දලූගම ෆ‍්‍රැන්සිස් සාලිස් දෙව් මැදුරෙහි මුහුණත විසල් මනහර වෙනසකට අලූතෙන් ඉදි වී ඇත. ආරම්භක පැරණි ම මුහුණතෙහි ඇති වූ කාලානුරූප වැහැරීමකට භාජනය වීම හේතුවෙන් එහි 1965 වර්ෂයේ දී එළඹුණු ශතසංවත්සරය කරණකොට ගෙන ඉදිකර තිබූ මුහුණත වෙනුවට යුරෝපීය ගොතික් රටාවෙන් අලූත් විසල් විචිත‍්‍රවත් ද්වාර මණ්ඩපයක් සහිත වන මොගොප්පුව සමග මෙවර වාර්ෂික මංගල්‍ය උත්සවය 2020 පෙබරවාරි 02 වන ඉරු දින පවත්වනු ලැබීය.
මධ්‍යම කාලීන යුගයේ එනම් වර්ෂ 1200 ගණන්වල ඇරඹි බටහිර යුරෝපීය ගොතික් නිර්මාණ ශෛලියට අනුගතව ඉදිකර ඇති අලූත් ද්වාරය සමග වන නිර්මාණය සැබවින් ම අලූත් විචිත‍්‍රවත් වෙනසකි. මිලේච්ඡ මිනිස් සංහාරයකින් රටේ පැවතුණු දරුණු අනාරක්ෂිත තත්ත්වයන් යටතේ පැවති සීමිතයන් සහ එකදිගට ම පැවති අසාමාන්‍ය වර්ෂාව පැවති සමයේ ඒ සියලූ බාධක මධ්‍යයේ මෙම ඉදිකිරීම ඉතා කාර්යක්ෂම ලෙස සිදු කිරීම ඉතා විශිෂ්ටය. මෙම ඉදිකිරීමෙහි නිමාවන් ඉතා උසස් මට්ටමකට එම බාධක මැද පැනවූ ශ‍්‍රී ලංකා නාවික හමුදාවේ ඉංජිනේරු කාර්මික ශිල්පීන්ගේ ශිල්ප කුසලතාව හා කැප වීම ප‍්‍රසංසාකටයුතු ය. ද්වාරයේ කොන්ක‍්‍රීට් උඩු වියන් පියස්ස ඉංජිනේරුමය ශිල්පීය දක්ෂතාවෙන් එහි දෙපසින් වන එය දරා සිටින වෙනත් කුලූනු හෝ කොන්ක‍්‍රිට් බරාඳ කිසිවක් නැතිව එක ම සමතුලිත තලයකින් ඉතා විශිෂ්ට ලෙස නිම වී ඇත. මොගොප්පුවෙහි ද ද්වාරමූණතයන්හිද සිමෙන්තියෙන් අඹා ඇති විශේෂ නිර්මාණ කලා කැටයම් සැරසිලි ඉතා කෞශල්‍ය අන්දමින් නිම කර තිබීම මෙයට මහත් අගයක් ලබා දී ඇත. දලූගම දේවස්ථානයෙහි මෙම අලූත් මුහුණත හා සමඟ වන කොන්ක‍්‍රීට් වියමන, පියස්ස සමඟ වන විවෘත පෙදෙස සෑහෙන ජනවන්දනා වැඩි පිරිසක් එහි නියුතුවීමට, සිටීමට හැකි වන සේ ප‍්‍රධාන දේවස්ථාන ගොඩනැගිල්ලේ මු`ථ පළලටම, දෙපසටම ගෙන පු`ථල් ඉඩකඩකින් පෙරට වඩා වැඩි ඉඩ ප‍්‍රමාණයකින් යුතුවීම මෙම අලූත් ඉදිකිරීමෙහි විශේෂ වාසියකි.
දලූගම දේවස්ථානයේ මෙම අලූත් ද්වාර මණ්ඩපයට කලින් එහි වූ ද්වාර මණ්ඩපය සහ එහි මුහුණත පෞරාණික ඒරියන් කි‍්‍රස්තියන් සහ ගොත්තල ගෝත‍්‍රයන්් විසින් මුල පිරූ මධ්‍යකාලීන යුරෝපීය ගොතික් නිර්මාණ ශෛලියෙන් පසුව බටහිර යුරෝපයේ දී ම විවිධාකාර වෙනස්වීම්වලට භාජනය වීමෙන් පසුව බටහිර යුරෝපීය සහ ස්කැන්ඩිනේවියන් රටවල ප‍්‍රගමනය වූ නූතන වාස්තු විද්‍යා ශෛලිය ආශ‍්‍රිතව කරන ලද අලූත් නිර්මාණයකි.
දලූගම දේවස්ථානය 1965 දී ඉදිකළේ නූතන වාස්තු විද්‍යා ශෛලිය අනුවය. ගිහි සම්මුතියෙන් සහ සාමූහිකත්වයෙන් දෙව් මැදුරේ මුහුණත ඉදිකළ අතර ඊට පෙර එම දේවස්ථානයේ මීසම් පාලකව සිටි රෝම ඉතාලි ජාතික රැුන්චොන් පියතුමා තමන් උපන් දේශයේ ගොතික් රටාව අනුකරණය නොකළේය.
ඒ නිසා දෙව්මැදුරේ ඉදිරිපසින් අලූතින් ඉදිකර ඇති මුහුණතෙහි ගොතික් රටාවට නොවන ඒවායේ වන හතරැස් දොර ජනෙල් පියන් සහ මුහුණත සමඟ අදටත් ඉතා චාම් සැහැල්ලූ රටට හුරු දසුනකින් පැවතේ. එම ඉදිකිරීම් කිසිසේත් ගොතික් රටාවට අනුගත නොවේ.
ගොතික් ශෛලියෙන් වෙනස්ව ඉදි කරන ලද එවැනි බටහිර වාස්තුවිද්‍යා ශෛලියට අනුව නිර්මාණය වී ඇති දේවස්ථාන රෝම පුරවරයේ ද ප‍්‍රංශය ඇතුළු අන් බටහිර රටවල ද දැනටත් පවතී. අයෙකු අන්තර්ජාලයට පිවිසුණහොත් ගොතික් ශෛලියෙන් බැහැරව එවැනි බටහිර වාස්තු ශෛලියෙන් කරන ලද දේවස්ථාන දැකගත හැක. එවැනි නිර්මාණ ශී‍්‍ර ලංකාවේද වෙනත් ස්ථානවල දැකගත හැක.
දලූගම දේවස්ථානයේ ශත සංවත්සරය පැවති 1965 දී ඉහත දැක්වෙන කලින් තිබූ ද්වාර මණ්ඩපය සහ මුහුණුත එහි ජේසුස් ක‍්‍රිස්තුස් හිමිගේ කුරුසය දසුනට එකවර කේන්ද්‍රීයව දසුන්ගත කරන අතර දේවස්ථානය කැප කර ඇති ෆ‍්‍රැන්සිස් සාලිස් මුනිවරයාගේ පිළිරුව පියවි දසුනට පෙනෙන මට්ටමක තිබීම විශේෂත්වයකි. මෙහි වාස්තු විද්‍යා නිර්මාණකරු වූයේ දලූගම ග‍්‍රාමයේ ම බිහි වූ බි‍්‍රතාන්‍ය රාජකීය වාස්තු විද්‍යා ආයතන ආශි‍්‍රතක නාමධාරී වාස්තු විද්‍යාඥයෙකු වූ නීල් අලස් මහතාය. එම ශෛලියට අනුගත වූ විවිධාකාර නිර්මාණයන් අතර දලූගම පවතින නිවාස මෙන් ම කැලණිය ප‍්‍රාදේශීය සභා ගොඩනැගිල්ල ද වේ. ජාත්‍යන්තර කීර්තියට පත් බේරුවල නගරයේ වන මුස්ලිම් දේවස්ථානය ඔහුගේ නිර්මාණයකි.
මෙම ශෛලිය 1950-65 දශකයේ මෙරට නූතන වාස්තුවිද්‍යා රැුල්ලක් ඇතිකළ එකල අගමැතිනි සිරිමා බණ්ඩාරනායක ශ‍්‍රී ලංකාවේ සම්මානිත පුරවැසිකම ප‍්‍රදානය කළ මෙරට සිටි රාජකීය වාස්තු විද්‍යා යාවජීව වරලත් වාස්තු විද්‍යාඥ ලියොන් මන්ක් නම් වූ ඊශ‍්‍රායල් ජාතික නිර්මාණකරු විසින් මෙරටට එකල හඳුන්වා දුන්නකි. එය නව ජනප‍්‍රිය රැුල්ලක් විය. එයට සාමාන්‍ය ජනතාව ආශක්ත විය. ඔවුහු තම පෙට්ටි කඩ සහ කුඩා නිවෙස්වලටද ලියොන් මන්ක් මහතාගේ එම රටාව වැරදියට හෝ ගෙනාවෝය. ‘ඇමරිකන් ස්ටයිල්’ නමින් ප‍්‍රකට වූ, නූතන ඉදිකිරීම් රටා රැුල්ලක් සාමාන්‍ය ජනතාව අතර ඇති විය.
කොළඹ විශ්වවිද්‍යාලයේ නීති පීඨය ඇතුළු කොළඹ නගරයේ එකල බටහිර සමාජ සංස්කෘතියට අනුගත වූ ප‍්‍රභූ පන්තියට අයත් වූ තවමත් ඇති විශේෂිත නිවාස මනස්කාන්ත එම බටහිර නූතන වාස්තු විද්‍යා රටාව ලියොන් මන්ක් මහතාගේ නිර්මාණ විය. ලංකා දුම්කොළ සමාගමේ කොටහේන කාර්යාල ගොඩනැගිල්ල ඔහුගේ නිර්මාණයකි. එකල දිවයින පුරා පිහිටි ෂෙල් සහ කැල්ටෙක්ස් ඉන්ධන පිරවුම්හල් ඔහුගේ සමනල තටු ආකාර ඉදිරිපස කොන්කී‍්‍රට් පියසිවලින් යුත් ආකෘති විය. ජෝන් කීල්ස් සමාගමේ පැවති ප‍්‍රධාන කාර්යාලය, කලින් වූ කොලට්ස් ගොඩනැගිල්ල, ගාලූපාරේ සමනල තටු පියැසි දොරටු ෂෝවොලස් ගොඩනැගිල්ල, බ‍්‍රවුන්ස් සමාගම් පරිශ‍්‍රයෙහි එච්.එන්.බී. ගොඩනැගිල්ලට යාබද දැනට සින්ක් ඇලූමේනියම් ආවරණ රටා රැුල්ලෙන් මුහුණත ආවරණය කර ඇති ගොඩනැගිල්ල, ඒ අසල ඇති ඩෙල්මේජ් ෆෝසයිත් ගොඩනැගිල්ල මන්ක් මහතාගේ වාස්තුවිද්‍යා ශෛලිය පෙන්නුම් කරන ගොඩනැගිලිවලින් සමහරකි. මන්ක් මහතාගේ සුප‍්‍රකට සමනල තටු ආකාරයේ කොන්කී‍්‍රට් පියැසි මුහුණත රැගත් විවිධාකාර ගොඩනැගිලි සහ නිවාස අදටත් දැකගත හැක.
එම සමනල තටු කොන්කී‍්‍රට් පියැසි මුහුණත ඔහුගෙ එම ගුරුකුලයේම ගමන් ගත් නීල් අලස් මහතාගේ නිර්මාණයක් වූ දලූගම දේවස්ථානයේ 1965 ඉදිකළ කලින් තිබූ ද්වාර මණ්ඩපයේ ඇත. ලියොන් මහතාගේ විශේෂිත සුළං කපොලූ හතරැුස් සිමෙන්ති ගි‍්‍රල් සහ එම ආකෘතියේම වූ හතරැස් කවුළු රැුගත් ජනෙල් යකඩ ගි‍්‍රල් ඔහුගේ සෑම නිර්මාණයකම පාහේ විය. අදටත් කොළඹ විශ්වවිද්‍යාලයේ නීති පිීඨයේ ඔහුගේ විශේෂ නිර්මාණ හතරැුස් සුළං කපොලූ සහ යකඩ ගි‍්‍රල් ආකෘතිය දැකිය හැකිය. ලියොන් මන්ක් මහතාගේ සියලූ නිර්මාණ පාහේ නිම කළේ ඔහුගේ යාවජීව කෞශල්‍ය ඉදිකිරීම් කර්මාන්තකරු වූයේ ශ‍්‍රී ලංකාවේ පැවති සෑම විවිධාකාර වාස්තු විද්‍යාඥයන්ගේ සෑම ගුරුකුලයකම පාහේ ඉතා කෞශල්‍යමත් ලෙස නිරතව සිටි දලූගම එස්.ඞී. ස්ටීවන් මහතා ය.
දලූගම දේවස්ථානයෙහි ශත සංවත්සරයේ දී 1965දී ඉදිකරන ලද ඉහත කී කලින් තිබූ ද්වාර මණ්ඩප ගොඩනැගිල්ලද එම ශෛලියේම නව දිසානතියක ගමන් ගත් වාස්තුවිද්‍යා ශිල්පි නීල් අලස් මහතා ඉදිකළේය. එහි ඉදිකිරීම්, පුහුණු ශ‍්‍රමික ශිල්පී නිමැවුම ඉතා විශිෂ්ට ලෙස නිම කළ ශිල්පියා වූයේ ද දලූගම ග‍්‍රාමයේ ම පරම්පරාගත ඉදිකිරීම් පරම්පරාවකින් බිහිව සිටි එකල ඉතා තරුණ රේමන් සමරතුංග මහතායි. උපදේශක හා සම්බන්ධීකාරක වශයෙන් එස්.ඞී. ස්ටීවන් මහතා මූලිකත්වය ගත්තේය.
ද්වාර මණ්ඩපය එසේ ඉදිකිරීම එකල දලූගම දේවස්ථානයේ දායකයන්ගේ පොදු තීරණයක් විය. මීසම් සභාව එම කර්තව්‍යය එස්.ඞී. ස්ටීවන් මහතා වෙත පවරා ඇත. දායකයෝ එක්ව සල්පිල් සැණකෙලි පවත්වමින් ආධාර උපකාර අරමුදල් රැස් කළෝය.
දේවස්ථානයේ 100 වෙනි ජයන්ති සැමරුම අළලා එකල නිකුත් කර ඇති සමරු කලාපයෙහි ඒ ගැන මෙසේ සඳහන්ය.
‘‘ඉදිරිපසින් සිට අප දෙව්මැදුර දෙස බලන ඔබට එය මෑතකදී ගොඩ නැගුණු නවීණ දෙව්මැදුරුවලින් එකක් එකක් ලෙස පෙනෙනු ඇත. පැරණි දෙව්මැදුරේ ඉදිරිපස කොටස (මොහොප්පුව* වසර 100ක් තිස්සේ ස්වභාවධර්මයාගේ අනුකම්පා විරහිත බලපෑම්වලට හසුවීමෙන් පුපුරාගොස් වැඩිකල් එලෙස නොපවත්නා තත්වයට පත්ව තිබුණි. සෑහෙන විශාල ප‍්‍රතිසංස්කරණයක් අනිවාර්යයෙන්ම කළ යුතු විය. ප‍්‍රායෝගික ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයෙහි පරම්පරානුගත පළපුරුද්දක් හා පළල් දැනුමක් ඇති අප දෙව්මැදුරේ ජුබිලි කාරක සභිකයෙකු වූ ඇස්.ඞී. ස්ටීවන් මහතාගේ සැලකිල්ල මේ සම්බන්ධයෙන් යොමු කරවන ලද්දේ මේ 1963 ඔක්තෝබර් මාසයේ මැද හරියේදීය. 1965 එළැඹෙන ශතවර්ෂ ජයන්තිය වන විට එම කොටස කඩා දමා අලූතින් ගොඩනැංවිය යුතු යැයි මීසම් කාරක සභාව විසින් තීරණය කරන ලදි.’’
එම ශත සංවත්සර සමරු කලාපය අදටත් සුරැුකිව තමන් අත රැුඳි එම සඟරාවේ සංස්කාරවරයෙකු වූ මොරිස් බොල්ලෑගල මහතා වෙත ස්තූතිය පළ කරමු.
ලියොන් මන්ක්ට ආවේණික වූ හතරැුස් හුළං කපොලූ ගි‍්‍රල් ද, සමනල තටු මෙන් වන කොන්කී‍්‍රට් පියසිද දලූගම දේවස්ථානයෙහි දිස් විය. බිත්ති විශේෂ නිමැයුම් රටාවකින් රතු තිරුවානාගලින් නිම කරන ලද්දක් විය. එම විශේෂිත රතු තිරුවානා ගල් එස්.ඞී. ස්ටීවන් මහතා අත්තනගල්ලේ වරපලාන වෙත ගොස් ලබාගෙන තිබුණි. ගොඩනැගිල්ල වෙත පරිසරය හා සබැ`දි රෝස පාට පැහැයෙන් යුත් ඉතා සෞම්‍ය පෙනුමක් ලබාදීමට එය හේතු විය. පසුකලෙක නොනැණවත් අයෙකු එම රතු පාට තිරුවානා ගල් බිත්ති සියල්ල පළමුව කළු පාට තීන්ත ද, ඉන් පසුව ඒ පාට මැකීමට සුදුපාට තීන්ත ද අවිචාරව තවරා තිබුණි.
ලංකා දුම්කොළ සමාගමේ පැරණි ගොඩනැගිල්ල ඉවත් කිරීමෙහිදී එහි වූ පැරණි යකඩ දඟර පඩි පෙළ, එම ගොඩනැගිල්ල ඉවත් කිරීමේ කටයුත්ත බාර වූ එස්.ඞී. ස්ටීවන් මහතා ගෙනවිත් දලූගම දේවස්ථානයට එක් කළේය. පල්ලිය ඇතුළට නෙරා කොන්කී‍්‍රට්වලින් එක් කළ ගායනා කණ්ඩායම්වලට ස`දලූ තලයේ සිට භාවිත කිරීමට අලූතෙන් නිර්මාණය කළ ස`දලූ තලය වෙත ගමන් කිරීමට එම තරප්පු පෙළ පාවිච්චි කෙරෙයි.
ඉහත කී 1965 වර්ෂයේ නිමවූ නූතන ශෛලියෙන් වෙනස්ව, ගොතික් නිර්මාණ ශිල්පීය රටාවට අනුගතව අලූතෙන් ඉදිකර ඇති ද්වාර මණ්ඩපය සහිත ගොඩනැගිල්ල ඉදිකළ අය කලින් තිබූ නූතන වාස්තු විද්‍යා නිර්මාණ ශෛලිය පිළිබඳව සහ එය තැනීමේදී තිබූ සාමූහිකත්වය සහ එහි විශේෂත්වය අවබෝධ කරගැනීම වටී. යමකු විසින් යහපත් සදාචාරයක් නොමැති වදන්වලින් කලින් කරන ලද ඉදිකිරීම වැරදි වැඩක්, අවැඩක් සේ එය පහත් කොට හෙලා දැක තිබුණි. යම් කෙනෙකු ඒ බව පුවත්පතකට පවා ලියා තිබුණි. පෙර ගොඩනැගිල්ල බැතිමතුන්ට අපහසුතාවක් ඇතිකරන බව එම ලිපියෙන් දක්වා තිබුණි. එම නිසා දලූගම පල්ලියේ කටයුතු එදිනෙදා වැඩවලට සීමා වූ බව එහි සඳහන්ව තිබුණි.
පල්ලිය ගොතික් ශෛලියට අනුකූල නොවූ පමණින් දලූගම දේවස්ථානයේ කටයුතු දුර්වල වුණේ කෙසේදැයි අප විමසා බැලිය යුතුය. අලූත් ගොතික් ද්වාර මණ්ඩපය සහ මොගොප්පුව තැනවීම නිසා ‘‘පැරණි ශී‍්‍ර විභූතිය’’ ඉස්මතු කෙරෙන බව ඒ ලිපියෙන් කියැවෙයි. ‘‘ශී‍්‍ර විභූතිය’’ නමින් අදහස් වෙන්නේ ශී‍්‍ර සෞභාග්‍යයයි. බටහිර ගොතික් ශෛලිය ‘ශ‍්‍රී විභූතියට’ ඕනෑ වන්නේ නැත. එකල දලූගම බැතිමතුන්ගේ අල්පෝක්තිය, චාම් බව මෙන්ම භෞතික ගොඩනැගිලිවලින් බැහැර වූ පැවැත්ම පෙර ගොඩනැගිල්ලෙන් සංකේතවත් විය. එදා දලූගමවාසීන් අතර අද ප‍්‍රාර්ථනා කරන ප‍්‍රචාරකවාදී වාණිජ සෞභාග්‍යයක් නම් තිබී නැත.
එදා දලූගම දෙව්මැදුර ආශි‍්‍රතව සිටියෝ ඉතා සරල ගැමියෝය. තම ආධ්‍යාත්මික සරල බව වාණිජත්ව ව්‍යාජ දැහැමි සථපිළිවලින් වසා නොගත් තෝමස් අයියා, පොල් ජෝෂප් අයියා, පේදුරු බාස් උන්නැහැ, ස්ටීවන් බාස් උන්නැහැ නම් ආදර ගෞරව නාමයෙන් සිටි මිනිස්සු වූහ.
යුරෝපීය ගොතික් රටාවක් අනුකරණය කරමින් මුහුණත ද්වාරය සැකසීමෙන් පැරණි ශ‍්‍රී විභූතිය නැවත මතුකර ගැනීමේ කර්තව්‍යයක් සිදු වූ බවට ඇති ප‍්‍රකාශවලින් කියවෙන්නේ මධ්‍ය කාලීන යුගයේ අධිරාජ්‍ය රෝමයේ තිබූ සෞභාග්‍යය සේ දලූගම ග‍්‍රාමයේ ද යුරෝපීය පැරණි බටහිර චින්තනය සහ ඒ සමග බැඳි වෙළඳ සෞභාග්‍යය ශ‍්‍රී ලංකාවේ දලූගම දේවස්ථාන ආශ‍්‍රිත බැතිමතුන්ටත් ඒ අයුරින් ලබා ගැනීමේ අභිලාෂය බව ය. දලූගම වැසියන්ට සහ රටට ගැළපෙන්නේ ඒ අනුන්ට අයත් ශ‍්‍රී විභූතියද නැතිනම් අපගේ නූතන වාස්තුවිද්‍යා ශෛලියේ ශ‍්‍රී විභූතියද යන්න කල්පනා කළ යුතුය.
- දලූගම ජයසිරි සමරතුංග
