ලත්පඳුර සමන් දේවාලය සොයා ගියෙමි

ඇවිදීම ජීවිතයෙන් ගැලවිලා ගිහිං. ඒ වෙනුවට වේදනාව කලකිරීම ජීවිතේ කොහේ බැලූවත්. ඉතිං ආයි ඇවිදින්න ඕන කියලා හිතුණා. ළඟින්ම පටං ගත්තාම ලේසියි. ඇවිද්දින්නේ කොහේද කියලා හිත හිතා ඉන්නකොට ටිකක් මෑතකදි කියවපු ඉතිහාස පොතක් මතක් වුණා. පෝල් ඊ පීරිසුන් ලියපු අභය හේවාවසම් පරිවර්තනය කරපු ‘ලංකාව පෘතුගීසි යුගය’ ඒක තමයි පොත.
එම පොතේ 238 පිටුවේ පාද සටහනක මෙහෙම තියෙනවා.

‘පැලෑඳේ සිට සැතපුම් දෙකක් ගිය තැන ඇති ලත්පඳුර සමන් දේවාලයේ පෘතුගීසි අලියෙකුගෙන් ගත් බව පැවසෙන රෙද්දක් තවමත් (1909දී* දක්නට ලැබේ.’ මේ සටහන එන්නේ කෝට්ටේ රාජධානි යුගයේ සිටි අසහාය යුද වීරයා වන විදියේ බණ්ඩාර ගැන කරන විස්තරයකට අදාළව. සපරගමු මහ සමන්දේවාලය, බොල්තුබේ සමන් දේවාලය, මහියංගණය සමන් දේවාලය සහ දැරණියගල සමන් දේවාලය ගැන අසා ඇති මට මේ සමන් දේවාලය සොයාගෙන යන්නට හිතුණා. මොකද මම හිතාගෙන හිටියේ පැරණි සමන් දේවාල හතරයි ලංකාවටම තියෙන්නේ කියලා. ඊටත් එහාට වීදියේ බණ්ඩාරගේ ඉතිහාසය එක්ක බැඳුණ ජීවමාන සාක්ෂියක් තිබෙනවා කියන මේ තැන බලන්න යන්නම ඕන කියලා හිතුණා.

වීදිය බණ්ඩාර ගැන මම කාලයක ඉඳලා සොයමින් තොරතුරු එකතුකරමින් ඉන්නවා. ඉතිං ඒකත් එක හේතුවක් මේ සොයාගෙන යෑමට. ඉතිං ඔන්න මම රෙඞී. දකුණු රටේ ඉඳලා අවිත්තාව ගඟ (බෙන්තර ගඟ* පැනලා යගිරල කැලේ පාරෙන් වළල්ලාවිට කෝරලයට ඇවිත් ලත්පඳුරට යන්න ඕන. දැන්නම් ගූගල් මැප් තියෙන නිසා ගමනාන්තය දෙන්න විතරයි තියෙන්නේ. ඒත් ලත්පඳුර සමන් දේවාලයක් නම් ගූගල්ට සොයාගන්නත් නෑ. මතුගම රත්නපුර පාරේ නිතරම සරන මට කවදාවත් ලත්පඳුරේ සමන් දේවාලයක් මුණ ගැහිලත් නෑ. ඒත් ඉතිං වැඬේ අතාරින්නත් බෑ. වසර 1909දි තිබුණ දේවාලයක් සමහර වෙලාවට දැන් විනාශවෙලා ගිහිං ඇති. අන්තිමට ඉතිං යගිරල කැලේ පැනලා වළල්ලාවිට හරහා යකුපිටිය පාරෙන් ලත්පඳුරට ගියා. ගියාට පස්සේ තමයි දන්නේ ලත්පඳුර කියන නම හැදිලා තියෙන්නෙත් මේ සමන් දේවාලය නිසා සහ වීදියේ බණ්ඩාර නිසා කියලා. ඔන්න අහන්නකෝ ඉතිං ඒ කතාව!!

ලත්පඳුර සමන් දේවාලය

කියන්න අමතක වුණානේ, ගූගල් මැප්ස්වල හොයලා නැති කල මම මතුගම යාළුවෙක්ට කතාකළා. ඉතිං මිනිහා කිව්වෙ ලත්පඳුරට සමන් දේවාලයක් නම් නෑ මචං, පත්තිනි දේවාලයක් නම් තියෙනවා කියලා. මට නිකමට හිතුනා සමන් දේවාලය දැන් පත්තිනි දේවාලය වෙලා ඇති කියලා. මොකද ලංකාවේ සමන්ට වැඩිය ඉන්දියාවේ පත්තිනි මෙහේ ජනප‍්‍රියයි නේ!!
ඒත් ලත්පඳුරට ආවාම තේරුණා, නෑ ලත්පඳුරේ බොහෝ දෙනෙක් අතරේ තවමත් මේ දේවාලය ප‍්‍රචලිතයි කියලා. තවමත් දේව කාර්යයන් මේ භූමියේ සරුවට කෙරෙන බවයි ආරංචි වුණේ. අන්තිමට ලත්පඳුර හන්දියෙන් හැරිලා මෝල්කාව පාරේ ගිහිං මඳ දුරකින් වමට හැරුණ පාරක යනකොට මෙන්න හොයපු සමන් දේවාලය.

බැලූබැල්මට පැරණියි. ඒත් ඒ පැරණි ගොඩනැගිල්ලට ඉස්සරහින් අලූතින් හිටවලා තිබුණ අමානෝ සෙවිලි කරපු මඩුව ඉපැරණි දේවාලය යකාට පුදලා තිබුණා. කොන්ක‍්‍රීට් මකර තොරණ නොමසුරු ආධාරකරුවෙක් හොයනවා. ඒකේ බැඳිලා තියෙන පෙඳපාසී වලට අනුව නම් මේ සෙවිල්ලට සෑහෙන්න කාලයක්!!

‘මම දන්න විදිහට මේ හයවෙනි පරම්පරාව. මේ සමන් දේවාලය අද තියෙන තැන නෙවෙයි ඉස්සර තිබුණේ. ඉස්සර තිබුණේ පටබැඳිගොඩ කියන ඉසව්වෙ. සියන් කපු මහත්තයාගේ, ඒ කියන්නේ මගේ සීයගෙත් සීයගේ කාලේ තමයි මේ දේවාලේ මෙතනට ඇවිත් තිබෙන්නේ.’

මේ විදිහට අද මේ දේවාලය භාරව ඉන්න කපු මහත්තයා ගමඇතිගේ ජයරත්න නැත්තං හින්නි මහත්තයා මහත්තයා අපි එක්ක කතාවට වැටුණා. මේ දේවාලයේ ඉතිහාසය කොච්චර දුරකට දිගයිද? මම අහනවා.
‘හරියටම කියන්න දන්නේ නෑ. ඒත් පරම්පරාවෙ එන කතාවල හැටියට කෝට්ටෙ කාලෙට යනවා. මේ දේවාලයට ඉඩම් දීලා කුඹුරු දීලා මේක නගා සිටුවලා තියෙන්නේ වීදියේ බණ්ඩාර රජ්ජුරුවෝ. ඒකට සාක්ෂිත් තවම අපි ළඟ තියෙනවා.’ කපු මහත්තයා වීදියේ බණ්ඩාරගේ ඉතිහාසයට සමන් දේවාලය ගැටගැසුවෙ එහෙමයි.

මේ දේවාලය ඉස්සර තිබුණ පටබැඳිගොඩ කියන පැත්තෙන් තමයි කෝට්ටේට පාර තිබුණා කියන්නේ. දවසක් රජ්ජුරුවෝ පිරිවර සේනාව එක්ක ඇතා පිට ඇවිත් තියෙනවා. ඇතා මේ දේවාලය ළඟට ආවට පස්සේ එතනින් එහාට අඩියක් ගිහිං නෑ. රජ්ජුරුවෝ රාජ¥තයෝ යවලා අවට විපරම් කරනකොට තමයි, දේවාලය භාරව හිටපු අපේ මුත්තා රජ්ජුරුවෝ ළඟට ඇවිත් දේවාලය සහ දේව ආභරණ ගැන කියලා තියෙන්නේ. ඊට පස්සේ කපු මහත්තයා අවශ්‍ය යන්ත‍්‍ර මන්ත‍්‍ර කියලා වතුර ටිකක් ඉස්සට පස්සේ තමයි ඇතා නැගිටලා තියෙන්නේ. ඊට පස්සේ වීදිය බණ්ඩාර රජ්ජුරුවෝ ඇතාපිට දාලා ඉඳගෙන ආපු රත්න කම්ඹිලිය දේවාලයට පඬුරක් විදිහට දීලා තියෙනවා. ඒ එක්කම කපු කුඹුර කියන අක්කර අටක විතර කුඹුර දේවාලයට දීලා තියෙනවා. එදායින් පස්සේ තමයි පඬුරු ලත් තැන කියන අදහසින් ලත් පඬුර ලත් පඳුර වුණේ’.
ගමක නමක් අස්සේ කොතරම් දුර ඉතිහාසයක් රැුඳිලා තියෙන්න පුලූවන්ද? ලත්පඳුර කියලා කියනකොට අපිට මේ ලත් පඬුර කියන අදහස එන්නේ නෑ. ඒත් කතාව ඒකයි. ඒවගේම පාලින්ද නුවර හතර අතේ බොහෝ ග‍්‍රාම නාම වීදිය බණ්ඩාරගේ ඉතිහාසය එක්ක බැඳිලා. ඇත්තටම කෝට්ටේ යුවරජු විදිහට ඉඳලා පෘතුගීසි අඬදබර නිසා, පෘතුගීසින්ගේ හිරෙන් මිඳිලා රයිගමට එන වීදිය බණ්ඩාර එතනින් පැලෑඳට එනවා. පෘතුගීසීන්ගෙන් පළිගන්න අදහසින් තමයි පැලෑඳට මේ වීරයා එන්නේ. පිළන්ද ග‍්‍රාම කියන පාලි නාමය පැලෑඳ වුණා කියලා අපේ පැලෑඳ රජමහා විහාරයේ දේවමුල්ලේ කල්‍යාණ වංශ හාමුදුරුවෝ කියනවා. පිළන්ද කියන්නේ පාලි බසින් පබළුවලට. ඒක එහෙමනම් කෝට්ටේ යුගයට කලින් යුගවල පබළු මාල හදපු ගම තමයි පැලෑඳ ගම වුණේ.

‘මෙහේ පැරණි සමන් දේවාලයක් තිබුණා. ඒත් ඒ දේවාලයේ කපු මහත්තුරු ඒක අභාවයට අරගෙන ගියා’ වීදිය බණ්ඩාරගේ මාළිගාව තිබුණ තැන පන්සලේ අපේ නායක හාමුදුරුවෝ මේ දේවාලය ගැන එහෙම කියනවා. මට හිතෙන්නේ පටබැඳිගොඩ තිබුණ පැරණි දේවාලය ගැන තමයි මේ කියන්නේ.

ග‍්‍රාම නාම

මේ පැත්තේ ග‍්‍රාම නාම ගැන කතා සරිත් සාගරයකට මරු බඩුවක් සෙට් වුණා. අජිත් ප‍්‍රියන්ත. මිනිහා ගමයි, ගමේ නමේ තේරුමයි ලස්සනට වීදිය බණ්ඩාරට ගැටගැහුවා. එහෙම කිව්වට, මේවා හිතලූ නෙවෙයි ආයුබොවන්! මේවා ජනප‍්‍රවාදයේ එන කතා. අවුරුදු පන්සීයක් මිනිස්සුන්ගෙ හිත් අස්සේ ජීවත්වුණ කතා. ඉතිං ඇහිඳිමු කතා. එන්න පාළින්ද නුවරට!

‘බුලත්සිංහලට වැඩි දුරක් නෑ. මෝල්කාවෙ ඉඳලා කිලෝමීටර් අටයි. වීදිය බණ්ඩාර පැලෑඳට ආවට පස්සේ කෝට්ටේ (පෘතුගීසි* එක්ක යුද්ධ කරන්නයි සීතවක මායදුන්නේ එක්ක යුද්ධ කරන්නයි සේනාව සංවිධානය කළා. එහෙම සේනව සංවිධානය කරනකොට බුලත්සිංහල ප‍්‍රදේශයටත් ගිහිං තියෙනවා. ගිහිං හේවායෝ කරගන්න යුද්දෙට මිනිස්සු හොයනකොට, ඒ පැත්තේ මිනිස්සු අපේ රජ්ජුරුවන්ට බෑ කියලා තමයි කියලා තියෙන්නේ. වීදිය බණ්ඩාර කියන්නේ කුකුල් කේන්තිකාරයා. මිනිහා අහලා තියෙනවා බොලත් සිංහල ද කියලා බොලත් සිංහලද? කියන එක තමයි බුලත්සිංහල වෙලා තියෙන්නේ. ඔන්න කතාව’. ඔහු සිනාසෙනවා. වීදිය බණ්ඩාර කුමාරයාගේ උප්පත්තියේ මූලය දෙමළ. තවත් ඉතිහාසඥයන් වීදිය බණ්ඩාරගේ පවුල් ගසේ මූලය විදිහට ගන්නේ දෙවනපෑතිස් රජ දවසේ ශ‍්‍රී මහා බෝධීන් වහන්සේ රැුගෙන පැමිණි කණ්ඩායමේ සිරිය වර රාම තේවර කියන කුමාරයාට. කොහොම හරි වීදිය බණ්ඩාර කුමාරයාගේ පියා සහ මව වෙන්නේ පිලැස්සේ වීදිය බණ්ඩාර සහ තනිය වල්ලභ කුමාරයාගේ දියණිය. වීදිය බණ්ඩාරගේ උප්පැත්තිය මොකක් වුණත්, වීදිය බණ්ඩාර හැමවෙලාවෙම දළඳාව ඉනේ බැඳගෙන හිටියා කියලා තමයි රාජාවලිය කියන්නේ. ඒක එහෙම වෙලත් සිංහලයෝ සේනාවට එකතුවුණේ නෑ කියන්නේ කේන්තිය සාධාරණයි තමයි ඉතිං!!

‘මේ ළඟ ගෙඟන් එගොඩ තියෙනවා පරගොඩ කියලා ගමක්. පරයෝ නැතිනම් පෘතුගීසිකාරයෝ ගොඩක් හිටපු තැන පරගොඩ වුණා. එතන වීදිය බණ්ඩාරට විරුද්ධව සටන් කරන්න ආපු පෘතුගීසි සෙබල මුළුවක් ඉන්න ඇති. එතනම ගෙඟ් අනික් පැත්තේ තමයි වීදිය බණ්ඩාරගේ මුරකාව ඉඳලා තියෙන්නේ. මුරකාව මෝල්කාව වුණා කියලා තමයි කියන්නේ. ඊළඟට පැලෑඳට මතුගම පාරෙන් ප‍්‍රවේශයක් තියෙනවා. එතනට කියන්නේ මොරපිටිය කියලා. මුර පිටිය මොරපිටිය වුණා කියලා තමයි කියන්නේ. එතකොට පැලෑඳට කිට්ටුවෙන් විධානගොඩ ඉඳලා කන්දට පාරක් තියෙනවා ඒකට අද කියන්නේ බාන් පාර කියලා. බලන් පාර කියන එක තමයි බාන් පාර වුණේ. එතන කන්දේ ඉඳලා සතුරු සේනාව එනවද කියලා බලාගෙන ඉඳලා තියෙනවා. බදුරලියේ ඉඳලා අගලවත්තට යනකොට හම්බවෙනවා යකුපිටිය කියලා ගමක්. එතනත් ඉඳලා තියෙන්නේ වීදිය බණ්ඩාරගේ සේනාවක්. යක්කුවගේ මිනිස්සු හිටපු නිසා තමයි යකුපිටිය වුණේ.’

ඔය වගේ පිළන්ද ග‍්‍රාමය වටේට තියෙන ගම්වල නම් වීදිය බණ්ඩාරගේ ඉතිහාසය එක්ක මාත්තුවෙලා. ඒ මාත්තුවීම තමයි අද පරපුරෙන් පරපුරට මේ වීරයා ගැන මතකය අරගෙන යන්නේ. අපේ නායක හාමුදුරුවෝ කියන විදිහට වීදිය බණ්ඩාරගේ මාලිගාවෙ නටබුන් තියෙන ප‍්‍රදේශයට කියන්නේ විදාන ගොඩ කියලා. ඒ කියන්නේ විධානයන් දීපු තැන. ඊට යාබදව තමයි ලේකම්ගොඩ. ඊළඟට කපුවත්ත. මේ නම් විසංයෝජනය කළොත් වීදියේ බණ්ඩාරගේ ඉතිහාසය තමයි අපිට දකින්න හම්බවෙන්නේ. ඇත්තටම කවුද මේ වීදිය බණ්ඩාර? අපේ නායක හාමුදුරුවෝ නම් කියන්නේ ඔහු නොසිටින්න මීගමුව පුත්තලම කලාපය වගේම පානදුරේ ඉඳලා මාතරට වැලිගමට යනකම් කතෝලිකකරණය වෙන්න තිබුණා කියලා. ක‍්‍රිව 1553 විතර තමයි ඉතිහාසය කියන විදිහට වීදිය බණ්ඩාර පැලෑඳට එන්නේ. 1555 විතර වෙනකම් ඔහු පැලෑඳට විතරක් නෙවෙයි රයිගම ඉඳලා මුළු දකුණටම රජා වෙනවා. මේ කාලාවකාශයේ මිනිහගේ ප‍්‍රධානම වැඬේවෙන්නේ පෘතුගීසීන් පානදුරේ ඉඳලා දකුණට අටවා අටවා ගිය ජේසුයිට් නිකායික පල්ලි විනාශ කරන එක.

මායාදුන්නේ පෘතුගීසි කෝට්ටේ එක්ක එකතුවෙලා වීදියේ පැලෑඳින්, නුවරින්, සත්කෝරලයෙන් යාපනයට පන්නනකම් ඔහු වීරයෙක් වගේ, සමහර වෙලාවට පාතාල නායකයෙක් වගේ සටන් කරනවා. ප‍්‍රාදේශිය රාජ්‍යයන් අටවා ගන්නවා. රජ වෙනවා. බදු අය කරනවා. යුද්ධ කරනවා. ඔහුත් එක්ක යුද්ධ කරන්න ලේසියෙන් බෑ. අවසානයේ අනපේක්ෂිත මොහොතක අනවබෝධය නිසා හටගන්න මහා සටනකින් මියැදෙනවා. ඒ යාපනයේ නල්ලූර්වලදී. මේ අතර කාලයේදී ඔහුගේ යුද ජීවිතය ලිංගික ජීවිතය ආගමික ජීවිතය ගැන කතාකරන්න බොහෝ දේ ඉතුරු කරනවා. ඒවා අපි වෙන වෙලාවක වෙන විදිහකට කතාකරමු.

ලත්පඳුර සමන්දේවාලයේ තවමත් සමන් දෙවියන් වෙනුවෙන් වාර්ෂිකව පුද නමස්කාර සිද්ධ වෙනවා. පෙරහැර පැවැත්වෙනවා. මුරුතැන්බත් ඉෙක්‍ෂනවා. පත්තිනි වෙනුවෙන් දෙවොල් මඩු නටනවා. ඉතිං පැලෑඳ නුවර මිනිස්සුන්ගේ සංස්කෘතික ඉතිහාසයෙන් වීදිය බණ්ඩාර ගලවලා දාන්න අමාරුයි. මේ බිමේ මිනිස්සු අද වීදියේ බණ්ඩාර දේවත්වයෙන් අදහනවා. බොහෝ දෙනෙක් කියනවා සමහර කෙම්මුර දවස්වල මැදි රැුයට අශ්ව කුර ඝෝෂාවක පැටලිලා වීදියේ බණ්ඩාර මේ ගම් මැදින් සුළඟක් වගේ හමාගෙන යනවා කියලා. පැලෑඳ රජමහා විහාර භූමියේ තිබෙන ගල්කනු අතර බිම කැණීම් කළොත් මේ මිනිස්සුන්ගේ අධ්‍යාත්මය අස්සේ තියෙන ඉතිහාසයට වෙනත් හැඩයක් දෙන්න පුළුවන් වෙයි. ඒත් ලංකාවේ පුරා විද්‍යාව කියන්නේ නටබුන් වුණ තැනක්. ඉතිං මෙවැනි ජනකතාවල ඇත්ත නැත්ත මොකද්ද කියලා විද්‍යාත්මක පර්යේෂණයට තිබෙන ඉඩ අවමයි. ආයිත් දවසක අපිට පුළුවනි වීදිය බණ්ඩාර පැලෑඳ නැතිනම් පාලින්ද නුවරට වගේම සත් කෝරළයේ මුණ්ඩකොණ්ඩපොළ නුවරට යන්න. ඊට පස්සේ නල්ලූර්වලට.