සවුදි අරාබි රජයේ දරුණු විවේචකයෙකු වූ මාධ්යවේදී ජමාල් කෂෝගි 2018 ඔක්තෝබර් මාසයේදී තුර්කියේ ඉස්තාන්බුල් නගරයේ පිහිට සවුදි තානාපති කාර්යාලයේදී ඝාතනයට ලක්වුණා. පසුගිය සතියේදී සවුදි රජය නිවේදනය කර තිබුණේ එම ඝාතනයට සම්බන්ධ සැකකරුවන් පස්දෙනෙකු වරදකරුවන් කරමින් මරණ දඬුවම ලබාදුන් බව. තවත් සැකකරුවන් කිහිපදෙනෙක්ට සිරදඬුවම් ලබාදී තිබුණා.
එහෙත් එම ඝාතනය කිරීමට සම්බන්ධ මහමොළකරුවන් ආරක්ෂා කිරීමෙන් යුක්තියට අවමන් කර ඇතැයි සවුදි අරාබි රජයට එරෙහිව ජාත්යන්තර පාර්ශ්ව ගණනාවකින් චෝදනා එල්ලවෙනවා. ජමාල් කෂෝගි ඝාතනය කිරීමේ සිදුවීම සම්බන්ධයෙන් චෝදනා ලද සවුදියේ පාලක මොහොමඞ් බින් සල්මාන් කුමරුත්, ඔහුගේ සමීපතමයන්වත් එම ඝාතනය පිළිබඳව පැවැත්වූ නඩු විභාගයේදී ආරක්ෂා කරගෙන තිබුණු බව පැහැදිලිව පෙනෙනවා. චෝදනා එල්ලවෙන්නේ ඒ නිසායි.
ඇසූ විට ඇඟ කිළිපොළන අන්දමේ ඝාතනයක් ලෙස ජමාල් කෂෝගී ඝාතනය පිළිගැනෙනවා. ඝාතනයෙන් පසු සවුදි අරාබිය සමඟ හිතවත්ව කටයුතු කරමින් සිටි බටහිර මිත්රයන්ගේ මිත්රත්වය විශාල අභියෝගයකට ලක්ව තිබුණා. බැලූ බැල්මට තනි මාධ්යවේදියෙකු ඝාතනය කිරීමක් වුව 2001 සැප්තැම්බර් 11 ත්රස්ත ප්රහාරයෙන් පසු සවුදි අරාබියේ ජාත්යන්තර සබඳතාවලට වැඩිම බලපෑමක් එල්ලකළ සිදුවීම ලෙස සලකනවා.
ජමාල් කෂෝගී ඝාතනය සිදුවූ ආකාරය ගැන ඒ වෙද්දීත් පැහැදිලිවම හෙළිදරව් කර තිබුණා. ගවේෂණාත්මක මාධ්යවේදීන්, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, තුර්කි රජය මෙන්ම සීඅයිඒ සංවිධානය ඇතුළු කණ්ඩායම්වල මැදිහත්වීම නිසා සිදුවීම් මුල සිට අගටම පැහැදිලිව සිදුවීම හඳුනාගෙන තිබුණා. එය මෑත ඉතිහාසයේ පුළුල්තම ඝාතන විමර්ශනය ලෙස සැලකිය හැකියි. එවැනි පසුබිමක ඝාතකයන්ට පලායෑමේ හැකියාවක් තිබුණේ නැහැ. ඔවුන් කවුදැයි පැහැදිලිව ලෝකයම දැන සිටියා.
සවුදි රජයේ මෙහෙයවීමෙන් ඉහත කී නඩු විභාගය සිදුවුණේ එම පසුබිමේදී. සවුදියේ නීතිපති දෙපාර්තමේන්තුවේ දෙවැනි ප්රධානියා වන ෂාලාන් බින් රාජිහ් ෂාලාන් අන්තර්ජාතික මාධ්ය වෙත නඩු විභාගයේ ප්රතිඵලය දෙසැම්බර් 23 වැනිදා කියා තිබුණා. ඒ අනුව නඩු විභාගයේදී චෝදනා ලද 11 දෙනාගෙන් 5 දෙනෙු්ට මරණ දඬුවම හිමිවුණා. තවත් තිදෙනෙකුට වසර 24ක සිරදඬුවම් ලැබුණා. තිදෙනෙක් නිදහස් වුණා. සිදුවීමට සම්බන්ධ යැයි විශ්වාස කෙරෙන 16 දෙනෙක් හිටියා. ඒ අතරින් 15 දෙනෙකු ඝාතන සැලසුම් ඇතිව ඉස්තාන්බුල් නගරය වෙත පැමිණ සිටි බව හඳුනාගෙන තිබුණා. 16 දෙනා අතරින් 5 දෙනෙක්ට චෝදනා ගොනු කිරීමක්වත් හරිහැටි සිදුවුණේ නැහැ.
මෙම ඝාතනයේ සැලසුම්කරුවා ලෙස අන්තර්ජාතික වශයෙන් පැහැදිලිවම පිළිගෙන තිබුණු සවුද් අල් කටානි චෝදනාවලින් නිදහස් කර තිබුණා. කටානි යනු සවුදි කුමරු මොහොමඞ් බිල් සල්මාන්ගේ සමීපතම උපදේශකයෙක්. තුර්කි රජය, සීඅයිඒ ඇතුළු ලෝකයේ ඉහළම පෙළේ ඒජන්සි හා එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ විශේෂ නියෝජිතවරියගේ පරීක්ෂණයෙන් පසුව ඉහත කී නිගමනයට පැමිණියා. එයිනුදු පසුව සීඅයිඒ සංවිධානය කියා තිබුණේ මෙම ඝාතනය සඳහා සවුදි කුමාරයා කෙළින්ම නියෝග දී ඇතැයි තහවුරු වූ බව. එහෙත් එම චෝදනා සවුදි රජය ප්රතික්ෂේප කර තිබුණා.
කෙසේ වෙතත් සවුදි විමර්ශකයන් මෙම ඝාතනයේ මහමොළකරුවන් සොයායන්නට උත්සාහ කර තිබුණේ නැහැ. එමෙන්ම විමර්ශනයෙන් පසු ඔවුන් කියා තිබුණේ මෙවැනි ඝාතනයක් කිරීම සඳහා ඝාතකයන් කලින් සැලසුම් කර නොතිබුණු බව. ඝාතනය කිරීමේ මුල් සැලැස්මක් නොතිබුණු බව ඔවුන් කියා තිබෙනවා. එහෙත් පෙර කී පරිදි කණ්ඩායමක් ඝාතන සැලසුමක් සමඟ ඉස්තාන්බුල් වෙත ගමන් කර ඇතැයි සාක්ෂි තිබියදී එසේ කීම පුදුම සහගතයි.
බින් සල්මාන් කුමරුගේ පියා වන සල්මාන් රජු සවුදියේ ඉහළ ආරක්ෂක නිලධාරීන්ගේ පුටු මාරුවක් කර තිබුණා. එය කෂෝගිගේ ඝාතනයෙන් පසු කළ වෙනසක්. එහෙත් එම පුටු මාරුව විවේචනයට ලක්වී තිබුණේ සවුදියේ ඔටුන්න හිමි කුමාරයා ආරක්ෂා කරගැනීම සඳහා කරන ලද ව්යාජ වෙනසක් බව පෙන්වාදෙමින්.
ප්රතිචාර
මෙම ඝාතනය සම්බන්ධයෙන් සොයාබලන්නට පත්කළ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ විශේෂ නියෝජිතවරියගේ නම ඇග්නස් කැලමාඞ්. ඇය පත්කර තිබුණේ ඝාතනය ගැන විමර්ශනයක් කරන්නටත්, එයට යුක්තිය ඉටුවන බව තහවුරු කිරීම සඳහාත්. කෙසේ වෙතත් ඇගේ පරීක්ෂණයට සවුදි රජයෙන් සහයෝගය ලැබුණේ නැහැ. සවුදි රජය දඬුවම් ලබාදීමේ පුවත ගැන ඇය අදහස් දක්වා තිබුණා. ඇය කියා තිබුණේ මෙම නඩු තීන්දුව යුක්තිය යන්නට සම්පූර්ණයෙන්ම ප්රතිවිරුද්ධ බවයි.
‘අන්තර්ජාතික මානව හිමිකම් නීතිය අනුව මාධ්යවේදී ජමාල් කෂෝගි ඝාතනය කිරීම අධිකරණයට පිටින් සිදුකරන ලද මරණ දඬුවම් ලබාදීමක්. එසේ අධිකරණයට පිටින් මරණ දඬුවම් ලබාදීම පිළිබඳව සවුදි රජයම වගකිව යුතුයි.‘ ඇය ට්විටර් පණිවුඩයක් මගින් ඒ අදහස නිකුත් කර තිබුණා.
‘දැන් කුලී ඝාතකයන් වරදකරුවන් ලෙස නම්කර තිබෙනවා. ඔවුන් මරණ දඬුවමට යොමුකර තිබෙනවා. එහෙත් මහමොළකරුවන් නිදැල්ලේ සැරිසරනවා. ඔවුන් පිළිබඳව පරීක්ෂණයේදී හා නඩු විභාගයේදී යාන්තමින් ස්පර්ශ කර තිබෙනවා මිසක්, ප්රමාණවත් තරම් ඔවුන් ගැන පරීක්ෂා කර තිබුණේවත් නැහැ. එය යුක්තියට ප්රතිවිරුද්ධ ක්රියාවක්. එය යුක්තියට නිගාවක්.‘ කැලමාඞ් වැඩිදුරටත් කියා තිබුණා.
කැලමාඞ් ඇතුළුව අන්තර්ජාතික මානව හිමිකම් ක්රියාකාරිකයන් හා සංවිධාන බොහොමයක් මෙම සිදුවීම සම්බන්ධයෙන් ස්වාධීන අන්තර්ජාතික විමර්ශනයක් ඉල්ලා සිටිනවා. ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් සංවිධානයේ නිවේදනයකින් සවුදි රජයේ පරීක්ෂණය හඳුන්වා තිබුණේ කිසිදු යුක්තියක් හෝ සත්යයක් නොදුටු සුදුහුණු ගෑමක් ලෙසයි.
තුර්කියේ විදෙස් ඇමතිවරයාද කියා ඇත්තේ මෙම පරීක්ෂණය යුක්තිය පිළිබඳ බලාපොරොත්තුවලින් බොහෝ ඈත බවයි. තුර්කි ජනාධිපති තයියීප් එර්දෙගොන්ගේ මාධ්ය ප්රකාශකවරයෙකු ලෙස ක්රියාකරන ෆහ්රෙටින් අල්තුන් ට්විටර් පණිවුඩයකින් පරීක්ෂණය ගැන අදහස් දක්වා තිබුණා. ඔහු කියා ඇත්තේ ලෝවැසියන්ගේ බුද්ධියට නිග්රහ කිරීම සඳහා සවුදි රජයේ විශාල පිරිසක් බුද්ධිය මෙහෙයවා ඇති බවයි.
‘වොෂිංටන් පෝස්ට්’හි ප්රධාන විධායක ෆ්රෙඞ් රයන්ද මෙම සිදුවීම ගැන අදහස් දක්වා තිබුණා. ජමාල් කෂෝගි සේවය කළේ වොෂිංටන් පෝස්ට් පුවත්පතට. ෆ්රෙඞ් රයන් කියා තිබුණේ මෙය සම්පූර්ණයෙන්ම විනිවිදභාවයෙන් තොර විමර්ශනයක් බව. සවුදි රජය අන්තර්ජාතික වශයෙන් සාමකාමී විමර්ශකයන්ට සහයෝගය පළ නොකළ බව ඔහු කියා තිබුණා. මෙය ව්යාජ නඩු විභාගයක් බව ඔහු අදහස් දක්වා තිබුණා.
මෙම තීන්දුව පිළිගත නොහැකි බව කෂෝගිගේ පෙම්වතියත් කියා තිබුණා. ‘අප ඔබ කිසිදා අමතක කරන්නේ නැහැ. අප ඔබේ ඝාතකයන් කිසිදා අමතක කරන්නේ නැහැ. ඒ වගේම ඔබේ ඝාතනය යටගසන්නට උත්සාහ කළ අය අමත කරන්නේත් නැහැ.‘ ඇය ට්විටර් අඩවියේ ලියා තිබුණා.
එහෙත් කෂෝගිගේ පුතුන් සිව්දෙනා අතරින් කෙනෙකු වන සාලාහ් කෂෝගි කියා තිබුණේ තමන්ගේ පවුලට යුක්තිය ඉටුවූ බවයි. කෙසේ වෙතත් වොෂිංටන් පෝස්ට් පුවත්පත මීට පෙර හෙළිදරව් කර තිබුණේ කෂෝගිගේ වැඩිමහල් පුතුන් සවුදියේ රජ පවුලෙන් විශාල ත්යාග මුදලක් ලබාගෙන තිබෙන බවයි. පියා ඝාතනය කොට සති කිහිපයකින් පසු සාලාහ් කෂෝගි සහ මොහොමඞ් බින් සල්මාන් කුමරු සවුදි රජ පවුලේ රියාද්හි පිහිටි රජ මැදුරේදී අත් පටලාගෙන සිටින ඡුායාරූපයක් මීට පෙර ප්රසිද්ධ වී තිබුණා. එය අන්තර්ජාතික වශයෙන් විවේචනයට ලක්වී තිබුණා.
ට්රම්ප් රජය
මේ තීන්දුවට යුක්තිය පතන උදවියගෙන් එතරම් විරෝධයක් එල්ලවී තිබුණත් පුදුම සහගත ලෙස ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදයේ ඩොනල්ඞ් ට්රම්ප් රජයෙන් කිසිවක් නිල වශයෙන් නොකීමත්, නිර්නාමික ප්රකාශකයෙක් පරීක්ෂණය ගැන සුබ පතා තිබීමත් අප සැලකිල්ලට ගත යුතුයි. ට්රම්ප් රජයේ ප්රකාශකයෙන් නිර්නාමිකව රොයිටර් වෙත අදහස් දක්වමින් කියා තිබුණේ මෙම විභාගය ඉතා වැදගත් පියවරක් ලෙස ට්රම්ප් ජනාධිපතිවරයා ප්රමුඛ රජය සලකන බව.
ඇමෙරිකානු ජනාධිපති ඩොනල්ඞ් ට්රම්ප් මුල සිටම ඝාතනය හෙළාදකින බව කීවත්, චූදිතයෙක් වන සවුදියේ සල්මාන් කුමාරයා ආරක්ෂා කරමින් කටයුතු කළා. තමන්ගේම රටේ ඔත්තු සේවය වන සීඅයිඒ සංවිධානයෙන් සල්මාන් කුමරුගේ සම්බන්ධය ගැන කීවත්, ඩොනල්ඞ් ට්රම්ප් ජනාධිපතිවරයාගේම පක්ෂය එම ඝාතනයට විරුද්ධව සවුදි රජය විවේචනය කරමින් අදහස් දැක්වුවත් ඔහුට එය අදාළ වුණේ නැහැ. ඩොනල්ඞ් ට්රම්ප් ජනාධිපතිවරයා සවුදි රජය හා මෙම ඝාතනය අතර කිසිදු සම්බන්ධයක් ඇතැයි සැලකූ බව පෙනෙන්නේ නැහැ.
ට්රම්ප් ජනාධිපතිවරයාගේ මැද පෙරදිග සම්බන්ධතාවලදී සවුදි රජය ප්රධාන තැනක් ගන්නවා. විශාල තෙල් සම්පතක් ඇති, දැනටමත් ඇමෙරිකානු රජය සමඟ විශාල ආර්ථික ගනුදෙනු කරන සවුදි රජය සමග කටයුතු කිරීමේදී කුමන වරදක් කළත් සවුදිය ආරක්ෂා කරමින් කටයුතු කරන්නට ජනාධිපතිවරයා දෙවරක් සිතා ඇති බවක් පෙනෙන්නේ නැහැ. එහෙත් ජනාධිපති ට්රම්ප් මේ වෙද්දීත් දෝෂාභියෝගයට ලක්වූ කෙනෙක්. ඇමෙරිකානු රජයේ ආයතන දැඩිව සවුදි අරාබිය ගැන මැදිහත් වෙනවා. ඇමෙරිකානු රාජ්ය ආයතන ජනාධිපතිවරයාගේ අනවශ්ය ඇඟිලි ගැසීම්වලට ලක්වන්නේ නැහැ. එමෙන්ම ජාත්යන්තර සමාජය සවුදි අරාබියේ හැසිරීම් ප්රශ්න කරනවා.
සැබෑ සිදුවීම
ඝාතනයට ලක්වූ ජමාල් කෂෝගි සවුදියේ ඉහළම පැළැන්තියේ සාමාජිකයෙක්ව සිටියා. ඔහු කලෙක සවුදි රජ පවුලේ හිතවතෙක් වුණා. එහෙත් 2017 දී ඔහු ඇමෙරිකාවේ පදිංචියට ගොස් තිබුණා. ඉන්පසුව සවුදි රජය දරුණු ලෙස විවේචනය කරමින් වොෂිංටන් පෝස්ට් පුවත්පතේ තීරු ලිපියකින් හඬ නඟන්නට පටන්ගෙන තිබුණා. 2018 ඔක්තෝබර් 02 වැනිදා ඔහු තුර්කියේ පිහිටි සවුදි තානාපති කාර්යාලයට ගොස් තිබුණේ ඔහුගේ විවාහයට අදාල ලියකියවිලි ලබාගැනීම සඳහායි. සිය තුර්කි ජාතික පෙම්වතිය සමඟ ඔහු එහි ගොස් තිබුණත් පෙම්වතිය පිටත තබා ඔහු තානාපති කාර්යාලයට ඇතුල්වී තිබුණා. ඉන්පසුව ඔහු දකින්නට ලැබුණේ නැහැ.
ඝාතනය සිදුවූ විගස සවුදි රජය එම ඝාතනය ගැන කිසිවක් නොදන්නා බව කියා තිබුණා. කෂෝගිගේ අතුරුදන්වීමට තමන්ගේ කිසිදු සම්බන්ධයක් නැතැයි කියමින් ඔවුන් එය ප්රතික්ෂේප කර තිබුණා. ඇත්තෙන්ම සවුදි රජයේ මුල් සැලසුමට අනුව කෂෝගී තානාපති කාර්යාලයෙන් පිටවූ බව කියාපාන්නට ඔවුන් සිතා සිටියා. කෂෝගි ඝාතනයෙන් පසුව ඔහුගේ ඇඳුම් ඇඳගත් ඔහුගේ සිරුරට සමාන සිරුරක් ඇති පුද්ගලයෙකු සවුදි තානාපති කාර්යාලයෙන් පිටව ගොස් තිබුණේ සීසීටීවී කැමරාවලට පෙනෙන අන්දමටයි.
එහෙත් සිදුවීම යටගැසීම පහසු වුණේ නැහැ. කෂෝගි කිසිදා පණපිටින් තානාපති කාර්යාලයෙන් එළියට නොගිය බව පැහැදිලි වුණා. සවුදි රජය ප්රතිචාර දැක්විය යුතු වුණා. ඒ අතර විමර්ශකයන් ක්රම ක්රමයෙන් ඝාතනයේ සුලමුල හෙළිකරන්නට පටන්ගත්තා. ඒ අනුව සවුදි රජය මෙම ඝාතනයට විරුද්ධ බවත්, ඒ ගැන පරීක්ෂණ සිදුකරන බවත් කීවා. ඒ අතර ඝාතනය ගැන එකිනෙකට වෙනස් ප්රකාශ රජයෙන් නිකුත් කරන්නට පටන්ගත්තා.
කෂෝගිගේ සිරුර ලී ඉරන කියතකින් කපා ඇසිඞ්වල ගිල්වා විනාශ කර ඇති බව හෙළිවුණා. ඇග්නස් කැලමාඞ් කළ විමර්ශනයේ වාර්තාව 2019 ජුනි මාසයේදී එළිදැක්වුවා. 15 දෙනෙකුගේ කණ්ඩායමක් කෂෝගි ඝාතනය වෙනුවෙන් සවුදියේ සිට තුර්කියට ගමන්කර ඇති බව හෙළිවුණා. ඝාතනයෙන් පසු සිරුර කැපීම සඳහා අධිකරණ වෛද්ය නිලධාරියෙකුද සිටි බව එයින් වාර්තා කෙරුණා. කෂෝගිගේ සිරුර කපා පිටතට ගෙනියන ආකාරය ගැන දෙදෙනෙකු සාකච්ඡුා කරන ආකාරය රැුගත් හඬපටයක් පවා හෙළිවුණා.
සවුදි පාලකයන් කියා තිබුණේ ඝාතනය කළේ නියෝගවලට පිටින් ගිය රජයේ නිලධාරීන් පිරිසක් බව. ජමාල් කෂෝගි ප්රශ්න කොට නැවත සියරටට ගෙනඒම සඳහා දුන් නියෝගයක් එම නිලධාරීන් වැරදි ආකාරයට ක්රියාත්මක කර ඇති බව රජය ප්රකාශ කළා. එහෙත්, අධිකරණ වෛද්යවරයෙක් එවැනි ප්රශ්න කිරීමකට ගෙනයන්නේ කුමටදැයි ඔවුන් පැහැදිලි කළේ නැහැ. ලෝකයටම සැබෑව පැහැදිලි වුණා.
නඩු තීන්දුව
දැනට නිමකර ඇති පරීක්ෂණයෙන් පසු සවුදි අධිකරණය ලබාදුන් තීන්දුවෙන් හිටපු රාජකීය උපදේශක කටානි සහ තවත් ජ්යෙෂ්ඨ නිලධාරීන් දෙදෙනෙක් නිදහස් කර තිබුණා. හිටපු බුද්ධි නිලධාරියෙකු වන අහ්මඞ් අල් අසිරිට චෝදනා ගොනු කළත් ඔහුට එරෙහිව සාක්ෂි නැති බව කියමින් නිදහස් කර තිබුණා. ඝාතනය සිදුවූ මොහොතේ තුර්කියේ සවුදි තානාපතිවරයා වූ මොහොමඞ් අල් අටෙයිබිද නිදහස් කර තිබුණා.
කැලමාඞ්ගේ විමර්ශනයෙන් හඳුනාගත් පස්දෙනෙකුට මරණ දඬුවම් ලබාදී තිබුණත් ඔවුන් ඝාතන නියෝගය ක්රියාත්මක කළ අය පමණයි. ඒ අතර අධිකරණ වෛද්ය සාලාහ් මොහොමඞ් ටුබේගිද ඉන්නවා. සංගීතයට සවන්දෙමින් කෂෝගිගේ සිරුර කොටස් කර ඇත්තේ ඔහු.
මෙම සිදුවීම සම්බන්ධයෙන් සවුදි රජය 21 දෙනෙකු අත්අඩංගුවට ගෙන තිබුණා. තවත් 10 දෙනෙකු ප්රශ්න කිරීම සඳහා කැඳවා තිබුණා. එහෙත් ඉතා රහසිගතව ඉහත කී නඩු විභාගය විමසා තිබුණා. මෙම රහසිගත නඩු විභාගය සැසිවාර නවයකින් සමන්විත වුණා. එම සැසිවාර එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ නිරීක්ෂකයන් ඇතුළු බොහෝදෙනෙකුට තහනම් කෙරුණා. ජාත්යන්තර නියෝජිතයන් ඉතා සුළු පිරිසකට හා කෂෝගි පවුලේ සාමාජිකයන්ට සැසිවාර සඳහා සහභාගි වීමට අවසර ලැබුණා.
මරණ දඬුවම ලැබූ අය හිස ගසා දැමීම මගින් මරණයට පත්කිරීමට නියමිතයි. ඊට පෙර ඔවුන්ට තීන්දුව පිළිබඳ අභියාචනා ඉදිරිපත් කළ හැකියි.
සමස්තයක් ලෙස අප තේරුම් ගත යුතු කාරණයක් තිබෙනවා. එක් මාධ්යවේදියෙක් නිහඬ කිරීමට උත්සාහ කළ නිසා සවුදි රජයට ජාත්යන්තර වශයෙන් මෙන්ම අභ්යන්තර වශයෙන්ද විශාල පාඩුවක් සිදුවී ඇති බව. විශාල ආර්ථික බලයක් තිබෙන සවුදියේ 2025 දැක්ම නමින් නම් කළ අනාගත සැලසුම මාධ්යවේදියෙකුට අත තැබීමෙන් පසු සම්පූර්ණයෙන්ම විනාශ වී තිබුණා.
අනුරංග ජයසිංහ