මෝල්ටාව කුඩා ජනගහනයක් ජීවත්වෙන කුඩා රටක්. යුරෝපයේ පහළ කෙළවරේ මෝල්ටාව තිබෙනවා. ඩැෆ්නි කොරෝනා ගාලිසියා නම් ගවේෂණාත්මක මාධ්‍යවේදිනිය ජීවත්වුණේ මෝල්ටාවේ. 2017 ඔක්තෝබරයේදී ඇගේ මෝටර් රියට සවිකළ බෝම්බයක් පිපිරීමෙන් ඇය ක්ෂණිකව ජීවිතක්ෂයට පත්වුණා. බෝම්බයකින් ජීවිතය නැති කරගන්නට ඇය කළ වරද වුණේ ඇගේ දූෂණ විරෝධී ගවේෂණාත්මක වාර්තාකරණය.
ඩැෆ්නි මෝල්ටාවේ අංක එකේ ගවේෂණාත්මක වාර්තාකාරිනිය වුණා. ඇගේ වාර්තාකරණයන් කෙළින්ම ඉලක්ක වුණේ රජයේ වංචා දූෂණ වෙතටයි. මෝල්ටාවේ බලවතා වන අගමැතිවරයා සහ ඔහුගේ දේශපාලන හිතවතුන් වෙතටයි. ඇය ඉතා වෙහෙස වී, බරපතල හෙළිදරව් කරමින් සිටියා. ඒ නිසාම කිහිප වතාවක් ඇයට නඩු පවරන්නට, ඇයව සිරගත කරන්නට, බිය කරන්නට හා ඇගේ ගෞරවය කෙළෙසන්නට හැකි හැම උත්සාහයක්ම ගෙන තිබුණා. ඒ සියල්ල අසාර්ථක වෙද්දී ඇයව ඝාතනය කර තිබුණා.
ඇඟ හිරිවට්ටන එක් කාරණයක් වන්නේ ඒ මාධ්‍යවේදිනියගේ ජීවිතයට අනතුරක් ඇති බව ඊට පෙර සිටිම ඔවුන් දැන සිටීම. එහෙත් නිර්භයව තමන්ගේ වාර්තාකරණය ඉදිරියට ගෙනයන්නට ඇය සමත්ව තිබුණේ ලෝකයටම ආදර්ශයක් වෙමින්. ඇය තමන්ව ඝාතනය කරන්නට සතියකට පෙර පවා තමන්ට ඇති අවදානම ගැන කියා තිබුණා. බියක් ඇති බවත්, තමාට කුමක් හෝ වුවහොත් බොහෝ අය බියට පත්ව නිහඬ වනු ඇති බවත් ඇය කියා තිබුණා. අනෙක් ඛේදජනක කාරණය වන්නේ ඇය මවක් වීම. ඇයට දරුවන්ද සිටීම. ඇයව ඝාතනය කරමින් රටට මාධ්‍යවේදිනියක් මෙන්ම පවුලකට මවක්ද අහිමි කර තිබුණා.
තෘප්තිය
ඇයව ඝාතනය කිරීමේ සිදුවීම නැවත හරවා, ඇයට ජීවිතය දිය නොහැකියි. ඒ ගැන ඇත්තේ කණගාටුවක්. එහෙත් ඉන්පසුව සිදුවූ බොහෝ දේවල් ගැන හිතට තෘප්තියක් නැගෙනවා.
හඬනඟන මාධ්‍යවේදියෙක්ව හෝ මාධ්‍යවේදිනියක්ව ඝාතනය කළ පසු අත පිසදා නිහඬව සිටිය හැකි බව ඇතැම්විට මෝඩ පාලකයන් කල්පනා කරනවා. මෝල්ටාවේ පාලකයන් කල්පනා කර තිබුණේත් ඒ ආකාරයටමයි. එහෙත් ඇයව ඝාතනය කොට වසර දෙකක් ඉක්මවද්දීත් මෝල්ටාවේ පාලකයන්ගේ අමනෝඥම ක්‍රියාවක් ලෙස ඇයව ඝාතනය කිරීම සැලකිය හැකි තරමටම ඒ ඝාතනය ඔවුන්ට පාරා වළල්ලක් වී හමාරයි.
ඩැෆ්නිව ඝාතනය කළ නිසා ඇය කරමින් සිටි ගවේෂණ නතර වුණේ නැහැ. ඒ වෙනුවට ඇය ඒ වනවිටත් ප්‍රසිද්ධ නොකළ, අවසන් කරමින් සිටි ගවේෂණාත්මක වාර්තා රැසක් ලොවපුරා ගවේෂණාත්මක මාධ්‍යවේදීන්ගේ සංවිධානවලින් සැදුම්ලත් ගෝලීය ගවේෂණාත්මක මාධ්‍යවේදීන්ගේ ජාලයෙහි මාධ්‍යවේදීන් ඇය කරමින් සිටි වාර්තාකරණයන් සම්පූර්ණ කරන්නට පටන්ගත්තා. ඩැෆ්නි ව්‍යාපෘතිය නමින් 2018 දී ඇය කරමින් සිටි වාර්තාකරණයන් සම්පූර්ණ කොට ප්‍රසිද්ධ කළා. ඇගේ කටයුතු සම්පූර්ණ කිරීමේ ව්‍යාපෘතියට ලොවපුරා රටවල් 15ක මාධ්‍යවේදීන් 45ක් එක්ව සිටියා.
එකදු මාධ්‍යවේදියෙකුගේ හෝ වාර්තාකරණයට බාධා කළ පසු කිසිම රටක නායකයෙකුට ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ගැන කතාකරන්නට අයිතියක් නැහැ. එසේ කතාකරනවානම් ඒ ලැජ්ජා නහර කපාගත් නායකයෙකු විය යුතුයි. සැඟවූ තොරතුරු ප්‍රසිද්ධ කරන ස්වාධීන ජනමාධ්‍යවේදීන් යනු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටක ඉතා තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කරනවා. කෙසේවෙතත් ස්වාධීන ජනමාධ්‍යවේදය වඳවී යෑමේ තර්ජනයකට මුහුණදෙමින් සිටිනවා. ව්‍යාජ තොරතුරු මෙන්ම වෛරී ප්‍රකාශ ජනමාධ්‍ය ලෝකය වසාගනිමින් පවතින බවත් එයම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටවල් විනාශ කරමින් සිටින බවත් පවසන්නේ ලෝකයේ ප්‍රමුඛ පෙළේ මාධ්‍යවේදීන්. මේ වෙද්දීත් ලොවපුරා ඒකාධිපතිවාදී ආණ්ඩු සාමාන්‍ය ජනතාව රැවටීමට උත්සාහ ගනිමින් සිටිනවා. ලෝක මට්ටමෙන් එය ඉතා බරපතල ලෙස සිදුවෙනවා. විශේෂයෙන්ම බලවත් රාජ්‍යයකට එරෙහිව වාර්තාකරණයක යෙදෙන මාධ්‍යවේදියෙකුට හෝ මාධ්‍යවේදිනියකට මුහුණදෙන්නට සිදුවන්නේ ලෙහෙසි පහසු අභියෝගවලට නොවෙයි. තනි පුද්ගලයෙකු හෝ කිහිපදෙනෙකු සමස්ථ රාජ්‍යයකට එරෙහිව සටන් වදින්නේ කෙලෙසද.
ජනමාධ්‍ය නිදහස
ලොවපුරා ස්වාධීන ජනමාධ්‍යකරණයට ඇති අභියෝග පිළිබඳ ලෝක ජනමාධ්‍ය සමාජයෙහි කතාබහක් තිබෙනවා. එය එදා සිට පැවතුණා. පසුගිය කාලයේදී ඒකාධිපතිවාදී ආණ්ඩු ගණනාවක් බිහිවෙමින් මාධ්‍යවේදීන්ව ඝාතනය කිරීමේ රැල්ලක් ඇති නිසා ඒ සංවාදය තියුණු ලෙස වර්ධනය වෙලා. එයට විසඳුම් වශයෙන් යෝජනා කරන්නේ මාධ්‍යවේදීන් හැකිතරම් සංවිධානගතව කටයුතු කිරීමත්, අන්තර්ජාතික මට්ටමෙන්ම ඒ සම්බන්ධතා දියුණු කරගැනීමත්, හැකි තරම් වෘත්තියභාවයකින් යුක්තව කටයුතු කිරීමත් වැනි කාරණා. එවැනි කාරණා අනුගමනය කරද්දී ඒකාධිපතිවාදී පාලකයෙකු මාධ්‍යවේදියෙකුට අත තැබුවත්, ඉන්පසුව අනිවාර්යයෙන්ම පාලකයාට අත පුච්චාගන්නට සිද්ධවෙනවා. ඩැෆ්නිට අත තැබූ පාලකයන්ටද දැන් අත පුච්චාගන්නට සිදුවී තිබෙනවා.
විශේෂයෙන්ම 2019 ජුලි 10 සහ 11 දිනවල ලන්ඩන්හි පැවති මාධ්‍ය නිදහස පිළිබඳ ගෝලීය සම්මන්ත්‍රණයේදී පවා එම මාතෘකාව ගැන කතාබහ කළා. ඩැෆ්නිගේ මරණයත් මෙම සමුළුව පවත්වන්නට එක් ප්‍රධාන හේතුවක් වුණා. මෙය මාධ්‍යවේදීන් අතර පැවති සමුළුවක් හෝ මාධ්‍යවේදී සංවිධාන අතර පැවති සමුළුවක් නොවෙයි. එක්සත් ජනපදයේ විදේශ අමාත්‍යාංශය හා කැනේඩියානු රජය එම සම්මන්ත්‍රණයට අනුග්‍රහය දක්වා තිබුණා. එයට ලොවපුරා රටවල් 50කට වැඩි ප්‍රමාණයකින් විදේශ කටයුතු අමාත්‍යවරුන් පවා පැමිණ සිටියා. එහිදී ඇමෙරිකානු ඩොලර් බිලියනයක අරමුදලක් ආරම්භ කර තිබුණේ මාධ්‍ය නිදහස අහිමි තැන්වලට යෙදවීම සඳහා. එමෙන්ම මාධ්‍ය නිදහස ආරක්ෂා කිරීමට රාජ්‍යයන් ගිවිසුමක්ද අත්සන් කළා.
මාධ්‍ය නිදහසට හානිදායක ක්‍රියාවක යෙදෙන්නට උත්සාහ කරන පාලකයෙකුට අන්තර්ජාතික වශයෙන්ම අසීරු තත්වයන්ට මුහුණදෙන්නට සිදුවේවි. එය වසර දහයකට පමණ පෙර මාධ්‍යවේදීන්ට අත තැබීමට උත්සාහ කළ පාලකයන්ට මුහුණදෙන්නට සිදුවූ අත්දැකීම්වලටත් වඩා ඉතා බරපතළයි. උදාහරණයක් ලෙස සවුදියේ මොහොමඞ් බින් සල්මාන් කුමරු ලෝකය පුරාම ගොඩනඟමින් සිටි පුද්ගල ප්‍රවර්ධන වැඩසටහන සම්පූර්ණයෙන් විනාශ වුණේ ඔහු මාධ්‍යවේදියෙකුට අත තබන්නට උත්සාහ කළ මොහොතේයි.
එලෙස හිංසාවට ලක්වූ මාධ්‍යවේදීන් වෙනුවෙන් ක්‍රියාත්මක වෙන්නටත්, ඔවුන් කරමින් සිටි වැඩකටයුතු ඉදිරියට ගෙනයෑමටත් පෙර කී අරමුදල ක්‍රියාත්මක වෙනවා. එය සමාජ මාධ්‍ය, විවිධ සංවර්ධන ඒජන්සි, ආධාරකරුවන් ආදී අයගේ අරමුදල් රැස් කිරීම මත ශක්තිමත් වෙනවා. අප පෙර කී ලෙසම ඩැෆ්නි වැනි මාධ්‍යවේදීන් හා මාධ්‍යවේදිනියන් තනිව සිටියදී බලසම්පන්න රජයන් කල්පනා කරනු ඇත්තේ පහසුවෙන් පහරදී ඒ තනි පුද්ගලයාව අවසන් කළ හැකි බවයි. එසේ කරන්නට යෑම සමාජ මාධ්‍ය ආදියද වඩා දියුණු වූ මේ යුගයේදී මාධ්‍යවේදීන් සතු බලය සම්පූර්ණයෙන්ම අවතක්සේරු කිරීමක්. මාධ්‍යවේදීන් ලොවපුරා සිටිනවා. මාධ්‍යවේදින් එකතුවෙද්දි ඒ ශක්තිය අසීමිතයි. ඩැෆ්නිට අත තබන්නට ගොස් මෝල්ටාව නම් පුංචි දූපතේ පාලකයන්ටත් හත්පොළේ ගාගන්නට සිදුව ඇත්තේ ඒ පසුබිමේයි.
මෝල්ටාවේ තත්වය
දැඩි පීඩනය නිසාම මෝල්ටාවේ අගමැති ජෝසෆ් මස්කැට් ඩැෆ්නිගේ මරණය ගැන පරීක්ෂණ කරන්නට සිදුවුණා. ඒ ඝාතනයට සම්බන්ධ තුන්දෙනෙකු අත්අඩංගුවට ගන්නත් හැකිව තිබුණා. මෑතකදී ඝාතනයට සම්බන්ධ යැයි සැකපිට ව්‍යාපාරිකයෙක්ව අත්අඩංගුවට ගත්තා. ඒ ව්‍යාපාරිකයා සමඟ මෝල්ටාවේ අගමැතිවරයාගේ පක්ෂයේ සාමාජිකයන්ට සම්බන්ධයක් තිබෙන බව වාර්තා වෙනවා. මේ වෙද්දී යුරෝපා කවුන්සිලයේ විශේෂ නියෝජිතයෙක්වත් එම පරීක්ෂණවල ප්‍රගතිය නිරීක්ෂණය කරන්නට පත්කර තිබෙනවා. පරීක්ෂණ හෙමින් හෝ ඉදිරියට ගෙනයන්නට සිදුව ඇත්තේ ඒ නිසායි. මේ නියෝජිතයා වාර්තා කර තිබුණේ මෝල්ටා අගමැතිවරයාට පරීක්ෂණවලට බලපෑම් කිරීමට ඇති හැකියාව ඉතා බරපතල බව.
අගමැතිවරයාගේ බලපෑම් නිසා පරීක්ෂණ ප්‍රමාද වන බව ස්වාධීන නිරීක්ෂකයන්ගේ මතය. අප ඉහතින් කී ව්‍යාපාරිකයාව පවා මුලින් අත්අඩංගුවට ගත් පසුව පොලිස් ඇප මත නිදහස් කර තිබුණා. එහෙත් අන්තර්ජාතික බලපෑම නිසා ඔහුව නැවත අත්අඩංගුවට ගත්තා. ඩැෆ්නිව ඝාතනය කරන්නට ආසන්න කාලයේදී එම ව්‍යාපාරිකයාගේ සමාගමක්ද සම්බන්ධ බලශක්ති ගණුදෙනුවක් ගැන තොරතුරු රැසක් ඩැෆ්නි වෙත ලැබී තිබුණා. අවසාන කාලයේදී ඇය සොයමින් සිටියේ ඒ ගැන. එම ව්‍යාපාරිකයා හා මෝල්ටා රජයේ එවකට බලශක්ති ඇමතිවරයා අතර ගණුදෙනු සිදුව ඇතැයි ඇය සොයමින් සිටි තොරතුරු අතර තිබෙනවා.
අගමැතිවරයා මේ වෙද්දී රඟපාමින් සිටින්නේ පරීක්ෂණ ඉක්මන් කිරීමේ දැඩි වුවමනාවකින් සිටින පුද්ගලයෙකුගේ චරිතය. මෑතකදී ඔහු කියා තිබුණේ මුලින්ම අත්අඩංගුවට ගත් ඝාතන සැකකරුවන් තිදෙනා අතරින් කෙනෙක්ට ජනාධිපති සමාව දීමට තමා සූදානම් බව. මුලින් අත්අඩංගුවට ගත් සැකකරුවන් තිදෙනාම ඝාතනයට ඍජුව සම්බන්ධ බව දැනටමත් ප්‍රමාණවත් සාක්ෂි තිබෙනවා. බෝම්බය ඩැෆ්නිගේ රියැදුරු අසුනට පහළින් සවිකොට පුපුරුවා හැර තිබුණේ ඔවුන්. එහෙත් ඔවුන් කුලී මිනීමරුවන් පමණයි. ඔවුන්ට අණදුන් අයව තවමත් නිසිපරිදි හෙළිදරව් කරගෙන තිබුණේ නැහැ. ඉහත කී ව්‍යාපාරිකයා සැකකරුවෙක් ලෙස අත්අඩංගුවට ගත්තේ ඒ අතර. මුල් සැකකරුවන් තිදෙනාගෙන් එක් අයෙකු නිදහස් කරන බව කීමට හේතුව ලෙස අගමැතිවරයා දැන් කියන්නේ ඔවුන්ට ඝාතන කොන්ත්‍රාත්තුව බාරදුන් අය ගැන තොරතුරු හෙළිදරව් කරගැනීමේ කොන්දේසිය මත ඒ සැකකරුවාව නිදහස් කළ යුතු බවයි.
කෙසේ වෙතත් අගමැතිවරයා මේ සිදුවීමට නොනිල වශයෙන් අංක එකේ සැකකරුවෙක්ව සිටිනවා. එවැනි පසුබිමක පරීක්ෂණයේ කටයුතුවලට නිතර මැදිහත් වෙමින්, විවිධ පොරොන්දු දෙමින් ඔහු ඒ පරීක්ෂණවල බාධාවක් වීම තුළින්ම අර්බූදයේ තරම පෙනෙනවා. තමා නිවැරදි නම් අගමැතිවරයා කළයුත්තේ පරීක්ෂණවලට ස්වාධීනව කරයුතු කරන්නට අවශ්‍ය සම්පූර්ණ පසුබිම සකසා තමන් හැකිතරම් පරීක්ෂණවලින් ඈත් වීමයි.
නවතම තත්වය
කෙසේ වෙතත් ව්‍යාපාරිකයා අත්අඩංගුවට ගැනීමෙන් ඩැෆ්නිව ඝාතනය කිරීමේ සිදුවීම මේ වෙද්දී දැඩිව උණුසුම් වී තිබෙන බව පෙනෙනවා. අප කලින් කී ව්‍යාපාරිකයා සමඟ සම්බන්ධතා පැවැත්වූ හිටපු බලශක්ති ඇමතිවරයා තමන් අවසානයට දරමින් සිටි තනතුර වන සංචාරක අමාත්‍ය ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්වී තිබුණේ පෙර සතියකදී. ඊට පසුව මෝල්ටා අගමැතිවරයාගේ කාර්ය මණ්ඩල ප්‍රධානියා ඉල්ලා අස්වී තිබුණා. එම දෙදෙනාම පැනමා පත්‍රිකා පිළිබඳ කුප්‍රකට ගණුදෙනුවලට සම්බන්ධ බවත් පෙර කී මාධ්‍යවේදිනිය තොරතුරු හෙළිදරව් කර තිබුණා.
කාර්ය මණ්ඩල ප්‍රධානියා ඉල්ලා අස්වූ බව අගමැතිවරයා මාධ්‍ය සාකච්ඡාවක් පවත්වමින් කියා තිබුණා. ඉන්පසුව සංචාරක අමාත්‍යවරයා ඉල්ලා අස්වුණේ රටේ පොදු යහපත වෙනුවෙන් තමා ඉල්ලා අස්වන බව ප්‍රකාශයක්ද කරමින්. තමන් අපරාධ වරදක් කර නැතැයි සංචාරක අමාත්‍යවරයා ඉල්ලා අස්වූ අවස්ථාවේ කියා තිබුණා. මේ දෙදෙනාවම ඉදිරියේදී ප්‍රශ්න කරන්නට ඕනෑ.
මේ වෙද්දී විපක්ෂයේ පීඩනය දරුණු වෙමින් පවතිනවා. දැන් ඉල්ලා අස්වූ දෙදෙනා ගැන පෙර සිටම විපක්ෂයෙන් චෝදනා එල්ලවී තිබුණා. මේ වෙද්දී හඬ නැගෙන්නේ අගමැතිවරයා ඉල්ලා අස්විය යුතු බවට. එහෙත් අගමැතිවරයා කියන්නේ තමන්ගේ වගකීම වන්නේ මේ අමාරු කාලය හරහා රට ඉදිරියට ගෙනයෑම බවත්, ඉල්ලා අස්වීම ගැන ඉන්පසුව සලකන බවත්. එහෙත් එවැනි ප්‍රකාශවලට ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය අගයන පුරවැසියන්ගේ පිළිකුළ එල්ලවෙනවා.
ඒ පිළිකුළ තීව්‍ර කරමින් අගමැතිවරයා කියන්නේ ඩැෆ්නිව ඝාතනයට තමන්ගේ කිසියම් හෝ සම්බන්ධයක් තිබුණානම් තමන් අනිවාර්යයෙන්ම ඉල්ලා අස්වෙන බව. අගමැතිවරයා එයට සම්බන්ධ බව දැවැන්ත චෝදනා එල්ලවෙද්දී, ඔහු තමන්ගේ කටවචනයෙන් එවැන්නක් කියන්නේ කෙලෙසද. ඔහු ඝාතනයට සම්බන්ධ නැතිනම් ස්වාධීන පරීක්ෂණ වේගවත් කරනවා මිස පරීක්ෂණවලට ඇඟිලි නොගසා, අනවශ්‍ය ප්‍රකාශ සිදු නොකර සිටිය යුතු බව රටේ විශාල හඬක් නැගෙනවා.
මෝල්ටාව නම් පුංචි දූපතෙහි මාධ්‍ය නිහඬ කරන්නට උත්සාහ කළ රෙජීමයක් දුර්වල වෙමින් පවතින්නේ දූපතක් තුළට මෙවැනි සිර නොවූ බව තහවුරු කරමින්. මාධ්‍යවේදීන්ට අත තබන්නට උත්සාහ කරන ඕනෑම පාලකයෙකු මෝල්ටාවේ සිද්ධි අධ්‍යනයක් කිරීම යහපත් බව හැගෙන්නේ එවැනි පසුබිමක.
