පරිසරවේදී සජීව චාමිකර
මෙම ආණ්ඩුව බලයට පත්වීමට පෙර පරිසරය තේමා කරගත් පොරොන්දු ලබාදී තිබුණු බව පෙනුණා. එහෙත් මුල් දින කිහිපයේදීම වැලි ප‍්‍රවාහන බලපත‍්‍ර අහෝසි කිරීම ආණ්ඩුව ගත් පරිසරය පිළිබඳ අසංවේදීව ඉදිකිරීම් සංස්කෘතිය පිළිබඳ පමණක් කල්පනා කරමින් ගත් තීන්දුවක් ලෙස සැලකිය හැකියි. පරිසරය හා දේශගුණික අර්බුදය ගැන ආණ්ඩුවේ එළඹුම දකින්නේ කෙලෙසද?
ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතා පමණක් නොවෙයි. මීට පෙර 2015 මැතිවරණයේ මෛත‍්‍රීපාල සිරිසේන මහතාගේ ප‍්‍රචාරක ව්‍යාපාරයේදීත් පරිසරය පිළිබඳ ජනප‍්‍රිය පොරොන්දු ඉදිරිපත් කර තිබුණා. මෛත‍්‍රීපාල සිරිසේන යහපාලන සංකල්පය ගැන මෙන්ම පරිසරය ගැනත් කියලා තිබුණා. ඒ මැතිවරණයේදී ඔහු තිරසර සංවර්ධනය ගැන කීවේ නැහැ. මොකද අන්තර්ජාතික වශයෙන් තිරසර සංවර්ධන ඉලක්ක හඳුන්වාදීලා තිබුණේ නැහැ. එහෙත් තිරසර සංවර්ධන ඉලක්ක ජාත්‍යන්තර සමාජය ඇති කරගන්නට හේතුවූ ගෝලීය දේශගුණික විපර්යාසය ආදී ප‍්‍රශ්න ඒ වෙද්දීත් තිබුණා. ඒවා ඇසුරෙන් ඔහු පොරොන්දු දුන්නා.
ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතා තමන්ගේ ප‍්‍රචාරණ ව්‍යාපාරයේදී පාවිච්චි කරපු මෘතාකා කිහිපයක් තිබුණා. ජාතික ආරක්ෂාව, ජාතිකත්වය වගේ දේවල් තමයි ඉදිරියෙන්ම තිබුණේ. එහෙත් ඒ අතර පරිසරය හා තිරසර සංවර්ධනය කියන මාතෘකාත් ඉදිරියෙන්ම තිබුණා. ඔහු දේශගුණික අර්බුදයත් ප‍්‍රචාරණයේදී විශාල තේමාවක් කරගත්තා. තිරසර සංවර්ධන ඉලක්ක ගැන සඳහන් කළා. ඒ අතර ප‍්‍රචාරණ ව්‍යාපාරයේදී පෝස්ටර් කටවුන් භාවිතය අවම කිරීම කාබන් විමෝචනය අඩු කිරීම වගේ දේවල් කීවා. එහෙත් පොදු ගැටළුව තමයි ඒ ක‍්‍රියාවලිය හුදු ප‍්‍රචාරාත්මක ක‍්‍රියාවලියක් බව බැලූ බැල්මටම පෙනීයෑම. මෛත‍්‍රීපාල සිරිසේන ජනාධිපතිවරයා නම් යම්කිසි දුරකට පරිසර විෂය ගැන උනන්දුවක් දැක්වුවා. ඔහු තමා යටතේ පරිසර අමාත්‍යාංශයත් තියාගත්තා. ඇස්බැස්ටෝස් තහනම, පොලිතීන් තහනම, වනාන්තර ස්ථාපනය, ජංගම ලී මෝල් තහනම, යාන්ත‍්‍රික කියත් තහනම වගේ විවිධ ක‍්‍රියා ඔහු කළේ පරිසරය ගැන උනන්දුව පෙන්වන්න. ගැටළුව වුණේ ඔහු එවැනි ක‍්‍රියා බොහොමයක් කෙටිකාලීන, මධ්‍යකාලීන, දිගුකාලීන ඉලක්ක නොමැතිව කිරීමයි.
ඒ නිසාම එම ක‍්‍රියා පසුව විවිධ අයගේ වාණිජ පරමාර්ථ සඳහා පාවිච්චි කෙරුණා. ඇස්බැස්ටෝස් තහනම, පොලිතීන් තහනම වගේ දේවල් උදාහරණ. ඒවා ක‍්‍රියාත්මක නොවෙන තැනටත් පත්වුනා. මේවා නියමිත අධ්‍යනයකින් තොරව කරන්න උත්සාහ කදරන බව පෙනුණා. එහෙත් ඒ අතර ඇත්තෙන්ම වැදගත් දේවල් කිහිපයකුත් සිද්ධවුණා. ඔහුගේ කාලයේදී පරිසරය පිළිබඳව වැදගත් අන්තර්ජාතික ප‍්‍රඥප්ති කිහිපයකට කැබිනට් අනුමැතිය වරින් වර ලබාදීලා ඒවා බලාත්මක කළා. ඒ නිසා ඔහුගේ ක‍්‍රියාවලිය පිළිබඳ යම් ධනාත්මක හැඟීමකුත් තියෙනවා.
එහෙත් මෛත‍්‍රීපාල සිරිසේන හා රනිල් වික‍්‍රමසිංහ ආණ්ඩුව කාලයේදීත් ක‍්‍රියාත්මක වුණේ පරිසරය ගැන නොතකන ධනවාදී ක‍්‍රියාත්මක කිරීම. මෛත‍්‍රීපාල සිරිසේන ජනාධිපතිවරයා වනාන්තර වවලා ලංකාවේ වනාන්තර ප‍්‍රමාණය සීයට 31 දක්වා වැඩිකරන බව කීවා. යථාර්තය දෙස අපි බැලූ‍වොත් මහවැලි එල් කලාපය විදියට සංවර්ධනය කරන්නට අක්කර හයදාහක්. ඊට අමතරව මහාපරිමාණ ව්‍යාපෘතියක් විදියට පදවිය වන රක්ෂිතයේ අක්කර 31000ක් ගැසට් කරලා ගත්තා. මොරගහකන්ද, කළුගඟ ව්‍යාපෘති දෙකට 25000ක් ගත්තා. යාන්ඔය වාරි ව්‍යාපෘතිය සඳහා අක්කර 15000ක් ගත්තා. ඒ වනාන්තර වලින්. ඒ ව්‍යාපෘති හින්දා මේ වෙනකොට දරුණු අලි මිනිස් ගැටුමක් වර්ධනය වෙලා තියෙනවා. මම ඉහතින් කීවේ මහාපරිමාණ ඒවා විතරයි. කුඩා ඒවා විශාල ප‍්‍රමාණයක් තියෙනවා. ඒ තරම් වනාන්තර හෙළිකරන අතරේ වනාන්තර ප‍්‍රමාණය වැඩි කරන්නේ කොහොමද. මොනතරම් කැලෑ වවන්නද. ඇත්තටම මේවා සමාජයේ අතිබහුතරයක් වෙච්ච විචාර බුද්ධියක් නැති මිනිසුන්ව මුලාකරන කතාන්දර. ඒකයි ලංකාවේ ආණ්ඩු සහ පරිසරය පිළිබඳ සැබෑ තත්වය. මේක කලින් රජයෙනුත් කළා. වත්මන් රජයත් ඒක ක‍්‍රියාත්මක කරන බව පෙනෙනවා.
වත්මන් ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතාගේ පොරොන්දු ගැන අවිශ්වාසයක් පැනනඟින්නේ ඇයි?
පෙනෙන විදියට ඔහු පරිසරය පාවිච්චි කළේ ඡන්දයට ඕනෑ ක‍්‍රියාවලිය ගොඩනගන්න මිසක් යථාර්තයක් කරන්න නෙවෙයි. වැලි ප‍්‍රවාහන බලපත‍්‍ර ඉවත් කිරීම අපට දකින්න වෙන්නේ එහි ප‍්‍රතිඵලයක් විදියට. ඇත්තෙන්ම මේ ආණ්ඩුව ඒ කටයුත්ත කළේ නීතිවිරෝධී ක‍්‍රමයකට. වැලි ප‍්‍රවාහනයට අදාල ප‍්‍රතිපාදන පාර්ලිමේන්තුවේ පනතකින් සම්මත කරලා තියෙන නීතියක්. පාර්ලිමේන්තුවට මිස කැබිනට් මණ්ඩලයට ඒක වෙනස් කරන්න බැහැ. 1992 පතල් හා ඛණිජ ද්‍රව්‍ය පනත ලංකාවේ ඛණිජ ද්‍රව්‍යවලට අදාල බලපත‍්‍ර ගැන සඳහන් වෙන්නේ. ඒ පනතට අයිති නොවන්නේ ඛනිජ වර්ග දෙකක් පමණයි.
එකක් මැණික්, අනෙක බොරතෙල්. ඒ හැරුණාම ඕනෑම ආකාරක ලංකාවට අයිති භූමි ප‍්‍රදේශයේ තියෙන ඕනෑම ඛණිජයක් කැණීම් කරනවානම් කැණීම් බලපත‍්‍ර ගන්න ඕනෑ. ගවේෂණ කරනවානම් ඒකටත් බලපත‍්‍ර ඕනෑ. ගබඩා කරනවානම් ඒ සඳහාත් බලපත‍්‍ර ඕනෑ. ප‍්‍රවාහනය කරනවානම් ඒ සඳහා බලපත‍්‍ර ගන්නත් ඕනෑ. ඕනෑකමක් තිබෙනවානම් පනත සංහෝධනය කරලයි ඒක වෙනස් කරන්න ඕනෑ. පරිසරය ගැන පොරොන්දු දීලා බලයට පත්වුණ ජනාධිපතිවරයාත් මේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ ප‍්‍රධානියා විදියට ඉන්නවා. අප ඉහත කී 1992 පනතෙන් ප‍්‍රවාහන බලපත‍්‍ර ක‍්‍රියාවලිය විධිමත් නීතියකට යටත් කරලා තිබුණා. ජනාධිපතිවරයා යටතේ ඒක එක දවසකින් වෙනස් කළා. එයින් පෙනෙනවා සැබෑ වුවමනාවක් තියෙනවාද නැද්ද කියලා.
ඊට අමතරව ඔහු බලයට පත්වීමෙන් පසු කැළිකසල ප‍්‍රශ්නයට විසඳුමක් ලෙස දුන් අන්දමත් සැලකිල්ලට ගත හැකියි. මේ ප‍්‍රශ්නය විශාල කළමණාකරණයකින් විසඳන්න ඕනෑ. එක තැනකින් තැනකට කුණු ගෙනියන්න නෙවෙයි ඕනෑ. දැන් කළේ කොළඹ කසල හවස් වෙද්දී අයින් කරන්න ඕනෑ. එහෙත් ඉන්පස්සේ වෙන්නේ ඒක අරුවක්කාලූ වෙත ගෙනයෑම. ඒක ලංකාවේ සුවිශේෂීම පරිසර පද්ධතියක් තියෙන තැනක්. එතැනට කුණු ගෙනයෑම මුලින්ම යෝජනා කළේ ගෝඨාභය රාජපක්ෂගේ කාලයේ. ඒක ක‍්‍රියාත්මක කළා චම්පික රණවක. වත්මන් ආණ්ඩුව දිගටම කරගෙන යන්න තීන්දු කලා. එයින් සැබෑ වුවමනාවක් තියෙනවාද නැද්ද කියලා පේනවා.
යම් මාතෘකාවක් ගැන පාලකයන් සැබෑ උනන්දුවක් දක්වනවානම් එය හඳුනාගැනීම අසීරු නැහැ. ප‍්‍රතිපත්තිමය යාන්ත‍්‍රණය තුළ එය මැනවින් හඳුනාගන්න පුළුවන්. කෙසේ වෙතත් අප මේ තත්වය ගැන පුදුම වෙන්නේ නැහැ. ලංකාවේ මෑත කාලයේ සිටි හැම ආණ්ඩුවකටම මේක පොදු තත්වයක්. අපේ රට තෝරාගෙන තිබෙන ආර්ථික සැලසුමෙහි කොටසක් තමයි ඒ. මේ තත්වය වෙනස් වෙන්න නම් සිවිල් සමාජයෙනුත් පුළුල් මැදිහත්වීමක් වෙන්න ඕනෑ. එවැන්නක් වෙන්නේ නැහැ.
බොහෝ අය පරිසරය පිළිබඳ සාකච්ඡුා කිරීම නොවැදගත් ලෙස සලකනවා. විශේෂයෙන්ම එය සංවර්ධනයට බාධා කරන සාකච්ඡුාවක් බව කල්පනා කරනවා. එහෙත් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය මට්ටමෙන්ම දේශගුණික අර්බුදය හෙට නොවේ අද මතුව තිබෙන ප‍්‍රශ්නයක් බව හඳුනාගෙන තිබෙනවා. අප කිසිවක් නොකර හිටියොත් ගෝලීය උෂ්ණත්වය නිසා වසර විස්සක පමණ කාලයක් තුළ ලෝකය අපායක් බවට හැරෙනු ඇතැයි දැනට විද්‍යාඥයන් අනුමාන කරනවා. ඒ නිසා ඇත්තෙන්ම දැන් පවතින තත්වය අනුව පරිසරයට හානි කිරීම මානව හිමිකම් කඩකිරීමක්ද වෙනවා නේද?
ව්‍යවස්ථාදායක, විධායක, අධිකරණ, ඡුන්ද හා මානව හිමිකම් ලෙස ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයේ බලතල බෙදා දක්වන්න පුළුවන්. අපි ඡුන්ද පාවිච්චි කරලා ව්‍යවස්ථා, විධායක හා අධිකරණ බලතල ලබාදෙනවා.
මානව හිමිකම් කියන්නේ රටේ පුරවැසියන්ට ඉතිරිවෙන බලයක් විදියට සලකන්න ඕනෑ. රාජ්‍යයට බැහැ ඒක උල්ලංඝනය කරන්න. එහෙත් ලංකාවේ එදිනෙදා එය උල්ලංඝනය වෙනවා. පරිසරයට හානි කිරීමෙන් ඕනෑම ප‍්‍රදේශයක ජීවත්වීමට තියෙන අයිතිය, සමානාත්මතාවය වගේ දේවල් උල්ලංඝනය වෙනවා. ඒ අනුව ජල ප‍්‍රශ්න ඇතිවෙන්න ඉඩ තියෙනවා. මහජන පීඩාකාරී තත්වයන් උද්ගත වෙන්න ඉඩ තියෙනවා. රජයට මේ වගේ දේවල් පිළිබඳ අවධානයක් නෑ. පුරවැසියන් තමයි හඬනගන්න ඕනෑ. හැම රජයක්ම දැවැන්ත ආර්ථික සැලසුම් ක‍්‍රියාත්මක කරනවා. ඒගොල්ලන්ට ඕනෑ නැහැ මහජන සුබසාධන තත්වයන්. ඔවුන්ට ඕනෑ ආර්ථික ක‍්‍රියාවලිය ක‍්‍රියාත්මක කිරීමට පමණයි. ශ‍්‍රී ලංකාවේ මෑතකාලීන ආණ්ඩු වලින් ඉදිකිරීම් සැලසුම් සකස් කර තිබුණා. ජාතික භෞතික සැලැස්ම 2011-
2030 නම් මහා පරිමාණ ඉදිකිරීම් සැලසුමක් හැදුවේ මහින්ද රාජපක්ෂ මහතා බලයේ හිටපු කාලයේ. මෛත‍්‍රීපාල සිරිසේන – රනිල් වික‍්‍රමසිංහ කාලයේදී එයම 2018 – 2050 කියලා යාවත්කාලීන කළා. කලින් ආණ්ඩුව් වැඩසටහන අහෝසි නොකර තවදුරටත් අවුරුදු විස්සකින් ඉදිරියට ගෙනිච්චා. ඒ අනුව 2011 සිට වෙනසක් නැතිව යන්නේ එකම සංවර්ධන වැඩපිළිවෙල. ඒක ක‍්‍රියාත්මක කරන වේගයේ වෙනස්කම් තිබුණත්. සැලසුම එකක්. ඒ ඉදිකිරීම් සඳහා වනාන්තර හෙළිකිරීම, වැලි කැණීම ආදී නොයෙක් දේවල් සිදුවිය හැකියි. ඒ කිසිදු සංවර්ධන සැලැස්මක් දේශගුණික අර්බූද ගැන තකන්නේ නැහැ. ඒ අනුව මහජනතාවගේ පැත්තෙන් සැබෑ සංවර්ධනයක් ගැන ඒවා කල්පනා කරන්නේ නැහැ.
මේ මොහොත වෙද්දී දේශගුණික අර්බුදය නිසා අවතැන් වූ මිනිසුන් ලොවපුරා ඉන්නවා. ශ‍්‍රී ලංකාවේත් පසුගිය වසර කිහිපය තිස්සේ පැවති නියගය, ඉන්පසුව පැමිණි ගංවතුර තත්වය ආදී ලෙස දේශගුණික අර්බුදයට මුහුණදෙන්නට සිද්ධවෙලා තියෙනවා. එහෙත් අපේ දෑස් ඉදිරිපිට තිබෙන දේශගුණික අර්බුදය නිසිපරිදි හඳුනාගෙන නැති බවක් පෙනෙනවා නේද?
දැනට තියෙන ලොකුම ගැටළුව තමයි ඒක. අපේ රටේ ජනතාව තවම ඒ තරම් තදින් දේශගුණික අර්බුදය දැනෙන්නේ නැහැ. මම රටවල් ගණනාවකට ගිහින් මේ පිළිබඳව දැකලා තියෙනවා. දැන් බංග්ලාදේශය, නේපාලය වගේ අපේ කලාපයේ රටවල්වල රාජ්‍ය මට්ටමින් දේශගුණික අර්බූදය ගැන අවධානය යොමුකරලා තියෙනවා.
හේතුව ඒ රටවල් මෑත කාලයේදී ඒ ප‍්‍රශ්නවලට බරපතල ලෙස මුහුණදීම. ඒ රටවල්වල රාජ්‍ය අවධානය යොමුවෙන්නේ ඔවුන්ට එහි බලපෑම්වලට කෙළින්ම මුහුණදෙන්න වෙලා තියෙන හින්දා. හිමාලය ආශ‍්‍රිතව අයිස්කඳු දියවීමෙන් නේපාලයට ඍජුව ප‍්‍රශ්නවලට මුහුණදෙන්න සිද්ධවෙලා. බෙංගාල බොක්ක ආශ‍්‍රිතව බංග්ලාදේශයේ පිහිටීම නිසා ඔවුන්ටත් ඒ වගෙයි. බංග්ලාදේශයේ ගංවතුර ආදී ආපදා වැඩිපුර ඇතිවෙනවා. බංග්ලාදේශයේ දේශගුණික විපර්යාස භාරය කියලා ඒ පිළිබඳ මුදල් එකතුකරන ආයතන පවා ඇතිකරලා තියෙනවා. දැන් ඒ රටවල්වල ජනතාවට දේශගුණික අර්බූධය ගැන සාක්ෂරතාවය ලබාදෙන වැඩසටහන් තියෙනවා. ඒ රටවල්වල අධ්‍යාපනයට පවා දේශගුණික අර්බූදය ඇතුළත් කරලා තියෙනවා.
ඒ නිසා දේශගුණික අර්බුදය ගැන අපේ සමාජයේ සාක්ෂරතාවය ඉතාම පහළයි. අපේ සමාජයේ ඒ ගැන දැනුමක් නැහැ. ඒ දැනුම වර්ධනය වෙනවාට දේශපාලන නායකයන් බයක් දක්වනවා. එහෙම වුණොත් ජාතික භෞතික සැලැස්ම වගේ ඉදිකිරීම් ව්‍යාපෘති ක‍්‍රියාත්මක කරන්න බැරිවෙනවා.
එහෙත් ඔබ පෙන්වුවා වගේ මේ වෙනකොට ලංකාවේත් දේශගුණික විපර්යාසයේ ප‍්‍රතිඵල දකින්න පුළුවන්. වැස්සක් ආවාම කෙටි කාලයක් තුළ අධික වර්ෂාපතනයක් ලැබෙනවා. විනාශය දෑස් ඉදිරිපිට තිබුණත් සමාජයට පෙනෙන්නේ නෑ. නියං කාලගුණය පවතින කාල වකවානුව එන්න එන්නම දීර්ඝ වෙනවා. කෙටිකාලීන ආපදා තත්වයන් සහ දීර්ඝකාලීන ආපදා තත්වයන් කියන දෙකම වර්ධනය වෙලා. වියලි කලාපය තුළ අධික විදියට උග‍්‍ර ජල අර්බුදයක් තියෙනවා. ජල ගැලීම් තත්වයට වැඩි වෙලා. ඒ ප‍්‍රශ්න ඔක්කෝම අපි දකිනවා.
එහෙත් එය දේශගුණික විපර්යාස කියන මාතෘකාව තුළ කතාකරන්නෙ නැහැ. ස්වභාවික ආපදා කියන වචනයෙන් ඒ සියල්ල වහලා තියෙනවා. අපි වැරදි සංවර්ධන සැලසුම් ක‍්‍රියාත්මක කරලා, පරිසර පද්ධති හානි කරලා සිද්ධවෙන විනාශය දකින්නේ නැහැ. දැන් කැළණි ගෙඟ් වතුර නියමිත පරිදි බැහැලා යන්නේ නැති ප‍්‍රශ්නයක් තියෙනවා. ඉස්සර කැළණි ගෙÛන් එන රොන්මඩ දියවැල් වලට ගහගෙන ගිහින් මීගමුව ආශ‍්‍රිතව නිධිගත වෙනවා. එහෙත් දැන් පෝට් සිටියේ බලපෑමෙන් රොන්මඩ සියල්ල මෝදර මෝය ආශ‍්‍රිතව නිධිගත වෙනවා. මෝය කට ආවරණය වෙනවා. ඔය අතරේ දේශගුණික අර්බූධය නිසා වර්ෂාපතනය වැඩිවෙලා. ප‍්‍රශ්න දෙක එකට සම්බන්ධ වුණාම අධික ගංවතුර තර්ජනය වර්ධනය වෙනවා. එතකොට ඒක වළක්වන්න යෝජනා කරන විසඳුම තමයි කැළණි ගඟ දෙපැතතේ ලොකු වේල්ලක් ඉදිකිරීම. ඩොලර් මිලියන ගණනක් වැය කරනවා. මේක තමයි අද අපි ලංකාවේ මුහුණදෙන දේශගුණික ප‍්‍රශ්නවලට විසඳුම් දෙන ක‍්‍රමය. ආපදා කළමණාකරණය වගේ වචනවලින් සැබෑ ප‍්‍රශ්නය වහලා. ඒවාට ප‍්‍රතිපත්තිමය ව්‍යූහයන් සකස් කිරීමේ ක‍්‍රියාවලිය අවහිර කරලා.
මෑත කාලයේ ලෝකයේ තරුණ තරුණියන් ගෝලීය දේශගුණික විරෝධතාවයක් ක‍්‍රියාත්මක කළා. ලෝකයේ රටවල් ගණනාවක තරුණ තරුණියන් එක දවසක වීදි බැහැලා පෘථිවිය බේරාගන්නැයි ජාත්‍යන්තර බලපෑමක් කළා. ඒකට ලංකාවේ තරුණයන් එතරම් උනන්දුවක් දැක්වුවේ නැහැ. පසුගිය දිනවල ලංකාවේ තරුණයන් වීදි චිත‍්‍ර ඇඳීමේදී පවා දේශගුණික විපර්යාස ගැන අවධානය යොමුකළේ නැති බව පෙනුණා. ජාතිකවාදය, රණකාමීත්වය, දේශපේ‍්‍රමය වගේ ප‍්‍රශ්න ගැන පමණක් තරුණයන් උනන්දු බව පේනවා නේද?
අපේ තරුණයන් අතර දේශගුණික විපර්යාසය ගැන වගේම පරිසර සාක්ෂරතාවයත් දුර්වල තැනක තියෙන්නේ. ජාත්‍යන්තරය එක පැත්තකත්, අපේ රටේ තව පැත්තකත් තියෙන්නේ ඒ නිසයි. දැරියක් ලෙස ගෝලීය දේශගුණික විරෝධතා කටයුතුවලදී කතාබයට ලක්වන ගේ‍්‍රටා තුන්බර්ග්ගේ ප‍්‍රකාශ සහ ඈ ඇතුළු තරුණ තරුණියන්ගේ ක‍්‍රියාකාරීත්වයන් පසුපස ලොකු බලවේගයක් ක‍්‍රියාත්මක වෙනවා. ඇයට සහාය දෙන ව්‍යූහයක් හා ක‍්‍රියාවලියක් තියෙනවා. දැනුම් පද්ධතියක් තියෙනවා. එවැනි ව්‍යාපාරයක් හැදෙන්න නම් ලොකු බලපෑමක් තියෙන්න ඕනෑ. අපි බෞද්ධ සංකල්ප අනුව සලකමු. දුක, දුකට හේතුව, දුක නැතිකිරීමේ මාර්ගය, දුක නැතිකිරීම යන පියවර හතර ගැන අපි කතාකරනවා. මුලින්ම දුක දැනෙන්න ඕනෑ.
ඊළඟට දුකට හේතුව හොයන්න ඕනෑ. එයින් මිදීමට මාර්ගයක් හොයන්න ඕනෑ. ඒ මාර්ගයේ ගමන් කරන්න ඕනෑ. ඒ සියල්ලටම හොඳ කියැවීමක් තියෙන්න ඕනෑ. අපට දුක දැනුණු පළියට එය නැතිකරන්න බැහැ. මුලින්ම දුක මොකක්ද කියලා විග‍්‍රහ කරගන්න එපැයි. දැන් සිද්ධවෙන සියල්ල ආපදා, කරුමය, දෙවියන්ගේ කැමැත්ත ආදී යෙදුම්වලින් වහලා දානකොට අපි හරියට ප‍්‍රශ්නය තේරුම්ගෙන නැති බවත් පැහැදිළියිනේ. තවම අපේ තරුණයන්ට මේවා දැනෙන්නේ නැහැ. අපේ තරුණයන් අතර පහසුවෙන් වෙළඳාම් කරන්න පුළුවන් ජාතිවාදය. ඔබ මතක් කරපු චිත‍්‍රවලින් පවා ජාතිකත්වය, ඒකාධිපතිවාදය, මිලිටරිවාදය ගම්‍ය වෙනවා.
