අත ඇල්ලීමකින්, වැළඳ ගැනීමකින් හෝ සිපගැනීමකින් කෙනෙකු හඳුනා ගත හැකි ද?; දෙදෙනෙකු එතරම් සමීප වන විටෙක පවා ඔවුන් එකිනෙකාගේ සිතුවිලි දුරස්ථ තීර්ථයන් කරා ඉගිල ගොස් තිබිය නොහැකි ද?; දෙදෙනාගේ ම රහස් දෙසිතෙහි ගැඹරින් ගැඹරට ගිලී සැඟවෙනු විය නොහැකි ද?; අනෙක් අතට, අවංක හා පරිපූර්ණ පාපෝච්චාරණ හුවමාරුවකින් පසුව වුව ද, දෙදෙනෙකු තම තමන් නොපිරිහෙලා හඳුනා ගනිතියි නිශ්චිත ලෙස කිව හැකි ද?
ප‍්‍රශ්න මාලාමය ප‍්‍රවේශයක් ලබා ගැනීමට සිදු වූයේ දුටු වන ම ප‍්‍රශ්න රැසක් උපදවන සිත්තම් දෙකකින් හට ගත් ආවේශය හේතුවෙනි. රෙනේ මැග්රිට් (1898-1967* නම් බෙල්ජියම් ජාතික අධිතාත්විකවාදී චිත‍්‍ර ශිල්පියා සිය ඛදඩැර ලෙස නම් කළ සිත්තම් ද්විත්වය මගින් පළ කරන මනෝ විද්‍යාත්මක අදහස උක්ත සංවාද කලාපය වෙත වහා ලූහුටා යන්නකැයි මට සිතෙයි. ජීවිත දෙකක පරිපූර්ණ බැඳියාවක් උදෙසා භෞතික ස්පර්ශයක් හෝ සේවනයක් සෑහේ ද? නැත. පැහැදිලිව ම… කිසිසේත් ම නැත.
මැග්රිට් සිය ඛදඩැරි ෂ සහ ඛදඩැරි ෂෂ යන සිත්තම් යුග්මය මගින් සිත්තම් කලාවේ සියුම් ශක්‍යතාවන් මනුෂ්‍ය ජීවිතය විශ්ලේෂණය කිරීම සඳහා බරපතළ ලෙස යොදා ගන්නා සෙයකි. අතිශයින් ම සංකේතාත්මක ප‍්‍රකාශනයක් ඔස්සේ ආදරවන්තයන්ගේ සිහින විජිතය බිහිසුණු තනිකමක් බවට පත් කරන මෙම නිර්මාණකරණය පේ‍්‍රමය, ස්ත‍්‍රී පුරුෂ බන්ධනය සහ ලිංගිකත්වය යනාදි කාරණා පිළිබඳව ගැඹුරින් සලකා බලන තැනකට රසිකයා ඇද ගෙන ගොස්, ඔහුගේ පේ‍්‍රමාන්විත අදහස් සැණකෙළිය පොඩිපට්ටම් කර දමයි.
මේ සිතුවම්වල දැක්වෙන යුවළට අනන්‍යතාවක් නැත. ඒ ඔබ සහ ඔබේ පෙම්වතිය හෝ ඔබ සහ ඔබේ පෙම්වතා විය හැකි බව ඇත්තකි. කෙසේ වුව ද අනන්‍යතාව අහිමි වූ පින්තූර තුළ ඇත්තේ අස්වාභාවික ගුප්ත ස්වභාවයකි. ඔබ දෙදෙනා (ඔවුන් දෙදෙනා* සිනාසෙනවා ද, දුකින් සිටිනවා ද කියා දන්නේ ඔබ දෙදෙනා පමණි. ඇතැම් විට හෝ බොහෝ විට ඔබේ චිත්ත ස්වභාවය ඔබ ම මිස ළඟින් සිටින සහකරු හෝ සහකාරිය ද දන්නේ නැත. එකිනෙකා හඳුනා ගැනීම සඳහා වන චිත්ත සංවාද සහ හැඟුම් සංචාර දිවෙනුයේ අතෘප්තියේ හෝ ව්‍යාජයේ හෙවණැලි යටිනි. එබැවින් ම අනෙකා හඳුනා ගැනීමේ අභියෝගය ඉතා අසීරු ව්‍යායාමයක් සේ ජීවිතය පුරා අප වෙත එල්ල වේ.
බඹරු ඇවිත් චිත‍්‍රපටයට ඩබ්ලිව්. ජයසිරි විසින් රචනා කරන ලදුව කේමදාසයන්ගේ කම්පිත ස්වරයන් පොරවා ගත් ‘උදුම්බරා හිනැහෙනවා’ ගීතය මෙවේලේ මසිතට අරක් ගන්නේ නිරායාසයෙනි.
ආදරයේ ඔබ ඔබමයි
ඔබ මා නොව – මා ඔබ නොව දවසක් දා
හඳුනා ගත්තොත් ඔබ මා…
ඒ මොහොතෙ ම එක හුස්මක
උපදිනවා ගිනි රස්නය සීතලෙන් ම.
ආදරවන්තයන් එකිනෙකාට ආසක්තව බැඳී ගිය මොහොතක පවා දෙදෙනා තමන් තුළ ම යම් පමණකට සැඟව සිටිති. සිතා මතා එසේ නොසැංගුණ ද සංකීර්ණ මිනිස් ස්වභාවයන් අනුව ඔවුන්ට කිසි දා සම්පූර්ණයෙන් ම එකිනෙකා වටහා ගත නොහැකි වනු ඇත. මන්ද කොයි යම් තැනකදී හෝ තමන්ගේ ම පසුතැවීම් බිඳුවක් හෝ තමන්ගේ ම තනිකම් ඉස්මක් ආදර මිහිරියාව එකෙළ මෙකෙළ කරන්නට උනා එනු ඇති බැවිනි. ඔවුන්ගේ මුහුණු වසා එතී ඇති මේ අරුම පුදුම සේලයන් මොනවා ද? දෙදෙනාට කිසි දා සිය ආත්මයන් නිරුවත් කිරීමට ඉඩ නොදෙන පුද්ගල ස්වභාවයේ සදාතනික කඩතුරාවක් ද? නැතහොත් ඒවායින් සංකේතවත් කරනුයේ ආදරයේ අවිච්ýන්න පාර්ශ්වයක් වන අන්ධ බව ම ද?
මෙලෙස මැග්රිට්ගේ ”ආදරවන්තයන්” සිත්තම්වල තාක්ෂණික ලක්ෂණ සහ සංකේත නිරූපණය ගැන කෙතෙකුත් විග‍්‍රහයන් ගෙන හැර පෑ හැකි නමුත් දෙදෙනා වෙන් කරන ශෝකී වූත්, හුදකලාජනක වූත් තිර පට දෙසට ම සිත හැරවෙන්නේ කලෙකට ඉහතදී ලියැවුණු කෙටි කවියක් ද යළි පොළා පනින අතර ය.
මුහුණට මුහුණ ලා
කතා කළත් අප
මීදුමක් තිබෙන්නැති
හිත් අතර
මේ සිතුවම් කෙරෙන් ගලා එන විඳුම් කලාපයන් දම්වැලක් සේ එකිනෙක පැටලි පැටලී දික්ව යයි. එහි පුරුක් කිහිපයක් පමණක් රඳවනුයේ වෙනස් විඳින්නෙකුට ඒවා තමන්ගේ ම කාදු සමග අමුණා ගනු පිණිස ය. එහෙත් තමාගේ අසම්මත සිත්තම් ශෛලිය සහ එහි ඈඳෙන විකල්ප චින්තන දහරාවන් ගැන රෙනේ මැග්රිට් නම් කිසිත් නොකීවේ ය. ඔහු සිතුවම් ඇඳ තබා නිහඬව සිටින්නෙකි. ඔහු ම වරක් එය කීවේ මෙපරිද්දෙනි.
”මගේ චිත‍්‍රය කිසිවක් අඩංගු නොවන දෘශ්‍ය රූපයකි. එය අබිරහස් උපද්දන බව සැබෑවකි. ඇත්තෙන් ම යමෙකු මගේ චිත‍්‍රයක් දුටු වහා ම මේකෙ තේරුම මොකක් ද කියා තමන්ගෙන් ම අහනවා ඇති. ඉතින් ඔව්! එහි තේරුමක් නැහැ. මන්ද අබිරහසක කිසිම අර්ථයක් නැහැ. එය කිසි දා දැන ගත නොහැකි දෙයක්.”
මැග්රිට් මෙසේ කලා නිර්මාණයක සැබෑ ගැඹුරු පතුළ රසික සමාජයෙන් ඈත් කරනු වැනි ය. ඉන් ඔහු අදහස් කරනුයේ එකිනෙකා වෙත තම තමන්ට ග‍්‍රහණය වන ආකාරයන්ගෙන් නිර්මාණය විඳ දරා ගැනීමේ වෙන් වෙන් ඉඩප‍්‍රස්ථා ලබා දීමක් බව අපට හැෙඟ්. නිර්මාණයේ ප‍්‍රබලත්වය රැුඳෙනුයේ එම විඳ දරාගැනීම දක්වා යමෙකු වෑයමින් යන ගමනෙහි ය. එකිනෙකා එහි දකින විවිධත්වයෙහි ය. මැග්රිට්ගේ ඔයැ ක්‍ැබඑර්ක ීඑදරහ සහ ඔයැ ෂබඩැබඑසදබ දෙ ඛසෙැ යනාදි සිතුවම් ද ආවර්ණිත මුහුණු මගින් දාර්ශනික ප‍්‍රකාශනයක් ඉදිරිපත් කරන නිර්මාණ වේ. ඔහුගේ සිතුවම් කලාවට සිග්මන් ෆ්‍රොයිඞ් වැනි මනෝ විද්‍යාඥයන්ගේ මතවාද බල පෑ බව පිළි ගැනේ. මුහුණු ආවරණ ශිල්පීය උපක‍්‍රමයට මුල් වූයේ එවන් ආවරණයක් පළඳින ‘ෆැන්ටොමාස්’ නම් නාටකීය චරිතයෙන් ලත් උත්තේජනයක් ය යන්න තවත් මතයකි.
මැග්රිට් දහ තුන් වැනි වියෙහි සිටියදී, ඔහුගේ මව සැම්බි‍්‍ර නදියට පැන දිවි නසා ගත්තා ය. නිසල දේහය හමු වන විට රාත‍්‍රී ගවුම ඇගේ මුහුණ වටා එතී තිබුණු බව පැවසේ. මැග්රිට්ගේ යටි සිතේ තැන්පත් වූ මේ දසුන ඔහු විශිෂ්ට සිත්තරෙකු වූ පසු නිර්මාණ සඳහා මූලික සංකල්පයන් ඉපැද්දුවේ ය යන්න වඩාත් ප‍්‍රචලිත මතයයි.
නැවතත් ආදරවන්තයන්ගේ මුහුණු වැසුම් හාදු පින්තූරය දෙස බලා සිටිමි. නිතිපතා වෙනස් වන පුද්ගල සන්තානයන් හමුවේ එකිනෙකා හඳුනා ගැනීමේ කාර්යය නුදුටු ගැඹුරක් කරා ඇදී යන්නකැයි වැටහී යන අතරේ, නිකමට මෙන්, ත්‍සකඑය ්‍ය්රපදබහ ගායක කණ්ඩායම ගායනා කළ උයද ්රු හදම? නම් ගීතයේ පද කිහිපයක් සිහිපත් කරමි.
අද කවුරු ද ඔබ?
හිරු ම ද නැතිනම්
උතුරන වැස්ස ද?
හෙට කවුරු ද ඔබ?
මා සනසනව ද? සොව ම ගෙනෙනව ද?
- ලක්ෂාන්ත අතුකෝරල
