විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තුව පසුගිය කාලසීමාවේදී 2017 වර්ෂයට අදාලව ලංකාවේ ප්‍රධාන ආයතන ගණනාවක වාර්ෂික වාර්තා නිකුත් කර තිබුණි. ලංකාවේ කිසිදු රාජ්‍ය ආයතනයක් ගැන සම්පූර්ණයෙන්ම අගය කළ හැකි අන්දමේ කාර්යසාධනයක් නැති බව එම වාර්තා පරිශීලනය කරද්දී පෙනීයන කරුණයි. ඇතැම් ආයතන කාර්ය මණ්ඩලවලට වැටුප් ගෙවමින් ඔහේ ක්‍රියාත්මක වෙයි.
එවැනි වාර්ෂික වාර්තා ගණනාවක් පරිශීලනය කරද්දී වසරේ අසාර්ථකම ආයතනයක් ලෙස මහවැලි සංවර්ධන අධිකාරිය දැකිය හැකිය. එම ආයතනයේ ව්‍යාපෘති ගණනාවක අඩුපාඩු පිළිබඳව වාර්ෂික වාර්තාවෙන් විස්තර කර ඇත.
ඉතා නිවැරදිව කිවහොත් මහවැලි අධිකාරිය පාලනයක් නැතිව ඔහේ ක්‍රියාත්මක වන අවුල් ජාලයකි. මහවැලි අධිකාරියෙන් පාලනය කරන්නේ ලංකාවේ දිගුකාලීන හා දැවැන්තම ව්‍යාපෘතිය වන මහවැලි ව්‍යාපාරයයි. ලංකාවේ අනෙකුත් සියලු ව්‍යාපෘති ලිලිපුට්ටන් බවට පත්කරවන දැවැන්ත හා දිර්ඝකාලීන ව්‍යාපෘතිය මහවැලියයි. ලිඛිත සැලසුමක් ලෙස ගතහොත් එය ඉතා යහපත් ව්‍යාපෘතියක් බවත් කිව යුතුය.
මහවැලි ව්‍යාපෘතියෙන් සංවර්ධනය කරන්නට බලාපොරොත්තුවෙන පළවැනිම ක්ෂේත්‍රය කෘෂිකර්මාන්තයයි. ජල විදුලිය අනෙක් ප්‍රධාන ක්ෂේත්‍රයක් වෙයි. එහෙත් ඒ ක්ෂේත්‍ර කිහිපයට මහවැලිය සීමා වන්නේ නැත. මහවැලි නදී නිම්නය කලාප ගණනාවකට බෙදා, ඒවායේ තිබෙන නොයෙකුත් සම්පත් ආශ්‍රිතව ආයෝජන සිදුකිරීම මහවැලියෙන් සිදුකරයි.
මහවැලි ජනපදවල පදිංචිව සිටින පුද්ගලයන් ගැන කල්පනා කරද්දී ඉතා පැහැදිළිව තේරුම්ගත යුතු කාරණයක් ඇත. මහවැලිය නව යුගයට ගැලපෙන ලෙස වෙනස්විය යුතුය. මහවැලි කලාපවල සිදුකරන නිෂ්පාදන නවීන විය යුතුය. රටේ අවශ්‍යතා හා සමපාත විය යුතුය. අදටත් මහවැලිය යනු දැවැන්ත ආයෝජන ගණනාවක් සිදුකළ හැකි, නිෂ්පාදන ඕනෑ තරම් කළ හැකි වටිනා ව්‍යාපෘතියක් ලෙස විශ්වාස කළ හැකිය. ලෝකයේ නවීන තාක්ෂණයට ගැලපෙන ලෙස සැලසුම් සකස්කොට ඒවා ක්‍රියාත්මක කිරීමට සැලසුම් සකස් කළ යුතුය. එහෙත් මහවැලි අධිකාරියේ වාර්ෂික ක්‍රියාකාරකම් බලද්දී ඒවා කිසිවක් සිදුවී නැත. ඒ වෙනුවට ඔහේ ක්‍රියාත්මක වෙන තවත් ආයතනයක් ලෙස එය පවතී. 2017 විගණකාධිපති වාර්තාවෙන් පෙනෙන්නට ඇත්තේද එයයි.
එම වාර්තාවෙහි ඇති කරුණු එකිනෙක මෙහි දක්වන්නට අපි උත්සාහ නොකරමු. දීර්ඝ වශයෙන් විස්තර කර ඇති එම කරුණුවලින් පැහැදිළි වෙන්නේ පාලනයක් නැතිව ඔහේ සිදුකරන අසාර්ථක ව්‍යාපෘති ගණනාවක් ගැනය. ඇතැම් ව්‍යාපෘති ගැන විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තුවට ඉදිරිපත් කරන්නටවත් තොරතුරු මහවැලි අධිකාරිය සතුව තිබී නැත.
මහවැලි අධිකාරිය යටතේ පාලනය වන සමාගම් 05 ක් ඇත. ඒවායේ සිදු කර තිබුණු රු 439,000,000 ආයෝජකයන් සදහා කිසිදු ප්‍රතිලාභයක් 2017 දී ලැබී නැත.
සැලසුම් නෑ
ඕනෑම ව්‍යාපාරයක් වැඩකටයුතු කරගෙන යෑම සඳහා සැලැස්මක් සකස් කරගත යුතුය. එය අපේ සාමාන්‍ය දැනුම අනුවද අප දන්නා කාරණයකි. සාමාන්‍ය දැනුම පසෙකින් තැබුවත් 2003 ජුනි 02 දිනැති අංක පීඊඩී/12 දරණ රාජ්‍ය ව්‍යාපාර චක්‍රලේඛයේ 5.1.1 වගන්තිය අනුව අවම වශයෙන් වර්ෂ තුනක කාලයක් සදහා රාජ්‍ය ව්‍යාපාරයකට සංයුක්ත සැලැස්මක් පිළියෙල කළ යුතුය.
ඒ සංයුක්ත සැලැස්ම අනුව ඉලක්කයක් තබාගත යුතුය. ඒ ඉලක්කයට ලඟාවීමේ අරමුණෙන් ව්‍යාපාරය මෙහෙවිය යුතුය. එහෙත් ශ්‍රී ලංකා මහවැලි අධිකාරියට එවැනි සංයුක්ත සැලැස්මක් නැත. අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලයටද එවැන්නක් ඕනෑ වී නැත. ජනාධිපතිවරයාටද ඒ ගැන වගේ වගක් තිබී නැත. ක්‍රියාකාරී සැලැස්මක් නම් 2017 දෙසැම්බර් 21 වන දින අධ්‍යක්ෂක මණ්ඩල අනුමත කර තිබුණි. එහෙත් ක්‍රියාකාරී සැලසුමට අනුව සකස් කළ ප්‍රගති වාර්තා 2018 සැත්තැම්බර් 31 වන දින වන විටත් විගණනයට ලබාදී නැත. අප පෙර කී පරිදි මහවැලි ජනපදවල පදිංචිව සිටින ජනතාව නවීන තාක්ෂණය පාවිච්චි කරමින් නිෂ්පාදන සිදුකරන තැනට ගෙන ඒමට සැලසුම් සකස් කළ යුතුය. එහෙත් එවැනි සැලසුම් සකස් කර නැත.
අසම්පූර්ණ ව්‍යාපෘති
එම වාර්තාවෙහි අසම්පූර්ණ ව්‍යාපෘති විශාල සංඛ්‍යාවක් පිළිබඳ තොරතුරු ඇත. ඒ ව්‍යාපෘති ගත්තද දීර්ඝකාලීන වැදගත්කමක් ඇති ඵලදායී ව්‍යාපෘති ලෙස සැලකිය නොහැකිය. එය එක් අඩුපාඩුවකි. එහෙත් ඒ ඵලදායී නොවන ව්‍යාපෘති පවා සම්පූර්ණ නොකිරීම ඊටත් වඩා අඩුපාඩුවකි.
උදාහරණයක් දෙකක් මෙසේ කිව හැකිය. අධිකාරියෙන් 50%ක දායකත්වයක් ලබාදී ජනපදිකයන් වෙත කුකුළු පැටවුන් බෙදාහැරීමේ ව්‍යාපෘතිය සම්පූර්ණ කර තිබී නැත. කිරි ගොවීන්ගේ සතුන්ව රක්ෂණය කිරීමට ප්‍රතිපාදන වෙන්කර තිබුණත් ඒ කටයුතු අවසන් කර නැත. සුරතල් මත්ස්‍ය අභිජනනය සඳහා සතුන් බෝකිරීමේ ඒකක පිහිටුවීමේ ව්‍යාපෘතියක් තිබී ඇත. එහෙත් එය සම්පූර්ණ කර නැත.
මුදල් අය නොවීම
අනෙක් දැවැන්ත ප්‍රශ්නය වන්නේ මහවැලි අධිකාරිය තමන්ට අය විය යුතු මුදල් අය නොකළ අවස්ථා විශාල ප්‍රමාණයක් තිබීමය. මහවැලි කලාපයේ සිදුකරන විවිධාකාර ආයෝජනවලින්, කුඩා පරිමාණ ජල විදුලි ව්‍යාපෘතිවලින් ආදී ලෙස මුදල් අයවිය යුතු අවස්ථා ගණනාවක් අමතක කර දමා ඇත. එමගින් රජයට අය විය යුතු මිලියන ගණනක මුදල් අහිමි කරගෙන ඇත.
උදාහරණයක් දෙකක් මෙසේය. එක් අවස්ථාවක ආයෝජකයන් 28 දෙනෙකුගෙන් රුපියල් 21,194,183ක කුලී අය කරගෙන නැත. ඉඩම් බදුදීමේ ව්‍යාපෘතියක හිඟ ශේෂ 6,891,708ක් අය කර නැත. අන්සතු, අවසරකරුවන් ව්‍යාපාර කරනු ලබන වසා ඇති, නවතා ඇති , ව්‍යාපාර ආරම්භ කර නැති , සංවර්ධනය වෙමින් පවතින ව්‍යාපාර 60 කින් ව්‍යාපාර 20ක් සදහා අයවිය යුතු හිඟ බදු මුදල රු 1,509,893ක් ක් වෙයි.
ණය
අප පෙර කී පරිදි මහවැලියට නවීන තාක්ෂණය ගෙනැවිත්, එය නූතනයට ගැලපෙන නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලියකට යෙදවීම අත්‍යාවශ්‍ය කාරණාවකි. එහෙත් ඒ සඳහා සැලසුමක්වත් නැති, සුදුසු ව්‍යාපෘතිත් නැති මහවැලි අධිකාරිය පසුගිය වසර ගණනාවක් තිස්සේ වැඩිපුරම කර ඇති කටයුත්තක් වන්නේ ජනපදවල පදිංචිකරුවන් වෙනුවෙන් විවිධාකාර ණය වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කිරීමය. එය දරිද්‍රතාවයෙන් පෙලෙන ජනපදිකයන්ට අල්ලස් ගෙවීමට හොඳ උපක්‍රමයකි. එහෙත් එවැනි ණය ව්‍යාපෘතියකට වුව සැලසුමක් හා පිළිවෙලක් තිබිය යුතුය. සැලසුම් හා පිළිවෙල යනු මහවැලි අධිකාරියට වහකදුරු විය හැකිය.
මහවැලි සවිය නම් ණය වැඩසටහනක් ආරම්භ කර තිබුණේ 2010 දීය. එහෙත් එම ණය මුදල්වල පොලී අය නොකර තිබී, රුපියල් 333,850,225ක් සඳහා කිසිදු පොලියක් අය කර නොතිබුණි.
මහජන බැංකුව සමඟ මහවැලි අරුණ නම් ණය ව්‍යාපෘතියක් ආරම්භ කර තිබේ. ඒ 2013 දීය. එහි පොලියෙන් යම් කොටසක් මහවැලි අධිකාරිය දරයි. එහෙත් මේ ණය ව්‍යාපෘතියේ ණය ගෙවීමේ ප්‍රගතිය සොයාබලා නැත. ණය මුදල් හරිහැටි ක්‍රියාත්මක කර ඇතිදැයි සොයාබලා නැත.
මෛත්‍රීපාල සිරිසේන ජනාධිපතිවරයා බලයට පත්වීමෙන් පසුව 2015 දී මහවැලි දිරිය නම් ණය යෝජනා ක්‍රමයක් ක්‍රියාත්මක කර ඇත. එක් එක් කලාපවල ගොවි සංවිධාන සාමාජිකයන්ගේ ජීවන තත්වයන් නගා සිටුවීම එහි අරමුණ බව කියා ඇත. රුපියල් 15,435,000 ක් කලාප දෙකකට ණය වෙනුවෙන් නිදහස් කර ඇත. එහෙත් කලාප 08 ක මෙම වැඩසටහන ක්‍රියාත්මක කර නොතිබුණි.
ඉහත කී සියලු ණය ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කරද්දී නියමිත ක්‍රමවේදයට පිටින් ගිය අවස්ථා ඇත. මහවැලි අධිකාරියේ සේවකයන්ට ණය ලබාදුන් අවස්ථාද, ඇතැම් වෙලාවට ලබාදිය හැකි සීමාව ඉක්මවමින් ණය ලබාදුන් අවස්ථාද ඇත.
වකුගඩු රෝගීන්
මහවැලිය අවධානය යොමු කළ යුතු තවත් ක්ෂේත්‍රයක්ව තිබුණේ වකුගඩු රෝගයයි. මහවැලි කලාපවල ඉතා බරපතල ලෙස වකුගඩු රෝගය ඇත. එහෙත් ඒ සම්බන්ධයෙන්ද මහවැලියෙන් ප්‍රමාණවත් දේ සිදුවී නොමැත. එක් ව්‍යාපෘතියකට අත්ව තිබෙන ඉරණඹ මෙසේය.
වකුගඩු රෝගයෙන් පිඩාවට පත් මහවැලි ජනපදිකයින්ට අවශ්‍ය පිරිසිදු පානීය ජලය ලබා දීම සදහා රු මිලියන 80 ක මුදලක් වියදම් කර වසර තුනකට ආසන්න කාලයක් ගතවී තිබේ. එහෙත් එම ආයෝජිත මුදලේ ප්‍රතිලාභ අදාල ගම්මානවල ජනපදිකයින්ට ලැබි තිබේද, එහි ප්‍රගතිය කුමක්ද යන්න සොයා බැලීමට පසුවිපරම් අධිකාරිය විසින් සිදු කර නැත. කෙසේ වුවද වැලිඔය කලාපයේ සවිකර තිබුණු ජල පිරිපහදු යන්ත්‍ර 12 න් 03 ක් අක්‍රිය වී තිබුණු අතර පිරිපහදු යන්ත්‍ර 09 කින් ජලය නිකුත් කර තිබුණද ජලය සුදුසු තත්වයේ පවතීද යන්න මාසීකව පරීක්ෂා කර නොතිබුණි. වැලිකන්ද කලාපයේ ඉදිකර තිබුණු පිරිපහදු යන්ත්‍ර 18 න් යන්ත්‍රාගාර 14ක් ක්‍රියාත්මක තත්වයේ නැත.
වැඩ කිරීම
ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල සිරිසේන තමන්ට ‘වැඩ කරන්නට‘ ඉඩ නොදුන් විවිධ බලවේග ගැන නාහෙන් අඬමින් සිටියි. ඒ ගැන කියන්නට ඇති එක් කාරණාවක් වන්නේ කවුරුත් ජනාධිපතිවරයාව බලයට පත්කළේ ඔහුට වැඩ කරන්නැයි යෝජනා කරමින් නොවන බවයි. සරලව විස්තර කළොත් ඔහුට කවුරුත් ‘වැඩ කරන්න‘ කියා නොකියූ බවයි. ‘වැඩි කරන්නට‘ තියෙන හැකියාව මත 2015 ජනාධිපතිවරණයට අපේක්ෂකයෙක් ඉදිරිපත් කළානම් ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල සිරිසේනව සලකා බලන්නටවත් සුදුස්සෙක් නොවේ. එදා ඔහුව අපේක්ෂකයා ලෙස ඉදිරිපත් කළේ තනි පුද්ගලයන් ලවා ‘වැඩ කරවාගන්නට‘ අවුරුදු තිහක් තිස්සේ ගත් උත්සාහයන් ගැන ජනතාව තුළ කළකිරීමක් ඇතිවූ නිසාය. ඔහුගෙන් බලාපොරොත්තු වුණේ විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කිරීමය. කුමන හෝ හේතුවකට ඒ කටයුත්ත මඟහැර ඔහු ‘වැඩ කරන්නට‘ උත්සාහ කළායැයි සිතමු. එසේනම් ඔහුට රටේම දැවැන්ත වෙනසක් ඇති කරන්නට මහවැලි අධිකාරිය නම් තනි ආයතනය පමණක් වුව ප්‍රමාණවත්ය. එහෙත් ජනාධිපතිවරයා එවැන්නක් කළේ නැත.■
