කෙන්යාවේ හිටපු ජනපති ඩැනියෙල් අරාප් මුයි මියයයි

‘අද, අතිගරු ජනාධිපති ඩැනියෙල් අරාප් මුයි…‘ අසූ ගණන්වලදී කෙන්යා ගුවන්විදුලි සංස්ථාවේ සියලූ ගුවන්විදුලි නාලිකාවල ප‍්‍රවෘත්ති පටන්ගත්තේ ස්වාහිලි භාෂාවෙන් එම වාක්‍යය කියමින්. හැමදාම ප‍්‍රවෘත්ති ආරම්භ වුණේ එදින ජනාධිපතිවරයා කළ දෙයක් ගැන වාර්තා කරමින්.
ජනාධිපතිවරයා එළු වෙන්දේසියකට ගිය හැටි, පාරේ ගමන් කරන අතරතුර ඇමතිවරයෙකු ඉවත් කළ හැටි, ඇතැම් විට දිවා ආහාරය ගත් හැටි, ආයතනවලට කඩා පැන්න හැටි පවා එකල ප‍්‍රමුඛ පුවත්වලින් මහා ඉහළින් වාර්තා කර තිබුණා.

කෙන්යාවේ ජනාධිපති ධුරයේ දශක ගණනාවක් තිස්සේ සිටි ඩැනියෙල් අරාප් මුයි පසුගිය සතියේ වයස අවුරුදු 95 දී මියගියා. ඔහු 1978 දී කෙන්යාවේ ජනාධිපතිධුරයට පත්වුණා. 2002 දී ධුරයෙන් සමුගත්තා. 2020 දී මියගියා. ඔහුගේ පාලන කාලය ගැන කෙන්යානුවන් අතර එකිනෙකට වෙනස් අදහස් තිබෙනවා. කෙන්යාවේ සමහරුන්ට ඔහු මහා වීරයෙක්. ලෝකයේ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයට ගරු කරන උදවියට ඔහු දරුණු ඒකාධිපති පාලකයෙක්.
ඇත්තෙන්ම ඔහුගේ පාලන කාලය තුළ කෙන්යානුවන්ට නිදහස තිබුණේ නැති තරම්. ප‍්‍රතිවාදීන් මර්දනය මෙන්ම, නායකාභිවන්දනය කෙන්යාවේ පැවතුණා. එහෙත් කෙන්යාව වටා ඇති අනෙක් රටවල් දේශපාලන අස්ථාවරත්වයෙන් බිඳවැටෙද්දී කෙන්යාව ස්ථාවරව පවත්වාගැනීම ගැන ඔහුට ඇතැම් කෙන්යානුවන් ගරු කරනවා.

කෙන්යානු නිදහස් දිනය ලෙස සලකන්නේ 1964 දෙසැම්බර් 13 වැනිදා. එදින ඔවුන් ස්වාධීන ජනරජයක් බවට පත්වුණා. කෙන්යාවේ පළමු ජනාධිපතිවරයා සහ කෙන්යාවේ පියා ලෙස සලන්නේ ජොමෝ කෙන්යාටා. ඔහු පළවැනි ජනාධිපතිවරයා ලෙස අවුරුදු 14ක් කටයුතු කළා. 1978 අගෝස්තුවේදී කෙන්යාටා මියගියා. ඩැනියෙල් මුයි යුගය පටන්ගත්තේ ඉන්පසු.
කෙන්යාටා පාලනයේදී උපජනාධිපතිවරයා ලෙස ඩැනියෙල් අරාප් මුයි කටයුතු කළා. ඔහු කෙන්යාටා පාලන සමයේදී අඩු කැරිස්මාවක් සහිත දුර්වල දේශපාලනඥයෙකු ලෙස සැලකූ බව කියනවා. ඔහු කාලයක් තිස්සේ කෙන්යාටාගේ සෙවණැල්ල ලෙස සිටි කෙනෙක්. මුල් ජනපති කෙන්යාටා පවා ඔහුව විහිළුවට ලක් කළ බව කියනවා.

එකල තිබූ කෙන්යානු ව්‍යවස්ථාව අනුව ජනාධිපතිවරයා මියගොස් දින 90කින් ජනාධිපතිවරණයක් පැවැත්විය යුතුයි. එතෙක් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිවරයෙක් පත්වෙනවා. මුයි එලෙස ජනාධිපතිධුරයට පත්වුණා. 1979 ජනාධිපතිවරණයෙන් ජයගත්තා. ජයගත්තා යැයි කීවත් එම ජනාධිපතිවරණයට ඉදිරිපත් වූ එකම අපේක්ෂකයා ඔහු ඩැනියෙල් අරාප් මුයි කෙන්යාටා වෙනස් ප‍්‍රතිරූපයක් ගොඩනගාගන්නට උත්සාහ කළා. ඔහු හිටපු පාසල් ගුරුවරයෙක්. ඒ නිසාම සිය පාලනයේදී පාසල් අධ්‍යාපනය වැනි ක්ෂේත‍්‍රවලට ඔහු වැඩි අවධානයක් යොමුකර තිබුණා. ප‍්‍රාථමික අධ්‍යාපනය නොමිලයේ ලබාදීම. සිසුන්ට නොමිලයේ කිරි ලබාදීම වැනි ප‍්‍රතිපත්ති ඔහු ආරම්භ කර තිබුණා. කෙන්යාටා මෙන් වසා දැමූ දොරටු තුළ සිට පාලනය කිරීම වෙනුවට ඩැනියෙල් අරාප් මුයි රට වටේ ඇවිදින පාලකයෙකු බවට පත්වුණා.

කුමන්ත‍්‍රණයෙන් පසු

ඔහු ජනාධිපතිධුරයට පත්ව ටික කලෙකින්, 1982 දී ඔහුට එරෙහිව මිලිටරි කුමන්ත‍්‍රණයක් සිදුවී තිබුණා. එය ගුවන් හමුදාවේ පහළ මට්ටමේ නිලධාරීන් පිරිසක් ආරම්භ කර තිබුණු කුමන්ත‍්‍රණයක්. ඉහළ මිලිටරි නිලධාරීන්ගේ උදව්වෙන් කුමන්ත‍්‍රණය මැඬපවත්වන්නට ඔහු සමත්වුණා. එහෙත් එම කුමන්ත‍්‍රණය මැඬපැවැත්වීමේදීත් ඉන්පසුවත් ඔහුගේ පාලනය වඩා දරුණු මුහුණුවරක් ගෙන තිබුණා. කුමන්ත‍්‍රණයට සැකපිට දහස් ගණනක් අත්අඩංගුවට ගත්තා. විශාල පිරිසක් සිරගත කරද්දී තවත් අය ඝාතනය කර තිබුණා. ප‍්‍රතිවාදී අදහස් රැුගත් කණ්ඩායම් මර්දනය කෙරුණා. බලහත්කාරයෙන් අත්අඩංගුවට ගැනීම් සිද්ධවුණා. රජයේ සේවකයන්ට ඔහුගේ පක්ෂයේ සාමාජිකත්වය ගන්නැයි බල කෙරුණා.

සමූලඝාතන

ඩැනියෙල් අරාප්ගෙන් කෙන්යානු දේශපාලනය එකල බලාපොරොත්තු වූ වැදගත්ම කටයුත්ත වුණේ කෙන්යානු ජාතිය ගොඩනැගීම.

කෙන්යාවේ ජනවර්ග හා ගෝත‍්‍ර රැුසකට අයත් ජනතාව ජීවත්වෙනවා. ඒ අතරින් සෝමාලි ජාතිකයන් විශේෂයි. බි‍්‍රතාන්‍යයන්ගෙන් කෙන්යාවට නිදහස ලබාදෙන විට කෙන්යාවේ සිටි සෝමාලි ජාතිකයන් තෝරාගැනීමක් කළ යුතු වුණා. කෙන්යාව තුළ ජීවත්වෙනවාද සෝමාලියාව සමග එක්වෙනවාද යන්න පිළිබඳව ඔවුන් තීන්දු කළ යුතු වුණා. ඒ සඳහා ජනමත විචාරණයක්ද 1962 දී පැවැත්වුවා. එහිදී සීයට 80කට වැඩි බහුතරය කෙන්යාවෙන් වෙන්ව සෝමාලියාව සමග එක්වීමට පක්ෂව ඡුන්දය ලබාදුන්නත්, බි‍්‍රතාන්‍යයන් කෙන්යානු සෝමාලි ජාතිකයන් කෙන්යාවේම තැබුවා.

කලෙන්ජින් නම් සංඛ්‍යාවෙන් සුළුතරයක් වූ ජනවර්ගයට ඩැනියෙල් මුයි අයත් වුණා. ඒ නිසා ඔහුට බාහිරින් පැමිණි කෙනෙක් ලෙස, සියලූ ගෝත‍්‍ර එකතු කොට තනි කෙන්යානු ජාතියක් ගොඩනගන්නට හැකිවනු ඇතැයි දේශපාලනික අවබෝධයක් ඇති අය කල්පනා කළ බව කියනවා. එහෙත් බි‍්‍රතාන්‍යයන් මෙන්ම පළමු ජනපති කෙන්යාටාද අනුගමනය කළ බෙදා පාලනය කිරීමේ ප‍්‍රතිපත්තිය ඔහුත් අනුගමනය කළා.

මුයිගේ පාලන කාලය සමයේ සෝමාලි ජාතිකයන්ට එරෙහිව ගරිස්සා සමූල ඝාතනය, වගල්ලා සමූල ඝාතනය වැනි සමූල ඝාතන පවා කෙන්යාවේ සිදුව තිබුණා. ගරිස්සා සමූල ඝාතනය යනුවෙන් හැඳින්වුවේ කෙන්යාවේ ගරිස්සා දිස්ත‍්‍රික්කයේ සිටින සෝමාලියානු ජාතිකයන් ඝාතනය කිරීමේ ක‍්‍රියාවලියක්. කෙන්යානු ආරක්ෂක හමුදාවලින් ගරිස්සා ප‍්‍රාථමික පාසලේ ක‍්‍රීඩාංගණයෙහි ආහාර හෝ ජලය නැතිව සිර කරමින්, 3000ක පමණ සෝමාලි ජාතිකයන් ඝාතනය කර තිබුණා. ඉන්පසුව 1984 දී සෝමාලි ජාතිකයන් වගල්ලා ගුවන් පථයෙහි සිර කරමින් ජලය හා ආහාර ලබා නොදී ඝාතනය කිරීම වගල්ලා සමූල ඝාතනය යනුවෙන් හඳුන්වනවා. දින පහක් තිස්සේ එලෙස නිරාහාරව තබා, 5000ක පමණ පිරිසක් ඝාතනය කර තිබුණා.

ස්ථාවරත්වය

කෙසේ වෙතත්, හැම විටම රටේ ස්ථාවරත්වය තබාගන්නට මුයිට හැකිවූ බව කියනවා. ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය නමට පමණක් තිබුණු ඔහුගේ පාලනය තුළ ස්ථාවරත්වයක් තිබුණු බව ඇතැම් කෙන්යානුවන්ගේ අදහස.

අවුරුදු 24ක ඔහුගේ පාලනය වැඩිපුර ඒකාධිපති පාලනයකට සමානයි. අප මුලින්ම කී ලෙස දිනපතා ප‍්‍රවෘත්ති විකාශයේ සිට මුදල් නෝට්ටු දක්වා ඔහුගේ රූපය හැමතැනම ප‍්‍රදර්ශනය වුණා. සෑම වෙළඳසැලකම, බාබර් සාප්පුවකම ඔහුගේ ඡුායාරූපය ප‍්‍රදර්ශනය කිරීම අනිවාර්ය වුණා. ඔහුට විරුද්ධව කතාකිරීම නීති විරෝධී වුණා. ඒ අතරේ ඔහුගේ විදේශගත බැංකු ගිණුම්වල රුපියල් බිලියන ගණන් තැන්පත් වූ බව මේ වෙද්දී හෙළිව තිබෙනවා. ඇමෙරිකන් ඩොලර් බිලියන ගණනක වංචා ¥ෂණ ගැන ඔහුගේ කාලයෙන් පසු සිදුකළ පරීක්ෂණවලදී ඔහුට අදාළව හෙළි කර තිබෙනවා.

සාමාන්‍ය කෙන්යානු ජාතිකයන් අතර අපරාධ වැඩිව තිබුණා. ඒඞ්ස් වැනි රෝග වැඩි වුණා. විරැුකියාව වර්ධනය වුණා. කෙන්යාව දුප්පත්කමේ සංකේතයක් ලෙස ප‍්‍රකට වුණා.
ඔහු 1979, 1983 සහ 1988 වසරවල පැවති ජනාධිපතිවරණවලට ඉදිරිපත් වුණේ ප‍්‍රතිවාදීන් නැතිව තනිවම. එම කාලයේදී වඩා ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී ව්‍යවස්ථාවක් ඉල්ලා සිටිමින් ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී අරගලකරුවන් කෙන්යාවේ අරගල කළා. ඒ දේශපාලන අරගලවලදී 1000ක පමණ පිරිසක් මියගොස් ඇතැයි කියනවා.

කෙන්යාවේ ව්‍යවස්ථාවෙන් අධිකරණ ස්වාධීනත්වය තහවුරු කර තිබුණත්, ඔහුගේ යටතේ විනිසුරුවරුන් හිතුමතේ ඉවත් කෙරුණා. ව්‍යවස්ථාදායක සභාවත් ඔහුට ඕනෑ ආකාරයට පාලනය කෙරුණා.

විශ්වවිද්‍යාල වසා දැමීම් මෙන්ම විරුද්ධ අදහස් ඇති අයව සිරගත කිරීම, වධදීම සහ මරාදැමීම සිදුව තිබුණා. ඒවා පිළිබඳව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් වැනි ආයතන වාර්තා කර තිබෙනවා.

කෙසේ වෙතත් 2002 දී ඔහු පාලනය අත්හැරියේ සාමකාමීව. බලහත්කාරයෙන් ඔහු ගෙදර යවන්නට සිදුවුණේ නැහැ. එසේ පාලනය අත්හැරීම ගැන ඔහුට ගරු කරන අය මහා ඉහළින් කතාකරනවා. එහෙත් ඔහුගේ විවේචකයන් කියන අන්දමට ඔහු පාලනය අත්හැරියේ කෙන්යාවේ ආර්ථිකය කඩාවැටී පාලනය කළ නොහැකි තත්වයට රට පත්වුණාට පසුව.

ඔහු සිය ජනාධිපතිවරණ සටනේදී ජොමෝ කෙන්යාටාගේ පුතාට සහයෝගය දැක්වුවා. එහෙත් ජනාධිපතිවරණය ජයගත්තේ ඊට පෙරද ඔහුගේ ප‍්‍රතිවාදියා ලෙස ජනාධිපතිවරණයට ඉදිරිපත් වූ ම්වායි කිබකි. කිබකිගේ පාලන සමයේදී මුයි පිළිබඳ තව තවත් කරුණු හෙළිවුණා. පුද්ගලයන්ට වධ හිංසා කිරීම සඳහා පාවිච්චි කළ ස්ථාන පවා හෙළිදරව් වුණා. එහෙත්, ඒ කිසිවකට අදාළව නීතිය ක‍්‍රියාත්මක වුණේ නැහැ. ඒ වෙනුවට මුයිට ගෞරවනීය පුරවැසියෙක් ලෙස සැලකීම සිද්ධවුණා. ඔහුගේ අවසන් කටයුතු පවා කෙන්යානු රාජ්‍ය අනුග‍්‍රහයෙන් සිදුකරන්නට නියමිතව තිබුණා.

අනුරංග ජයසිංහ