ලෝකයේ හැමතැනකම සිනමාවේ, සාම්ප‍්‍රදායික බෙදාහැරීම කඩාගෙන වැටිලා

එම්. ඞී මහින්දපාල

ඬේවිඞ් බෝර්ඞ්වෙල්, ක‍්‍රිස්ටීන් තොම්සන් සහ ජෙෆ් තොම්සන් විසින් රචිත, ලෝ ප‍්‍රකට විස්කොන්සින් සරසවිය ප‍්‍රකාශයට පත්කළ ත්‍සකප ්රඑ ්බ ෂබඑරදාමජඑසදබ කියන කෘතිය කෘතහස්ත සිනමා ඡුායාරූප අධ්‍යක්ෂකවරයෙක් සහ සිනමා ගුරුවරයෙක් වන එම් ඞී මහින්දපාලයන් ‘සිනමා කලාව හැඳින්වීමක්’ නමින් සිංහලට පරිවර්තනය කර තිබෙනවා. මේ කෘතිය සරසවිය ප‍්‍රකාශනයක්. මෙතෙක් කලක් ලාංකේය සිනමා අධ්‍යාපනය අරබයා පැවති ශාස්ත‍්‍රීය අඩුවක් මෙමගින් සම්පූර්ණ වන බවයි ලියුම්කරුගේ හැඟීම. මේ එම කෘතිය පිළිබඳව ඔහු සමග කළ සංවාදයක්.

සිනමාව සම්බන්ධ පොතපත ලංකාව තුළ සුලබ නැහැ. ඒ ගැන ලියන්න හැකියාව තියෙන අයත් අඩුයි. ඒ වගේ පසුබිමක මේ පොත හරි වැදගත්, සිනමා කලාවේ සම්පූර්ණ වපසරියම යම් ප‍්‍රමාණයකට මෙහි තිබෙන නිසා. තෝරගන්න හේතුව මොකද්ද කියලා මුලින්ම ඇහුවොත්..
සිනමාවේ තාක්ෂණික පැත්ත ගැන මම පොත් ලියලා තිබෙනවා. ‘සිනමාව හා ජනසමාජය’, ‘සිනමා ඡුායාරූපකරණය’ වගේ. මේ පොත මට හම්බවුණේ 1998දී විතර. ඒ මේ පොතේ හයවෙනි සංස්කරණය. 1979 තමයි පොත මුලින්ම මුද්‍රණය කරලා තියෙන්නේ. රූපවාහිනී අභ්‍යාස ආයතනයේ ඉන්නකොට මට මේ පොත ලැබුණේ. සිනමාව හැම තැනම උගන්වනවානේ. සංස්කරණය, ශබ්ද පරිපාලනය, කැමරාකරණය වගේ ප‍්‍රායෝගික පැත්ත තමයි ගොඩාක් වෙලාවට උගන්වන්නේ. නමුත් චිත‍්‍රපටි අධ්‍යක්ෂණය සහ තිර රචනය උගන්නන්න හරිම අමාරුයි. පොත්පත් නැහැ. උදාහරණයකට මොකද්ද ‘ප්ලොට්’ එක කියන්නේ? මේ වචනයට හරි සිංහල පරිවර්තනයකුත් නැහැ. කතා වින්‍යාසය කියනවා. ඒක හරි වචනය නෙවෙයි. ඊළඟට ‘ෆෝම්’- ආකෘතිය. ඊළඟට ස්ට‍්‍රක්චර්.

ස්ට‍්‍රක්චර් එකයි ෆෝම් එකයි අතර වෙනස පැහැදිලි කරන්න කිව්වොත්, අපි දන්නේ නැහැ. ස්ට‍්‍රක්චර් කියන එකට සිංහලෙන් ව්‍යුහය කියන්න පුළුවන්. එතකොට මොකද්ද ව්‍යුහය කියන්නේ. ෆෝම් එකයි ව්‍යුහය අතර වෙනස මොකද්ද? ඔය වගේ විවිධ ගැටලූ මට තිබුණා. ඉතිං මේ පොත පරිශීලනය කිරීමේදී පෙනෙනවා මේවා පැහැදිලිව විස්තර කරලා තිබෙනවා. නිකං නෙවෙයි චිත‍්‍රපට උදාහරණ එක්ක. සිටිසන් කේන් චිත‍්‍රපටියේ ප්ලොට් එක තිබෙනවා. ඒක එක්ක තමයි පැහැදිලි කිරීම එන්නේ. ප්ලොට් එකයි කතාවයි අතර වෙනස මොකද්ද කියලා ඇහුවොත් ඒක මේකේ තිබෙනවා.

පරිවර්තන කාර්යය ගැන කතාකරමු.
මේ පොත සිනමාව ඉගෙනගන්න දරුවන්ට හොඳයිනේ කියලා මම පරිවර්තනය කරන්න පටන්ගත්තා. අවුරුදු 7ක් හෝ 8ක් ගියා පරිවර්තනයට. පස්සේ මම ඒක සරසවියට ගෙනිහින් දුන්නා. එයාලා කිව්වා අපිට අයිතිය ගන්න ඕනෑ, නැත්තං ගහන්න බැහැ කියලා. මුල් කෘතිය අයිති ඇමරිකානු සමාගමට ලියලා, සරසවි ආයතනය මේ පොතට අයිතිය ගත්තා. එතකොට ඒ පොත අයිති සමාගම සරසවියට කියලා තිබුණා, මේ පොත පරණයි ඒ නිසා මේක කරන්න කියලා අපිට මේ පොතේම 11වෙනි සංස්කරණය එවලා තිබුණා. දැන් මම ලොකු අමාරුවක වැටිලා. මොකද මම පරිවර්තනය කරලා තිබුණේ 1998දී මට ලැබුණ 6 වෙනි සංස්කරණය.

සංස්කරණයන් දෙක අතර විශාල වෙනස්කම් තිබුණාද?
ඔව්. සංස්කරණය කියන්නේම අලූත් විෂය දැනුම එක්ක යාවත්කාලීන කිරීමනේ. මේ සංස්කරණයන් දෙක අතර ලොකු වෙනසක් තිබුණා. ලංකාවේ අපිට එක එක විෂයන්ට අදාළ පොත් එහෙම සංස්කරණය කිරීමේ ක‍්‍රමයක් නැහැනේ. ඒ නිසාම තමයි අපේ එක් එක් විෂයගත දැනුම් පරාසයන් අලූත් නොවන්නේ. උදාහරණයක් කියන්නම්. ‘ඩිජිටල් සිනමාව’ 6 වෙනි සංස්කරණයේ නැහැ. හැබැයි 11 වෙනි සංස්කරණයේ තිබෙනවා. සිනමා ශානර අපි කියනවානේ, වෙස්ටන්, මියුසිකල්, ත‍්‍රාසජනක ඔය වගේ. ඒත් දැන් ඇවිත් තිබෙනවා ක‍්‍රීඩා චිත‍්‍රපටි කියලා ශානරයක්. එතකොට මේ ශානරයේ චිත‍්‍රපටවල කතාව ගොඩනැගෙන්නේ ක‍්‍රීඩාවක් පසුබිම් කරගෙන. ‘මිලියන් ඩොලර් බේබි’ වගේ චිත‍්‍රපට. ඊළඟට ජෆර් ෆනාහිගේ ‘ ඕෆ්සයිඞ්’ වගේ චිත‍්‍රපට මේ ශානරයට නිදසුන්. මෙතුවක් කල් ලෝකයේ පැවතුණ චිත‍්‍රපට රැුලි නැත්තම් මූමන්ට්ස් ගත්තොත් අපේ මතකයට එන්නේ ප‍්‍රංශ නවරැුල්ල, ඉතාලියානු නව තාත්විකවාදය, ජර්මන් ප‍්‍රකාශනවාදය වගේ රැුලිනේ. දැන් ලෝකයේ තිබෙනවා හොංකොං රැුල්ල කියලා එකක්. හොංකොං සිනමාව. ‘කිල්බිල්’ වගේ චිත‍්‍රපට හොංකොං චිත‍්‍රපටවලින් තමයි ආභාසය අරගෙන තිබෙන්නේ. එවැනි අලූත් දේවල් මේ කෘතිය ඇතුළේ සාකච්ඡුා කෙරෙනවා.

ඊළඟට රූපවාහිනියේ පැමිණීම එක්ක සිනමාවට පැමිණි වෙනත් සිනමා ප‍්‍රවණතා ගැනත් මේ පොතේ තිබෙනවා. උදාහරණ විදිහට නිවසේ සිට චිත‍්‍රපට බැලීම, ඉන්ටර්නෙට් කේන්ද්‍ර සිනමාව වගේ දේවල්. ඉතිං මේ පොත සම්පූර්ණ කරගන්න හරි අමාරු වුණා. කොහොම හරි මම මුලින් පරිවර්තනය කරපු 6 වෙනි සංස්කරණයයි, පස්සේ මට ලැබුණු 11 වෙනි සංස්කරණයයි දෙකම එකතු කරලා තමයි මේ පොත අවසන් කළේ. තිස් සැරයක් විතර ටයිප්සෙට් කරන්නම ඇති.

ඇයි මෙතරම් මහන්සියක් වෙලා මෙහෙම ලොකුවට විකිණෙන්නේ නැති පොත් කරන්නේ?
මම ආණ්ඩුවේ රස්සාවක් කළ කෙනෙක්. ඉඳලා හිටලා ආසාවට වගේ ෆිල්ම් කැමරා කරපු කෙනෙක්. ඉතිං දැන් මට මේ වගේ දේවල් කරන්න වෙලාව තිබෙනවා. දවසක් මම තිස්ස අබේසේකරගෙන් ඇහුවාම ඇයි මේ වගේ සිනමා අධ්‍යාපනය සම්බන්ධ වැඩක් නොකරන්නේ කියලා, ඔහු දුන්න උත්තරය තමයි ඕවා කරලා මට ජීවත් වෙන්න බැහැ කියන එක. නමුත් මම විශ්වාස කරනවා ඔහුට තමයි මේක කරන්න හොඳටම පුළුවන්කම තිබුණේ කියලා. ඔහු ඒ කාලේ සිනමා තිරරචනයක් කරලා ලක්ෂ 5ක් විතර ගත්තා. මෙහෙම පොතක් කළා කියලා කවදාවත් එහෙම හම්බකරන්න බැහැ. විශ්වවිද්‍යාල ළමයි ගන්නේත් නැහැ. සංස්කෘතික අමාත්‍යාංශය වගේ ආයතන අරගෙන බෙදාහරින්නෙත් නැහැ. නවකතා පොත් වගේ විකිණෙන්නෙත් නැහැ. ඉතිං මේක හුදු ආසාව සහ තෘප්තිය සඳහාම තමයි කරන්නේ.

සිනමාවේ නියැලෙන සහ ඉගෙනගන්න අය අතර සාමාන්‍යයෙන් ජනප‍්‍රිය අන්ද්‍රේ තර්කොව්ස්කිගේ කෘතියක්, එහෙමත් නැත්තං රොබට් රොඞ්රිගස්ගේ කෘතියක් පරිවර්තනය කළා නම් මීට වඩා වැදගත් කියලා හිතෙන්නේ නැද්ද?
මේ පොත ලියලා තියෙන්නේ ටීචර්ස්ලා තුන්දෙනෙක්. සිනමාව ගැන උගන්වන සිනමා ගුරුවරු. ඉගැන්වීම පරමාර්ථය කරගෙන තමයි මේ කෘතිය ලියලා තිබෙන්නේ. මමත් සිනමාව උගන්වන කෙනෙක්, එතකොට මමත් දන්නවා අපේ අය මොනවටද වඩාත්ම දුර්වල කියලා. ආකෘතිය, තිරරචනය, ව්‍යුහය, වගේ දේවල් ගැන අපේ අයට තිබෙන දැනුම ප‍්‍රමාණවත් නැහැ. අපේ පාඨමාලාවල කැමරාකරණය සංස්කරණය වගේ තාක්ෂණික දේවල් ඉගෙනගන්න ළමයින්ට තිබෙන උනන්දුව තිරරචනය වගේ දේකට නැහැ. අපේ අය හිතන්නේ තිරරචනා ඔහේ නිකන්ම ටක්ගාලා ලියන්න පුළුවන් කියලා. අද අපිට හොඳ තිරරචනා හිඟයක් තිබෙනවා. ඒකටත් හේතුව මේ අධ්‍යාපනය නැතිකම. පොතක් කියවලා ඒක කරන්න පුළුවන් කියන එක නෙවෙයි මේ කියන්නේ. ඒකට යම් ටැලන්ට් එකකුත් තිබිය යුතුයි. නමුත් අපිට පුළුවන් මේ හරහා ක‍්‍රමවේදය ඉගෙනගන්න. අනික තමයි මම පොතක් පරිවර්තනය කරන්නේ ඒ පොත මට දැනුණොත් පමණයි. බර්ග්මාන්ගේ, මාලන් බ‍්‍රැන්ඩෝගේ පොත් මම පරිවර්තනය කළා. ඒ වගේම ප‍්‍රන්සුවා ටෘෆෝගේ පොත මම බැලූවා. නමුත් මට ඇල්ලූවේ නැහැ. වර්නන් හර්සෝග්, ක‍්‍රිස්ටෝෆර් කිසලොව්ස්කි වගේ සිනමාකරුවන්ගේ පොතුත් එහෙමයි. ඒවා කියෙව්වාට හිතට ඇල්ලූවේ නැහැ. එතකොට මට කරන්න හිතෙන්නේ නැහැ.

තිරරචනයක් හරහා කතන්දරයක් කීම වගේ සිනමාවේ සෞන්දර්ය පැත්ත පිළිබඳව අද ලෝකයේ පශ්චාත් උපාධි අධ්‍යයනයන් පවා තිබෙනවා…

සිනමාව ගැඹුරුම විදිහට ඉගනගන්න විෂයක් අද. අපිට ඒ ගැන හිතාගන්නවත් බැහැ. මේ ළඟදී එංගලන්තයේ ෆිල්ම්ස් ස්ටඞීස් ඩිග‍්‍රි එකකට ගිය ළමයෙකුට දීපු ප‍්‍රශ්න ටිකක්, ඒ ළමයාට උත්තර දීගන්න බැරුව මට පෙන්නුවා. ඒවා මටත් තේරෙන්නේ නැහැ. ඒ තරම් ගැඹුරු අධ්‍යාපනයක් තමයි මේ සිනමා අධ්‍යයනය කියන විෂය ක්ෂේත‍්‍රයේ අද තිබෙන්නේ. අපේ ළමයින්ට එවැනි ප‍්‍රශ්න තියා පොඩි දෙයකට උත්තර ලියන්නත් බැහැ. ඉතිං මේ පොත හරි සරලව සිනමාව අධ්‍යයනය කියන මේ විෂය දැනුම දෙනවා. ඔබ කියපු තර්කොව්ස්කිගේ පොත හරිම ගැඹුරු අදහස් තිබෙන තේරුම් ගන්න අපහසු පොතක්. ඒක සිනමාව දාර්ශනිකව පැහැදිලි කරන පොතක්. කීපදෙනෙක් ඒක පරිවර්තනය කරන්න උත්සාහ කළා, ඒත් තාම කරගන්න බැරිවුණා. අයිසන්ස්ටයින්ගේ, අන්ද්‍රෙ බැසෑන්ගේ පොත් දෙකක් තිබෙනවා. ඒවා හරි අමාරුයි තේරුම් ගන්න. ට‍්‍රාන්ස්ලේට් කළොත් ඒක තවත් අපබ‍්‍ර‍්‍රංසයක් වෙනවා.

අපේ සිනමා ගුරුවරු සිනමා විචාරකයෝම තමයි බොහෝ දුරට. එතකොට මේක ගැටලූවක් නෙවෙයිද සිනමා අධ්‍යාපනයේදී…

ලංකාවේ සිනමා කර්මාන්තය වගේම සිනමා අධ්‍යාපනයත් හරිම දුර්වලයි. ඒ නිසා පුහුණු ගුරුවරු අඩුයි. සිනමා ක්ෂේත‍්‍රයේ අයට උගන්නන්න බැහැ. ඔබ කියන කතාව ඇත්ත. විචාරකයෝ තමයි අද උගන්නන්න ඉන්නේ. ධර්මසේන පතිරාජ හිටියා. තිස්ස අබේසේකර හිටියාට ඔහු විශ්වවිද්‍යාල පද්ධතියෙන් පිට කෙනෙක්නේ, ඒ නිසා දෙන්න කැමතිවුණේ නැහැ. මටත් ඒ ප‍්‍රශ්නය තියෙනවා. මම ගණන් ගන්නේ නැහැ. කතා කළොත් යනවා. එච්චරයි. තිස්ස අබේසේකරට තමයි සිනමාවේ හැමදෙයක් ගැනම නිරවුල් දැනුමක් තිබුණේ. ලෙස්ටර් පීරිස් මහත්තයාටත් තිබුණා. නමුත් ඔහු උගන්නන්න ගියේ නැහැ.

සිනමා කර්මාන්තයේ බෙදාහැරීම වගේ දෙයක් ගැනත් මේ පොත ඇතුළේ සාකච්ඡුා කරනවා.

කට්ටියක් කියනවා චිත‍්‍රපට බෙදාහැරීම පුද්ගලික අංශයට දෙන්න ඕනෑ කියලා. තවත් කණ්ඩායමක් කියනවා නෑ රාජ්‍ය අංශයට ගන්න ඕනෑ කියලා. තවත් කණ්ඩායමක් කියනවා, ලංකාවේ සිනමා කර්මාන්තය කඩාගෙන වැටිලා කියලා. චිත‍්‍රපට බලන්න මිනිස්සු එන්නේ නැහැ කියලා, ලොකු ආන්දෝලනයක් තිබෙනවා. අපි මේක බලන්න ඕනෑ ලෝක සිනමාව එක්ක. මේ පොතේ සියලූ සංඛ්‍යා දත්ත තිබෙනවා. ඇමරිකාවේ සිනමා ශාලාවලට ලැබෙන පේ‍්‍රක්ෂක ආකර්ෂණය කඩාගෙන වැටුණේ කොහොමද? අවුරුදු කිහිපයක දත්ත සංසන්දනයක් තිබෙනවා. ඇමරිකාව චිත‍්‍රපටිවලින් වැඩි ආදායමක් හොයන්නේ කොහොමද? ඔවුන් මේ සිනමා අර්බුදයට මුහුණ දෙන්නේ කොහොමද? වගේ දේවලූත් මේ කෘතිය ඇතුළේ සාකච්ඡුාවට භාජනය කරලා තිබෙනවා. සාම්ප‍්‍රදායික බෙදාහැරීම තමයි කඩාගෙන වැටිලා තිබෙන්නේ. නමුත් ඔවුන් වෙන වෙන ක‍්‍රම ගෙනාවා කර්මාන්තය ඇතුළට. නෙක්ට්ෆ්ලිික්ස් වගේ දේවල් උදාහරණ. තනි මිනිහෙක් ඉලක්ක කරලා ෆිල්ම්ස් හදන්න පුළුවන් කියන එක ඔවුන් හඳුන්වා දීලා තිබෙනවා. ඒවා හෝල්ස්වලට ගිහිං බලන්න බැහැ. ඉතිං ඔය වගේ සිනමාවේ අද තත්ත්වය මේ කෘතිය තුළ තියෙනවා. තිබෙන එකම දුර්වලකම තමයි, මේ පොත ඇමරිකානු සිනමාවට බරයි. මම ඒ අඩුව පුරවන්න උත්සාහ කළා. ඔවුන් ඉදිරිපත් කරන සමහර නිදර්ශන සඳහා මම යුරෝපීය චිත‍්‍රපට භාවිත කළා. මේ මුල් පොතේ වර්ණ සහ කළු සුදු ඡුායාරූප ගොඩාක් තිබුණා. ඔවුන් ඒවා අරගෙන තිබුණේ අදාළ චිත‍්‍රපටියෙන්මයි. මට එහෙම ඡුායාරූප සොයාගැනීම දුෂ්කර වුණා. ඒත් මම ඞීවීඞී මාර්ගයෙන් ඒ දුෂ්කරතාව ගොඩාක් දුරට මගහරවා ගත්තා.