- ටෙහරාන්හි ආණ්ඩු විරෝධී උද්ඝෝෂණ මීට කලින් තිබුණු ඇමෙරිකන් විරෝධී උද්ඝෝෂණවලට කිසිසේත්ම සමාන කළ නොහැකියි
- සුලෙයිමානි ඝාතනයට පෙර සිටම ඉරානය තුළ ආණ්ඩු විරෝධී උද්ඝෝෂණ පැවතුණා
- එහෙත් මේ විරෝධතා ඉරාන රජයට කිසිම හානියක් නැති ඒවා නොවෙයි
- ඩොනල්ඞ් ට‍්‍රම්ප් යානය කඩාවැටීම ගැන පුදුමාකාර විනෝදයකින් සිටින බව පෙනෙනවා
- ඉරානයේ පීඩනය හෙට කොතැනින් පුපුරාවිදැයි සිතාගත නොහැකියි
ගෙවුණු සතියේදී ඉරානයේ ටෙහෙරාන් නුවර පැවති ආණ්ඩු විරෝධී විරෝධතාවලට ලොව පුරා මාධ්‍යවල ඉඩකඩ විවර වී තිබුණා. විරෝධතාවලට හේතුවී තිබුණේ ඉරාන වැසියන්ද රැුගත් ගුවන් යානයකට ඉරාන හමුදාවෙන් මිසයිල ප‍්‍රහාරයක් එල්ලකොට, එම ගුවන් යානයේ සිටි සියලූදෙනාම ඝාතනය කිරීම. එම ඝාතනය පිළිබඳ වරද ඉරාන රජයේ හමුදාව පිළිගැනීම.
එහෙත් මේ විරෝධතාවලින් ඉරාන ආණ්ඩුවට ගෙදර යන්නට සිදුවේවිද? ඉරාන ආණ්ඩුවේ ජනප‍්‍රියත්වය හීන වී ඇති බව විරෝධතා නිසා අපට කිව හැකිද? සුලෙයිමානි ඝාතනය කිරීම පිළිබඳ මෙතෙක් පැවති විරෝධය දැන් අවසානද? යන කාරණා ගැන අවධානය යොමු කළ හැකියි.
සැබෑම කාරණාව වන්නේ මේ වෙද්දී ඉරානයෙහි පැවැත්වෙන විරෝධතා, මීට සති දෙකකට පෙර සුලෙයිමානි ඝාතනය කිරීමෙන් පසුව ටෙහෙරාන් නුවර මංමාවත් සම්පූර්ණයෙන්ම වසාගත් මිලියන ගණනක් සෙනඟ එක්රැුස් වූ ඇමෙරිකන් විරෝධී උද්ඝෝෂණවලට කිසිසේත්ම සමාන කළ නොහැකි බව. මෙම ගුවන්යානයට පහරදීමේ සිදුවීමටත් ඇමෙරිකාව වගකිව යුතු බව ඉරානයෙහි සාමාන්‍ය පොදු ජනයා අතර හැඟීමක් තිබෙන බව.
ප‍්‍රහාරය
යුකේ‍්‍රන ගුවන් සමාගමේ අංක 752 ගුවන් යානය ජනවාරි 08 වැනිදා පාන්දර 6.12 ට පමණ ටෙහෙරාන්හි ඉමාන් ඛොමෙයිනි අන්තර්ජාතික ගුවන් තොටුපලින් පිටත් වී තිබුණා. ඒ පැයක පමණ ප‍්‍රමාදයකින් පසුව. අඩි 8000ක් පමණ ඉහළට ගොස් තිබුණා. ඉරාන හමුදාවේ ප‍්‍රහාරය එල්ලවුණේ ඒ මොහොතේයි.
ප‍්‍රහාරය එල්ලවූ ආකාරයත්, කඩාවැටුණු ආකාරයත් ගැන නිවැරදිම තොරතුරු ගුවන් යානයේ කළු පෙට්ටිය අධ්‍යයනය කිරීමෙන් පසුව හෙළිවේවි. සටහන ලියැවෙන මොහොත වෙද්දී එම කරුණු නිශ්චිතවම හෙළිවී නැහැ.
එහෙත් ගුවන්යානය කඩාවැටෙන්නට පෙර ගිනිගැනීමත්, ගුවන්යානය කඩාවැටුණු තැන මිසයිල කොටස් හමුවීමත් නිසා යානය කඩාවැටී දිනක් ගතවෙද්දී එය ඉරානයේ ප‍්‍රහාරයකින් සිදුවූ බව ප‍්‍රවෘත්ති පළවුණා. එහෙත් ඉරාන ආණ්ඩුවේ ප‍්‍රකාශකයන් එය ප‍්‍රතික්ෂේප කරමින්, යානය කඩාවැටුණේ කාර්මික දෝෂයකින් බව කියා තිබුණා.
මෙම යානය බෝයිං 737-800 මොඩලයේ ගුවන්යානයක්. මේ වෙද්දී ලොව ප‍්‍රකටම ගුවන්යානා මොඩලයට අයත් වෙනවා. කාර්මික දෝෂ මත කඩාවැටීම ගැන මීට පෙර ප‍්‍රකටව තිබුණේ මෙම මොඩලයෙන් පසුව නිකුත් කළ බෝයිං ගුවන්යානා වර්ගය. මුලින්ම රජය උත්සාහ කළේ එම සිදුවීම්වලින් වාසි ලබාගන්නයි.
යානයෙහි 176 දෙනෙකු සිටියා. ඒ අතරින් 78 දෙනෙකු ඉරාන ජාතිකයන්. 57 දෙනෙකු කැනඩා ජාතිකයන්. 11 දෙනෙකු යුකේ‍්‍රන ජාතිකයන්. (ඒ අතරින් 9 දෙනෙකු ගුවන් යානයෙහි සේවකයෙන්.* ඊට අමතරව ස්වීඩන් ජාතිකයන් 10 දෙනෙක්, ඇෆ්ගන් ජාතිකයන් 7 දෙනෙක්, බි‍්‍රතාන්‍යයන් 4 දෙනෙක් සහ ජර්මානු ජාතිකයන් තිදෙනෙකු සිටියා.
මුලින්ම ඉරානය ප‍්‍රහාරය ගැන ප‍්‍රතික්ෂේප කළත්, පසුව ඉරාන හමුදාව එම ප‍්‍රහාරය පිළිගත්තා. ඉරාන හමුදාවෙහි ප‍්‍රධානම කොටස වන ඉරාන විප්ලවය ආරක්ෂා කරගැනීමේ හමුදාව ප‍්‍රහාරයෙහි වගකීම බාරගෙන තිබෙනවා. එහි ගුවන් අංශයේ ප‍්‍රධානී අලි හජිසාදේහ් ප‍්‍රකාශ කර තිබුණේ ටෙහෙරාන් ගුවන් තොටුපොළ අසල තම හමුදාවේ කඳවුරට කෲස් මිසයිල ප‍්‍රහාරයක් තම රටට එල්ලවනු ඇතැයි අනතුරු හඟවා තිබුණු බව. ඒ නිසා උපරිම ආරක්ෂක විධිවිධාන අනුගමනය කරමින් සිටි බව. ඒ අතරතුරේදී ගුවන්යානයට පහරදුන් බව.
එම කඳවුරේ නිලධාරීන් හැතැප්ම 19ක් ඈතින් ගුවන් යානය දුටු බවත්, මිසයිල ප‍්‍රහාර එල්ල කරන නිලධාරියා එම ගුවන් යානය කෲස් මිසයිලයක් ලෙස වරදවා හඳුනාගෙන තිබෙන බවත්. එම ඉලක්කයට ප‍්‍රහාරය එල්ලකරනවාද නැද්ද යන්න උපදෙස් ලබාගැනීමට සන්නිවේදන උපකරණ ක‍්‍රියාත්මක වී නොමැති බවත් ඔහු කියා තිබෙනවා.
ක්ෂණිකව ප‍්‍රතිප‍්‍රහාර එල්ල නොකළොත්, තමන්ගේ රටට හානි සිදුවනු ඇතැයි අනුමාන කරමින්, සෙබළා තනි තීරණයක් මත පහරදී ඇතැයි කියනවා. ඒ මොහොතේ පහරදීම හා නොදීම යන ක්ෂණික තීන්දු දෙක අතරින් වැරදි තීන්දුව සෙබලා ගෙන ඇතැයි හමුදා ප‍්‍රධානියා කියා තිබෙනවා.
ඒ සමගම ඉරාන ජනාධිපතිවරයාගේ සමාව ඉල්ලීමත්, ඉරාන සුප‍්‍රීම් නායක අයතුල්ලා අල් ඛමේනිගේ සමාව ඉල්ලීමත් ප‍්‍රචාරය කෙරුණා.
මේ වෙද්දී එම ප‍්‍රහාරයට සම්බන්ධ පුද්ගලයන් කිහිපදෙනෙකු අත්අඩංගුවට ගෙන ඇතැයි ඉරාන අධිකරණ මාධ්‍ය ප‍්‍රකාශකවරයා කියා තිබෙනවා. කෙසේ වෙතත් එලෙස අත්අඩංගුවට ගත් අය පිළිබඳව තොරතුරු කිසිවක් හෙළිකර නැහැ.
ප‍්‍රහාරයට පාවිච්චි කර තිබුණේ ටෝර් -එම්1 වර්ගයේ ප‍්‍රහාරක අවියක්. එය කිලෝමීටර් 12ක පමණ දුරක් දක්වා කලාපයකට ප‍්‍රහාර එල්ල කළ හැකි මිසයිල විදිනයක් බව කියනවා. යම්කිසි නිශ්චිත ගුවන් යානයකට හෝ වේගයෙන් ගමන් කරන මිසයිලයකට හෝ ඉලක්ක කොට එයින් ප‍්‍රහාර එල්ල කළ හැකියි.
මෙම ගුවන්යානයට පහරදීම සැලසුම් සහගතව කළ දෙයක් නොවන බව සාමාන්‍ය දැනුම ඇති අයෙකුට පවා වැටහේවි. මේ තරම් තීරණාත්මක මොහොතක තමන්ගේම රටේ මගීන් සිටින ගුවන්යානයකට සැලසුම් සහගතව පහරදීමට හේතුවක් නැහැ. එහෙත් මෙතරම් භයානක වැරදීමක් සිදුවුණේ කෙලෙසද, එයට පසුබිම් වුණේ කුමන කාරණාද යන්න සොයාබැලීම වැදගත්. එමෙන්ම ඉරාන හමුදාවල දරුණු බව සහ නොසැලකිලිමත්කම මෙම ප‍්‍රහාරයෙන් හෙළිවෙනවා. ගුවන්තොටුපොළ අසල පිහිටි කඳවුරේ මිසයිල ප‍්‍රහාරකයන්, අදාල කලාපයෙන් ගුවන් යානා යන එන බව දන්නවා. ඒ නිසා ප‍්‍රහාරය එල්ල කරද්දී, තම ඉලක්කය ගුවන්යානයක් වීමේ ඉඩක් ඇති බව ඔවුන් දැන සිටින්නට ඇති.
ඉරානය ප‍්‍රහාරයේ කතාව යට ගැසුවායැයි එල්ලවෙන චෝදනා මේ වෙද්දී ඉරානයේ රජයේ ප‍්‍රකාශකයන් ප‍්‍රතික්ෂේප කරනවා. ඔවුන් කියන්නේ ඇතැම් නිලධාරීන් ව්‍යාජ තොරතුරු සැපයීම හා සිද්ධිය යටගැසීම ගැන චෝදනා එල්ලවුණත්, එය රජයේ අරමුණ නොවූ බව. මුල්ම මොහොතේ අනතුර පිළිනොගත්තේ ඒ වෙද්දී රජයට තිබුණු තොරතුරු මත බව ඔහු කියනවා.
ප‍්‍රතිචාරය
එලෙස පිළිගැනීමෙන් පසුව ප‍්‍රධානම ප‍්‍රතිචාරය එල්ලවුණේ ඉරානයේ තරුණ ප‍්‍රගතිශීලී බලවේගවලින්. ඉරානයේ සුප‍්‍රීම් නායකයා වන අයතුල්ලා අල් ඛමේනිට ඉල්ලා අස්වෙන ලෙස බලකරමින් විරෝධතාකරුවන් පාරට බසින්නට පටන්ගත්තේ ඉන්පසුව.
මේ විරෝධතා මෙන්ම, අල් ඛමේනිට ඉල්ලා අස්වෙන්නැයි බලකිරීම ඉරානයට අලූත් නැහැ. සුලෙයිමානි ඝාතනයට පෙර සිටම ඉරානය තුළ ආණ්ඩු විරෝධී උද්ඝෝෂණ පැවතුණා. එම උද්ඝෝෂණවලට ඉරානයෙහි ආගමික රාජ්‍යයට එරෙහි සටන්පාඨ රැුසක් හේතු වුණා. ආර්ථික පීඩනයත් විරෝධතාවලට හේතු වුණා. ඊට අමතරව ඉරානයේ කාන්තාවන්ට එරෙහි නීතිරීති ආදි පසුගාමී තත්වයන්ට විරෝධයද පෙර පැවති විරෝධතාවල සටන්පාඨ ලෙස තිබුණා. ගුවන්යානය කඩාවැටීමෙන් පසුව මතුව තිබෙන්නේ එම විරෝධතායි. අවසන් වරට 2019 නොවැම්බර් මාසයේදී මෙවැනි දැවැන්ත විරෝධයක් ඉරානයේ පවත්වා තිබුණා. එහිදී පොලීසියේ පහරදීමෙන් විශාල පිරිසක් තුවාල ලබා තිබුණා.
ගුවන්යානයට පහරදීමේ සිදුවීමෙන් පසුව පැවති විරෝධතාවලට පොලීසිය පහරදී ඇතැයි මාධ්‍ය වාර්තා කරනවා. ඒ අතර ජීව උණ්ඩවලින් වෙඩි තැබීම් පවා සිදුව ඇති බවත්, විරෝධතාකරුවන් අතර තුවාලකරුවන් සිටින බවත් වාර්තා කරනවා.
කෙසේ වෙතත් අප මුලින්ම පෙන්වූ ආකාරයට ඉරානයේ ඇතිවන මේ විරෝධතා මොනවාද, ඒවාට ඇති ශක්තිය කෙතරම්ද යන්න අප නිවැරදිව අවබෝධ කරගත යුතුයි. ගාඩියන් පුවත්පතෙහි විචාරකයන් ලියන්නේ මෙම විරෝධතා මීට පෙරද පැවති විරෝධතාවන්හි නැවත මතුවීමක් බවයි. ඒවා විශ්වවිද්‍යාල සිසුන් හා මධ්‍යම පන්තිකයන් සහභාගි වන විරෝධතා මිස සමස්ත ඉරානයෙහි ජනතා සහභාගි වෙන විරෝධතා නොවන බව ඔවුන් පෙන්වනවා. ඒ නිසා එම විරෝධතාවලින් ආණ්ඩුවේ පැවැත්ම නතර කරන්නට නොහැකි වේවි.
එහෙත් මේ විරෝධතා ඉරාන රජයට කිසිම හානියක් නැති ඒවාද නොවෙයි. ජාත්‍යන්තර මාධ්‍ය මෙන්ම අපද පසුගිය සතියේ ලීවේ ඇමෙරිකානු ජනාධිපති ඩොනල්ඞ් ට‍්‍රම්ප් සුලෙයිමානි ඝාතනය කිරීමෙන් ඉරාන රජයට උදව්වක් කර ඇති බවයි. එසේ කියන්නට හේතු වුණේ, ඉරාන රජයට එරෙහිව ඊට පෙර පැවති විරෝධතා සුලෙයිමානි ඝාතනය කිරිමෙන් පසුව යටපත්ව තිබුණු නිසායි. එය අවස්ථාවක් කරගනිමින්, තමන්ට එරෙහිව තිබුණු ජනමතය යටපත් කිරීමට ඉරාන රජයට අවස්ථාවක් ලැබුණු නිසායි.
එහෙත් මගී ගුවන් යානයකට නොසැලකිලිමත්ව පහරදී ඉරාන රජය තමන්ට ලැබුණු අවස්ථාව අත්හැර තිබෙන බව පැහැදිලියි.
‘මුලින්ම හිතුවේ ආණ්ඩුවට විරෝධතාකරුවන්ගෙන් විවේකයක් ලැබුණු බව. එහෙත් තමන්ටම ලැබුණු අවස්ථාව ඔවුන් නැති කරගෙන තියෙනවා.’ එක් විචාරකයෙක් එසේ කියා තිබුණා.
මාධ්‍යවේදීන්
මේ අතර ඉරාන රාජ්‍ය මාධ්‍ය ආයතනයක මාධ්‍යවේදිනියක නැවත සේවයට නොයන බව කියා තිබෙනවා. ඇය ඉන්ස්ටග‍්‍රෑම්හි පෝස්ටුවක් පළ කර තිබුණේ ‘අවුරුදු 13ක් තිස්සේ බොරු කීවාට මට සමාවෙන්න.’ කියායි. මාධ්‍යවේදීන් ඇතුළු සැලකිය යුතු පිරිසක් තමන්ගේ තනතුරුවලින් ඉවත්වීමේ රැුල්ලක්ද ඇතිව තිබෙනවා.
බි‍්‍රතාන්‍ය තානාපති
ඉරානයේ ආණ්ඩුව සහ ආණ්ඩු හිතවාදී මාධ්‍ය ආයතන එරට බි‍්‍රතාන්‍ය තානාපතිවරයා පසුපස පන්නන්නට පටන්ගෙන තිබෙනවා. ඒ තානාපතිවරයා ඉරාන ආණ්ඩු විරෝධී උද්ඝෝෂණ මෙහෙයවූ බවට චෝදනා එල්ල කරමින්. තානාපති බොබ් මැකේරිට එම චෝදනාව එල්ල කර ඇත්තේ ජනවාරි 11 වැනිදා ඔහු අත්අඩංගුවට ගැනීමේ සිදුවීම නිසායි.
ඇත්තෙන්ම තානාපතිවරයා 11 වැනිදා අත්අඩංගුවට ගෙන සුළු මොහොතකින් ඉරාන පොලීසිය ඔහු නිදහස් කර තිබුණා. එම අත්අඩංගුවට ගැනීම වැරදීමක් බව පවසමින්. එහෙත් ඒ වෙද්දී ආණ්ඩුවට එරෙහිව නැගී එමින් පැවති මහජන විරෝධය වෙනතක හැරවීමේ අරමුණින් ඉරාන රජය එම අත්අඩංගුවට ගැනීමේ සිදුවීමට තටු ලබාදී තිබෙනවා.
ජනවාරි 14 වැනිදා ඉරානයේ ආණ්ඩු හිතවාදී විරෝධතාකරුවන් පිරිසක් එම තානාපතිවරයාගේ පඹයන් හා බි‍්‍රතාන්‍ය කොඩි පුච්චමින් ඔහු රටින් නෙරපන ලෙස ඉල්ලා තිබෙනවා. ඉරානයෙහි අධිකරණ ප‍්‍රකාශක ගොලාම්හුසේන් එස්මයිලි කියා ඇත්තේ බි‍්‍රතාන්‍ය තානාපති මැකේරි ඉරානයෙහි අභ්‍යන්තර කටයුතුවලට බලපෑම් කර ඇති නිසා ඔහු රාජ්‍ය තාන්ත‍්‍රික එකඟතා කඩා ඇති බව.
බි‍්‍රතාන්‍ය තානාපතිවරයා එම චෝදනා ප‍්‍රතික්ෂේප කරනවා. ඔහු කියන්නේ තමන් කිසිදු විරෝධතාවකට සහභාගි නොවූ බව.
ට‍්‍රම්ප්
සියල්ලට මුල් වූ ඇමෙරිකානු ජනාධිපති ඩොනල්ඞ් ට‍්‍රම්ප් මගීන් 176ක් රැුගත් ගුවන්යානය කඩාවැටීම ගැන පුදුමාකාර විනෝදයකින් සිටින බව පෙනෙනවා. ඔහු විරෝධතාකරුවන් අගය කරමින් ට්විටර් පණිවුඩ නිකුත් කර ඇති ආකාරයත්, ඇතැම් අවස්ථාවල අදහස් දක්වා ඇති ආකාරයත් සලකද්දී ඔහුගේ සතුට පෙනෙන්නට තිබෙනවා.
ඉරානයෙහි විශ්වවිද්‍යාලයක බිම ඇඳ තිබෙන ඇමෙරිකානු සහ ඊශ‍්‍රායල් කොඩි පාගමින් ගමන් නොකර, ඒවා වටා විශ්වවිද්‍යාල සිසුන් ගමන් කරන අයුරු දැක්වෙන වීඩියෝ ගැනත්, ජනාධිපතිවරයා ඉතා සතුටින් කතාකර තිබෙනවා.
එහෙත් ඇත්තෙන්ම කැනඩා අගමැති ජස්ටින් ටෲඩෝ පෙන්වාදී ඇති පරිදිම, ගුවන්යානය කඩාවැටීමේ සිදුවීමට ඇමෙරිකානු ජනාධිපතිවරයා සිදුකළ අසාධාරණ ඝාතනයත් බලපෑ බව ඉතාමත්ම පැහැදිලියි. ඇමෙරිකානු ජනාධිපතිවරයා ඉරාන හමුදාවේ නොසැලකිලිමත්කම ගැන වගකිව යුතු නැහැ. එහෙත් සියල්ලට මුල් වුණේ ඔහුගේ අණින් කළ ඝාතනයක්.
මේ වෙද්දී ඇමෙරිකාවේ ජනාධිපතිවරයාගේ හිතවතුන් පෙන්වන්නට උත්සාහ කරන්නේ සුලෙයිමානි ඝාතනය කිරීම සාර්ථක උපායක් බව ඉරානයේ පැවති විරෝධතාවලින් පෙනෙනවාය යන්නයි. එහෙත් එය කිසිසේත්ම නිවැරදි නැහැ. ඇත්තෙන්ම ඉරානයේ විරෝධතා පෙර සිටම පැවතුණා. අනෙක් අතට මගීන් 176ක් රැුගත් ගුවන්යානයක් කඩාවැටීම ජනාධිපති ට‍්‍රම්ප්ගේ සැලසුමේ කොටසක් නොවෙයි. එමෙන්ම ඒ යානය කඩාවැටීම කිසිසේත්ම විනෝදයට පත් විය යුතු කාරණාවකුත් නොවෙයි.
ඒ සියල්ලට වඩා වැදගත් කාරණාව වන්නේ, ඉරානයේ සිසුන් හා මධ්‍යම පන්තිකයන් අතර විරෝධතා පැවතුණාට, ඉරානයේ අතිශය බහුතරය තවමත් ආණ්ඩු හිතවාදීන් වීම. ඇමෙරිකන් විරෝධීන් වීම. ඔවුන් සුලෙයිමානි ඝාතනය ගැන කේන්තියෙන් පසුවෙනවා. ගුවන් යානය කඩාවැටීමටත් ඇමෙරිකාව වගකිව යුතු බව ඔවුන් කල්පනා කරනවා.
ඩොනල්ඞ් ට‍්‍රම්ප් ජනාධිපතිවරයා ඉරානයට අදාලව මෙතෙක් කාලයක් ගෙනගිය ප‍්‍රතිපත්තිය උපරිම පීඩනය පිළිබඳ ප‍්‍රතිපත්තිය ලෙස හඳුන්වනවා. සම්බාධක පනවමින් ඉරානය මත හැකි තරම් ආර්ථික පීඩනයක් පැටවීම ජනාධිපතිවරයාගේ ප‍්‍රතිපත්තිය. එම නිසා මේ වෙද්දී ඉරානයේ දැවැන්ත ආර්ථික පීඩනයක් පවතිනවා. ඒ ආර්ථික පීඩනයට අමෙරිකාව වගකිව යුතු බව කල්පනා කරන ජන කොට්ඨාසයක් ඉන්නවා. ඒ නිසා මේ නිශ්චිත මොහොතේදී ඇමෙරිකානු ජනාධිපතිවරයාට නරුම සතුටක් විඳින්නට හැකිවුණත්, උද්ගතව ඇති තත්වය දීර්ඝකාලීනව සතුටු විය හැකි තත්වයක් නෙවෙයි. ඉරානයෙහි පොදුජන පීඩනය හෙට දිනයේ කොතැනින් පුපුරා යාවිදැයි සිතාගත නොහැකියි.
අනුරංග ජයසිංහ
