ටෝනි මොරිසන් පසුගිය අගෝස්තු පස්වැනිදා අවුරුදු අසූඅටක් වියැතිව සිටියදී මෙලොව භෞතික ජිවිතයට සමු දුන්නාය. කළු ඇමරිකානු ජිවිතය පුළුල් ලෙස සාහිත්‍ය ලෝකය තුළ සාකච්ඡුාවට බඳුන් කළ ඇය නවකතාකාරියකි, ලිපි රචිකාවකි, සංස්කාරකවරියකි, ගුරුවරියකි, මහාචාර්යවරියකි. ඇගෙන් සාහිත්‍යයට සිදුවූ සේවාව ඇගයීම සඳහා 1993 වසරේ සාහිත්‍ය සඳහා වූ නෝබල් ත්‍යාගය පිරිනමන ලද අතර එයට අමතරව පුලිට්සර් සම්මානය, ඇමරිකානු ග‍්‍රන්ථ සම්මානය සහ ඇමරිකානු ජනාධිපති පදක්කම වැනි තවත් සාහිත්‍ය සම්මාන සහ ගරුබුහුමන් රැසකින් ඇය පැසසුමට ලක් කොට ඇත.
ජීවිත කාලය තුළ ඇය නවකතා එකොළහක්, ළමා කෘති පහක්, වේදිකා නාට්‍ය දෙකක් සහ නොගිනිය හැකි තරම් ශාස්ත‍්‍රීය ලිපි කන්දරාවක් ලියා ඇත. ආන්තීකරණයට ලක් වූ ජනතාවගේ කතාව ඇමරිකානු සාහිත්‍යයේ ඉදිරිපෙළ ස්ථානයකට පිහිටුවීමට ටෝනි මොරිසන් පුරෝගාමී මෙහෙවරක් කළාය. සැබවින්ම ඉන් වූයේ ඇමරිකානු සාහිත්‍ය වඩා පුළුල් වපසරියක් තුළ විහිදී පැතීරි යාමය. එතෙක් කිසිදු සාහිත්‍යධරයෙකුගේ අවධානය යොමු නොවු කළු ඇමරිකානුවන්ගේ ජිවිත කතාවල සුන්දරත්වය සේම කටුක බවද නොබියව සහ සාහසික ලෙස ගෙන ආවේ ටෝනි මොරිසන්ගේ කෘතිවල පිටු අතරිනි.
”ලිවීමට මා පෙළඹවූයේ මා වටා පැවති නිහැඬියාවයි” ඇය වරෙක කීවාය.
ඇයගේ මුල්ම නවකතාව ඔයැ ඊකමැිඑ ැහැ ඇයට වයස අවුරුදු 39දී, 1970 වසරේදී එළිදැක්විණි. වඩාත් ජනාදරයට පත් ඇගේ කෘතිය වන ඊැකදඩැා 1987 වසරේ ප‍්‍රකාශයට පත් වුණ අතර, නොනවත්වා සති 25ක් පුරාම ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ වැඩියෙන්ම අලෙවි වන කෘතියට බවට පත්වුණා පමණක් නොව රට පුරා පාසල්වල කියවිය යුතු පොත් ලැයිස්තුවටද ඇතුළත් කරන ලදි. ඇය ප‍්‍රබන්ධ සඳහා වූ පුලිට්සර් සම්මානය දිනාගත්තී බිලවුඞ් කෘතිය සඳහාය.
මෙහි දැක්වෙන්නේ ලිට් හබ් වෙබ්අඩවියේ සංස්කාරකවරියක වන එමිල් ටෙම්පල් විසින් ටෝනි මොරිසන්ගේ මරණින් පසු ඇයට උපහාරයක් ලෙස ලියන ලද ලිපියක සංක්ෂිප්ත පරිවර්තනයකි.
ටෝනි මොරිසන් තරම් සමස්ත සාහිත්‍ය ලෝකය පුරා ආදරයට පාත‍්‍ර වුණු වෙනත් සාහිත්‍යවේදිනියක නොමැති තරම්ය. ඇය වෙතින් සිදුවූ කාර්යභාරය අතිදැවැන්තය, ඇගෙන් ලද සාහිත්යික දායාදය දෝෂරහිතය, සෑම මොහොතකදීම සිය නිපුණත්වය ඇය විදහා දැක්වූවාය. ඇය ප‍්‍රින්ස්ටන් විශ්වවිද්‍යාලයේ ද වසර ගණනාවක් ඉගැන්වීම කටයුතු කළාය. ඒ නිසා ඔබගේ මනස පෝෂණය කිරීමේ දේවල් එකක් දෙකක් හෝ ඇය සතුව ඇති බව මම විශ්වාස කරමි. මම ඇගේ සම්මුඛ සාකච්ඡුා සහ දේශන තුළ සැරිසරා ඇය ලේඛන කාර්යය පිළිබඳ සිතන දේ සොයාගත්තෙමි. පහත දක්වා ඇත්තේ ඇයගේ ප‍්‍රභාව කියාපාන කියමන්වලින් කිහිපයකි.
ඔබට කියවීමට උවමනා යැයි සිතෙන දේ ඔබ ලියන්න.
මගේ පළමු කෘතිය මා ලීවේ, මට එය කියවීමට අවශ්‍ය නිසාය. එවැනි ආකාරයක කෘතියක් – පහසුවෙන් ගොදුරු බවට පත්වෙන, නොලියැවුණු නොකියැවුණු, බරපතළෙට ගණන් නොගන්නා කළු කෙල්ලන් ගැන -ලියැවුණු කෘතියක් ඉන් පෙර සාහිත්‍ය ලෝකය තුළ තිබුණේ නැති බව මම හඟින්නට වීමි. පසුතල සටහන් ලෙස මිස කිසිවෙකුත් ඔවුන් ගැන බරපතළ ලෙස ලියා නොතිබුණි.
මට එවැනි කෘතියක් සොයාගත නොහැකි වූ නිසා මම මෙසේ සිතුවෙමි, ”එහෙනම් මම එක ලියලා මම කියවනවා”. සැබවින්ම මා ලිවීමට නැඹුරු කළේ මගේ කියවීමේ පෙළඹවීමය. (නිව් ආර්ට්ස් මැගසින් 2014*
චරිතවලට ඔවුන් වෙනුවෙන් කතා කිරීමට ඉඩ දෙන්න
සුළු චරිතයකින් පවා, වඩාත් මතකයේ සිටින කියමනක් ඇසීමට මම මහත් සේ උත්සාහ කරමි. මම ඔවුන් පිළිබඳ ලියන විට ඔවුන් භූතයන් හෝ පණ ඇති මිනිසුන් මෙන් මගේ මනස තුළ පාවෙයි. මම ඔවුන් පිළිබඳ එතරම් විස්තර නොකරමි, මම කරන්නේ ඔවුන් පිළිබඳ වැදගත් කාරණා ඉස්මතු කිරීම පමණි. මම දකින දෙයම දැකීමට මම පාඨකයාට බල නොකරන නිසා, ඔවුන් කෙතරම් විශාලද යන්න ඉඳුරාම මම නොදනිමි. එය කුඩා දරුවෙකු රේඩියෝවකට සවන් දෙනවාක් වැනිය. ශ‍්‍රාවකයෙකු ලෙස සියලූම විස්තර ගෙනහැර පෑමට මට සිදුවී ඇත. ‘නිල් පාට’ යැයි කියූ විට එය කොතරම් නිල් පාටදැයි මම තීරණය කළ යුතුව ඇත. ඔවුන් එක් දිශාවක් ගැන කියන්නේ නම් මට එය දැකීමට හැකියාව තිබිය යුතුය. එය සහභාගිත්වය පිළිබඳ කාරණාවකි. (නි. ආර්ට්ස් මැගසින් 2014*
ලියා අවසන් කරන තුරු එය හඬ නඟා නොකියවන්න
මම රඟදැක්වීම විශ්වාස නොකරමි. මට කිසිදු සාර්ථකත්වයක් නොමැති නිර්මාණයකට එය සාර්ථක යැයි හැඟවෙන ප‍්‍රතිචාරයක් ලැබිය හැකිය. ලේඛන කාර්යයේදී දුෂ්කරතාව වන්නේ – අනෙකුත් දුෂ්කරතාවන් අතුරින් – කිසිවක් නෑසෙන පාඨකයා වෙනුවෙන් පිටුවක් මත නිහඬව ක‍්‍රියාත්මක වන භාෂාවකින් ලිවීමය. ඒ සඳහා වචන අතර ඇත්තේ කුමක්ද, නොකියන්නේ කුමක්ද යන්න සම්බන්ධයෙන් ඉතාමත් පරිස්සමින් වැඩ කළ යුතුය. එය විරිතය ය, එය රිද්මය ය, තව බොහෝ දේය. ඔබ නොලියන දේ විසින් ඔබ ලියන දේට බලයක් ලබා දෙයි. (පැරිස් රිවීව් 1993*
මැසිවිලි නොකියන්න
ලේඛන කාර්යයේ සමහර අංගයන් ඉගැන්විය හැකි බව මම විශ්වාස කරමි. එහෙත් පැහැදිලිවම දැක්මත් ප‍්‍රතිභාවත් ඉගැන්වීම කිසිවිටෙකත් අපේක්ෂා කළ නොහැකිය. ඔබ තුළ විශ්වාසය ඇති කර ගැනීම ඔබගේ කාර්යයක්. මට ඒ පිළිබඳව වැඩි යමක් කළ නොහැකිය. ඒ සම්බන්ධයෙන් මා ඉතාමත් දරුණුය. මා ඔවුනට හුදෙක් මෙසේ කියනවා පමණි: නුඹලා මෙය කළ යුතුයි. එය කෙතරම් දුෂ්කරදැයි කියා පාන නුඹලාගේ කන් කෙඳිරිය ඇසීමට මට උවමනා නැත. එවැනි ආකාරයේ කිසිවක් මම නොඉවසමි, මන්දයත් ලේඛන කාර්යයේ යෙදුණ බොහෝ පුද්ගලයන් ලීවේ අතිමහත් දුෂ්කරතා යටතේය, මම ද ඉන් කෙනෙකි.
එහෙයින් ලේඛනය හරියාකාරව කළ නොහැකි වීම පිළිබඳ කන්ඳිරිගෑම සිනහවට කාරණයකි. මට කළ හැකි දේ, මට හොඳින් හුරු පුරුදු සංස්කරණයයි. මට ඔවුන්ගේ සිතුවිලි දහරාව අවබෝධ කරගත හැකිය, භාෂාව ගමන් කරන්නේ කිනම් මඟකදැයි විමසා බලා වෙනත් මාවත්ද යෝජනා කළ හැකිය. මට එය කළ හැකිය, ඉතා හොඳින් කළ හැකිය. මා අත්පිටපත තුළට රිංගා ගැනීමට කැමතිය. (සැලොන් 1998*
ඔබ දන්නා දේ පිළිබඳ නොලියන්න
මම මේ පිළිබඳව බාගවිට වැරදි විය හැකිය, තරුණ පරම්පරාව විසින් නිර්මාණය කරනු ලබන ප‍්‍රබන්ධ බොහොමයක් ලියැවී ඇත්තේ ඔවුන් පිළිබඳවය. මගේ ආදරය, මගේ මරණය, මගේ අරක, මගේ මේක. අනෙක් සියල්ලන්ටම ලැබෙන්නේ සැහැල්ලූ චරිතය.
මම ප‍්‍රින්ස්ටන් විශ්වවිද්‍යාලයේ නිර්මාණාත්මක ලේඛනය උගන්වන විට, මගේ සිසු සිසුවියන්ට ඔවුන්ගේ මුළු ජිවිත කාලයේදී ඔවුනට කියා තිබුණේ, ඔවුන් දන්නා දේ පිළිබඳව ලිවීමටය. මම නිතරම පාඨමාලාව ආරම්භ කළේ ”ඒ පිළිබඳ කිසිදු අවධානයක් යොමු කරන්න එපා” යැයි කියමිනි. ඒ මන්දයත් පළමු කොට නුඹලා කිසිවක් නොදන්නා නිසාය. දෙවැනුව මට නුඹලාගේ සැබෑ ආදරය, අම්මා අප්පා හෝ නුඹලාගේ යාළු මිත‍්‍රාදින් ගැන මට දැන ගැනීමට ඇවැසි නොවන නිසාය. නුඹලා නොදන්නා කිසිවෙකු ගැන සිතන්න. රියෝ ග‍්‍රැන්දෙහි (ඇමරිකානු මෙක්සිකානු දේශසීමාවට ආසන්න ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයට අයත් නගරයකි* යන්තමින් ඉංග‍්‍රීසි කතා කරන මෙක්සිකානු අවන්හල් සේවිකාවක් ගැන, පැරිසියේ සම්භාවනීය කාන්තාවක් ගැන නුඹලා කුමක් සිතන්නේද? නුඹලාගේ කඳවුරෙන් පිටත මානයේ ඇති දේවල් පරිකල්පන කරන්න. නිර්මාණය කරන්න. ඔබ දැනටමත් ජිවත් වී ඇති ජීවිතයේ සිදුවීම් සංස්කරණයට බඳුන් කර ඒවා වාර්තා නොකරන්න. එය කෙතරම් ප‍්‍රතිඵලදායකදැයි පිළිබඳව මම නිතරම පුදුමයට පත් වෙමි.
මුළුමනින්ම ඔවුන්ගේ පැවැත්මෙන් පරිබාහිරව පරිකල්පනය කරන්නට ඔවුනට අවකාශය ලබා දුන් විට ඔවුන් නිතරම සිතන්න පෙළඹෙන්නේ රාමුවෙන් පිටය. මම හිතන ආකාරයට එය ඔවුනට හොඳ පුහුණවකි. ඔවුන් අවසානයේ ස්වයංචරිතාපදානයක් ලියා නතර වුවද අඩුම තරමේ ඔවුන් තමන්ව එම නිර්මාණය තුළට වැද්දගනු ඇත්තේ පිටස්තරයන් ලෙසය. (නිව් ආර්ට්ස් මැගසින් 2014*
සීමාව ඉක්මවා වැඩ කිරීම පිළිබඳ ප‍්‍රවේශම් විය යුතුය
නැවත නැවත ලිවිය යුතු ෙඡ්දයන් සංස්කරණය කළ යුත්තේ මට කළ හැකි තාක් පමණි. එනම් එය හයවතාවක්, හත් වතාවක් හෝ දහතුන්වතාවක් විය හැකියි. එහෙත් සංස්කරණය කිරීමත් කනස්සල්ලට පත් වීමත් අතර විභේදනයක් ඇත. ඔබ කනස්සල්ලට පත් වන්නේ කොයි මොහොතේද යන්න දැන ගැනීම ඉතා වැදගත්ය; ඔබ කනස්සලූවන්නේ කාර්යය හොඳින් සිදු නොවන නිසාය, එවිට එය කටුගා දැමිය යුතුය. (පැරිස් රිවීව් 1993*
නැවත නැවත ලිවිය යුතු ෙඡ්දයන් සංස්කරණය කළ යුත්තේ මට කළ හැකි තාක් පමණි. එනම් එය හයවතාවක්, හත් වතාවක් හෝ දහතුන්වතාවක් විය හැකියි. එහෙත් සංස්කරණය කිරීමත් කනස්සල්ලට පත් වීමත් අතර විභේදනයක් ඇත. ඔබ කනස්සල්ලට පත් වන්නේ කොයි මොහොතේද යන්න දැන ගැනීම ඉතා වැදගත්ය; ඔබ කනස්සලූවන්නේ කාර්යය හොඳින් සිදු නොවන නිසාය, එවිට එය කටුගා දැමිය යුතුය. (පැරිස් රිවීව් 1993*
අසමත්බව වැළඳ ගැනීම
ලේඛකයෙකු ලෙස අසමත් බව යනු තොරතුරකි. එනම් මම ලිවීමේදී කිසියම් වැරදි, දෝෂ සහිත අපහැදිලි යමක් කර ඇත. මම අසමත්බව හඳුනාගනිමි – එය වැදගත්ය, එහෙත් බොහෝ ලේඛකයන් හඳුනාගෙන එය නිවැරදි කරන්නේ නැත. මන්දයත් එය, කාර්යය නිසියාකාරව සිදු නොවන බව කියාපාන දත්තයකි, තොරතුරකි, දැනුමකි. ඒ සඳහා නැවත ලිවීමත් සංස්කරණයත් කළ යුතුය.
වකුගඩු, අක්මාව හෝ හෘදය වැනි ශාරීරික අවයව අකර්මණ්‍ය වීමකදී වෙන කිසිවෙකු විසින් ඒ පිළිබඳ ක‍්‍රියා කළ යුතු වූ විටෙක, එය නිවැරදි කිරීමේ වගකීම අප සතු වන්නේ නැත. නමුත් එවැනි අසමත්බවක් නිවැරදි කර ගැනීමේ වගකීම මුළුමනින්ම ඔබ මත පැවරෙන්නේ නම්, ඔබ ඒ පිළිබඳ හොඳින් අවධානය යොමු කළ යුතුය, දුර්මුඛ වීම, අධෛර්යමත් වීම හෝ ලැජ්ජාවට පත් වීම ඔබගේ කාර්යයක් නොවෙයි. ඒවා කිසිවකින් ඔබට පලක් නැත. එය ඔබ මීයන් හෝ රසායනික ද්‍රව්‍ය සමඟ පර්යේෂණ කරන විද්‍යාගාරයක ඔබ වැඩ කරනවාක් වැනිය. ඔබගේ කාර්යයේ කිසිදු ඵලදායි බවක් නැති විට, කිසිදු රසායනික සංයෝගයක් බිහි වන්නෙ නැති විට, ඔබ දෑත් විසි කොට විiගාරයෙන් පලා යන්නේ නැත. ඔබ කරන්නේ ක‍්‍රියා පටිපාටිය හොඳින් හඳුනාගෙන කුමක් වැරදී ඇත්දැයි තේරුම් ගෙන එය නිවැරදි කිරීමයි. ලේඛන කාර්යයේදී එය ඔබ තොරතුරක් ලෙස හඟින්නේ නම් ඔබට සාර්ථකත්වයට ළං විය හැකිය. (නිව් ආර්ට්ස් මැගසින් 2014*
ඔබ ලියූ දේ කියවීමටත් විවේචනය කිරීමටත් ඉගෙනගන්න
තමන් වෙනුවෙන් ලියන බව සමහරුන් කියන විට එය තරමක් අප‍්‍රසන්න ආත්මරාගික බවක් දැනෙයි, එහෙත් ඔබ, ඔබ ලියූ දේ, අවශ්‍ය කෙරෙන විවේචනාත්මක පරතරය තබා ගෙන කියවීමට ඉගෙන ගන්නේ නම්, ඔබට හොඳ ලේඛකයෙකු සහ සංස්කාරකවරයෙකු වීමට හැකිය. මම නිර්මාණාත්මක ලේඛනය ගැන උගන්වන විට, ඔබ ලියූ දේ ඔබ කියවන සැටි ඉගෙන ගන්නා ආකාරය පිළිබඳ මම කතා කරමි. ඔබ එය ලියූ පමණින් මා එය රස විඳීමට සූදානම් නැත. එම නිර්මාණයෙන් ඉවත් වෙන්න, එය පළමුවර ඇස ගැටුණාක් මෙන් කියවන්න. ඒ ආකාරයෙන් එය විවේචනය කරන්න. ඔබගේ ප‍්‍රමෝදජනක වාක්‍ය වැනි දේ සමඟ බැඳීමක් ඇති කරනොගන්න. (පැරිස් රිව්වි 1993*
පූජනීය බව සොයායාම
මම දැන් පැවසීමට යන දේ තරමක් උදාරම් ප‍්‍රකාශයකි, එහෙත් නිර්මාණකරුවෙකු යනු චිත‍්‍ර ශිල්පියෙක් වේවා ලේඛකයෙක් වේවා ඔහු හෝ ඇය පූජනීයය. එය දැක්ම සහ ප‍්‍රඥාව පිළිබඳ කාරණයකි. ඔබ කිසිවෙකු නොවිය හැකිය, එහෙත් එසේ දැකීම, එය පූජනීයයි, දෙවියන් බඳුයි. එය සාමාන්‍ය ජීවිතය සහ සාමාන්‍ය දැක්මට වඩා එපිටින් පවතින දෙයකි. ඔබ ඉහළට නඟියි. ඔබ ඉහළ සිටින තාක් කල්, ඔබ අදක්ෂ කෙනෙකු වුවද – විශේෂයෙන් ඔබ අතිප‍්‍රබල කෙනෙකු නම්- දේවල් එකිනෙක එක්කාසු වෙන සැටි ඔබ දකිනු ඇත, එය ඔබව සසල කරනු ඇත, එසේත් නැතිනම් ඔබගේ කලාවෙන් පිටත පැවති ඔබ එතෙක් නොදැන සිටි කිසිවක් පිළිබඳ ඔබට පැහැදිලි කරනු ඇත. එය සියල්ලට එපිටින් පවතින දැක්මකි. (ග‍්‍රැන්ටා 2017*
පීඩක භාෂාව මියගිය භාෂාවකි
තර්ජනය කිරීම සහ යටත් කරගැනීම වෙනුවෙන් භාෂාව භාවිත කරන්නන් විසින්, භාෂාවේ සියුම් අරුතින් පිරුණු, සංකීර්ණ, නැවුම් දේ බිහිකළ හැකි ගුණාංග හලාදැමීමේ ප‍්‍රවණතාව තුළින්, භාෂාවේ සිදුවන ක‍්‍රමානුකූල මංකොල්ලය වටහා ගතහැකිය. පීඩක භාෂාවක් යනු ප‍්‍රචණ්ඩත්වය නියෝජනය කරනවාට වඩා වැඩි දෙයකි; එය ප‍්‍රචණ්ඩත්වයයි, එය භාෂාවේ සීමාව නියෝජනය කරනවාට වඩා වැඩි දෙයකි; එය භාෂාවේ සීමාවයි. එය, භාෂාවේ අවිශද තත්වයක් හෝ එය මෝඩ මාධ්‍යවල අනුකාරක භාෂාවක් වුවද, එය ආඩම්රකාර එහෙත් කාරම් බැඳුණුු ශාස්ත‍්‍රීය හෝ භාණ්ඩ විකිණීමට අදාළ විiාවේ භාෂාවක් වුවද, සදාචාරයක් නොමැති අනර්ථකාරී නීතියේ භාෂාවක් හෝ වර්ගවාදී මංකොල්ලය, සාහිත්යික අවනීතබවේ සඟවා, සුළුතර කණ්ඩායම්වලින් භේදභින්න වීම වෙනුවෙන් සැකසූ භාෂාවක් වුවද – එය ප‍්‍රතික්ෂේප කළ යුතුය, එය වෙනස් කොට ඉදිරිපත් කළ යුතුය.
එය ලේ බොන භාෂාවකි, එය අනාරක්ෂිත බව කෑදර ලෙස දිව ගායි, එහි පැසිස්ට් බූට් සපත්තු නම්බුකාරකම සහ ජාත්‍යාලය නම් ඝන රෙද්ද තුළ වසා තබයි. පුරුෂෝත්තමවාදී භාෂාව, වර්ගවාදී භාෂාව, දේවවාදී භාෂාව වැනි සියල්ලම ආධිපත්‍යය නඩත්තු කරන, නව දැනුමකට ඉඩ නොතබන හෝ අදහස් හුවමාරු කරගැනීම දිරිමත් නොකරන එකම ආකෘතියක භාෂාවන්ය.
එය සුවිශාල හෝ කෘශ වුවද, තෙරපී සිටින හෝ පුුපුරායන හෝ ප‍්‍රතික්ෂේපිත හෝ පූජනීයත්වය ලබන හෝ; එය මහ හඬින් සිනා පෑවද, වර්ණ මාලාවක් නොමැතිව හඬා වැටුණද, ඉස්තරම් වචන, තෝරා ගත් නිහඬතාව, පරිපීඩක නොවන භාෂාව ඇදී යන්නේ එහි විනාශ මුඛයට නොව දැනුම දෙසටය. නමුත් සාහිත්‍ය තහනමට ලක්වන්නේ එය ප‍්‍රශ්න නඟන නිසා, අවමානයට ලක් වන්නේ එය විවේචනාත්මක නිසා, මකා දැමීමට හසු වන්නේ එය විකල්පීය නිසා බව කවුරු නොදනිත්ද? එසේම ස්වයං විනාශකාරී භාෂාවක් යන අදහස නිසා කොපමණ දෙනෙක් හිංසනයට ලක්වන්නට ඇද්ද? (නොබල් සම්මානය ලබාගැනීමේදි කළ කතාව 1993*
සුභාෂිණි චතුරිකා
