චන්ද්රලතා අම්මා කොළඹ ආශ්රිත නගරයක පාරම්පරිකව ඉඩම් රැුසක් හිමි පවුලක කාන්තාවක්. පරම්පරාවෙන් හිමිවූ ඉඩම් අයත්ව තිබුණේ ඇගේ සැමියාට. ඇය සැමියාගේ නිවසේ කටයුතු ඉටු කරමින් දිවි ගෙව්වා. ඔහු වයස අවුරුදු 50 ඉක්මවද්දී හෘදයාබාධයකින් මියගියා. සැමියාට වඩා වසර දහයකින් බාල වූ ඇය, සැමියාගේ මරණයෙන් පසු වසර 40ක් දිවි ගෙව්වා.
සැමියාගේ මරණයෙන් පසු ඉඩම්වල අයිතිය ඇයට හිමිවුණත් නිවස ඇතුළු ඉඩම් සියල්ල ඇගේ දරුවන් බෙදාගත්තා. මහගෙදර බාල පුතා ජීවත්වුණා. ඇය සිටියේත් මහගෙදර. ඇය කාලයක් යනතුරු බාල පුතාගේ දරුවන්වත් බලාගත්තා. එහෙත් පසුකාලීනව ඉඩම් ගැන තීන්දු ගනිද්දී ඇයත් දරුවනුත් අතර ගැටුම් ඇතිවුණා. ගැටුම් අවසානයේ තමන්ගේම ඉඩමේ කෙළවරක ඇයට කුඩා නිවෙසක් තනා දුන්නා. ඇය තනිව උයා පිහාගෙන ජීවත්වුණා. නිතර දරුවන් සමඟ ගැටුම් ඇති කරගත්තා. වයස අවුරුදු අසූව ළංවෙද්දී ඇයගේ කොන්ද කුදුගැහුණා. දෑස් දුර්වල වුණා. ඇය තනිව කතාකරන්න පටන්ගත්තා. ඇය විටෙක වත්ත පුරා නිරුවතින් ඇවිද්දා. එවැනි මොහොතක බැණවදිමින් ඇගේ දරුවෙකු හෝ මුණුපුරෙකු ඇයව නිවසට ගෙනගියා. අසනීපයෙන් සිටියත් ඇයට තමන්ගේම ආහාර පිසගන්නට සිද්ධවුණා. සියල්ල අවසානයේ දිනෙක ඇය තමන්ගේ ඇඳේ නිරාහාරව මරණයට පත්වුණා.
ඉහත සඳහන් කළේ ලියුම්කාරියගේ ඥාතී කාන්තාවකගේ අත්දැකීමක්. කෙටියෙන් සටහන් කළ එම කතාව අපේ සමාජයෙහි වියපත් කාන්තාවන්ට මුහුණදෙන්නට සිදුවන අත්දැකීම් අතරින් මඳක් රළු අත්දැකීමක්. ඇතැම් කාන්තාවන්ගේ වියපත් දිවිය මෙතරම් දුක්බර නැහැ. එහෙත් එය සතුටුදායක එකක්ද නොවෙයි. අප හොඳින් දන්නා හඳුනන වියපත් කාන්තාවකගෙන් අත්දැකීම් විමසද්දී ඇය මෙසේ කීවා.
‘මගේ වයස අවුරුදු හැත්තෑතුනක්. මම ජීවත්වෙන්නේ දුවගේ ගෙදර. ඇයත්, ඇගේ සැමියාත්, මුණුපුරනුත් මට ආදරය කරනවා. එයාලා මට ගරු කරනවා. සැප පහසුකම් දෙනවා. ඒත් එයාලා ඉන්නේ එයාලාගේ ලෝකවල. පුතාත්, දුවත් දෙන්නාම රැුකියාවල යෙදෙනවා. ඔවුන්ට මාත් එක්ක කතාකරන්නවත් වෙලාවක් නැහැ. මුණුපුරන් ටීවී, ෆෝන්, කම්පියුටර් වල එයාලාගේ ලෝකයක් හදාගෙන ඉන්නවා. මාත් එක්ක ඉඳගෙන කතාකරන්න එයාලාට වෙලාවක් නැහැ. ගොඩක් වෙලාවට මට හරි කම්මැලියි. මම මුණුපුරෙකුගේ කාමරයට ගිහින්, එයාලා එක්ක කතා කරන්න උත්සාහ කරනවා. එයාලා මම අහන ප්රශ්නෙකට දෙකකට ඕනෑවට එපාවට උත්තර දෙනවා. ඒ උත්තර වලින්ම තේරෙනවා එයාලාට මාව කරදරයක් බව. මම ටීවී එක දාගෙන මොනවහරි බලන්න උත්සාහ කරනවා. කොහේහරි ඇවිදිනවා. මම අහල පහල ගෙවල්වල ඇවිදින එකටත් දුව එච්චර කැමති නැහැ. ඈතක යන්න මගේ අතේ සල්ලිත් නෑ.‘ ඒ ඇගේ අත්දැකීම.
ලංකාවේ පමණක් නෙවෙයි, ලෝකයේම වියපත් ජනගහනය වැඩිවෙමින් පවතිනවා. ඒ අතරිනුත් වියපත් කාන්තාවන් ප්රමාණය ක්රමයෙන් වැඩි වෙනවා. මෙය රටක පරාජයක් නොවෙයි, ජයග්රහණයක්. එය ආයු අපේක්ෂාව වැඩිවීමක්. එහෙත් වියපත් කාන්තා ජනගහනයෙහි ජීවිත ලස්සන කරගැනීමට කලින් ඔවුන් මුහුණදෙන අභියෝග රැුසක් තිබෙනවා. විශේෂයෙන්ම ඒ කාන්තාවන්ට ස්වාධීන, සතුටුදායක දිවියක් ගත කරන්න අවස්ථාව ලැබෙන්නේ නැහැ.
ශ්රී ලංකාව ඉතාම වේගයෙන් දකුණු ආසියාවේ වැඩිම වියපත් ජනගහනයක් සිටින රට බවට පත්වෙමින් ඉන්නවා. ලෝක මට්ටමෙන් පවා අපේ වියපත් ජනගහනය වැඩි වෙනවා. 1981 දී සීයට 6.6ක් වූ වයස අවුරුදු 60ට ඉහළ වියපත් ජනගහනය 2012 ජන සංගණනය වෙද්දී සීයට 12.4ක් දක්වා වැඩිවී තිබෙනවා. ඒ අතරිනුත් බහුතරය කාන්තාවන්. වියපත් ජනගහනයෙන් සීයට 56ක් කාන්තාවන්.
එයිනුදු වයස අවුරුදු 70 හා 79 අතර කාන්තාවන්ගෙන් සීයට 42ක් සැමියා මියගිය හෝ සැමියාගෙන් වෙන්වූ අය. එවැනි කාන්තාවන්ගෙන් බහුතරයකට තමන්ගේ වියපත් දිවිය ගත කරන්නට සිදුව තිබෙන්නේ අනුන්ගේ සැලසුම් වලට අනුව. අනුන්ගේ ලෝකවල පරිධියේ කොටසක් ලෙස.
වියපත් පිරිමියෙකුට අඩුම තරමේ මිතුරු සමාජයක්, තමන්ගේ වෘත්තිමය ජීවිතයේදී උපයාගත් යමක් පවතිනවා. ජීවිතයම ගෘහණියක් ලෙස ගතකළ කාන්තාවකට එවැනි පසුබිමක් නැහැ.
එක්සත් ජාතීන්ගේ ජනගහන අරමුදල මෙම මාතෘකාව ගැන ඉතා උනන්දුවෙන් අධ්යනය කරන, ඒ ගැන සංවාද කරන ආයතනයක්. ඔවුන් පෙන්වාදෙන පරිදි ලංකාවේ වියපත් කාන්තාවක් ප්රතික්ෂේප වීම, හිංසාවට ලක්වීම මෙන්ම ලිංගික අවදානමකට පවා ලක්වීමේ ඉඩක් තියෙනවා. එවැනි කාන්තාවක සෞඛ්ය සේවා පහසුකම් ලබාගැනීමේ ඉඩකඩ පවා අඩුයි. තමන්ගේ අයිතිවාසිකම් අනුව කටයුතු කිරීමට ඇති අවස්ථාව අඩුයි. විවිධ සේවාවන්ට ලඟාවීමේ ඉඩකඩ අඩුයි. ඒ නිසාම ඔවුන්ගේ වියපත් කාලය සතුටින්, සෞඛ්ය සම්පන්නව ගත කරමින් ජීවිතය විඳීමට ඇති අවස්ථාව අහිමිවෙනවා.
අප මිතුරු මාධ්යවේදියෙක් තමන්ගේ මව ගැන දැක්වූ අදහසක් මෙසේයි. ‘මගේ තාත්තා පිළිකාවකින් මියගියා. ඉන්පසුව අවුරුදු පහළොවක් විතර තිස්සේ අම්මා මට උගන්වන්න මහන්සි වුණා. මගේ ගම ගාල්ල. ඇය හැදී වැඩුණේ ගාල්ලේ ගැමි පරිසරයක. දැන් මම විවාහ වෙලා, කොළඹ රැුකියාව කරනවා. ඒත් මම කොළඹ පදිංචියට එන්න බයයි. අම්මාට කොළඹ ගෙදරක හිරවෙලා ජීවත්වෙන්න බැහැ. එයාට පුරුදු ගමේ පන්සල, ගමේ සමාජය එක්ක ගෙවන ජීවිතය. මම ඇයව කොළඹ ගෙනාවොත් එයාගේ ලෝකය සම්පූර්ණයෙන්ම විනාශ වෙනවා. ඒ නිසා මම උත්සාහ කරන්නේ මගෙන් නිදහස් වෙලා අම්මා ගෙවන විශ්රාමික ජීවිතය අම්මාගේම ලෝකයේ ඉඳන් ඇයට සතුටු විදියට ජීවත්වෙන්න පහසුකම් සලසන්න. මගේ ලෝකය ඇගේ ලෝකයට වඩා වෙනස්. මම කොළඹ ගෙවන ජීවිතයට ඇයව බලෙන් ගේන්න බැහැ. ඒක ඇයට කරන අසාධාරණයක්.‘
ඔහු ඒ ආකාරයට කල්පනා කළත්, බොහෝ මව්වරුන්ට තමන්ගේ දරුවන්ගේ ලෝකවල කොටසක් වෙන්නට සිදුවෙනවා.
නිසි මැදිහත්වීමක් කළහොත් වියපත් කාන්තාවන්ගේ ජීවිත වෙනස් කළ හැකියි. ඔවුන්ගේ සෞඛ්ය, ආර්ථික ස්වාධීනත්වය, ස්වාධීන දිවිපැවැත්ම හා සමාජ නිදහස එකිනෙකට සම්බන්ධ කාරණා. ඒවා ශක්තිමත් කළ යුතුයි. ඉහළ වටිනාකමකින් යුක්ත තැනක් බවට පත්කිරීමට වියපත් කාන්තාවන්ගේ හෙවත් අම්මාවරුන්ගේ මැදිහත්වීම ඉතා වැදගත් බව එක්සත් ජාතීන්ගේ ජනගහන අරමුදල පෙන්වනවා. මාතෘ ඇසකින් සමාජය දෙස බලන කාන්තාවන්ට, ප්රාදේශීය වශයෙන් කළ හැකි දේ බොහෝයි. ලෝකයේ රටවල් රැුසක් පිළිගත් ගෝලීය තිරසාර සංවර්ධන දර්කයේ පස්වැනි තැනට පත්ව ඇත්තේ සියළු කාන්තාවන්ට සමානාත්වය ලබාදීම හා කාන්තාවන් හා ගැහැණු ළමයින් ශක්තිමත් කිරීම.
තරුණ සිනමාවේදිනියක වන ලංකා බණ්ඩාරණායක තමන්ගේ අදහස අප සමඟ මෙලෙස බෙදාගත්තා. ‘කාන්තාවන්ට රැුකියා කරන්න අමාරු බව සමාජ මතයක් තියෙනවා. වයසට ගිය කාන්තාවකට කොහොමත් රැුකියාවක් කරන්න බැරි බව ඒ අනුව හිතනවා. සමහරු හිතන විදියට ගැහැණු කියන්නේ ගෙවල් ඇතුලට වෙලා ළමයි හදාගෙන, පවුල රැුකගෙන සිටිය යුතු පිරිසක්. ඒ විදියට වර්ග වෙලා තියෙන සමාජ කොටසක් වයසට ගියාට පස්සේ ජීවිත ගෙවීම තවත් අසීරුයි. එයාලාගේ ජීවිතය තරුණ කාලෙට වඩා අමාරුයි. සැමියා මත යැපෙමින් හිටපු කාන්තාවකට සැමියා මිය ගියාම යැපෙන්න වෙන්නේ තමන්ගේම දරුවන්ගෙන්. සැමියාට පෙන්ෂන් එකක් තියෙනවා නම් යම් ආර්ථික සහනයක් තියෙනවා. එහෙම නැති වුණොත් ඇයට ලොකු ආර්ථික පීඩනයකට මුහුණ දෙන්න සිදු වෙනවා. අනෙක් පැත්තෙන් වයසට ගිය බහුතර මව්වරුන්ට තමන්ගේ දරුවන්ගේ දරුවන්ව බලාගන්න සිද්ධවෙනවා. ඒක මහා ඛේදවාචකයක්. වයසට ගිය අම්මා කෙනෙක්ට තමන්ට තියෙන නිදහස නැතිවෙනවා. හැමවෙලේම තමන් අසරණයි කියන හැඟිම ඒ අයට දැනෙන්න ගන්නවා. ඉන්පසසේ තමන්ගේ වුවමනා එපාකම් පිළිබඳව තමන්ගේ දරුවන්ට කියන්න බය වෙනවා. තමන්ට අවශ්ය දේවල් ඉල්ලන අකමැති වෙනවා.
කාන්තාවක් තරුණ කාලේ තනිකම කියන දේ ඒ තරම්ම දැනෙන්නේ නැහැ. මහත්තයා ඉන්නවා, තමන්ගේ තනිකම මහත්තයා එක්ක බෙදා ගන්න පුළුවන්. මහත්තයා මිය ගියොත් ඇය අසරණ වෙනවා. ළමයි ලොකු වෙලා ඒ අය කසාද බැන්දාට පස්සේ ඇය තනිවෙනවා. විවාහය ඇතුලේ ඉන්නවාට වඩා දරුවන්ගෙන් යැපෙනකොට ඇයට ඇතිවෙන මානසික බලපෑමත් වැඩියි. ගොඩක් වෙලාවල ගෙදර මෙහෙකාරියකගේ තත්වයට වයසට ගිය අම්මලා පත්වෙනවා. ඇයට සෞඛ්ය ප්රශ්ණ ඇති වුණොත් තත්වය තවත් බරපතල වෙනවා. පසුගිය දවස්වල මගේ අම්මා එක්ක ඇගේ සෞඛ්ය සායනවලට යන්න සිද්ධ වුණා. ඒ සායන වල සෑහන්න ප්රමාණයක් ඉන්නේ වැඩිහිටි අම්මලා, තාත්තලා. ඒ අයට මේ සායන වලට එන්න සිද්ධ වෙන්නේ තනියම. මේවා වෙනස් කරන්න නම් කාන්තාව වෙනස් වෙන්න ඕනෑ.‘
ශ්රී ලංකාවේ වියපත් ජනගහනයෙන් බහුතරය ජීවත්වෙන්නේ තමන්ගේ පවුලේ අය සමග. අනුන් මත යැපෙන ආර්ථික පැවැත්මක ඔවුන් කොටුවෙලා. ශ්රී ලංකාවේ වැඩිහිටි ජනගහනයෙන් සීයට 99ක් හෙවත් 2,496,038ක් ජීවත්වෙන්නේ එලෙස දරුවන්ගේ නිවාස වල. වැඩහිටි නිවාසවල හෝ වෙනත් වැඩිහිටියන් සඳහා වන ආයතනවල ජීවත්වෙන්නේ 24,535 දෙනෙකු පමණයි. අපේ සංස්කෘතියම වැඩහිටි නිවාස පිළිකුලෙන් බැහැර කරනවා. එහෙත් නිසි විශ්රාම සැලසුමක් සමඟ, තමන්ගේ දරුවන්ගේ බැල්ම මැද තමන්ගේම වයසේ උදවිය සමඟ කතාබහ කරමින් හොඳ තත්වයේ වැඩිහිටි නිවාසයක ජීවත්වීම කාන්තාවකට යහපත් විය හැකියි.
සාම්ප්රදායිකව මෙලෙස නිවාසවල වැඩිහිටියන් ජීවත්වීම ගැටළුවක් නැති බව කෙනෙකුට කිව හැකියි. එහෙත් මේ වනවිට නාගරීකරණය, ජීවන වියදම් ඉහළ යෑම, විදේශගත වීම වගේම න්යෂ්ඨික පවුල් ප්රමාණය වැඩිවීම නිසා වැඩිහිටියන්ව නිවස තුළ රැුකබලාගැනීම අසීරු කටයුත්තක් වී තිබෙනවා. රැුකියාවක නිරතවෙන කාන්තාවකට ඒ අතරේ තමන්ගේ මව, නැන්දණිය, පියා හෝ මාමණ්ඩිය රැුකබලාගන්නට සිදුවෙලා. ඒ නිසාම ඔවුන් දැඩි පීඩාවකට මුහුණදෙනවා. ඔවුන්ගේ ශරීර සෞඛ්යය හා මානසික සෞඛ්යය ගැන සොයාබැලීම පීඩාකාරී කටයුත්තක් බවට පත්වෙලා.
2012 ජන හා සංඛ්යාලේඛන දෙපාර්තමේන්තුවේ සංගණනයෙන් හෙළිව ඇත්තේ වැඩිහිටි කාන්තාවන්ගෙන් සීයට 11ක් පමණක් ආර්ථික කටයුත්තක යෙදෙන බව. එහෙත් බොහෝ වැඩිහිටි කාන්තාවන් තම තමන්ගේ නිවාසවල වැටුප් රහිත වැඩවල යෙදෙනවා. ඉවීම්, මුණුපුරන්ව රැුකබලාගැනීම් ආදී රැුකියා කටයුතුවල ඔවුන් යෙදෙනවා.
මේ වැඩිහිටි ජනගහනයේ සෞඛ්ය අවශ්යතා සම්පූර්ණ වෙන්නේත් අඩුවෙන්. ශ්රී ලංකාවේ නොමිලේ සෞඛ්ය සේවයක් තිබෙන බව ඇත්ත. එහෙත් ශ්රී ලංකාවේ වැඩහිටි ජනගහනයෙන් 548,776ක් ඇස් පෙනීමේ දුබලතාවයන්ගෙන් පීඩා විඳිනවා. ප්රතිශතයක් ලෙස සීයට 21.8ක්. එමෙන්ම වැඩිහිටි ජනගහනයෙන් සීයට 11.3ක් කන් ඇසීමේ දුබලතාවයකින් පෙලෙනවා. සීයට 19.4ක් ඇවිදීමේ දුබලතාවයකින් පෙලෙනවා. සීයට 8.3ක් මතකය දුර්වල වීමේ තත්වයන්ට මුහුණදෙනවා. මෙවැනි කාන්තාවන්ගේ අවශ්යතා ගැන මඳක් නැවතී හැරී බලන්නට ඒ වැඩිහිටියන්ගේම දරුවන්ට නොහැකි විය හැකියි.
තරුණ කාන්තා ක්රියාකාරිනියක වන දීපාංජලි අබේවර්ධන මෙම තත්වය ගැන තමන්ගේ අදහස බෙදාගත්තා. ‘ලංකාවේ කොහොමත් සමාජ ආරක්ෂණ ක්රමවේද නැහැ. ඒ වගේ සමාජ ආරක්ෂණ ක්රමවේදයක් නැති වුනාම, වයසට ගිය ස්ත්රින්ට සහ පුරුෂ දෙපාර්ශවයට ළමයි මත හෝ වෙනත් පාර්ශවයන් මත යැපෙන්න සිද්ධ වෙනවා. තමන්ගේ මූලික අවශ්යතාවයන් ටික සපුරගන්න වෙනවා. මම හිතන්නේ මේ ගැටළුව වැඩිහිටි කාන්තාවන්ට සහ පිරිමින්ට පොදු කාරණයක්. ගොඩක් අවස්ථාවල ළමයින්ගේ ළමයින් බලාගන්න සිද්ධ වෙනවා. කාන්තාවන් වීම නිසාම ඇති වී තිබෙන ගැටළු සම්බන්ධයෙන් හොයලා බලලා විසඳුම් ලබා දෙන්න පුළුවන්නම් ඒක විසඳුමක්.‘
ඇත්තෙන්ම අප වඩා පුළුල්ව අම්මාවරුන්ගේ ලෝකය ගැන කල්පනා කළ යුතුයි. ඔවුන්ගේ ජීවිත ගෙවෙන ආකාරය ගැන සොයාබැලිය යුතුයි. ඔවුන්ට ජීවිතය විඳින්නට ඉඩ ලබාදිය යුතුයි. සංස්කෘතික වශයෙන් මව්වරුන්ට ඉහළ ගරුත්වයක් දැක්වුවත්, ප්රායෝගිකව සමාජයේ පීඩිතම කොටසක් ලෙස ඔවුන්ව හඳුනාගැනීම ඉතා වැදගත් වේවි.
