයක් තියෙනවා. කොවිඞ්-19 මර්දනය කරන්නට ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය ‘ඉතා මන්දගාමීව’ පියවර ගත් බවත්, චීන හිතවාදී ලෙස කටයුතු කිරීමත්, චීනයේ විනිවිදභාවයෙන් තොර ක‍්‍රියාවලියට පිළිබඳ පරීක්ෂා කොට අනතුරුදායක තත්වය පිළිබඳව කලින් අනතුරු හැඟවීමෙන් වැළකීමත් එම සංවිධානයට චෝදනා ලෙස එල්ලවෙනවා. මේ රෝගය මනුෂ්‍යයන්ගෙන් මනුෂ්‍යයන්ට පැතිර යා හැකි බව නිසි පරිදි අනතුරු හඟවා නැති බව තවත් චෝදනාවක්.
ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය අවධානය යොමු කරන්නේ යම් රෝගයක් පැතිරීමට ඇති අවදානම ගැන කතාකිරීම ගැනයි. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය 2020 ජනවාරි මාසයේදීම රෝගය මනුෂ්‍යයන් අතර පැතිරිය හැකි බව අනතුරු හැඟවූවා. පෙබරවාරි මාසය වනවිට ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය දැන් ඇතිව තිබෙන තත්වය ගැන බරපතළ අනතුරු හැඟවීම් කර හමාරයි.
ඇමෙරිකාවට රෝගය ව්‍යාප්ත වුණේ ඒ සියලූ අනතුරු හැඟවීම්වලින් පසුව. සැබෑව වන්නේ ඇමෙරිකානු ජනාධිපතිවරයා එය පාලනය කරගන්නට අසමත් වීම. ඒ අසමත්කම වසාගන්නට ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය සහ චීනය වැනි බාහිර පාර්ශ්වයන් වෙත ඇඟිල්ල දිගු කරන්නට දැන් ඔහු උත්සාහ ගන්නවා.
මීට පෙර ඉබෝලා වසංගතය අප‍්‍රිකානු කලාපයේ පැතිරෙන විට ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය මන්දගාමීව කටයුතු කළ බවට චෝදනා එල්ලවුණා. ඉබෝලා වසංගතය ගයනාවේ ග‍්‍රාමීය ප‍්‍රදේශවලින් ආරම්භ වී සියෙරා ලියෝන්, ලයිබීරියා වැනි රටවල්වලටත් පැතිර ගියා. නාගරික ප‍්‍රදේශවලට පැතිර යන තෙක් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය නිසි පියවර නොගත් බවට චෝදනා එල්ලවුණා.
සංවිධානයේ අධ්‍යක්ෂ ජෙනරාල් ධුරයට ටෙඞ්රොස් ඇඩනොම් පත්වෙන්නේ ඒ අතරේයි. ඒ වන විට අප‍්‍රිකානු කලාපයේ තිබුණු ඉබෝලා වසංගතය නිසා එම කලාපයේ නායකයෙකු අධ්‍යක්ෂ ජෙනරාල් තනතුරට පත්වීම වැදගත් බව පෙනුණා.
ඉන්පසුව ඉබෝලා වසංගතය පාලනයේදීත්, කොවිඞ්-19 පාලනයේදීත් ටෙඞ්රෝස් ඇඩනොම් මහතාගේ නායකත්වයෙන් යුත් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය මධ්‍යස්ථ හා සාධාරණ ලෙස ක‍්‍රියා කළ බව ගෝලීය වශයෙන් පිළිගත් විද්වතුන් රැසක් පිළිගන්නවා. විශේෂයෙන්ම චීනයේ වුහාන් නගරයේ වසංගතය පැතිරෙද්දීම මෙය ගෝලීය වශයෙන් පැතිර යෑමේ අවදානම ගැන ටෙඞ්රෝස් ඇඩනොම් කීවා. අද පවතින තත්වයට මාසයකටත් පෙර මෙය ගෝලීය වසංගත තත්වයක් ලෙස නම් කළා. රටවල් ‘ලොක්ඩවුන්’ කිරීම ගැන කලින්ම උපදෙස් ලබාදුන්නා.
‘මෙය ඉතාම භයානක මට්ටමකට පැතිර යා හැකි ලෝක ඉතිහාසයේ දැවැන්තම වසංගතයක්. එහෙත් අන් කවරදාටත් වඩා මෙය පාලනය කිරීමේ හැකියාව අපට තියෙනවා.’ මාර්තු මාසයේ මුල ඔහු කීවා.
කොටින්ම රටවල් පියවර ගැනීමට පසු ප‍්‍රතිචාර දැක්වීම වෙනුවට, පියවර ගැනීමට පෙර උපදෙස් ලබාදීම ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය කළා.
එහෙත් එක්සත් රාජධානිය, ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය ඇතුළු රටවල් ගණනාවක් ඒ උපදෙස් අනුව ක්ෂණික ප‍්‍රතිචාර දැක්වුවේ නැහැ. එවැනි රටවල් වසංගතය මර්දනයේදී අසමත් වුණා. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ උපදෙස් අනුව ක‍්‍රියාකළ රටවල් සාර්ථකව වසංගතය මර්දනය කළා.
ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ කාර්යභාරය රටවලට දෝෂාරෝපණය කිරීම නොවන නිසා, ඔවුන් චීනය මුලින් වසංගතය ගැන තතු ලෝකයෙන් සැඟවූවා කියා චෝදනා එල්ලකළේ නැහැ. එසේ චෝදනා එල්ලකිරීම ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ කාර්යභාරයට පිටින් ඇති දේශපාලනික කාර්යභාරයක්. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ කාර්යභාරය වන චීනය සැඟවූ තතු ලෝකය හමුවේ තැබීමත්, ලෝකයට අනතුරු හැඟවීමත් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය නිවැරදිව සිදු කළා. අදටත් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය නිවැරදි උපදෙස් දෙමින් සිටිනවා.
අනුරංග ජයසිංහ
